Мусиқа маданияти таълимининг мақсад вазифалари - Педагогиka - Рефераты

Мусиқа маданияти таълимининг мақсад вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Мусиқа маданияти таълимининг мақсад вазифалари Режа: 1. Мусиқа маданияти таълимининг мақсад вазифалари 2. Таълим мазмунининг мажбурий минимуми. 3. Болалар ижрочилигини шакллантириш

Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни, «Кадрларлар тайёрлаш миллий дастури» талаблари асосида таълим тизимида рўй бераётган ўзгаришлар умумий ўрта таълим мактабларидаги бошқа ўқув фанлари қатори мусиқа предметининг ўқитилишини тубдан янгилашни талаб этмоқда. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунига кўра, 9 йиллик умумий ўрта таълим жорий этилди. Мусиқа маданияти ўқув предмети ўқувчиларнинг маънавий, бадиий ва аҳлоқий маданиятини шакллантиришга, миллий ғурур ва ватанпарварлик тарбиясини амалга оширишга, ижодий маҳорат, нафосат ва баиий дидни ўстиришга, фирк доирасини кенгайтиришга, мустақиллик ва ташаббускорликни тарбиялашга хизмат қилади. Барча ўқув фанлари қатори мусиқий таълимда ҳам давлат таълим стандартининг жорий этилиши миллий мусиқий мерослардан тўлақонли фойдаланиш имконини беради. Булар оммавий халқ куй ва қўшиқларида, хонанда ва созандаларнинг ижодий фаолиятлари, мақом, шашмақом, достонлар ва бугунги замонавий мусиқий фаолиятда ўз аксини топди. Мусиқа санъанитининг бу каби имкониятлари янги авлодни тарбиялашда, уларнинг баркамол бўлиб етишларида ўзига хос ва такрорланмас манба бўлиб хизмат қилади. Мусиқа таълимидан давлат таълим стандартлари асосида янги мазмуни ўқувчиларнинг мусиқий билим ва малакалари билан бирга уларда кузатувчанлик, хотирани мустаҳкамлаш, образли тасаввур қилиш, уларда ижодкорлик, мустақиоллик, ташаббускорлик,

бадиий ва мусиқий дид каби хислатларни ривожлантиришни таъминлайди. Шу боис, мусиқа маданияти таълимининг янги мазмуни ёш авлодни миллий мусиқий муросимизга ворислик қила оладиган, умумбашарий мусиқа бойлигини идрок эта оладиган маданиятли инсон даражасида вояга етказишни назарда тутади. Бунда ўқувчилар мусиқа санъатини бутун нафосати билан ўрганишлари, оммавий мусиқа фаолиятлари: мусиқани бадиий идрок этиш, якка ва жамоа бўлиб қўшиқ куйлаш, рақсга тушиш ва ижодкорлик малакаларини шакллантириш асосий мақсад ҳисобдаланди. Шунингдек ўқувчилар мусиқий иқтидорини ривожлантириш, мусиқа санъатига меҳр ва иштиёқини ошириш, мусиқа санъатига қизиқувчи ўқувчиларнинг иқтидорини ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар яратиб бериш, уларни бадиий иҳтиёжларини қондириш мусиқа таълим – тарбиясини асосий вазифасини ташкил этади. Шу билан бир қаторда жаҳон халқларининг умуминсоний қадриятларини ҳам чуқур ўрганиш ёш авлодни халқаро нуфузига молик бўлган маданий дирдонадаридан баҳраманд бўлишни таъминлайди. Таълим мазмунининг мажбурий минимуми. Мусиқа маданияти ўқув фанининг мазмунига бўлган минимум талаблар назарий ва амалий фаолиятлар мажмуасидан ташкил топиб, улар қуйидаги мавзуларни белгилайди. Бошланғич мусиқа саводи, мусиқий асарлар ижодкорлари фаолияти, мусиқа ижрочилиги, ашула, хор, ансамбль, оркестр ва синфоник оркестрлар фаолияти, мусиқий саҳна сасрлари, халқ ва

прфиссионал мусиқаси, бастакорлар ва композиторлар ижодини ўзбек халқ чолғу асбобларидан билишини машҳур ўзбек халқ созанда ва хонандалар ижоди, фаолияти, мусиқий атама ва иборалари, мусиқий жанрлари, устозона, мумтоз мусиқа, Шарқ халқлари мусиқаси ва жаҳон халқлари мусиқаси уларнинг таниқли намоёндалари, мақом ва шашмақом, унинг машҳур ижрочилари фаолияти ўзбек мусиқасида маҳаллий услублари ва унинг ижрочилари, ўзбек миллий мусиқасида замонавийлик ва замонавий мусиқа, миллий эстрада мусиқаси ва унинг ижрочилари каби мавзулар асосида миллий мусиқа маданиятимизни ўзлаштиришини назоратда тутади. Бу мавзулар дарс жараёнида қуйидаги ўқув фаолиятларда назарий ҳам амалий машғулотлари воситасида бажарилади. Мусиқа тинглаш. Жамоа булиб куйлаш. Мусиқа саводи. Мусиқа ижодкорлиги Мусиқа тинглаш ва куйлаш таълим мазмунининг асосини ташкил этади. Уларни куйлаш, тинглаш фаолиятлари воситасида ўрганиш билан бир қаторда чолғучилик, мусиқали ҳаракатлар, ўрганиш ва ўзлаштириш, мусиқий тавсифларини ифодалаш имконияти яратилади. Ўзбек халқ қўшиқлари, ўзбек бастакорлари ва композиторлари қўшиқлари, жаҳон ва қардош композиторлари қўшиқлари, маҳаллий мусиқа услубларига оид фольклор қўшиқлари. Мақом айтим йўлларидан намуналар.

Жамоа бўлиб куйлаш фаолияти ўқувчиларни мусиқа ўқув қобилияти ҳамда ижрочилик малакаларини ривожлантириш учун зарурдир. Синфда жамоа бўлиб куйлаш жараёнида ўқувчи ўз овоз ижросини бошқаришни, устозлари ижросини эштиб кузатишни ҳамда улар билан баҳамжиҳат жўровозлик қилишга киришади. Ўзбек халқ қўшиқлари, ўзбек бастакорлари ва композиторлари қўшиқлари, жаҳон ва қардош композиторлари қўшиқлари, маҳаллий мусиқа услубларига оид фольклор қўшиқлари. Мақом айтим йўлларидан намуналар. Мусиқа саводи барча билимларни назарий бирлаштирувчи фаолият сифатида мухимдир. Дарсдан қайси фаолият машғулоти (тинглаш, ижро этиш, мусиқий ҳаракатлар) бўлмасин, берилган мазмундаги асар ўрганилади ва унинг ҳусусиятлари (жанри, шакли, тузилиши, ижрочилиги) ҳақида янги тушунчалар ҳосил бўлади. Шу боис, мусиқа саводи фақатгина нота ёзувларини ўрганишдан иборат бўлмай, балки ўқувчиларни умумий билим савиясини таркиб топтирувчи умумий билим тушунчалар мажмуасини (ижрочилиги, халқ ва бастакорлик мусиқаси, уларнинг фарқлари миллий мусиқанинг маҳаллий услаблари, классик мусиқа, нота саводи) ташкил этади. Мусиқа тинглаш якканавоз ва жўр овозликни ажрата билиш, ансамбль ва оркестр ижросини фарқлай билиш, созлар ва созлар тембрини ажрата олиш, мусиқий дид ва идрокни ривожлантириш.

Ўзбек, қардош ва жаҳон халқлари бастакоралари асарларидан намуналар тинглаш ва бошқалар. Болалар ижрочилигини шакллантириш Ашула ижрочилиги, созлар ижрочилиги, рақс ижрочилиги, якка ва жамоа бўлиб ижро этиш. Халқ ва касбий мусиқа: болалар куй ва қўшиқлари, оммавий халқ куй-қўшиқлар, мақом, достонлар, замонавий мусиқа ижоди, халқ созанда ва хонандалари ижодини билиш. Мусиқанинг ифодавий тили: куй, гармония, ритм-усул, суръат, ўлчов, ригстр, динамик белгилар билан танишиш. Оддий мусиқа шакллари: бир қисм, икки қисм. Ва уч қисм мусиқа шакллари. Куплетли, ронда, соната, сюиталар ҳақида тушунчага эга бўлиш. Мусиқий жанрлар: ашулла, рақс, вальс, марш, опера. Балет, мусиқий драма, чолғу мусиқаси, кантата, квартет, симфония каби жанрларни фарқлай олиш. Асосий мусиқий фаолият турлари: бастакор, композитор, ижрочи созанда ижоди билан танишиш. Ижрочилар: ансамбль, оркестр, халқ ва профиссионал созандалар ижрочилиги ҳақида тушунчага эга бўлиш. Хор ижрочилиги: болалар, аёллар, эркаклар, халқ хорлари ва давлат хорлари ижрочилиги билан танишиш. Партия овозлари: сапрана, альт, тенор, бас овозларини фарқлай олиш. Мавзу: Мусиқа таълими ва тарбиясининг психология ва педагогик асослари. Режа: I . Кириш қисми.

Мусиқа дарсларида таълим ва тарбиянинг психологик асослари. Мусиқа таълими жараёнида бадиий тарбия. Педагогик тарбиянинг бирлиги. Ёшлар тарбияси устида ғамҳурлик эртанги кун ёрқин келажагимиз ҳақида қайғуриш демакдир. Ёш авлоднинг мамлакат эканомикаси ва маданиятини ривожлантириш йўлида қўшаётган ҳиссаси қанчалик салмоқли бўлса, жамият уларга шунчалик неъматлар беради. Шу сабабдан ёшлардан юксак меҳнатга онгли муносаб, аҳлоқий поклик, ижтимоий активлик каби фазилатларни сингдиришга таъсир этади. Мактабларимизда таълим жараёни билан бирга мусиқа таъсирини ҳам ошириш катта ўрин тутади. Ёш авлодни ҳар томонлама гармоник ривожлантиришда мактабларда ўтадиган барча фанлар қатори санъатнинг таркибий қисми бўлмиш мусика дарсларининг ҳам аҳамияти каттадир. Мусиқа инсон ҳис- туйғуларини, орзу-истакларини ўзига хос бадиий тилда ифода этади ва кишининг. Ҳиссиятларга актив таъсир қилади. Музика дарслари орқали биз ўқитувчиларни эстетик руҳида тарбиялаймиз, улардаги гўзаллика бўлган ҳис туйғуларни ривожлантирамиз. Эстетик тарбияни мувофақиятли амалга оширишда унинг психологик асосларини ўрганиш муҳим аҳамиятига эга. Эстетика- грекча сўз бўлиб «Эс тезис»- «ҳиссий идрок» маъносини билдради. Ҳиссиёт ва идрок психология фанининг муҳим проблемаларидан-

дир. Ўқитувчиларни музика орқали эстетик руҳида тарбиялашда уларда эстетик ҳиссиётни ҳосил қилиш уларни эстетик ҳиссиётни ҳосил қилиши уларни жиҳатдан идрок этишга ўргатади. Инсоннинг доимий гўзалликка интилиши ва кундалик ҳаётда анашу гўзаллик қоидаларига амал қилиб бориш эстетик ҳиссиётнинг асосий белгиларидан биридир. Биз ҳам музика дарсларида болаларни, музикага қизиқишини уларнинг ҳар бир дарсларда актив иштирок этишни ташкил қилмоғимиз керак. Болалар психологиясини яхши билишимиз уларга, психологик жиҳатдан ёқимли куй қўшиқларни ўргатишимиз ва тушунтира билишимиз керак. Улуғ рус физиологи И.П. Павлов таълимотига кўра ҳар бир ўтилаётган дарс болалар псиҳологиясини яъни бош мия ярим шарлари пўслоқ қисминиинг фаолияти асосида юзага келади ва шу орқали қабул қилади. Ташқи муҳтниинг организмга доимий таъсири ва организм бу таъсирларга қонуний жавоб реакцияси натижасида аста-секин маълум муносабатлар орқали вужудга келади. И. П. Павлов буни динамик стереотип ҳақидаги таълимотни кишидаги ҳиссиётларнинг физиологик ва психологик табиатини чуқур ўрганишда ва музика сазларини эшитиш қоблятини ривожлантиришда, уларни қизиқишини уйғотишда катта аҳамиятга эгадир. Ўқитувчи ҳар бир ёшдаги болаларга турлича муносабатда бўлиши керак. Масалан кичик ёшдаги ўқитувчиларда эстетик ҳиссиётни таркиб топтириш лозмдир. Уларга яҳши тушунтира билиши, уларга музикавий ҳиссиётларни уйғунлаштиришни ташкил қилиши керак. Бошланғич синф ўқитувчиларида эстетик ва

музикавий ҳиссиётнинг пайдо бўлиши учун объектив шарт – шароитлари мавжудлиги бу ёшдаги ўқувчилар санъат асарларини гўзаллик принциплари нуқтаи назаридан баҳолай оладиларми? Деган масалага тўхталиш лозим. Материаллистик психологиянинг ўргатишига воқеалик таъсири остида пайдо бўладиган сезги ва идрок ҳиссиётини6нг асосий манбаидир. У ёки бу таъсир дастлаб хис қилиш нервларини ҳаракатга келтиради. Сўнгра қўзғалиш бош миянинг тегишли марказига ўтиш натижасида физилогик қўзғалиш психик процессга, яъни сўзгига айланади. Мусиқани акс эттирадиган сезги бош мияда аввало мавжуд бўлган таъсир ва тушунчалар таққослаш асосида қайта ишланади ва бунинг ўз навбатида бош мия нарса ва ходисаларнинг туб моҳити намоён бўлади. Болаларда бош мия ва сезги органларининг тараққиёти етарли даражада юкасак бўлгани сабабли уларда сезувчанлик бир мунча пассив бўлади. Бу сезгилар ўз навбатида бош мияда нарса ва ходисаларнинг моҳитини очиб бериш учун етарли даражада қайт аишлана олмай. Физиологик қўзғалиш орқали пайдо бўлган психик ҳолат ҳам бир мунча паст даражада бўлади. Лекин кишидаги объектив мусиқавий акс эттиришнинг асосий элементи бўлган сезгилар унинг фаолияти жараёнидаўсиб шаклланиб боради, таълим ва тарбиянинг таъсири остида ривожланади. «Турли хилдаги меҳнат фаолиятини таъсири остида и нсонда мусиқавий қулоқ, форма ва гўзалликни кўра оладиган кўз шаклланиб боради» - деган эди К.Маркс. мусиқа ҳиссиётнинг

эстетик ҳиссиёт билан боғлиқлиги улардаги воқъелик ҳаётий тажриба билан бир қатордир. Бу эса болаларда мусиқавий ҳиссиётнинг ривожлана бориши учун объектив шарт-шароитларнинг мавжудлигидан далолат беради. Болалар ҳиссиётининг ўзига хос ҳусусиятларидан бири унинг муайян шароит билан боғлиқлигидир. Яъни болаларда содир бўладиган мусиқавий кечинма у ёки бу конкрет шароитда вужудга келди. Шунга кўра болаларни қизиқтирадиган, ўзига жалб этадиган, завқлантирадиган шароит ва вазиятни яратиш уларда мусиқа хиссиётини ўстиришнинг энг зарур шартидир. Одатда болалар ўзларида пайдо бўлаётган мусиқавий ва эстетик хиссиётини англамайдилар. Болалардаги ҳиссий ҳаяжон ўзларига таниш бўлган қуй ва қўшиқларни тинглаганида, қуй ва қўшиқларни бевосита ўзлари ижро этганларида, айниқса, кўпроқ содир бўлади. Ўқувчиларда содир бўлаётган ҳис ҳаяжоннинг онгли бўла боришига ҳаракат қилади, ўқувчиларни мустақил фикир юрутишга, баҳолашга ўрганиш ва бунингучун барча мавжуд имкониятлардан тўла фойдаланиш асосий вазифалардан биридир. Масалан: ўқитувчи ўқувчиларни маълум бир қўшиқ билан таништириш ва уларга ўргатишда «бу қўшиқни бирнчи марта қаерда эшитгансиз?» «бу қўшиқ сенга нима учун ёқиб қолди?» «қўшиқни қандайижро этиш керак?» «қўшиқ сўзлари мусиа оҳангига мос келаяптими?» «қўшиқни яхши ижро этиш учун нималарга эътибор бериш керак?» каби саволлар орқали ўқувчиларни янада диққат билан тинглаш, улар эътибор бермаган айрим нарсаларни пайқаб олишга, мустақил фикир юритиш ва

маълум даражада баҳолашга одатлантириб боради. Маълумки мусиқавий ҳиссиёт ўз табиатига кўра актив ёки пассив характерда бўлиши мумкин. Нарса ва ходисаларни идрок этиш жараёнидаги, масалан; мусиқа ва ашулани тинглаш, балет ёки спектакелни тамоша қилиш пайтида юзага келадиган ҳиссиёт мушоҳада характерга эга бўлади. Болаларнинг ашула айтиш, мусиқа чалиш, рақсга тушиш ёки расим чизиш кабиларда онги кўпроқ ривожланади. Психология фанининг ўргатишга идрок ўз табиатига кўра мураккаб психикпроцес бўлиб, сезги оргинларимизга таъсир қилиб турган нарсаларнинг бевосита онгида акс эттириш демакдир. Инсон обьектив воқеларини сезгилар асосида идрок этиш. Сезги содда элемент психик проце с ҳисобланса, идрок унга нисбатан бир мунча мураккаб психик процесдир. Мактабда мусиқа таълимининг муҳим вазифаларидан бири ёш авлодга бадий тарбия беришдир. Бадий тарбия-бола шахсини шакллантиршда унинг эстетик қарашларини ривожлантиришда ва санъат оламини ҳис қилиш муҳим роль ўйнайди. Фақат бадий дид орқали бола гўзалликни ҳис ва идрок этиш ва нафосат туйғусини ўстириш мумкин. Бу педагоглари мактабларда олиб борилаётган мусиқа дарсларини ўқувчиларга ўргатиш билан чекланмай уларга бадий тарбиянинг ҳам кучайтиришимиз керак. Мусиқа дарсларида бадий таълим бериш орқали биз ўқувчиларда санъат асарларига нисбатан кучли қизиқишларни вужудга келтирамиз бу эса эҳтиёж билан чамбарчас боғланган. Билишга бўлган эҳтиёж қизиқишни боғлаб келади. Ўқувчи санъат асарини қанчалик чуқур англашига эҳтиёж сезса ундаги қизиқиш даражаси шунчалик юқори бўлади.

қизиқиш ва эҳтиёж ўқувчиларда юксак эмоционал муносабатларни шакиллантиради. Айниқса мусиқа санъатига нисбатан юксак эмационал муносабатларни таркиб топтирмасдан туриб, бадиий тарбияни амалга ошириб бўлмайди. Юксак эмоционал муносабат эса мусиқа асарини тўғри идрок этишга ёрдам беради. Атоқли комазитир ва педагог Д.Б. Кабалевский ибораси билан айтганда, ўқувчиларнип «эмоционал тарзда қизиқтирмай туриб, хақиқий санъатга ўргатиш асло мумкин эмас» Шунга кўра ўқитувчи ҳар бир санъат асарининг бадий қийматни тўғри тушина олиш, ундаги ўзига хос характерли хусусиятларни ўқувчи кўз ўнгида гавдалантира билмоғи лозим. Ўқувчиларда бадий тарбия самарадорлиги энг аввало улардаги ижодий активик даражаси билан чамбарчас боғланган. Ўқувчи қачон мустақил ижодий фаолияти кўрсатса, активлик даражаси шунчалик юқори бўлади. Кузактишлар шу нарсани кўрсатяптики кўп холларда мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мустақиллиги чекланади. нАтижада бу ижодий актиўлигнинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади. Мусиқа дарсларида биз кўпроқ ўқитувчининг актив фаолиятини дуч келамиз. Ўқитувчи эса пассив тингловчига у ёки бу топшириқни бажарувчига айланиб қолади. Мактабда мусиқа таълим-қўшиқ куйлаш, мусиқанингэлементар назарияси ҳамда мусиқа тинглаш бўлмаларидан иборатдир. Мусиқа тинглаш бўшли ўқувчиларнинг мусиқавий билим ва бадимй таосуротларини кенгайтири,

Маънавий, аҳлоқий жихатдан тарбиялаш учун реал имкониятларга эга. Мусиқа тинглаш бўлимни ташкил этишда ўқитувчилар қуйдаги элементларга асосланишади 1. Кириш сўзи (асарга умумий характериетика) 2. Асарни тинглаш (ўқувчи ижросида ёки грамм ёзув, магнитофон орқали) 3. Мусиқа асарининг конкерт таҳлил (асар тўғрисида тасурот. 4. Мусиқа асарини такрор тинглаш. Бу элементларнинг барчаси таълим жараёнида бир-бири билан боғланиб боради ва мусиқа асарини чуқур идрок этишга ёрдам беради. Шунинг учун мусиқа таълимининг босқичларини қўллашда ўқитувчи ўқувчининг мустақил фикирлаш қобилятини ривожлантиршга алоҳида эътибор бермоғи лозим. Мусиқали фикирлаш малакаси эса ўз ўзидан шакилланмайди, балки ўқитувчининг ўқув тьарбиявий жараёнида аниқ мақсадига йўналтирлган тадбирлари асосида амалга оширилади. 5-8 синфларда ўқувчилар ўзбек ҳамда қардош халқлар мусиқа ижодиёти, композиторлар фаолияти, шунингдек ўзбек халқ чолғу асбоблари оркестри, симфоник оркестр ва ундаги чолғу асбобларининг имокниячтлари билан ташинтирилади. Айниқса, мусиқа программасида ўқувчиларни ўзбек композиторлари асарларининг ғоявий бадиий аҳамиятини тушунтиришга алоҳида эътибор берилган. Шу мусиқа таълими жараёнида ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш фаолиятига эътибор беришдан кузатилган асосий мақсад бадиий қизиқишларни уйғотибгина қолмасдан, уларда ижодий активликни шакллантириш, санъат асарларига

нисбатан ўз муносабатлариин билдиришга ўргатишдан ҳам иборатдир. Шуни назарда тутган ҳолад мусиқа таълими жараёнида бадиий тарбияни амалга оширишда қуйидаги методик имкониятларга таянмоқ лозим. Ўқувчиларнинг мусиқа асарларини бадиий эмоционал идрок этишни таъминлаш, ғоявий мазмунини тўлиқ ўзлаштиришга эришиш. Мусиқа санъати асарларини тинглаш ва таҳлил этишда ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш қобилиятларини ўстириш, бадиий қизиқишни ривожлантириш. Хулоса қилиб айтаманки, мактабда мусиқа таълими ўқувчиларни бадиий тарбиялашда бой имкониятларга эга. шу имкониятлардан унумли фойдаланиб, бадиий таълим ва тарбиянинг бирлигини амалга ошириб бориш фан ўқитувчисини нг муҳим вазифасидир. Педагогиканинг муҳим қонунияти шундаки, тарбиявий жараён шак-шубҳасиз икки компоненти: маориў, билимларини шакллантириш ва тарбияни фаолиятига киришишин ўз чига олади. Бунинг натижасида билмм эътиқодга, эътиқод эса актив ҳаётий позицияга айланади. Ҳозирги кунда мактабларимиздаги мусиқа дарслари режа асосида ҳамда педагогик тажрибалар асосида ўтилмоқда.

Похожие

Тарбиянинг мақсад ва вазифалари

Ўқитувчи нутқи маданияти фанинг умумий характеристикаси. Курснинг предмети, мақсад ва вазифалари

Логопедия фанининг мақсад ва вазифалари

Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари

Тарбиявий ишларнинг йўналишлари мақсад ва вазифалари