Ta'lim usullarini tanlash - Педагогиka - Рефераты

Ta'lim usullarini tanlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.90625 KB

Ta'lim usullarini tanlash Reja: 1. Kasb-hunar ta'limi o'quv muassasalarida zamonaviy darsga qo'yiladigan talablar 2. Kasb-hunar ta'limida darslarga qo'yiladigan talablar 3. Zamonaviy darsning maqsadlari

O'qitish usullarini tanlashda asosiy e'tiborni ta'lim maqsadi va vazifalariga qaratmog'i lozim. Chunki o'qitish usullari bilan ta'lim rnaqsadi o'rtasida yaqin o'zaro bog'liqlik mavjud. Наг qanday o’quvchining maqsadi - bilimni hamda uni amalda qo'llay bilish ko'nikmalari va malakalarini shakllantirish, shunga shaxs sifatlari va ko'rsalmalarini ishlab chiqish. O'quv faoliyati harakatida maqsadning barcha komponentlari amalga oshar ekan, turli usullarni birgalikda qo'llash zarur. Shuning uchun usul tanlashda eng asosiy omil bo'lib, aniq o'quv mashg'ulotining didaktik vazifasi xizmat qiladi. Shuni e'tiborga olish kerakki, usul tanlash nafaqat maqsaddan, balki o'quv material mazmuniga va bu fanni qanchalik qiyin deb hisoblashga bog'liq. O'quv usulini tanlashda uning samaradorligini e'tiborga olish ham ahamiyatga ega. 3-rasmda o'qitish «piramidasi» ko'rsatilgan, o'quvchilarning axborotni eslab qolish ko'rsatgichlariga o'qitish usullarining ta'siri quyidagi o'qitish piramidasida aks ettirilgan. 1 Ma'ruza, doklad 2 O'qlsh 1 Video, rasm, ko'rish 3 Tajribani namoyish qilish 4 Munozaia 5 Mashq 6 Ishbilarmon o'yin, loyiha usuli 7 Boshqalarni o'qitish Kasb-hunar ta'limi o'quv muassasalarida zamonaviy darsga qo'yiladigan talablar Dars va uning turlari Dars deganda, o'qituvchining o'quv guruhiga (brigadaga) uyushgan tayyorgarlik

darajasi bir xil, tarkibi o'zgarmas o'quvchilar bilan mashg'ulot o'tkazish tushuniladi. Dars kasb-hunar ta'limi o'quv muassasalarida ham ta'limni tashkil etishning asosiy shakli hisoblanadi. Наг bir dars ta'lim jarayonining bir qismi hamda bilim, ko'nikma va malakalarini egallashning bir butun mantiqiy yakunlangan bosqichidir. Didaktik maqsadlar bo'yicha darsning quyidagi turlari mavjud: Yangi bilimlarni o'rganish darsi. Bunday darslarda mavzu va ko'zlangan maqsad aytilib, yangi o'quv materiali bayon etiladi va o'quvchilarning mustaqil ishlashi uyushtiriladi, uyga topshiriqlar beriladi, darsning bu xili o'quv materialini o'zlashtirish oson hollarda o'tkaziladi. Umumiy yoki aralash dars. Bunday darslarda har xil didaktik masalalar hal etiladi, uy topshiriqlarini va o'quvchilarning bilimlarini tekshirish, yangi materialni bayon qilish va boshqalar amalga oshiriladi. Ular maxsus fanlarni o'rganishda bir-biriga eng yaqin zvenolarini o'z ichiga oladi, bu esa o'quvchilar bilimlarini puxta va ongli o'zlashtirishini ta'minlash uchun muhimdir. Bilimlarni mustahkamlash darsi. Bunday darslarda oldin o'rganilgan materiallar yuzasidan o'quvchilar bilan suhbatlar o'tkaziladi, kinofilmlar ko'riladi, bilimlar esga solinadi, faktlar va natijalar o'quvchilarning xotirasida mustahkamlanadi. Natijada bilimlar ancha puxtalashadi. Sinash - tekshirish darsi . Bunday darslarda mavzu , bo ' lim yuzasidan og ' zaki savol - jaoblar , test yordamida yozma yoki grafik usulda tekshirish ishlari o ' tkaziladi . Ulardan ko ' zlanadigan maqsad , bar bir o ' quvchining tayyorgarlik darajasini asosli baholash uchun kerakli ma ' lumotlar olish , ya ' ni bilimlarni qanchalik ongli va puxtaligini aniqlashdan iborat . Muammoli dars . Bu darslardan maqsad ' quvchilar qo ' yilgan muammolarni yecha olish " yoki yecha olmasligini aniqlashdir . Bunday darslar o ' quvchilar maxsus fanlardan ma ' lum bilim , ko ' nikma va malakaga ega bo ' lganlaridan keyin o ' tkaziladi . Darsning ana shu asosiy turlari strukturasi quyida keltiriladi.

I. Yangi bilimlarni o'rganish darsi: 1. Tashkiliy qism. 2. Yangi o'quv materialini bayon qilish va mustakamlash. 3. Uyga topshiriq berish. 4. Darsni yakunlash. II. Umumiy yoki aralash dars: 1. Tashkiliy qism. 2. Uyga berilgan topshiriqni tekshirish. 3. O'quvchilar bilimini og'zaki (yakka tartibda) tekshirish. 4. Yangi o'quv materialini bayon qilish; 5. Yangi o'quv materialini mustahkamlash. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni yakunlash. III. Bilimlarni mustahkamlash darsi: 1. Tashkiliy qism. 2. Uyga berilgan topshiriqni tekshirish. 3. O'quvchilardan so'rash, o'quv materialini mustahkamlash. 4. Uyga topshiriq berish. 5. Darsni yakunlash. IV. Sinash-tekshirish darsi: 1. Tashkiliy qism. 2. O'qituvchining topshirig'ini tekshirish. 3. O'quvchilarning savollariga javob berish. 4. O'quvchilarning topshiriqlarini bajarishni tekshirish. 5. Bajarilgan ishlami o'qituvchiga topshirish. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni ya kunlash. V. Muammoli dars: 1. Tashkiliy qism. 2. Muammoni bayon qilish. 3. Muammoni hal qilish yo'llarini ko'rsatish va hal etish. 4. Natijalarni muhokama qilish. 5. O'qituvchining izohlashi va umumlashtirishi. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni yakunlash. Kasb-hunar ta'limida darslarga qo'yiladigan talablar Zamonaviy dars, masalan, maxsus va umumtexnika fanlari bo'yicha dars qanday bo'lmog'i lozim? Eng avvalo, u hozirgi vaqtda pedagogika, psixologiya, ta'lim metodikasi erishgan yutuqlarga asoslanishi, shuningdek, o'rganilayotgan kasb sohasidagi fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish tendensiyasini hisobga olish kerak. Uning mazmuni va metodikasi hozirgi kunda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari oldida turgan dolzarb vazifalarini hal qilishga qaratilmog'i lozim. Zamonaviy darsga qo'yiladigan talablarni shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: g'oyaviy-siyosiy talablar, didaktik, psixologik, ma'naviy-axloqiy, gigienik, texnik talablar. G'oyaviy-siyosiy talablar deganda, darslarning g'oyaviyligi va hayotga

yo'nalganligi, ta'lim jarayonida hukumat qarorlarini amalga oshirish tushuniladi. Didaktik talablar - dars yaxshi rejalashtirilgan, tayyorlangan, tashkil etilgan, yaxshi jihozlangan bo'lishi va yaxshi sur'atlarda o'tkazilish kerak. Darsni tuzishga aniq maqsadni ko'zlab, ilmiy asoslangan holda yondashish - bunda pedagog va o'quvchilar birga ishlaydigan aniq sharoitning eng yaxshi varianti tanlanadi va quyidagilarini o'z ichiga oladi: - dars vaqtidan to'g'ri va ratsional foydalanish; - darsning maqsad va vazifalarini belgilash, asosiy va ikkinchi darajali vazifalarni ajratib olish; - umuman va har bir struktura element! uchun o'quv materialini belgilab olish, o'qituvchi o'quv materialini tanlashda darsning maqsadi, kasb xususiyati, fan- texnika taraqqiyotining yutuqlarini e'tiborga olish; asosiy didaktik tamoyillari va hozirgi zamon ishlab chiqarish talablarini hisobga olish; - ta'limning maqbul metod va usullarini tanlash. Metodlar o'rganiladigan predmetning maqsadi, specifikasi, ta'limning tagbul sharoitlarini hisobga olib tanlanadi. — zarur ko'rgazmali qurollar va ta'limning o'qitish vositalarini tanlash. Darsda o'quvchilarning jamoaviy va individual ish formalarini birga to'g'ri qo'shib olib borish zarur. O'qituvchi o'quvchilarga tayyor bilimlarnigina berib qolmay, balki ularni mustaqil ravishda bilimlarini to'ldirish va chuqurlashtirishga o'rgatish, darsning barcha bosqichlarida bilish faoliyati va faollikni shaxsiy hamda yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda rivojlantirish kerak. Dars paytida o'quvchilarning o'rganilayotgan materialni o'zlashtirish darajasini doimiy nazorat qilish, ya'ni qaytish aloqasini o'matish zarur. Psixologik talablar quyidagilardan iborat: pedagoglar o'quvchilarning individual, yosh va psixologik xususiyatlarini hisobga olishlari kerak. Masalan, o'qituvchi pastki kurslarda, odatda, ta'limning asosiy shakli sifatida suhbat, hikoya qilish va yuqori kurslarda esa leksiya, seminar mashg'ulotlari, muammoli holatga ega bo'lgan topshiriqlarni tanlaydi.

O'qituvchilardan o'quvchilarning xotira, fikrlash, tayyorgarlik darajasi, o'qishga munosabat, bilim yurtiga kirish sabablari qiziqish va mayillari kabi psixologik va fiziologik xususiyatlarni hisobga olishni talab etadi. Ma'naviy-axloqiy talablar, eng avvalo, pedagogning shaxsiyatiga taalluqlidir. Kasb ta'limi o'qituvchisi axloqiy jihatdan qat'iyatli, siyosiy jihatdan savodli, g'oyaviy etiqodli, xush muomalali bo'lishi, o'z kasbini, fanini, o'quvchilarni sevishi lozim; o'z nutqi, ko'rinishiga e'tibor berishi darkor, bunday sifatlarga ega bo'lgan o'qituvchi o'quvchilami o'z shaxsiy ibrati, namunali yurish-turishi bilan tarbiyalaydi. Gigienik talablarga harorat rejimiga, yoritish normalariga rioya qilish, o'quv auditoriyalari, kabinet, laboratoriya, ko'rgazmali qurollar (plakat, diopozitiv va kinofilmlar) ning estetik jihatdan yaxshi jihozlanishi kiradi. Darsga bo'lgan texnik talablar - bu xavfsizlik texnikasi, yong'inga qarshi texnika, o'smirlar mehnatini muhofaza qilish bo'yicha talablar. Har bir laboratoriya, o'quv-ustaxonalarida poligonda xavfsizlik texnikasi va yong'inga qarshi texnika bo'yicha instruksiyaga ega bo'lishi kerak. Xulosa qilib aytganda, o'qituvchi darslarni shunday rejalashtirishi, tayyorlanishi, tashkil qilishi va o'tishi lozimki, bunda o'quvchilarning har bir darsda ta'lim olishi, tarbiyalanishi hamda bilish xususiyatlarini rivojlantirishi uchun yaxshi sharoit ta'minlasin. Zamonaviy darsning maqsadlari Aristotel ezgulik hamma joyda ikkita shartga: har qanday faoliyatning pirovard maqsadini to'g'ri belgilashga va unga erishishning tegishli vosita va usullarini tanlashga bog'liqligi haqida gapirgan edi. Darsni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun avvalo, darsni tashkil qilish bo'yicha pedagog faoliyatining maqsadini, u nimaga erishmoqchi ekanligini aniqlab olish, keyin maqsadga erishishga yordam berish vositani belgilash, so'ngra esa maqsadga erishish uchun qanday harakat qilish usulini aniqlab olishi zarur. Maqsad nima? amaliy jihatdan ta'riflanganda, maqsad -taxmin qilinadigan, oldindan biror obyektni (bu o'rinda o'quvchilarni) o'zgartirish bo'yicha

rejalashtirilayotgan faoliyat natijasidir. Pec !n " f| qachon va qanday maqsadlami o'z oldiga qo'yadi? Gap d--tis haqida ketayotgan ekan, darsga tayyorlanish vaqtida uning maqsadi uchta aniq maqsadga «taqsimlanadi»: ta'lim berish /o'qitish/, tarbiyalash va rivojlantirish. Ta'lim berish, tarbiyalash va rivojlantirish birligi prinsipini M.I. Mahmudov triada prinsipi, ya'ni ta'limning barcha bosqichlarida yaqqol sezilib turadigan va bir- biri bilan bog'langan urfita priusip deb ataydi. Chunonchi darsga tayyorgarlik ko'rish bosqichida bu prinsip talablari shunday ifodalanadiki, pedagog o'quv materialini tahlil qilar ekan, o'qitish jarayonida ta'lim berish. tarbiyalash va rivojlantirishning o'zaro bog'liqligi va birligini ta'minlasnga intiladi. I. Ta'lim Ding maqsadi o'quvchilarda yangi tushunchalar va liniakat usullarini, ilmiy bilimla г tizimi va boshqalarni shakllantirishni ko'zda tutadi. Maqsadni aniqlashtirish zarur. Umumiy ravishda ta'lim maqsadining quyidagi turlarini tavsiya qilish mumkin. Ta'lim maqsadini turlari quyidagilardir: yangi tushunchani shakllantirish, o'quvchilarning qonunlarni, xususiyatlar, tajribali xossalarini bilib olishlarini ta'minlash; harakal qilisgning yangi usulini o'rgatish; malakalar (qanday) hosil qilish, harakat qilishning ma'lum usullarini mustahkamlash; o'quvchilarni namuna bo'yicha topshiriqlarni bajarishga yoki yangi vaziyatda bilimlanrni qo'llay bilishga o'rgatish; dunyoqarash g'oyalari va muammolarini ajratib ko'rsatish hamda turli darajada uiarni o'zlashtirishda yordam berish; o'quvchilar voqealarga stntiy (estetik) nuqtayi nazardan baho berishga o'rgatish; ularni muayyan xulosaga olib kelish; fanlarni o'zlashlirishga erishish va boshqalar. Та ' limning aytib o'tilgan maqsadlarini aniqlashtirish buning uchun, eng avvlo, o'quv dasturi talablarini, o'quvchi bilan bilim va ko'nikmalarining mazmuni hamda hajmini, o’quvchini o'qishga bo'lgan munosabatlarini hisobga olish zarur, Boshqa til bilan aytaanda. ta' limning maqsadlari mazkur .t-dmetnmg ohykliv imkoniyatlariga, pedagogik protsessni metodik jihatdan ta'minlashga (didaktik vositalar. ta'limning texnik vositalari va boshqalar) o'quvchilarning olgan

dastlabki ta'lim darajasiga muvofiq kelishi zarar. Eng asosiysi- hozirgi zamon ishlab chiqarishning ilmiy asoslarini, uni intensivlashtirishning yetakchi yo'nalishlarini chuqur o'rganib chiqish, bunda ba'zi korxonalarining spetsifikatsini hisobga olish zarur, shuni ham ta'kidlash lozimki, ta'lim maqsadini har bir darsda har xil qo'yish shart emas, bu maqsadga bir necha dars davomida erishish murnkin. II. Tarbiyaning maqsadi o'quvchilarda shaxsning muayyan xususiyatlari va xarakter sifatlarini shakllantirishni ko'zda tutadi, Psixologiyada shu narsa aniqlanganki, shaxsning biror sifati va xarakterini bir dars mobaynida tarbiyalab bo'imaydi. Tarbiya -uzoq davom etadigan jarayon. Umumiy tarzda darsda tarbiyaning quyidagi maqsadlarini tavsiya qilish mumkin. Vatanparvarlikni tarbiyalash: Vatanimiz tarixiga oid bilimlarni hozirgi vaqtda sodir bo'layotgan muhim voqealarni ma'lum qilish; Respublika, mamlakat kelajagiga qiziqishni shakllantirish; o'z Vatanining mehnatkash kishilari, ishlab chiqarish novatorlari bilan g'ururlanish hissini tarbiyalash, tabiat, xalq boyligiga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishni tarbiyalash; Vatan oldidagi burchni, uning himoyasi uchun tayyor turishni shakllantrish. Baynalmilallikni tarbiyalash: boshqa xalqlar ilm-fani, madaniyati va san'atiga qiziqishni; mehnat kishilariga chuqur hurmatni, har bir millat, elatning qadr-qimmatini, xususiyatlari, manfaatlariga e'tibor bilan qarashni shakllantirish. Jamoaviylikni tarbiyalash: ijtimoiy ahamiyatli xulq-atvor motivlarini tarbiyalash: o'qish va mehnatda o'rtoqlariga yordam ko'rsatish odatlarini shakllantirish; jamoa oldidagi mas'uliyatni tarkib toptirish, o'ziga va o'rtoqlariga bo'lgan talablikni rivojlantirish, gruppada jamoatchilik fikrini shakllantirish; o'z jamoasi sharafini himoya qilish ehtiyojlarmi tarbiyalash. Insonpaivarlikni tarbiyalashda kishilarga mehribonlik, g'am-xo'rlik bilan munosabatda bo'lishni; g'ayriinsoniy xatti-harakatlarga murosasizlikni tarbiyalashni o'z ichiga oladi. Mehnat motivlarini tarbiyalash, mehnatga vijdonan munosabatda bo'lishni

tarbiyalash, jamiyat farovonligi yo'lida ishlashga o'z imkoniyatlariga qarab foyda keltirishni shakllantirish, mehnat kishilarning huquq va manfaatlariga hurmat bilan qarashni tarbiyalash; mehnatga bo'lgan ehtiyojni shakllantirish; xalq xo'jaligiga va shaxsning o'ziga kerak bo'Iadigan kasbni o'quv yurtida egallashga o'quvchilarni yo'naltirish; har qanday ishini o'z vaqtida bajarish odatini tarbiyalash; ish natijalarini yuqori sifatli bo'lishiga intilishni shakllantirish; kasbga bo'lgan qiziqishni tarbiyalashni nazarda tutadi. Bilimlar, ta'limga bo'lgan ijodiy munosabatni tarbiyalash: bilishga bo'lgan ehtiyojni; shaxs va jamiyat uchun muhim va zarur bo'lgan bilimlarga yaxlit munosabatni; ta'limning butun mazmunini, dunyoqarashga doir g'oyalarini chuqur o'zlashtirishga bo'lgan intilishni; hodisalarga davr talablaridan kelib chiqqan holda mustaqil baho berish ehtiyojini shakllantirish; ta'limning bilishga qiziqish, burch va boshqa motivlarini rivoj toptirishda; shaxsning ma'naviy ehtiyojlarini shakllantirishda; o'quv faoliyat maqsadlarni qo'ya bilish va ularga erishishga intilishni shakllantirishlarni tarbiyalashda ifodalanadi. Intizom tarbiyalash: o'z xulqi, o'qishi, mehnati uchun ma'suliyatni tarbiyalashni; qoidalar va axloqiy normalami tez va aniq bajarish odatlarini shakllantirishni; sobiq sovet davlatinmg normalari va qonunlari haqidagi bilimlami ma'lum qilishni; davlat normalari va qonunlariga mas'uliyat bilan munosabatda shakllantirishini o'z ichiga oladi. Estetik qarashlami tarbiyalash yuksak xulq-atvor va nutq madaniyatini o'stirish, hal qilingan masala, bajarilgan ishdan estetik zavq olishni shakllantirish; ijodkorlik, novatorlikka intilishni tarbiyalash bilan bog'liqdir. Dars rejasida tarbiya maqsadini amalga oshuish uchun darsda qanday materialdan foydalanish zarurligini ko'rsatish lozim. Rivojlantirish. Hozirgi kunning talabi faqat bilimlarni ma'lum qilib qolmay, balki predmetni o'zlashtirish uchun zarur bo'lgan o'quv va malakani shakllantirish va rivoj toptirishdan ham iboratdir. O'quv malakalar predmetning mazmuni kabi ta'limning zaruriy tarkibiy qismlari hisoblanadi. Shuning uchun o'qituvchi predmetning spetsifikatsiga qarab,

o'quvchilarda aniq malaka va o'quvchilarni rivoj toptirish kerakligini bilishi muhimligi bilan birga, o'quv muassasalarining pedagoglari har bir tarbiyalanuvchida barcha aql-idrok, fikrlash sifatlarini rivojlantirishlari shart. Shunday qilib, biz rivojlantirish maqsadlari haqida so'z yuritar ekanmiz, darsda asosan o'quvchilar shaxsning psixik sifatlarini rivojlantirishni nazarda tutamiz. Bu sifatlar intellekt (diqqat, xotira, fikrlash) va bilish qobiliyatlaridir. Psixologik adabiyotlar tahlili quyidagi rivojlantirish maqsadlari amalga oshirish zarurligini ko'rsatadi. Fikrlashni rivojlantirish: muhim belgilar va xususiyatlarni ajrata bilishni, voqelikdagi hodisalar o'rtasida aloqa o'rnatish; yagona, umumiy belgilarni aniqlash mahoratini rivojlantirish, o'rganiladigan material rejasini tuzish, biror qurilma va shu kabilarning ishlash jarayonini bilib olish; faktlarni tasniflash malakalarini rivojlantirish; umumlashma xulosalar chiqarish, umumiy va muhim belgilarni, bog'lanish va munosabatlarni belgilash; bilimlarni amalda qo'llash mahoratini o'stirish; fikrlashning ijodiy komponentlarini rivojlantirish-nostandart yechimlarni topa bilish. Umum mehnat va politexnik malakalarni rivojlantirish konstruktiv-texnik malakalarni rivojlantirishni eng turli-tuman vazifalarni hal qilishga andoza tarzda emas, ijodiy yondashishni, shart-sharoitlarni analiz va umumlashmalar qilish, asosiy fikrlar tuzish, ularni tajribadan o'tkazish, modellashtirish eskizlashtirish va hokazo; tashkiliy-texnologik malakalarni o'stirish-faoliyat vazifasini aniqlab olish, biror murakkab vaziyatda yo'l topa olish, zarur vositalar tanlash, ish rejasini ishlab chiqish, ishlab chiqilgan rejani baholash, asbob-anjomlardan foydalana bilish malakalarini baholash, o'z xatti-harakatini tartibga solish va nazorat qila bilish mahoratini rivojlantirishni o'z ichiga oladi. O’quv mehnatini rivojlantirish lozim darajadagi sur'at bilan ishlash, o'qish, yozish, hisoblash, chizish, Konspekt olish, malakani rivojlantirish o'quv mehnati odatini mashg'ulotga tayyorlik, uyushqoqligini rivojlantirish, ta'limining zarur metodlaridan foydalanish; esda saqlab qolish usullarini o'rgatish, materialni ma'no, guruhlariga ajratib, tayanch nuqtalarini ajratib ko'rsatish, reja tuzish; kuzatish

maqsadi va uning izchilligini, kuzatadigan obyektlar tarkibini shakllantirishni nazarda tutadi. Iroda va mustaqillikni rivojlantirish tashabbusni, o'z kuchiga ishonchni rivojlantirish; qat'iyatlikni o'stirish, ko'zlangan maqsadga erishish uchun qiyinchiliklarni yenga bilish malakasini rivojlantirish; mustaqil harakat qilish malakasini o'stirish; bilimlarni egallash, qatiday harakat qilish faoliyatini shakllantirish, uni amalga oshirish, birovning yordamisiz o'z-o'zini nazorat qila bilish va hokazolarni rivojlantirishga qaratilgan. Bilish malakalarini o'stirish malakalarini shakllantirishni, bilimlarni tayyor holda qabul qilish va fikrlashni, eng asosiysini ajratib" ko'rsatishni, rejada tezislar tuzishni, konspekt olishni, kuzatishni, o'lchashni, tajribalar o'tkazishni; qisman izlanuvchanlikdan iborat bilish faoliyati, malakasini o'stirish-qisman muammolar qo'yish, gipotezani ilgari surish, uni hal qilishni; izlanuvchanlikdan iborat (ijodiy) bilish faoliyatini o'stirish-muammoni mustaqil ravishda ko'rish, uni shakllantirish gipotezalarini ilgari surish, darsni asoslarni aks ettiradi. Agar talaba o'quvchilarning bilimlarini shakllantirib va ularni aniq maqsadni ko'zlagan holda tarbiyalab, bilish qobiliyatlarini takomillashtirilsa, u holda rivojlantiruvchi ta’1im deb e'tirof etishadi. Наг bir o'quvchining imkoniyatlarini o'z vaqtida aniqlay olish va shuni hisobga olgan holda ularga beriladigan topshiriqlarni sekin-asta murakkablashtirib borish, ularga o'zlarining o'sib borayotganliklarini sezishlariga imkon bera olish - aniqlangan kamchilikning oldini olishning eng samarali shartlaridan biridir. Eng bo'sh o'quvchiga kuchliroq o'quvchilarning bilim va o’zlashtirishi misolida «unga o'xshashga harakat qil» prinsipi asosida ta'lim bera olmaslik, pedagogning hamma o'quvchilami ham shunday ishga torta olmasligi bilan emas, balki «qimmatli» vaqtini «yangi» axborot uchun saqlab qolishga intilishi bilan ham ishlanadi. Kuchli o'quvchi o'z namunasi va harakatlari bilan bo'sh o'quvchilarga zarur yordam ko'rsatishi uchun ularning o'zaro harakatlarini sinchiklab o'ylab ko'rishi

kerak. Ta'limda individuallikning bo'lmasligi. Individ usullarini ta’limni alohidalash o'quvchilarni qiziqish va qobiliyatlariga guruhlarga ajralish bilan chalkashtirib yuborish mumkin Topshiriqni bevaqt murakkablashtirish o'quvchining o'z km I IK ), i Lehonmasllgtni keltitib chiqadi. Unda sekin-asta o'qishga umidsizlik va ishonchsizlik paydo bo'la boshlaydi, Bunday eng tirishqoqlik bilan izlanishlari turli qiziqish uyg'ota olmaydi, muvaffaqiyat keltirmaydi, bilim olishga moyilliklari, qiziqishlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda topshiriq olgandagina individual ta'lim amalga oshiriladi. O’quvchining o'quv bilish qobiliyatlarining o ’ sishiga yetarlicha imkoniyat bermaslik ko'pincha soxta faollik bilan (ta’lim berishdir: bunda pedagogning savollari-o'quvchilarni o'ylashga majbur qilmaydi. Odatda, faollik deb, bo'lajak ishchilarga aqliy rivojlanishda iz qoldirmaydi, olingan bilimlar umumlashtirilmaydi, xulosa va umumlashmalarda mustahkamlangan balki xotirani juda ko'p ma'lumotlar bilan band qilib bo’lmaydi, Bilimlarni faqat tayyor holda taqdim qilish yaramaydi, balki ularni tirishqoq bolishga o'rgatish kerak, o'quvchi xotirasini boy tilaklar va axborot oqimlari bilan band qilmasdan (o'quvchi unda g'arq bo'lib- ketishi rnumkin), balki uni rivojlantirish lozim - bu aniqlangan kamchilikni yengishga yordam beradigan yo’l hisoblanadi. Darsda vaqtni ratsional taqsimlamaslik (o'quvchidan so'rashni cho'zib yuborish, yangi materialni bayon qilish va mustahkamlashga vaqtni qisqartirish). Masalan, yangi materialni tushimtirish o'rniga o'quvchidan so'rash hisobiga vaqtni beradigan o'qituvchilar. O'quv materiali mazmunini oddiydan asta-sekin murakkabga o'tib borishini hisobga olgan rejalashtirish bilan mazkur kamchilikning oldini olishga yordam beradi. Ishning foydali turiga hamma o'quvchilarni jalb qila olmaslik yoki ularni uyushtira olmaslik. Bunday paytda pedagog «Siz mening ishlashimga xalaqit beryapsiz», «Bitta narsani necha marta takrorlash mumkin» va hokazo bahonalardan foydalanadi. Bunday e'tirozlar o'quvchilarning pedagog talablariga mas'uliyat bilan

munosabatda bo'lishlarini tarbiyalashga yordam bermaydi, natijada o'quvchilar bu fikrlarini pisand qilmay qo'yadi. O'quvchilarning faol mantiqiy fikrlashlarini rivojlantirish bo'yicha tizimli ish olib borish o'rniga yangi materialni tushimtirishga haddan tashqari berilib ketish. Pedagogning his-hayajonga to'la va ishonchli bayoni o'quvchilarning fanga bo'lgan qiziqishini jiddiy ravishda oshiradi. Ammo me'yor tuyg'usiga amal qilish muhimdir. Darsda va uyga vazifalarni bajarishda mustaqil ishlash malakalariga yetarlicha о 'rgatmaslik. Shunday pedagoglar ham borki, ular darslarni qiziqarli, maroqli o'tkazadilar, hatto har bir o'quvchiga e'tibor beradilar, ammo mustaqil fikrlashni, qiziquvchanlikni, diqqatini, kasbga havasini tarbiyalashni nazardan qochiradilar. Ko'rgazmali qo'llanmalardan faqat bayon qilish va tushuntirish uchun tayanch sifatida foydalanish, ularni bilimlarining mustaqil manbaiga aylantira olmaslik. O'quvchilar ko'rgazmali qo'llanmalarda nima tasvirlangan bo'lsa, shularni bayon qilib qo'ya qotadilar, lekin xulosa va umumlashma fikrlarni chiqara olmaydilar. O'quvchilarni u yoki bu ko'rgazmali qo'llanma asosida o'zlarining shaxsiy xulosa va umumlashma fikrlarini bayon qilishga, doim yo'naltirib turish muhimdir. Ta'limning noratsional metodlarni tanlash, yangi sharoitlarni hisobga olmay o'zgalarning tajribasini eski asosda o'z ishiga ko'chirish dars samaradorligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. G'oyalar va tajribalar o'quv jarayoniga har doim uzluksiz joriy qilinavermaydi, barcha yangilik ilg'or pedagogik tajribalaridan ijodiy ravishda foydalanish zarar. Har bir dars mazmunini o'quvchilar o'zlashtiriishida mavjud bo'lgan qiyinchiliklarni hisobga olishga e'tiborsiz munosabat. Bu hol o'quvchini sekin- asta o'ziga ishonmaslikka va o'qishga salbiy munosabatda bo'lishda olib keladi. O'qituvchining o'quvchilar bilan mas'uliyatsiz munosabatda bo'lishi birinchidan, pedagog ularni yaxshi bilmasligi, ikkinchidan, o'quvchilarning ichki dunyosiga befarq qarashi, uchincnidan, o'z faoliyati tizimini to'g'ri

tuzmaslikda namoyon bo'ladi. Bunday pedagoglar har bir o'quvchi shaxsiga ta'sir ko'rsatish usullarini qidinnaydilar, balki boshqalar ishni mexanik ravishda o'z ishlariga ko'chirib qo'ya qoladilar. Bu pedagoglar har bir o'quvchining muvaffaqiyatiga bilim va ishonch ila qarash bilan ajralib turmaydi. Ular hoshqalardagi qobiliyatni ko'rmay, o'zlarida bor qobiliyatni ham asta-sekin yo'qotib boradilar. O'qituvchining faqat bo'sh o'quvchilarga diqqat e’tiborini qarataverishi kuchli o'quvchilar uchun darsni zerikarli qilib qo'yadi, Faqat hamma o'quvchilarni samarali ishlashga jalb qila bilish bilan bu kamchilikni yengish mumkin. Bo'sh o'quvchilar ham, kuchli o'quvchilar ham o’zlarinmg kamolga yetib borayotganliklarini doimo his qilib turishlari kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1 . O'zbekiston Respublikasi «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni. - Т .: 1997- yil. 2. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi». — Т .: 1997-yil. 3. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. 29-avgust 1997-yil. 4. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 5-yanvardagi «Uzluksiz ta'lim tizimi uchun davlat ta'lim standartlarini ishlab chiqish va joriy etish to'g'risida» gi 5-sonli Qarori. 5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 13-maydagi «O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida»gi 204-sonli Qarori. 6. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 16-oktabrdagi «O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi Davlat ta'lim standartlarini tasdiqlash to'g'rsida»gi 400-sonli Qarori. 7. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tayyorlov yo'nalishlari kasb va ixtisosliklar umumdavlat tasniflagichi. - Т .: 2002, 2004.

Похожие

O’qitishning metodik usullarini tanlash

Ta'lim tеxnologiyalari

Ta'lim metodlari

Ta'lim mеtodlari

Masofaviy ta'lim texnologiyasi