I-II Sinflarda tabiatshunoslik o’qitishning metodik xususiyatlari - Педагогиka - Рефераты

I-II Sinflarda tabiatshunoslik o’qitishning metodik xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

I-II Sinflarda tabiatshunoslik o’qitishning metodik xususiyatlari Reja: 3. Bolalarni atrof-olam bilan tanishtirishning ta’lim-tarbiyaviy vazifalari. 4. 1-sinfda tabiatshunoslik o’quv materiallarini o’rganish metodikasi. 5. Atrofimizdagi olam darsligi bilan ishlash metodikasi. 6. 2-sinf tabiatshunoslik o’quv materiallarini o’rganish yo’llari. 7. 3-sinfda tabiatshunoslik o’qitish metodikasi. 8. 4-sinfda tabiatshunoslik o’qitishning metodik xususiyatlari.

Asosiy tushunchalar. 1-2 sinf o’quvchilarini atrofimizdagi olam jism va hodisalari bilan tanishtirish yo’llari; atrofimizdagi olam o’quv predmeti materiallarini qanday yo’l bilan bolalar ongiga singdirilishi; 2-sinfda atrofimizdagi olam o’quv predmeti mazmuni qanday mavzularni o’z ichiga olishini; ushbu materiallar qanday metod va vositalar bilan o’quvchilarga yetkazilishi; 3-sinflar tabiatshu noslik o’quv materiallarining mazmuni nimaga qaratilganligi; 4-sinf o’quv materiallarining mazmuni bilan tanishish; 3-4-sinflarda tabi atshunoslik predmetining o’qitilishida o’ziga xos metod va vositalarni tanlash haqida talabalarga bilimlar hosil qilish. Ma’lumki, 1986 yildan boshlab, 1-sinf o’quvchilari Atrofi mizdagi olam darsligini o’rgana boshladilar. Bu savod o’rgatishning alifbe davrlaridayoq o’qituvchi o’quvchilar e’tiborini o’z joyidagi tabiat ob’ektlarini o’lkashunoslik yo’nalishida kuzatishlariga qaratadi. 2-yarim yilda kuzatishlar o’qish va nutqni rivojlantirish bilan parallel holda olib boriladi. To’g’ri tashkil etilgan kuzatishlar o’quvchilarda tabiat to’g’risida to’g’ri tasavvurlarni va unga muhabbat bilan qarash ruhini shakllantiradi. 1-sinfda shakllantiriladigan asosiy tushunchalar - «tabiat», «jonli va jonsiz tabiat», «erta gullaydigan o’simliklar», «parrandalar», «qushlar», «baliqlar», «hashoratlar» tushunchalaridir. Bu tushunchalar mazmun jihatidan murakkabdir, shunga ko’ra 1-sinf o’quvchisida tabiatdagi kuzatishlar asosida ular to’g’risida faqat oddiy tasavvurlarni shakllantirish kifoyadir. Masalan, bolalar hashoratlar to’g’risida, ularning tanasi, bosh, ko’krak va qorin qismlar haqida, ularning uch juftdan oyoqlari borligi to’g’risida tasavvur olishi kerak. Materialni oson o’zlashtirib olishlari uchun o’quvchilar uncha katta bo’lmagan guruhlarga bo’linib, ular bilan dastur bo’yicha muntazam kuzatishlar o’tkazilishi zarur. Kuzatishlar bilan bog’liq bo’lgan birinchi mashg’ulotni maktab o’quv-tajriba maydonida o’tkazilishi mumkin. Mashg’ulot maqsadi tabiat ustidan tashkiliy kuzatishlarni boshlash, atrof-tabiat ob’ektlari to’g’risida oddiy tushunchalar berishdir. Birinchi mashg’ulotni qiziqarli hikoya bilan boshlash lozim, undan

bolalar tabiat nima ekanligi to’g’risida dastlabki tasavvurni olishlari, odamning tabiatda yashashligi, unda hayot uchun zarur bo’lgan barcha sharoitlar borligi, ko’p ming yillar davomida odam tabiat ne’matlari hisobiga yashab kelganligi va faqat yaqindagina tabiatda bo’lmagan narsalar (paravoz, paraxod, kosmik yo’ldosh, raketa va hokazolar) ni ishlab chiqara boshlaganliklarini bilib oladilar. Inson tabiatni qanday o’rgangan? U safarlar vaqtida hamda kundalik hayotda ko’p kuzatgan, o’ziga kerakli narsani yasashga, foydali o’simlikni o’stirishga o’ringan, tajribalar o’tkazgan. O’qituvchi o’quvchilarga odam tabiatni qanday o’rganganligi, uning to’g’risidagi bilimlardan qanday foydalanganligiga misollar keltirishni taklif qiladi. Bolalarga tabiatda boradigan o’zgarishlar, xususan, ob- havoning o’zgarishi to’g’risida hikoya qilish, ular e’tiborini osmonning holatiga, quyoshning qanday yoritishiga, bulutlarning bor-yo’qligiga, shamol esishiga qaratmog’i, shundan keyin ob-havo holatini umumlashtirmog’i lozim. So’ngra hayvonot dunyosiga o’tiladi. Bolalarga chumoli inini ko’rsatib, qanaqa jonivorni ko’rayotganliklarini, ular nima bilan oziqlanishlarini, foydali ekanliklarini aytib berishni taklif qilish mumkin. Maktab oddiy maydonchasi bo’ylab sayrni davom ettirib, o’qituvchi 1-sinf o’quvchilari e’tiborini chiroqga qaratadi. Daraxtning shoxlari, barglari va boshqa qismlarini qarab chiqishni taklif qiladi va barglarning tomirlanishiga alohida e’tibor qaratadi. Keyin bolalar tut, tol, terak daraxtlarini ko’rib chiqadilar, bu daraxtlarning shox va barglari bir-biridan qanday farqlanishini aniqlaydilar. Shu mashg’ulotning o’zida bolalar bo’talar (na’matak, ligustrum) va o’t (ariq bo’yida o’sadigan yalpiz, pechak, shuvoq) o’simliklari bilan tanishadilar. Kuzatuvchilikni rivojlantirishda ekskursiyalar katta ahamiyatga ega. Bahor oylarida o’quvchilar chinor, shumtol, qayrag’och, tut, terak shoxlarida kurtaklarning yozilishini kuzatadilar. O’qituvchi o’quvchilarning kuzatishlariga rahbarlik qilib, ularning diqqatini barcha daraxtlarda kurtaklar katta-kichik bo’lishi (terak va chinorda kurtaklar yirik qayrag’ochda ancha mayda, akatsiyada- pustlog’idan zo’rg’a ko’rinib turadi) va shakli jihatidan (terakda ular cho’ziq, qayrag’ochda sharsimon, nastarinda tuxumsimon) bir-biridan farq qilishiga

qaratadi. Kuzatishlar natijasida o’quvchilar daraxtlarning barglari bo’lmasa ham kurtaklariga qarab farq qilish mumkinligiga ishonch hosil qiladilar. Kurtaklarning rivojlanishi, ularda barglarning paydo bo’li shini kuzatish uchun fevral oyi oxirlarida novdalar kesib olinadi va ularning bir qismi iliq suvli idishga, bir qismi sovuq suvli idishga joylashtiriladi. O’quvchilar 1-2 hafta davomida ularni kuzatib, qaysi idishdagi novdalarda barglar ertaroq chiqishini aniqlaydilar. Sinf kalendariga novdalar sovuq va iliq suvga solingan vaqt belgilanadi va har ikkala novdaning rasmi chiziladi. Barglarning paydo bo’lishini kuzatish jarayonida o’qituvchi o’quvchilar diqqatini kurtaklar iliq suvli idishdagi novdada tez yozilganligiga qaratib, barglarning ri vojlanishi uchun issiqlik kerakligi to’g’risidagi xulosaga olib keladi. Ikki haftadan keyin yangi novdalar rasmi chiziladi. Rasmlarda kuzatishlarning boshlanishi va oxirida novdalar o’rtasidagi farqlar ko’rinib turishi kerak. 1-sinf o’quvchilari birinchi darsdan boshlab hayvonot dunyosi bilan ham tanishtirib boriladi. Kuzda hashoratlar, masalan, kapalaklar (qahrabo kapalagi, karam kapalagi, qichitqi o’t kapalagi) kuzatiladi. Bolalar e’tibori kapalaklarning tashqi ko’rinishiga, qaysi o’simliklar ustida uchishiga qaratiladi. Kuzatishlar quyidagi topshiriqlar bo’yicha olib boriladi: 1. Matrap bilan kapalak tuting. 2. Uning tana a’zolari:bosh, ko’krak qorin qismlarini kuzating. 3. Qanotlarini sanang. Ular tananing qaysi qismiga birikkanligini aniqlang. 4. Kapalakning oyoqlarini ko’rib chiqing. Ular qanday joylashganligiga e’tibor bering va sanang, oyoqlari necha juft? Kech kuzda hashoratlar yo’qoladi, bu paytda o’qituvchi bolalarga ularni devorlarning oralaridan, to’kilgan barglar uyumidan yoki daraxt po’stloqlari ostidan izlashni taklif qiladi, ko’plab hashoratlar o’lmaydi, ular qishga tayyorlanib yashirinadi, degan xulosaga olib keladi. U po’stloqlar ostida vaqtincha qotib qoluvchi katta yoshli hashoratlar yashirinishini tushuntiradi. Ularda qon soviydi, nafas olish to’xtaydi, lekin bu o’lim degani emas, balki qishning og’ir sharoitlariga moslanishidir.

Sentyabrning ochiq kunlarida o’qituvchi bolalar e’tiborini o’rgimchak uyasiga qaratadi, o’rgimchak uya iplarini ushlab olishni (u oson ushlanadi va kiyimlarga yopishadi) va kichkina o’rgimchakning qanday harakatlanyottanini kuzatishni taklif qiladi: uni qo’lga tez yurib ketayotganini va ipida osilib qolishini payqash mumkin. Kuz davrida o’quvchilar e’tiborini qushlar ham tortadi. O’qituvchi maktab oldi maydonida va tabiat qo’ynida qushlarni kuzatish, ularning nomlarini aniqlashga urinish, qushlarning uchishlarini aytib berish, qushlar uchun nima sovuqmi yoki ochlik qo’rqinchli ekanligini tushuntirish to’g’risida topshiriq beradi. O’qituvchi bola larga qushlar uchib ketishga tayyorlanib, dalaga to’planishini ko’rsatadi, nima uchun ko’pincha O’zbekistonda pushti rangli maynalarning katta galalari va uchib ketayottan turnalarni ko’rish mumkinligini tushuntiradi. Kuzatishlarda e’tiborni chittakni topishga, uning tez harakatiga qaratishni taklif qiladi . Kuzgi - qishki davrda chumchuqlarni kuzatish: 1. CHumchuqlar qaysi qushlardan qo’rqadilar? Qaysi qushlar bilan dalada oziqlanadilar? 2. Chumchuqlarning yomg’irda, ko’lmak suvlarda cho’milishi. 3. Chumchuqlar yilning qaysi vaqtida baland ovoz bilan tolmasdan chiriqlaydilar va qachon tinch qoladilar? 4. Chumchuqlar qayerlarda yashaydilar? 5. Chumchuqlarning har kuni muayyan soatda va muayyan joyda boqing. Ular shu vaqtda ovqatlangani keladilarmi? Kuzating. Kuzgi-qishki davrda zog’chalarni kuzatish: Bizning joylarda zog’chalar qachon paydo bo’ladilar? Zog’chalar qayerlarga va nimalardan uya quradilar? Uya qurish uchun materiallarni qayerlardan oladilar? Bir daraxtning o’zida nechta zog’cha uyasi borligini sanab chiqing.

4. Yosh zog’chani qarisidan farq qilish mumkinmi? Mustaqil kuzatishlar o’tkazish oldidan o’quvchilarni maqsadga yo’nalgan kuzatish va taqqoslash yo’li bilan qushlarni bir-biridan farq qilishga o’rgatish kerak. Keyin predmetli dars o’tish, unga «O’lkamiz qushlari» jadvallarini, zog’cha va chumchuq tulumini tayyorlash kerak. O’qituvchi qushlarni diqqat bilan qarab chiqishni, ularning katta-kichikligiga e’tibor berishni, tumshuqlari, patlari, oyoqlarini taqqoslashni taklif qiladi. Shundan keyin o’qituvchi har xil tipdagi qush uyalari (so’pi-turg’ay, zog’cha, hakka, qaldirg’och, chittak) ni ko’rsatadi, darsda o’rganilayotgan qushlar uyasini alohida namoyish qiladi va bu uyalarning boshqa qushlar uyalariga o’xshashligi va farqlarini ta’kidlaydi. Bahorda 1-sinf o’quvchilari tabiat va jonli tabiat burchagida qush va hashoratlarni kuzatishni davom ettiradilar. Kunning ilishi, yosh barg va g’unchalarning paydo bo’lishi bilan boshlagan g’umbakdan chiqqan hashoratlarning uchishlarini kuzata boshlaydilar. O’qituvchi ba’zi hashoratlarning o’simliklarga zarar, ba’zilarining foyda keltirishlarini tushuntiradi, zararli qo’ng’izlar hamda g’umbaklarni yo’qotishda qushlarning o’rni kattaligini ta’kidlaydi. O’quvchilar g’umbak va qo’ng’izlar o’simliklarga keltirgan zararlarini kuzatish, tasdiqlash uchun hashoratlar kemirgan o’simliklar bargi va o’simliklarni yig’ish topshirig’ini oladilar. Bu davrda bolalarning kelib - ketuvchi qushlar to’g’risidagi tasavvurlari kengayadi va aniqlashadi: bahorda issiq mamlakatlardan pushti maynalar, uzunqanotlar uchib keladilar. O’quvchilar o’qituvchi rahbarligida janubdan uchib keladigan turna, g’oz, o’rdaklarni kuzatadilar. Tashqi ko’rinishini va xulq-atvoriga qarab kelib-ketadigan qushlarning farqiga borishga, qushlar shovqini orasida pushti mayna, chumchuq, musicha va boshqa qushlarning ovozlarini tanib olishga o’rganadilar. Darslikda metodik tavsiyalar ilova qilingan, ularda rasmlar bilan ishlash uchun topshiriqlar keltirilgan. Kitobda kompleks tarbiyaning asosiy vazifalari aks ettirilgan. Bular: odamlar mehnati, bizning o’lkamiz, oila, bizning vatanimiz va boshqa mavzulardir. Darslikning asosiy mavzu yo’nalishi odamning tabiat bilan

o’zaro aloqalari, odam mehnatining tabiatdagi ahamiyati, tabiatda o’zini tutish qoidalaridir. Darslikdagi ishlar o’quvchilar faoliyatining ushbu turlarini nazarda tutadi: 1. O’qituvchining topshirig’iga muvofiq rasmlar tanlash . Chunonchi, 5- sahifada topshiriq berilgan: «Rasmni ko’ring. Qaysi rasmda o’quvchi qo’lini to’g’ri ko’targan?» Alternativ (qarama-qarshi) topshiriqlarning kiritilishi bolalarning bir necha variantlardan to’g’risini tanlab olishlari uchun zarurdir, bunday ishlar topshiriqni murakkablashtiradi, unga qiziqishni oshiradi (17-, 28- va boshqa sahifalarga qarang). Pastda har qaysi rasmga doiracha chizilgan. Agar sur’atdagi vaziyat bolalar ishining to’g’riligini aks ettirsa, doiracha yashil qalam bilan bo’yab qo’yiladi. 2. Rasmlarning munosabatdoshligi. 8-sahifada shunday topshiriq berilgan: «Rasmlarni qarab chiq. Bu barglar qaysi daraxt va bo’talarniki? Barg va unga tegishli mevalar yonidagi doirachalarni bir xil rang bilan bo’ya». 12-sahifada ham shunga o’xshash topshiriq bor . 3. Jarayonlarning izchilligini aniqlash. 22-sahifadagi topshiriq esa quyidagicha: «Rasmni qarab chiq. Unda qanday predmetlar aks ettirilgan? Svetoforning qaysi signali yonayapti? Maktab o’quvchilarining yo’lini strelka (ko’rsatkich) bilan ko’rsat». Shunga o’xshash topshiriqlar 23-, 24-, 25- sahifalarda ham bor. 4. Rasmlarni ular mazmunini tahlil qilish bilan bo’yash. 11-sahifa. «Rasmni qarab chiq. Qanday dala tasvirlangan? Shu dalada o’sayotgan o’simlik nima deb ataladi? O’simlikning qismlarini aytib ber». 40-41-sahifalar. «Hashoratlarni ko’rib chiq. Ularning nomlarini ayt. Sen ularni qayerda ko’rgansan? Ular nimalar bilan oziqlanadi?» Bu hayvonlardan olinadigan mahsulotlarning rasmini chizing. 22-sahifa. «Svetoforni shartli ranglar (sariq, qizil, yashil) bilan bo’ya, toki birinchi holat yurishning man qilinganligini, ikkinchisi diqqatni, uchinchisi yurishga ruxsat berilganligini ko’rsatsin».

5. Ra s m chizish. 8-, 32-, 37-, 40-, 41-, 49-, 50-, 58-, 59- sahifalar. 40-41- sahifada «Rasmlarni ko’rib chiqing. Unda qanday uy hayvonlari tasvirlangan? Bu hayvonlar qayerda boqiladi? Siz yashayotgan joyda qanday uy hayvonlari bor? Bu hayvonlarning tana a’zolarini sanab o’ting (Bosh, tana oyoqlari, dum). Sigir va otning dumida qanday farq bor? G’oz, o’rdak, tovuq va xo’roz oyoqlarini qanday farqlaysiz? (G’oz va o’rdakning oyoqlari suzishga moslashgan). Suzish panjalari nima uchun kerak? Sizning uyingizda uy hayvonlari bormi? Uy hayvonlaridan olinadigan mahsulotlarning rasmini chizing». Darslikdagi xilma-xil topshiriqlarni bajara borib, bolalar kuzatishga, taqqoslashga, o’xshashlik va farqlarni anglashga o’rganadilar. Ba’zi topshiriqlar bolalarning ijodiy ishlarini nazarda tutadi. Bu ishlar har bir konkret darsning ta’lim-tarbiya vazifalarini hal qilish bilan uzviy bog’liqdir, dasturning asosiy bo’limlarini o’zlashtirishga yordam beradi, o’qitish jarayonida bolalarning umumiy rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. Sinfda, maktabda va jamoat joylarida xulq-atvor madaniyati; yo’l harakati, ko’chadagi, transportdagi xulq-atvor qoidalari; har xil kasbdagi kishilarning mehnati bilan tanishish; tabiatga insoniy munosabatda bo’lish kabi mavzular butun kurs davomida o’tiladi. Kun tartibi, shaxsiy gigiyena, maktab va uyda xulq-atvor madaniyati masalalari darslikda maxsus o’rinni egallaydi. Chunonchi, 4-, 7-sahifalarda 1-sinf o’quvchilarining kun rejimini aks ettiruvchi sur’atlar, shuningdek to’g’ri o’tirish va qaddi-qomat, odam tanasining qismlari, pardoz (yasan-tusan) buyumlari ko’rsatilgan rasmlar keltirilgan. Maktabda (darsda, tanaffusda, oshxonada) yurish-turish, atrofdagilarga hurmat bilan munosabatda bo’lish qoidalarini bilganliklarini 4-, 14-, 15-, 18-, 19-, 21- va boshqa sahifalardagi topshiriqlardan foydalanib tekshirish mumkin. Darslikda, shuningdek o’qituvchiga bolalar bilan jonajon mamlakat, mashhur sanalarga bag’ishlangan mavzular bo’yicha qisqacha suhbatlar o’tkazishga yordam beruvchi topshiriq va ko’rgazmali vositalar ham bor. Material bunday suhbatni ancha tushunarli va qiziqarli bo’lishiga imkon beradi. 14-, 30-, 36-, 50-, 52-

sahifalardagi rasmlar bo’yicha o’qituvchining savollariga bolalarning o’zlari javob berishlari mumkin. Darslikdagi odamlar mehnatiga bag’ishlangan ko’pgina rasmlar (5-, 14-, 35-, 37-sahifalar) dan o’qituvchi jonajon shahar (qishloq) da ishlovchi turli kasb egalarining mehnati haqida hikoya qilayotganda foydalanishi mumkin. Ob-havo kalendari bilan ishlashga kirishishda o’qituvchi bolalarni shartli belgilar bilan tanishtiradi, 65-sahifadagi yog’in, isish va sovush bilan bog’liq holda tabiatdagi o’zgarishlarni xarakterlovchi sur’atlar bo’yicha suhbatlar o’tkazadi. Shuningdek, har bir oyning xususiyatlarini xarakterlovchi ko’rgazmali vositalar mazmuni bo’yicha suhbat o’tkazish zarur. Bolalar u yoki bu oyga xos tabiat xususiyatlari bilan tanishadilar . Ikkinchi sinfda tabiatshunoslik materiallarini o’rganish metodikasi. 2- sinfda o’quvchilar atrof-olam bilan tanishish bo’yicha dasturlarda tabiat bilan tanishishni davom ettiradilar. Boshlang’ich sinf o’qituvchisi shuni yodda tutishi kerakki, tabiat va jamiyat atrof-olam bilan tanishtirish kursida ikki parallel yo’l emas, balki bir yo’nalishdir, unda tabiatshunoslik va ijtimoiy xarakterdagi masalalar o’zaro bir-birlarini boyitib, uyg’unlashgan. Garchi ba’zi darslarda ko’proq tabiatshunoslik boshqalarda ijtimoiy masalalar qarab chiqilsa ham, asosiy g’oya - inson, jamiyat, tabiat birligi, ajralmas butunligiga asoslangan. Bu g’oya kursning asosini tashkil qiladi. Ikkinchi yil o’qitishning vazifasi birinchi sinfda belgilangan yo’nalishlarni yanada rivojlantirishdir. Har bir mavzuni ochib berishda bolalarning Vatan, jonajon tabiat, ijtimoiy hayot to’g’risidagi aniq tasavvurlari kengayadi. O’quvchilarda uyda, maktabda va boshqa jamoat joylarida to’g’ri yurish-turish o’quvlari hamda ko’nikmalarini shakllantirishga, bolalar o’rtasida o’rtoqlik munosabatlarini, kattalarga e’tiborni, mehnatta hurmatni tarbiyalashga, shuningdek tabiatdagi muhim o’zaro aloqalarni anglashga, unga muhabbat va muruvvatli munosabatni shakllantirishga e’tibor qaratiladi. 2-sinfda «Kuzda odamlar mehnati», «Ijtimoiy foydali mehnat» va «Ota-onalar kasbi» mavzulari bo’yicha o’quvchilar tanishadigan ob’ektlar doirasi kengayadi,

ba’zi o’zaro aloqalar ular ongiga yetkaziladi, umumlashtirish shakllanadi. Chunonchi, bolalarni transportning yangi turlari bilan tanishtira turib, o’qituvchi yer usti, havo, suv transportlarining barcha turlari uchun nima umumiyligini, transportning qancha turlari borligini hikoya qiladi. Bolalar yo’lovchi tashuvchi transportlardagi yurish-turish qoidalarini bilib oladilar, ularni bajarishga o’rganadilar. Bu shu mavzuning boshqa masalalariga ham daxldordir: shaharning madaniy - oqartuv muassasalari, maishiy-xizmat korxonalari va boshqa joylarga borish, ularning vazifalarini aniqlash, shu muassasalarda ishlayotgan odamlar mehnati bilan, tanishtirish bilan bog’lanadi. Bunda har safar jamoat joylaridagi yurish-turish qoidalari ishlanadi. Dasturda «Jonajon Vatan» mavzusi 1-sinfdagiga qaraganda ancha to’liqroq berilgan. Bu mavzu bo’yicha ish mamlakatimiz hayotidagi unutilmas, shonli voqealar, umumxalq bayramlari bilan bog’lanadi. O’qitishning ikkinchi yilida o’qituvchi oldiga har bir bayramning mohiyati va ahamiyatini bolalarga tushuntirish, ularda tegishli bilimlarni shakllantirish, odamlar bayramlarga qanday tayyorlanayotganliklarini kuzatib borish vazifasi qo’yiladi. Shu vaqtning o’zida bolalar bayramlarga tayyorlanishi va o’tkazishda baholi qudrat ishtirok etishlari ham kerak. Barcha ishlar shunga qaratilishi kerakki, toki bolalar o’z mamlakatining fuqarolari ekanliklarini chin diddan his qilsinlar. Mavzulardan har birining materiali odamlarga insonparvarlik munosabatini, ular mehnatining natijalariga hurmatni, tabiatga ma’suliyat bilan munosabatda bo’lishni tarbiyalash uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. Bolalarga turli kasbdagi kishilar mehnatiga hurmat hissini tarbiyalashga alohida o’rin beriladi. Odamlar mehnati bilan hayot uchun zarur bo’lgan barcha narsalar yaratiladi: don yetishtiriladi, yangi uylar, maktablar, kasalxonalar quriladi, kitoblar chop etiladi, deb ta’kidlaydi. Qishloq joylarida g’allakorlar, paxtakorlar, chorvadorlar, agranomlar mehnati, shaharlarda muxandis, konstruktor, ishchi va shu kabilarning mehnati qadrlidir. O’qituvchining vazifalaridan biri har bir kishining mehnati boshqa odamlarning mehnati bilan bog’liqligini tushuntirishdir. Hosilni yig’ib-terib olish

yoki uy qurilishini kuzatib, bolalar, shuningdek odamlar mehnatini xizmat qiluvchi transportning (kombaynlar, yuk mashinalari va shu kabilarning) batartib ishiga bog’liq ekanligiga ishonch hosil qiladilar. Agar o’qituvchi o’z hikoyasini atrofdagi hayotdan misollar keltirish bilan birga olib borsa, ularni mamlakatimizda sodir bo’layotgan voqealar bilan bog’lasa, yanada yaxshi bo’ladi. Erta gullovchi o’simliklar oldida bolalar albatta hashoratlarni ko’radilar. O’qituvchi bolalarning o’simliklar oldiga shirin nektar (gul shirasi) yig’ish uchun uchib kelganliklarini, uni keyin asalga aylantirishlarini tushuntiradi. Odamlar o’simliklarni yulib olganlarida ular faqat o’simliklarni halok qilibgina qolmasdan, balki hashoratlarga ham zarar keltiradilar. Bunday holda hashoratlar oziqdan mahrum bo’lib qoladilar. O’qituvchi: «Atrofda biz qanday hashoratlarni ko’rayapmiz? Nima uchun biz ularni qishda ko’rmaymiz?» deb so’rashi mumkin. Agar baqa yoki qurbaqani ko’rish iloji bo’lsa, nima uchun bu jonivorlar uyqudan kech uyg’onganliklarini so’rash kerak bo’ladi. Bolalar birinchi sabab, kunlar issiq bo’lib qolganligini aytadilar. Agar zarur bo’lganda o’qituvchi baqa va qurbaqalarning hashoratlar bilan oziqlanishini eslatib o’tishi kerak. Demak, bahorda hashoratlarning paydo bo’lishi va qurbaqalar uyg’onishining ikkinchi sababidir. Negaki, ularning asosiy ovqati iskabtopar va pashshalardir. Baqalarni o’ldirish minglab zararkunanda hashoratlarni erkinlikka chiqarish demakdir. Tabiatning turli qadriyatlari bilan insonning tabiatni muhofaza qilish faoliyati chambarchas bog’liqdir. Atrof-olam bilan tanishtirish mashg’ulotlarida o’quvchilar tabiat muhofazasi bo’yicha muayyan bilimlarni oladilar. Birinchi sinfdan ikkinchi sinfga o’tishda metod hamda tashkiliy ishlarda vorislik saqlanadi. Ilgarigidek katta e’tibor ekskursiyalarga, ma’noli, rolli uyinlarga, muam moli vaziyatlarga, ijtimoiy foydali mehnatni tashkil qilishga qaratiladi. Biroq 2-sinfda ko’proq mustaqil amaliy ishlar o’tkazish, bolalarga muayyan bilim va taqqoslash, tahlil qilish, klassifikatsiyalash, o’zaro bog’lanishlarni aniqlash, kuzatilgan faktlarni umumlashtirish o’quvlarini talab qiladigan murakkabroq muammoli vaziyatlar taklif qilish mumkin.

2-sinfda deyarli har bir mashg’ulotda muammoli vaziyatlardan foydalansa bo’ladi. Muammoli vaziyatlar tabiatga ekskursiyalar vaqtida ham hosil qilinadi. Ayniqsa, hayotning o’zi hosil qilgan vaziyatlar ham qimmatlidir. Masalan, bolalar ko’pincha uylariga har xil hayvonlarni olib keladilar, lekan bu hayvonning o’zi uchun yaxshimi, yo’qmi buni o’ylamaydilar. Ushbu muammoli vaziyatni hal etish ham foydalidir: «Bolalar parkdan qayta turib, u yerda yotgan qush bolasini ko’rib qoldilar. Lola suyunib ketdi va uni uyiga olib ketish uchun savatga soldi. Nazira dugonasini to’xtatdi va unga nimadir dedi. Lola qush bolasini savatdan chiqarib, yana qo’yib yubordi». Bu holda savol Nazira dugonasiga nima degan edi, deb uylaysiz? U haqmidi? Yoki nima uchun Lola Nazira bilan gaplashgandan keyin qush bolasini qo’yib yubordi? tarzida qo’yilishi mumkin. 2-sinf o’quvchilarini o’qitishda ijtimoiy foydali mehnatni tashkil qilish katta ahamiyat kasb etadi. Ular maktab oldi maydonchasida va sinfda o’simliklarni, sharoit bo’lganda esa jonli tabiat burchagida hayvonlarni parvarish qiladilar, qishlovchi qushlar uchun oziq tayyorlaydilar, qishda qushlarni boqadilar, daraxt va bo’talarni o’tqazishda, qushlarga uyalar tayyorlashda kattalarga yordam beradilar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi. Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa uyi. Toshkent-2000 yil. 2. Grigoryants A.G. Tabiatshunoslikni o’qitish. Toshkent “O’qituvchi” 1992 yil. 3. Grigoryants A.G. Atrofimizdagi olam. 1-sinf uchun darslik. Toshkent-2002 yil. 4. Grigoryants A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik. 3-sinf uchun darslik. G’.G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. Toshkent -2005 yil. 5. Grigoryants A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik. 4-sinf uchun darslik. Toshkent “Cho’lpon”. 2002 yil. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Tabiatshunoslik o’qitishning amaliy metodlari

O’qitishning metodik usullarini tanlash

Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslik o’quv predmetini o’rganish shakllari tabiatshunoslik o’qitish shakllari

Tabiatshunoslik o’qitish metodlari

O’quvchilarning bilish faoliyatida tadqiqiy metod va muammoli ta‘lim elementlarini qo’llash