Мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини таркиб топтириш - Педагогиka - Рефераты

Мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини таркиб топтириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини таркиб топтириш Режа: 1. Мусиқанинг пайдо бўлиши. 2. Мусиқанинг инсон камолига таъсири. 3. Мусиқа дарсларида мусиқа саводини ўрганиш. 4. Мусиқа саводи ўрганишнинг услублари. 5. Хулоса

Мусиқа-инсонинг сўз билан ифодалаб бўлмайдиган, ёзиб изҳор этилмайдиган ҳис туйғулари орқали вужудга келади. Улуғ рус каппазитори Р. Глиер шундай деган эди: «Мусиқа - бу ҳаёт та c суроттлари, мусиқавий товушлар орқали ифодаланган фикр ва ҳис- туйғулардир». Умуман, мусиқанинг яралиши ҳақида гап борса, унинг Оллоҳ, билан боғлиқлиги айтилади. Эмишки, Оллоҳ инсоннин яратди. Ҳамма нарса Оллоҳнинг ҳоҳиши билан бўлади. Лекин шу яратилган инсоннинг жони йўқ эди. Шунда Оллоҳ унга жон ато қилмоқчи бўлди. Оллоҳнинг амри билан мусиқа садолари янгради. Шундан кейин инсонга жон кирди ва у ўз қалбига ҳам эга бўлди. Бошқа бир ривоятда айтилади: Шуни билгил ва воқиф бўлгинки, бу меҳтарлик санъати ҳазрати Жаброилдан қолган. Муқаддас оллоҳ одам Атога жон қилажагини айтганда жон жисмга киришга иккиланиб туради. Шундан кейин Оллоҳ таоло меҳтар Жаброилга жаннатдан қушнай олиб чиқишни ва чалишни буюради. Жаброил қ ў шнайни чалишга киришади. қ ў шнайнинг оромбахш дилрабо оҳанглари Одам Атога жон ато қилади. Шунинг учун ҳам мусиқа ишитган ҳар бир инсоннинг қалби таскин топади, унинг хурсандлиги ва муҳаббати ҳам ошади. Тарихдан бизга маълумки барча буюк аломаларимиз мусиқага ўзгачамеҳр билан қараган. Мусиқани жуда пухта ўзлаштирган ва бу ҳақда жуда кўп рисолалар битганлар. Масалан, Фаробий Фарғоний, Абу Али ибн Сино, Сафлуддин ал- Урмавий, Абдуқодир Мароғий, Абдураҳмон Жомий, Алишер Навоий, Зайнулобиддин ал-Хусайний, Нажмиддин Кавкабий Бухорий, Дарвешали Чангий, Захириддин Муҳаммад Бобур ва ҳокозолар. Қадимги юнон олими Афлотун ўзининг «Давлат ҳақида» асарида жамиятни жисмоний, маънавий жиҳатлардан ривожлантиришда спорт ва мусиқа мушғулотлари катта аҳамиятга эга эканлигини таъкидланган эди.

«Агар гимнастика гавдани мустаҳкамлаш учун зарур бўлса, мусиқа эса қалб гимнастикасидир» - деган эди. Пифагор мактаби томонидан мусиқанинг кишиларга покловчи таъсири хусусида ахлоқий йўл-йўриқлар системасини ишлаб чиқилган. Афлотун, Арасту, плутархлар ҳарқандай ижтимоий тарбия, ҳох педагогик, ҳох эстетик, ҳох интелектуал бўлсин, асосан мусиқавий табияга асосланиши ҳақидаги фикрга келадилар. Биз машҳур табиб деб билган Абу Али ибн Сино санъатининг икки тури – шеърият билан мусиқани синтез қилишга, маънавий тарбияда улар ўйнайдиган ролга, уларнинг ўзаро алоқадорлигига катта аҳамият берган. Ибн Сино ўзининг мусиқага доир рисолаларида «латиф мусиқа ёқимли кайфият яратади ҳамда кўнгилни очади, ёмон мусиқа эса зардани қайнатади» - деб ўқтиради. Мусиқанинг таъсири ғоят кенг миқёсли бўлиб, унинг самарасини йўқдир. Ҳозирги замон мусиқа таълими ҳақида гапирсак, умумий дунё қараш инсоннинг воқеаликни билишига асосланади. Таълим жараёнини билиш жараёнининг тури бўлиб, ўқув материалини ўзлаштириш билишнинг мақсади ҳисобланади. Мусиқа санъати воситалари ёрдаимида бадиий образни билишда, умуман ҳосил қилинган билимларнинг миқдорий олами ҳам катта роль ўйнайди. Шундай қилиб, мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг дунёқарашини шакллантиришдауларнинг билиш фаолиятини активлаштириш учун қуйидаги жиҳатларни таъминлаш зарур. Мақсад мавжудлиги ҳамда шахснинг юксак маънавий ҳислатларини ривожлантириш. Мусиқанинг ўқувчилар маънавий оламига эмоционал таъсири. Ўқувчиларнинг билиш фаолиятида амалий жиҳатлар бирлиги. Воқеалик ва санъатнинг ижтимоий роли аҳамиятини кўрсатиш ва мусиқа қонуниятларини англаш. Ўз билганларини амалдв қўллай билиш маҳоратини ҳосил қилиш.

Мусиқа асарларини аҳлоқий, фалсафий, ижтимоий – сиёсий позициядан туриб баҳолай билиш. Мусиқа дарсларида билиш активлигининг ушбу жиҳатлари ўқувчилар дунёқарашларини шакллантириш муаммоларини очиб беришни бойитади. Шунинг учун ҳам биз мактабда мусиқадан юксак даражада амалий ва назарий билим бермоғимиз керак. Мусиқа ва қўшиқни севган, унга ихлос қўйган кишидан ҳеч қачон бераҳм, қотил кишилар чиқмайди. Чунки мусиқанинг таъсир кучи бор. Мусиқа инсоннинг руҳига таъсир этади, руҳ бу жон демакдир. Энди бевосита мактабда мусиқа дарсларини олиб боришга келсак бунда ўқувчиларнинг мусиқа ва ашулани тушуниб, мукаммал ижро этишлари учун мусиқа дсаволини яхши билиб олишлари керак бўлади. Бунда содадан мураккабга қараб ўргатиб бориш талаб этилади. Мусиқа саводи ашула дарсининг бўлимларидант бири бўлиб, хор билан қўшиқ айтишга нисбатан иккинчи даражали ўринни тутади. Шунга қарамасдан мусиқа саводи ўқувчининг мусиқа таълимида катта роль ўйнайди. Мусиқа назарияси ва тарихидан бошланғич билим беради. Уларнинг савиясини оширади. Мусиқа саводи мусиқага, унинг ифода воситаларига онгли муносабатда тарбиялайди, мусиқанинг мазсунини билиб олишга ёрдам беради. Энг муҳими нотага қараб куйлашга ва қўшиқ айтиш малакаларини ҳосил қилиш гармоник эшитиш қобилиятининг ўстиришга хор овозларини аниқ талаффуз этишга, хор билан ижро этиш сифатини оширишга ўргатиш билан синфда қўшиқ ўрганиш осонлаштиради. Мактабда мусиқа саводи ўргатишда қўйиладиган услубий таълим олинган масиқавий билимни бевосита амалда қўллаш ва савод ўргатиш билан биргалашиб қўшиқ айтишни бир-бирига чамбарчас боғлашдан иборатдир. Мусиқа саводини ўргатиш биринчи синфданоқ бошланади. Кўпгина болалар мактабгача тарбия даврида боғчага қатнаб, боғчадаги мусиқа машғулотларида бир қанча мусиқавий малакалар ҳосил қилган бўладилар.

Радио ва телевидение орқали эшиттириладиган бир қанча мусиқа асарлари билан танишган бўладилар. Гарчи ана шу билимлар тасодифий бўлсада, ашула ўқитквчиси мусиқадан назарий тушунчалар ҳосил қилишда ўша билимларга маълум даражада иш кўриши мумкин. Биринчи синфда ўқувчиларнинг бутун мусиқа таълимига асоа солинади, шунинг ўқитувчи биринчи синфда ўқитиш методикасини айниқса яхши билиши, мактаб ёшидаги кичик болаларнинг ёш ва индивидуал хусусиятларини, уларнинг мусиқа ва вокал-қўшиқчилик имкониятларини чуқур билиши зарур. Болаларнинг мусиқа товушларини баланд – пастлиги ва чўзими каби ўзига хос чуқур бўлиши зарур. Мусиқа товушларининг баланд – пастлиги тушунчасини ўргатиш болалардаги мавжуд тасаввурларни аниқлашдан иборатдир. Улар кўпинча баланд товушлар «ингичка» товуш деб, паст товушларни йўғон товуш деб атайдилар. Шунинг учун болалар бир йўла тўғри терминлардан фойдаланишга ўргатиш, баланд ва паст товушларни эшитиб фарқлай билишга ва тўғри аташга одатлаштириш керак. Товушларнинг баланд- пастлиги тушунчасини эгаллаш жараёнида уларнинг чўзилиш тушунчаси ҳам айтилади. Мусиқа асарларидаги товушлар фақат баландликка эмас, балки муайян чўзимга ҳам эга эканлиги тушунтирилади. Ундан сўнг нота ёзувини бевосита ёзишга киришилади. Турли чўзимларни чизма усулда ифодаланиши ўргатилади. Бутун нота ва унинг қанча муддат двом этиши, ярим, чорак, нимчорак, 16 тали ва ҳокозо ноталар чўзими айтиб, амалий кўрсатилади. Нота йўли ҳақида тушунча беради. Нота йўли – ноталар ёзиладиган ўриндир. Ёнма-ён чўзилган 5 та параллел чизиқлар нота йўли дейилади. Нота чизиқ устига ва чизиқ оралиғига ёзилади. Асосий нота йўли ва ёрдамчи нота йўли мавжудлиги. Бу пастки ва юқорига ёрдамчи нота йўли эканлигини тушунтирилади. Шундан кейин ўқитувчи нота йўли бошида махсус белги камий бўлмагунча нота йўлидаги ноталарни билаолмаслигимизни айтилади. Камий деб нота йўлига ноталарнинг жойлашувини кўрсатиб берадиган белгига айтилади. Энг кўп қўлланиладиган скрипка ёки соль калити

дейилади. Соль калити билан ўқувчилар таништирилиб, қандай тартибда ёзилиши, қайси чизиқда кесишиши, иккаинчи чизиқни ўраб олиши, шунинг учун иккинчи чизиққа соль нотаси жойлашиши айтилади. Соль нотаси қаерга жойлашганини билиб олган ўқувчи қолган ноталарни билиб олаверади. Чунки ноталар номи тартиб билан до, ре, ми, фа, соль, ля, си деб ўқилади. Буни ўқувчилар ўрганган бўлади. Шубҳасиз ўқитувчи барча ноталарни бир дарснинг ўзида тушунтириб беролмайди, болаларнинг ўзлаштиришига қараб ҳар бир дарсда янги-янги ноталарни ўргатиб боради. Ўқитувчи уни бирор чолғу асбобида чалиб кўрсатгани маъқул. Иккичи синфдан До мажор товуши қаторини ўрганиш давом эттирилади. Шу ёшдаги қўшиқчилик имкониятлари гаммани бемалол до 1 дан до 2 гача тўлиқ равишда куйлашга имкон беради. Гаммани юқоридан пастга қўллаш тавсия этилади. Бу ҳолда паст ноталарга ўтишда товушнинг юқори холати сақланади. Лекин гаммани пастга юқорига қараб куйлаш ҳам зарур, чунки бундай куйлаш туфайли босқичларнинг изчиллиги ҳақида тўғри тасаввур хосил қилинади. Шундай қилиб мусиқа саводи босқичма-босқич ҳар бир синфда ашуллага мос равишда аста-секин сабот билан ўргатиб борилади. Мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини таркиб топтириш шунга олиб келадики, ўқувчи бирор қўшиқни куйлаганда унинг мазмунига тушуниб, қаерни кучли, қаерини майин ижро этишни. қаерда нафас олишни, қаерини 2 марта такрорлашни ретмини, темпини ва ҳокозобошқа ифода воситаларини тушунган ҳолда воситакор талабига мос равишда куйлай олади. Хулоса қилиб айтганда, ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини ўстириш ва таркиб топтиришнинг аҳамияти фақат ижобий ўзгаришларга олиб боради.

Похожие

Мусиқа маданияти таълимининг мақсад вазифалари

Биологияни ўқитишда ўқувчиларда мустақил ва ижодий фаолиятини таркиб топтириш

Умумтаълим мактабларида мусиқа маданияти фанини ўқитилишида тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга бадиий тарбия бериш усуллари

Бошлангич синфларда арифметик амалларини урганиш ва хисоблаш куникмаларни таркиб топтириш методикаси

Замонавий мусиқа дарсларида амалий машғулотларни ташкил этиш усуллари