Мутаффаккир олимларнинг касб ҳунар таълими хақидаги фикрлари - Педагогиka - Рефераты

Мутаффаккир олимларнинг касб ҳунар таълими хақидаги фикрлари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

102.5 KB

Мутаффаккир олимларнинг касб ҳунар таълими хақидаги фикрлари Режа: 1. Ибтидоий жамиятда дехқончилик турли касб-хунарлар пайдо бўлиши. 2. Замонавий тарбия хакида тушунчалар

Ибтидоий жамиятда дехқончилик турли касб-хунарлар пайдо бўлиши. Энг қадимги VII асргача бўлган даврда ўқитувчи, устоз, тарбиячи фаолияти, махорати, уларнинг жамиятдаги ўрни, ҳақида тўхталиб ўтиш лозим. Ибтидоий жамоа даврида жамиятдаги кишилар ёш жиъатдан 3 гуруҳга бўлинар эди. 1. Болалар ва ўсмирлар. 2. Хаёт меҳнатининг тўла қимматли ва тўла ҳуқуқли иштирокчилари. 3. Кексалар. Янги туғилган болани жамоадаги кекса кишилар боқиб ўстирардилар. Бола тегишли биологик ёшга тўлиб, меҳнат қилишни ўрганиб, хаётий билим ва малакаларни эгаллагандан сўнг тўла меҳнатчилар гуруҳига ўтган. Ибтидоий бола ўзининг хаёт фаолияти жараёнида катталарнинг ишларида қатнашиб, улар билан кундалик муомалада бўлиб тарбияланар ва таълим олар эди. Ўғил болалар катта ёшдаги эркаклар билан, қизлар эса аёлларнинг ишларида қатнашардилар. Кейинчалик ўғил болалар учун алоҳида, қизлапр учун алоҳида тарбия муассасалари – ёшлар уйлари пайдо бўлди. Бу ерда улуь оқсоқоллар рахбарлигида яшаш, меҳнат бўйича ўтказиладиган синовларга тайёрланар эдилар. Ибтидоий жамиятда дехқончилик турли касб-хунарлар пайдо бўлди. Шу билан боғлиқ равишда тарбия ҳам мураккаблашиб, кўп томонлама ва режали бўла борди. Болалар тарбияси тажрибали кишиларга топшириладиган бўлди. Улар болаларга меҳнат кўникма ва малакаларини ўргатиш билан бир қаторда, пайдо бўлиб келаётган диний урф одатларнинг қоидалари, нақллари билан болаларни таништирар, ёзишга ўргатар эдилар. Шарқнинг барча гуманистлари Рудакий, Фирдавсий, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Низомий, Хофиз, Шайх Саодий, Умар Хайём, Абдурахмон Жомий, Алишер Навоий кишиларни маонавий гўзаллигини, тенгсизлигини куйладилар, инсонпарварлик ғояларини олға сурдилар. Улар яшаб ўтган давр ижтимоий ва сиёсий зиддиятлар авд олган, ташки душманлар хукуми тез-тез такрорланиб турган, идеологик хаётда сохта таргибот илдиз отган, халқ эрксиз кашшоқ холда яшаган, китоб ва ёзма манбаалар фақат

кўлда кўчириб ёзилган давр эди. Ана шундай-зиддиятли замонла яшаб ўз мақсади, хаётини олға сурган, вазифаларни бажаришга киришган алломалар фан, маданият, тарих, илмий билимлар соъасида муносиб ўрин эгалладилар. Мутафаккирлар мустақил дунёқараш, сабр-матонат билан ўтмиш авлодлар билимларини чуқур ўрганиб, ўзлари ҳам меҳнат қилиб турли фанларда янги тушунча ва хулосалар чиқара олдилар. Инсоният тарихи, маданият фани ўзаро алоқадорлигида ўсиб, ривожланиб, бойиб боришини исботладилар. Айниқса педагогика, психология, этика фанларининг мустақиллигига кенг йул очдилар. Таълим-тарбия, мулокат, одоб-ахлоқ, гуманизм, эстетика тушунчаларини бойитдилар. Шарқ мутафаккирлари ва алломаларнинг ижодий меросларида ўқитувчитарбиячи махорати, устоз-шогирдлик шартларига ҳам алоҳида ўрин берилган. Абу Наср Фаробий – Х аср шарқ фалсафий фикрларининг энг йирик намоёндаларидан бўлиб, хаёт, инсон ҳақидаги таълимотни дастлаб яратувчилардан бири саналади. Ўрта асрнинг бир қанча илмий ютуклари, умуман Яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатларида тараққий парвар ижтимоий, фалсафий тафаккур тараққиёти унинг номи билан боғлиқ бўлган. Форобий ўз замонаси илмини барча соҳасини мукаммал эгаллаган. Унинг асарларида одам шахсининг энг яхши ва олийжаноб хусусиятлари, кишилар хаётида адолат ўрнатилиши, яхшилик, ақлий камолатига эришувчи инсон ҳақида фалсафий фикрлар ифода этилган. Абу Наср Форобий устоз ўқитувчига шундай талаб қўяди: «Устоз шогирдларига катта зулм ҳам хаддан ташқари кўнгилчанглик ҳам қилмаслик лозим». Чунки ортиқча зулм шогирдда устозга нисбатан нафрат уйғотади-ю, устоз жуда ҳам юмшоқ бўлса шогирд уни менсимай қўяди ва у берадиган билимдан совиб ҳам колади.

У ўқувчига болаларнинг феъл атворига қараб тарбия жараёнида «қаттиқ» ёки «юмшоқ» усуллардан фойдаланишни маслаҳат беради. Унинг фикрича : 1. Тарбияланувчилар ўқиш-ўрганишга мойиллик билдирсалар, уларга таълим тарбия жараёнида юмшоқ усул қўлланилади. 2. Тарбияланувчилар ўзбошимча итоатсиз бўлсалар, каттиқ усул (мажбурлов) қўлланилади. Буюк аллома Ибн Сино болага билим бериш ўқитувчининг маъсулиятли бурча эканлигини таъкидлайди. Унинг фикрича болалар билан муомалада босиқ ва жиддий бўлиш, берилаётган билимнинг болалар қандай ўзлаштириб олаётганига эотибор бериш кабилар муҳимдир. Ибн Сино ҳақиқий олим бўлганлиги сабабли тилга доир кўпгина асарларни юзага келтирди. Абу Али Ибн Сино фаннинг қайси бир сохасига қўл урмасин, унга фалсафий тус берди. Унинг шоир ва адиб сифатида ёзган асарлари ҳам ўзининг фалсафий жихатдан чуқур ғоялари асосида суғорилганлиги билан кўзга ташланиб туради. Абу Али ибн Синонинг ижодий фаолияти жуда ҳилма-хил ва рангбарангдир. Унинг асарларида фалсафа, тарих филология, этика, педагогика, психология, шеорият, табобат, терапия, хирургия, диагностика, гигиена ва табиатшунослик фанларнинг ҳар қайсисига доир мустақил фикрлар ва хулосалар бор. Ибн Сино буюк олим. У инсон ақлининг ҳар томонлама ривожланишига табиат сирлари ва хақиқатни билиш мумкинлигига қаттиқ ишонган. Исботлаб мисоллар келтирган. У ўзининг илм-фан соҳасидаги катта фазилатлари билан жаъон маорифати ва маданиятининг намоёндаси сифатида танилди. Ибн Синонинг таълим ва тарбия соҳаларидаги бой мерос ўз даврида жаъолатга қарши курашда жуда катта прогрессив ахамиятга эга бўлди. Улу зотнинг талай асарларидаги ғояларини олимларимиз, педагогларимиз хамон ўрганмоқдалар, амалий ъаётга тадбиқ этмоқдалар. Буюк аллома Ибн Сино болага билим бериш ўқитувчининг маъсулиятли бурча эканлигини таъкидлайди. Унинг фикрича болалар билан муомалада босиқ ва жиддий бўлиш, берилаётган билимнинг болалар қандай ўзлаштириб олаётганига эотибор бериш кабилар мухимдир.

Ибн Сино ҳақиқий олим бўлганлиги сабабли тилга доир кўпгина асарларни юзага келтирди. Абу Али Ибн Сино фаннинг қайси бир соҳасига қўл урмасин, унга фалсафий тус берди. Унинг шоир ва адиб сифатида ёзган асарлари ҳам ўзининг фалсафий жиҳатдан чуқур ғоялари асосида суьорилганлиги билан кўзга ташланиб туради. Муаллим – устозга нисбатан хурматда бўлишининг ифодаси шуки, шогирд муаллимдан олдин юрмаслик унинг ўрнига бориб ўтирмалик лозим. Машьулотлар давомида ўқувчилар муаллимдан узоқ бўлмасинлар, улар ораси ўқ-ёй оралиғида бўлсин, мана шунда илмга интилувчиларни ўз устозларига хурмати маолум бўлади. Соҳибқирон Амир Темур ҳам ўз ҳукумронлиги даврида илм ахллари, муаллимларга хурмат билан қарайди. Кишиларга мансаб беришда ҳам уларнинг илмларини хисобга олади. Жамиятнинг ривожида уларнинг ўрни муъим деб билади. Кўплаб мадрасалар очади, уларга муаллим ва муддарислар тайин этади. Ўзининг устозларини ҳам жуда қадралайди. Алишер Навоий ўзбек халкининг улкан шоири ва мутафаккири, улуь олим ва давлат арбоби, жахон адабиётининг сиймоларидан бири. Шоир бутун хаёти ва фаолиятида инсоннинг бахт-саодати учун курашган. Навоий ўзининг ҳамма асарларида инсоннинг ер юзидаги ҳақиқий инсон деган номини юқори даражага қўяди, инсон ҳуқуқи билан яшашни, инсон шахсининг озодлигини ёқлайди. Замонавий тарбия мазмунида қўйиладиган ғоялар ётади: 1. Тарбия мақсадининг аниқлиги Ўзбекистон Реснубликасининг ижтимоийсиёсий мустақиллигининг дастлабки йилларидаёқ Республикада амалга оширилиши кўзда тутилаётган тарбия мақсади аниқ белгилаб олинади, Ўзбекистон республикаси «Таьлим тўғррисида» ги қонуни ҳамда «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» ғояларига кўра ижтимоий тарбиянинг асосий мақсади – эркин, ижодкор, мустақил фикр эгаси бўлиш комил инсонни тарбиялаб вояга етказишдан иборат. Ушбу мақсадга эришиш йўлидаги асосий восита бу, шахсда умумий маданият унсурларини таркиб топтиришдир, яъни, шахснинг ақлий, ахлоқий, жисмоний, эстетик, иқтисодий, экологик, ўуқуқий,

сиёсий ҳамда меҳнат маданиятини тарбиялаш тарбиянинг бош мақсадини амалга ошириш имкониятини яратади. 2. Болалар ва катталарнинг биргаликда фаолияти. Ўқитувчинииг болалар билан маънавий маданияти энг яхши намунасини излаши, шу асосда тарбиячи ишининг ҳаётий меьёр ва қадриятларини ишлаб чиқиши ўқувчининг тарбия жараёнида фаоллигини таминлашга олиб келади. Дунёқараши ўали чала тўкис шаклланмаган болалар учун катталарнинг ҳаётий тажрибалари ҳамда уларнинг шахсий намуналари катта тарбиявий таъсирга эга 3. Ўз -ўзини англаш. Тарбия инсонда эътиқод, демократик қарашлар ва ҳаётий позициянинг шаклланишига олиб келади. Тарбия мазмунининг энг муҳим унсурларидан бири - бу инсоннинг ҳаётий ўз-ўзини англаш инсоннинг ўз шахсий ҳаёти ва бахтининг субъекти сифатида эътироф этилиши билан тавсифланади. Инсон камолатида фуқаролик, педагогик ва ахлоқий ўз-ўзини англаш жиўатлар муҳим аҳамиятга эгадир. 4. Тарбиянинг шахсий йўналтирувчанлиги. Мазкур ғоя мактаб (таълим муассасалари амалиётининг марказий нуқтасида тарбиявий ишлар дастури, тадбирлари «нақл, метод ва воситалари эмас, балки ўқувчи турганлигини англатишга хизмат қилади. Тарбия жараёнида унинг шахсий хусусиятлари, қизиқишлари, ўзига хос характери ўз қадр-қийматини англаш туйғулари ривожлантирилиб борилиши зарур. Ихтиёрийлик. Тарбияланунчиларнинг ирода эркинлигисиз тарбия ғоялари моҳиятини қарор топтириш мумкин эмас. Тарбия жараёни, агар у оқилона ташкил этилса, бир вақтнинг ўзида ҳам ўқувчи (талаба), ҳам ўқитувчи маънавиятининг бойитилишига хизмат қилади. Агар тарбиячи (ўқитувчи) ўқувчининг қизиқиши, фаолияти, уртоқлик ва фуқаролик бурчини англаш мустақилликка интилиш туйгуларини кўра ва англай олсагина унинг иродали эканлиги юзага келади. Тарбияланувчининг иродали эканлиги таъминланган шароитда унинг шахсига таъсир кўрсатишга йўналтирилган фаолиятда самарага эришилади.

Шарқ мутафаккирларининг таълим методлари ҳақидаги фикрлари. Шарқ мутафаккирларининг дидактик қарашларида ҳам таълим методлари масаласига жиддий эътибор қаратилган. Буни Ал – Хоразмий, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Ал – Беруний, Абу Али Ибн Синоларнинг турли таълим методлари ҳақидаги фикрлари, қарашлари, амал қилган таълим йўналишларида яққол сезиш мумкин. Муҳаммад ибн Мусо ал – Хоразмий ўзигача бўлган таълим методларини синтезлаштиришга ҳаракат қилган. Барча мутафаккирлар каби у ҳам кўргазма – тажриба методлари, савол – жавоб методлари, малака ва кўникмаларни шакллантириш методлари, билимларни синаш методларидан кенг фойдаланилган. У ―Ал – Жабр ва вал муқобола‖, ―Ҳинд арифметикаси ҳақида китоб‖, ―Синус Зижлари‖, ―Китоб суратард‖, ―Ер сатҳини ўлчаш‖, ―Қуёш соати тўғрисида‖, ―Яҳудийлар тарихи ва уларнинг байрамларини белгилаш‖, ―Васиятлар китоби‖ каби асарларни яратган. Ал – Хоразмий математика фанининг амалий аҳамиятини юксак чўққиларга кўтара олган. Унинг буюк ихтироларидан бири – ―О‖ (ноль) сонини яратиши ва бу орқали унинг фанга киритган буюк кашфиёти унли позицион саноқ системасининг истеъмолга киритилишидир. Булардан ташқари у олимлар дунёси фаолиятини ҳам 3 хил йўналишларга ажратади ва уни илмий жиҳатдан асослаб берадилар. Биринчи йўналиш . Ўзларигача бўлган илмий натижаларни ўрганувчи ва улар орасидаги мавжуд узилишларни улаб уларни келажак авлодга етказувчи олимлар. Иккинчи йўналиш . Ўзларигача бўлган илмий йўналишларни ўрганиш ва муайян йўналишни асл ҳолига нисбатан анчагина олдинга юксалтириш бўйича фаолият кўрсатган олимлар. Учинчи йўналиш . Фанга бутунлай янги йўналишларни киритувчи, кашфиётлар қилувчи, таълимотлар яратувчи олимлар. Абу Наср Фаробий таълимда барча фанларнинг назарий асослари ўрганилса, тарбияда маънавий – ахлоқий қоидалар, одоб меъёрлари ўрганилади,

касб – ҳунарга оид малакалар ҳосил қилинади, деб ўқтиради. Булар тарбиячилар ва мураббийлар томонидан турли методлар ёрдамида амалга оширилади. Форобий таълим – тарбия ишларини назарий йўл билан амалга оширишга кўпроқ эътибор беради. Шунинг билан бирга у таълим – тарбияда рағбатлантириш, одатлантириш ва вақти келганда мажбур этиш методларидан фойдаланиш ғояларини ҳам илгари сурган. У математика, мантиқ, тиббиёт, илми нужум, мусиқа, ҳуқуқ, тилшунослик, поэтика каби соҳалар билан шуғулланган, турли тилларни ўрганган. Манбаларда ёзилишича у 70 дан ортиқ тилни билган. Форобийнинг бизгача қуйидаги асарлари етиб келган: ―Фозил одамлар шаҳри‖, ―Бахт – саодатга эришув тўғрисида‖, ―Ижо ал - улум‖, ―Илмларнинг келиб чиқиши‖, ―Ақл маънолари тўғрисида‖, ―Фалсафа манбалари‖, ―Субстанция ҳақида‖, ―Логикага кириш‖, ―Масалалар манбаи‖, ―Фалсафани ўрганишдан олдин нимани билиш керак‖ ва бошқалар. Буюк мутафаккирнинг инсон камолотига оид асарларида жамият талабларига тўла – тўкис жавоб бера оладиган ва уни тинчлик ҳамда фаровонликда сақлаб туришга хизмат қиладиган баркамол шахсни тарбиялаш хусусида фикр юритилади. Бугунги кундаги баркамол авлод тарбиясида олим ижодидан кенг кўламда фойдаланиш лозим. Абу Райҳон ал – Берунийнинг илмий билимларни эгаллаш йўллари, усуллари ҳақидаги фикрлари ҳозирги давр учун ҳам долзарбдир. Унинг фикрича таълим олувчиларга таълим беришда қуйидагиларга эътибор бериш керак:  Таълим олувчиларни зериктирмаслик;  Билим беришда бир хил нарсани ёки бир хил фанни ўргатавермаслик керак дарс жадвалига қўйилган талаблардан бири;  Узвийлик ва изчиллик;  Таҳлил қилиш ва таққослаш;  Такрорлаш;  Материални кўргазмали баён этиш ва шу кабилар.

Берунийнинг қуйидаги машҳур асарлари мавжуд: ―Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар‖, ―Ҳиндистон‖, ―Геодезия‖, ―Минералогия‖, ―Тиббиётда доришунослик‖, ―Юлдузшуносликда бошланғич маълумотларни англаш‖, ―Қонуни Маъсудий‖ ва бошқалар. Олим томонидан 152 та китоб ёзилгани ҳақидаги маълумотлар бор. Шундан бизгача 31 таси етиб келган. Беруний таълим бериш давомида дарс жадвалидаги фанларни навбатма – навбат жойлаштиришни қуйидагича ифодалайди: таълим олувчилар бир фандан иккинчисига ўтишда улар бир боғдан иккинчи бир янги боғга ўтгандай бўлсин. Унда таълим самарали олиб борилади. Абу Али Ибн Сино таълим олувчиларни жамоа қилиб ўқитишни таъкидлайди. У таълим олувчиларни ўқитишда уларни бирданига китоб билан банд қилиб қўймаслик керак деб ўқтиради. Шунингдек, олимнинг фикрича олиб бориладиган ўқув машғулотларнинг мазмун – моҳияти таълим олувчиларнинг ёш хусусиятларига ҳам мос келишлиги ва унда турли хил таълим методлари ва шаклларидан фойдаланиш зарур. Бу орқали таълим олувчиларининг зерикишлари олди олинади. Ибн Сино таълимоти бўйича билишда қайси методлардан фойдаланилмасин – у оғзаки ифодалаш, билимларни тушунтириш, турли кўринишдаги суҳбатни ташкил этиш, тажрибаларни уюштириш бўладими барибир, таълим олувчида ҳақиқий билим ҳосил қилиш, мустақил, мантиқий фикрлаш қобилиятини ривожлантириш, олган билимларини амалиётга тадбиқ эта олиш қобилиятини таркиб топтириш асосий мақсад бўлган. Олимнинг қуйидаги асарлари бизга маълум: ―Тиб қонунлари‖, ―Аш шифо‖, ―Ал - Қонун‖, ―Ҳайй ибн Яқзон‖, ―Рисолат ат - тайр‖, ―Рисолат фил - ишқ‖, ―Номознинг моҳияти ҳақида рисола‖, ―Зиёрат қилишнинг маъноси ҳақида‖, ―Ан - Нажот‖, ―Донишнома‖, ―Китоб аш - ишорат‖, ―Рисолат ал - қадр‖. Олим ахлоқдаги ўзгаришларни уларнинг организмидаги ўзгаришлар билан боғлаб тушунтиради. Масалан, агар ёмон хулқ одатга кириб қолса, у мижоз бузилишини келтириб чиқаради, ғазаб кучли қиздиради, қайғу кучли оздиради,

хулқнинг мўтадиллиги натижасида ҳам нафс, ҳам бадан соғлом бўлади, деб ўқтиради. Турли ёш гуруҳларида таълим методларини қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари. Таълим методи психологик асосга эга . Боланинг ўқув материалини ўзлаштиришдаги ёш имониятлари ва унинг етуклик даражаси ўқитиш ва ўқиш усулларига жуда катта таъсир кўрсатади. Таълим олувчиларнинг фикрлаш фаолиятини ва шахсий хусусиятларини яхши билиш ўқитишнинг самаралироқ усулларини топиш имкониятини беради. Таълим методлари ўсаётган организмнинг анатомик – физиологик, биологик хусусиятларига ҳам боғлиқдир. Таълим олувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил қилишда уларнинг ёшига хос биологик ўсишни ҳисобга олиш керак. Бунга сабаб таълимнинг кўпгина жиҳатлари таълим берувчи ва таълим олувчининг иш қобилияти, чарчаши, ижодий кайфияти, жисмоний соғлиғи, мактабдаги гигена шароитлари ва шу кабиларга боғлиқдир [5]. Таълим методларини фаоллаштириш йўллари. Мустақил иш ва улар турлари. Мутахассислар тайёрлашнинг шахсий фаолияти концепцияси бўйича таълим жараёнида индивидуал таълим жараёнини индивидуал – ижодий шахсни шакллантириш жараёни сифатида қарашга, шунингдек, ўқитишни нафақат ўқитиладиган фан мантиқига, балки шахснинг ривожланиши мантиқига мувофиқ ҳолда ташкил этишга имкон беради, деб қаралади. Таълим олувчининг яратувчилик (ижодий потентцион) қобилияти, унинг мулоқот қила олиш қобилиятини, таълим олиш маданиятини, таълим жараёнининг барча босқичларида самарадорлик ва сифатни оширишда ахборотлашган жамият қуриш орқали ижтимоий жамият буюртмасини бажариш (ахборот технологиялари соҳаси, ахборот таълим ҳужжатлари, фойдаланувчилари)ни ва шу каби жараёнларни ривожлантиришдаги оптимал вариантларни танлашда истиқболли натижаларни қўлга киритишни кафолатлайди.

Бунинг учун таълимда инновацион технологияларни кенг жорий этишга тўғри келади ва унинг натижасида фаол таълим жараёнини амалга ошириш мумкин бўлади. Фаол таълим – бу таълим жараёнида таълим берувчи ва таълим олувчининг онгли ва фаол иштироки, мустақиллиги ҳамда ижодий қобилиятларини таъминловчи тизимий – педагогик жараёндан иборат. Фаол таълим шароитида ўзлаштирилган билим ва ҳаракат усуллари мазмунан мукаммал тизимли, мантиқан тугал ва турли ишлаб чиқариш вазиятларида қўлланишга яроқли бўлади. Бунда асосан қуйидаги таълим методларидан фойдаланилади: баҳс – мунозара; фикрлашга жалб қилиш; доскада мустаҳкамлаш; турли таълимий – касбий ўйинларни амалиётга жорий этиш ва ҳ.к. Таълим олувчиларда фаол ўрганиш қобилияти, яъни таълим олувчиларнинг тадқиқ қилиш (ижод) ва ўрганишга қизиқишини (интилишини) юзага чиқарувчи фаолиятли ёндашув таълим методларини фаоллаштиришга асосий дидактик асос бўла олади. Таълим методларини фаоллаштириш қуйидаги таълим қонунларига эътиборни кучайтиришни тақозо этади. Таълимда интеллектуал соҳани ривожлантириш қонуни . Бу қонун бўйича таълим олувчининг фикрлашини (билишини, ижодини), хотирасини, диққатини, ақл сифатларини (теранлик, эгулувчанлик, тежамкорлик, мустақиллик), фикрлаш кўникмаларини (ажратиш, қўшиш, таҳлил қилиш ва ҳ.к.), билишини (таълим олувчиларни қарама – қаршилик муаммоларни қуриш, саволлар қўйган фаразларни илгари суриш ва ҳ.к.), ўрганишини билишини ривожлантириш, предметга оид билим, ўқув ва кўникмаларни ташкллантиришнинг истиқболли усуллари ишлаб чиқилади ва улардан амалиётда фойдаланиш шакллари яратилади; Таълимда ирода соҳасини ривожлантириш қонуни . Бу қонун бўйича таълим олувчидаги мақсадга интилишни шакллантириш жараёни эътиборга олинади. Унда асосан асаб ва мускулларнинг зўриқишини енга олиш, ташаббускорлик, ўз кучига ишониш, ўзини бошқара олишни ривожлантириш,

билимларни ўқитиш (қандай фаолият кўрсатиш), фаолиятни ривожлантириш, уни қандай амалга ошириш ва назоратни ташқи кўникмасиз олиб бориш каби қобилиятлар ҳисобга олинади [3]; Таълимда эмацион соҳани ривожлантириш қонуни. Бу қонун таълим олувчига ўз ҳиссиётини ва руҳий ҳолатини бошқариш бўйича зарурий кўникмаларини шакллантириш жараёнидан иборат бўлиб, унда ортиқча ҳавотирни енгиш ва ўзини ҳолисона баҳолаш кўникмасига эга бўлишликни тарбиялаш муҳим ҳисобланади; Таълимни ахборотлаштириш қонуни. Бу қонун бўйича ахборотлаштирилган жамият шароитида таълим олувчиларнинг жамоатчилик ва касбий фаолиятида тўлақонлироқ самарали қатнашишига тайёрлаш мақсадида таълим тизимининг барча компонентлари компьютерли ва ахборотли технологиялар ёрдамида яхшиланади. Таълимни ахборотлаштириш қуйидагиларни ўз ичига олади:  Ўқув – услубий ишларни қайта ташкил этиш;  Таълим берувчи ва унинг ролини ўзгартиришга қўйилган талаблар орттирилади;  Таълим олувчи шахснинг ва уни индивидуаллаштириш хусусияти ролининг  Ортиши таълим муассасаси ролининг замонавийлашуви, ўзгариши ва унинг таълим олувчилар таркиби жойлашган жойларга таъсирини эътиборга олиш;  Ахборот ресурсларининг мумкин бўлган ҳажмининг тўсатдан ортишини ҳисобга олиш;  Замонавий ахборот хизмати кўрсатишга бўлган талабнинг мунтазам равишда ортиб бориши асосидаги ахборотлаштиришнинг аҳамияти ўсиши,  Айниқса башоратли, таълимий ва илмий ҳарактердаги йўналишнинг ривожланишини ҳисобга олиш;  Бешта муҳим масалаларни ҳал қилишни кафолатлаш. Улар: таълим сифатини ошириш; таълим жараёнини қулай ҳолга келтириш асосида таълим олишни енгиллаштириш; аҳоли саводхонлиги ошишини таъминлаш;

мамлакатнинг иқтисодий потентциали (қуввати) ўсишини таъминлаш; миллий таълимнинг жаҳон талими тизимига интеграциялашувини таъминлаш; Таълимда мустақиллик қонуни. Бу қонун бўйича таълим олувчиларнинг билимларини ҳаётга қўллай олиш учун таълим бериш жараёнини фаол фикрлаш жараёнига айлантириш асосида уларда ижодий ташаббускорлик ва мустақил тафаккур, нутқ, маданияти ва илмий дунёқараш, эътиқодни таркиб топтиришнинг оптимал вариантларини ишлаб чиқилади. Юқорида қайд этилган таълим методларини фаоллаштиришга имкон берувчи таълим қонунлари мустақил ва намунали таълимдан амалиётда фойдаланишга кенг имконият яратади. Бу айниқса таълим олувчилар билан уюштириладиган мустақил таълимда яққол сезилади. Профессорлар Р.Х.Джураев ва С.Т. Турғуновларнинг қайд этишича мустақил таълим – бу инсоннинг ўзи танлаган воситалар ва адабиётлар ёрдамида аждодлар тажрибасини, фан ва техника ютуқларини ўрганишга йўналтирилган шахсий ҳаракатлар жараёни. Бунда инсоннинг ички дунёси, ҳис – туйғулари, мустақил фикрлаш қобилияти асосий рол ўйнайди. Мустақил фикрлашга ўргатиш . Ҳар қандай ўқув фани бўйича дарсликларнинг асосий дидактик ашёси матнлар, савол – топшириқлар, машқлар ёки мисол – масалалар ҳисобланади. Таълим олувчини мустақил фикрлашга ўргатишда дарслик, ўқув қўлланмалар ва таълим берувчининг алоҳида – алоҳида аҳамиятини таъкидлаш шарт эмас, балки уни мавзудаги илғор фикрлар, илмий хулосалар, амалий ҳақиқатлар, воқеа – ҳодиса ёки инсон шахсига ўз муносабатини билдиришга йўналтириш керак бўлади. Демак, мустақил таълим – бу олинган билим кўникма ва малакаларни мустаҳкамлаш, қўшимча маълумот ёки материалларни мустақил ўрганиш мақсадидаги ўқув шакли.

Адабиётлар 1. Морева И.А. Педагогика среднего профессионального образования. Практикум –М. «Академия»-2008. 2. Подласый М.Л. Педагогика Новый курс учебник для студентов пед.вузов. В 2 ки К Т: Общие основы процесса обучения. – М.: ВЛАДОС, 1999. 124 с. 3. Кузнецов В.В. Введение в профессионально-педагогическую специальность: учеб. Пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений / В.В. Кузнецов: ред. Л.Я.Петрунина.-М.: Изд.центр ―Академия‖, 2007 – 176 с 4. Рогинский В.М. Азбука педагогического труда: -М.: Высш. Шк. 1990 3.И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск, 2002. 5. В.И.Загвязинский. Теория обучения. Современная интерпретация. Москва. ACADEMIA, 2001.

Похожие

Таълим мазмуни ва ўрта махсус, касб – ҳунар таълими

Касб таълими муассасаларини бошкариш

Касб-ҳунар коллежларида ўқитиш жараёни

Ўрта махсус касб ҳунар таълими стандартлари таълим ва ўқитиш мазмунига қўйиладиган талаблар

Касб-ҳунар коллежларида ўқув режалаштириш хужжатлари