Тарбиянинг мақсад ва вазифалари - Педагогиka - Рефераты

Тарбиянинг мақсад ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Тарбиянинг мақсад ва вазифалари Режа 1. Педагогикада тарбия мақсади муаммоси 2. Тарбиянинг бугунги кун асосий мақсади ва вазифалари

Бундан ўн йил олдинги даврда ёшларни тарбиялаш мақсади билан бугунги кундаги бу масалага тегишли муносабат ўртасида катта фарқ борлиги ҳеч кимга сир эмас. Шунинг учун ҳам тарбиянинг аниқ мақсадини белгилаб олиш педагогиканинг биринчи масалаларидан ҳисобланади. Ёш авлодни қандай руҳда тарбиялаш, бунга эришиш учун қайси йўлни танлаш тарбия мақсади муаммосини ҳал қилиш билан белгиланади. Тарбия ижтимоий ҳаётнинг ҳаётий ва узлуксиз тушунчаси бўлиб, у тарихий характерга эга бўлиб келган. Қадимги Грецияда тарбиянинг мақсади ўсиб келаётган ёш авлодда яхши фазилатга эга фуқарони, ватанпарварликни, жаъсурликни, садоқатни, дўстликни ривожлантириш бўлган. Ўрта асрларга келиб, яъни феодализм даврларида ёш авлод диний эътиқод, иймон, аҳлоққа эга бўлиши керак бўлган, Марказий Осиё ҳалқлари бу йўналишда катта муваффақиятларга эришган. Бу давр буюк мутафаккирларни дунёга келтирган. Сиёсий-ижтимоий тузум ўзгариши билан тарбия мақсади муаммоси ҳам янгиланиб борди. Бизнинг ҳаётимизга қизил империя кириб келиши билан коммунистик мафкура ёшларимизнинг тарбиясида бош мақсад бўлиб хизмат қилди. Бугунги кунга қадар унинг руҳий асоратларидан тўлиқ қутилдик деб бўлмайди. Чунки у 70 йилдан ортиқ ҳукмронлик қилди. Бу даврда бир қанча ютуқларга эришган бўлсак-да, лекин жуда кўп нарсадан ҳам жудо бўлдик. Жумладан, миллий қадриятларимиз, маънавий- маърифий бойликларимиз, диний эътиқод ва иймонимиз каби кўплаб тарбиявий озуқа воситаларимиздан узоқлашиб кетдик. Мустақиллик шарофати билан эркинликка эришдик, бой маънавий қадрият ва анъаналаримиз қайта тикланди. Ҳаммамиз азалдан орзу қилган кунларга эришдик. Ўзбекистоннинг эртанги куни, равнақи, ривожланган

демократик давлатлар қаторидан жой олиши албатта бугунги кун ёшларига боғлиқ. Бунинг учун ёш авлодга дунё стандартлари даражасида замонавий билимлар бериш, уларни ҳар томонлама етук, маънавиятли этиб тарбиялаш лозим. Тарбиянинг бугунги кун асосий мақсади ва вазифалари ҳақида маълумот бериш, талабаларда ўз шахсий фазилатларига нисбатан муносабатни шакллантириш. Президентимиз И.А.Каримовнинг бир қанча асарларида, «Таълим тўғрисида» ги Қонун, «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ва бошқа манбаларда Республикамиз ёшларини қандай инсонлар этиб тарбиялаш лозимлиги аниқ белгилаб берилган. Педагогика бугунги кун ҳаётимиз талабларидан келиб чиққан ҳолда ўз тарбия мақсади ва вазифаларини белгилаб олган. Тарбиянинг асосий мақсади – ёш авлодни ҳар томонлама етук, баркамол инсонлар этиб шакллантиришдир. Баркамол инсон ўзида маънавий ва жисмоний етукликни мужассам этади. Ёшларимизни тарбиялаш учун биринчи галда Шарқ мутафаккирларининг мерослари дастурамал бўлиб хизмат қилади. Ал- Форобий, А.Яссавий, Б.Нақшбандий, Ал-Бухорий, Беруний, Ибн Сино, Ал- Хоразмий, Ал-Фарғоний, Фирдавсий, А.Темур, А.Навоий, Бобур сингари жаҳонга таниқли бир неча ақл эгаларининг ижтимоий-сиёсий, фалсафий қарашларига таяниб иш кўрилса тарбия таъсирчанлиги янада мукаммаллик касб этади. Ёш авлодни тарбиялаб вояга етказиш – бизнинг муқаддас бурчимиз, ор-номусимиз. Лекин, баркамол инсонни тарбиялаб етиштириш оддий, осон эмас. У кўплаб, ойлаб, йиллаб, сабр-тоқат, чидам ва қатъиятлилик, ирода талаб этади. Ҳозирги пайтда жуда кўплаб иқтидорли ёшларимиз олий мақсадларни кўзлаб чет эллардаги нуфузли ўқишларда таҳсил олмоқдалар.

Кадрлар тайёрлаш миллий дастури таълим тизимини тубдан ислоҳ этиб, Республикамиз истиқболини белгиловчи ёшларни ҳар томонлама етук, баркамол шахс, ривожланган демократик давлатлар даражасида рақобатбардош кадрлар этиб тайёрлашни олий мақсад қилиб қўйди. Бундай инсон, касб-ҳунар эгаси оилада, мактабда ва бошқа таълим тизими жабҳаларида таълим-тарбия олади. Тарбияда олий мақсадга эришиш учун, маълум вазифаларни бажаришимиз лозим бўлади. Бу вазифаларни эса тарбиянинг таркибий қисмлари деб аташ ҳам мумкин. Ақлий тарбия - бу баркамол инсон тарбиясининг етакчи таркибий қисми бўлиб, ўқувчи ёшларни табиат ва жамият, киши тафаккури ҳақидаги билимлар тизимини илғаб олиши, уларда илмий дунёқараш, юқори онглилик ҳислатларини парваришлаш, фан асосларидан хабардор қилиш, тафаккур ва нутқ қобилиятларини ўстириш учун мақсад қилиб қўяди. Айниқса, ўқувчиларни мустақил фикрлашга ўргатиш долзарб муаммолардан саналади. Инсон камолотида илм эгаллаш улкан фазилатлардан бири ҳисобланади. Ҳадис китобларида, мутафаккирларимиз ижодларида илмнинг ҳар бир мўмин мусулмон учун нақадар зарурлиги баён этилган. Бунга кўплаб Ҳадисларни мисол этиш мумкин: «Бешикдан то қабргача илм изла», «Илмга илм олмоқ йўли билан эришилгайдир. Илму ҳунарни Хитойга бориб бўлса ҳам ўрганинглар...», «Илм олмоққа интилиш ҳам ҳар бир муслим-муслима учун қарзу фарз» дейилади. Юсуф Хос Ҳожиб, А.Навоийлар ҳам ўз асарларида илмни инсон учун ўта қадрлайдилар. Демак, ўқувчиларни илм олишга даъват этишимиз лозим. Ақлий тарбия ўқув режаси асосидаги фанларни ўқитиш орқали илмий дунёқараш негизида амалга оширилади. Ўқувчиларга ақлий тарбия беришда биринчи навбатда унинг фикрлаш, ҳис қилиш, тасаввур, идрок, ҳаёл, хотира қобилиятларини ўстириш, ички дунёсини маънавий жиҳатдан бойитиш ҳақида ўйламоқ

лозим. Аҳлоқий тарбия – бу ўқувчиларда жамиятга, Она-юртига, меҳнатга, бошқаларга ва ўз-ўзига нисбатан аҳлоқий муносабатларни шакллантириш жараёнидир. Аҳлоқ - ижтимоий онг шаклларидан бири бўлиб, инсонларнинг жамиятга, бошқаларга ва ўз-ўзига бўлган муносабатларини тартибга солиб турувчи ҳулқ-одоб меъёрлари, қонун-қоидалари мажмуасидир. Ана шу ҳулқ-одоб қонун-қоидаларини ўқувчилар онги, ҳаёти, турмуш тарзига сингдириш учун кўрсатилаётган таъсир аҳлоқий тарбия дейилади. Мусулмон аҳлоқининг асослари мазмунан бой ва ранг-баранг кўринишларда ўзлигини намоён этади. Марказий Осиё ҳалқлари аҳлоқшунослик соҳасида энг бой тажрибага эгадирлар. Қуръони каримда ва Ҳадису шарифлардаги аҳлоққа оид ибратли маслаҳатлар, ота- боболаримиз яратган маънавий мерослар, мутафаккирларимизнинг аҳлоқ ҳақидаги фикрлари бугунга қадар ҳам ўз қадр-қимматини йўқотгани йўқ. Аҳлоқий тарбия энг муҳим инсоний фазилатларни шакллантириш воситасидир. Меҳнат тарбияси – бу тарбиянинг олдида турган асосий вазифа ўқувчиларга меҳнат таълимига оид илмий билимлар бериш, меҳнат қуроллари билан муомила қилишга ўргатиб бориш, ҳаётга, ижтимоий фойдали меҳнатга тайёрлашдир. Меҳнат ва меҳнат тарбияси инсон камолотининг асоси, ҳаёт манбаи, умр мазмуни ҳисобланади. Меҳнат тарбиясидан кўзланган мақсад аввало меҳнатнинг моҳиятига, мазмунига, теран нигоҳ ташламоқ, муайян хулоса чиқармоқдан иборат. Меҳнат қилаётган киши ўзи бажараётган ишнинг натижаларини кўрса, ҳис қилса, ўша натижалардан айниқса, роҳатлансагина меҳнат тарбиявий аҳамият касб этади. Меҳнат жараёнида кишиларда дўстлик, биродарлик, жамоа бўлиб ишлаш маданияти, барча тарбиявий сифатлар шаклланади. Энг муҳими, меҳнат муҳтожликдан, бекорчиликдан, юрак сиқилишидан, аҳлоқий

бузилишидан сақлайди. Меҳнат орқали инсон ўзини, ўз қадрини билади, уни эл-юрт улуғлайди. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг бош вазифаларидан бири ҳам ёш авлодни ҳаётга, меҳнатга тайёрлаш, уларни аниқ бир касб-ҳунар эгаси қилиб тарбиялашдир. Эстетик тарбия – ўқувчиларда санъатга, табиатга, ҳаётга нисбатан эстетик муносабатларини шакллантиришдан иборатдир. Эстетика лотинча « Esteticos » – ҳис этаман деган маънони билдиради. Ақлий, аҳлоқий, меҳнат, жисмоний ва бошқа тарбияларни эстетик ҳис-туйғусиз тасаввур этиб бўлмайди. Эстетик тарбиянинг мақсади ўқувчиларни табиат, жамият ва санъатдаги гўзалликларини идрок этиш, уни тўғри тушуниб етиш, қадрига етишга, ҳаётга қайта гўзаллик олиб кира олишга ўргатишдан иборатдир. Мактабда тасвирий санъат, мусиқа, адабиёт, табиатшунослик дарслари эстетик тарбиянинг асосий воситалари ҳисобланади. Биз нафақат нарса ва ҳодисалар, балки инсоннинг ҳулқ-атвори, фазилатларини ҳам эстетик жиҳатдан баҳолашимиз мумкин. У инсоний гўзаллик, ақл, бурч, иймон, инсоф, камтарлик, латофат, лафз, меҳмондўстлик, меҳр, мулойимлик, поклик, яхшилик ва ҳоказо сифатларни ўзида намоён қилади. Эстетик тарбия гўзалликдан завқлаланишга, хунукликдан нафратланишига, кулгиликдан кулишга, фожеаликдан истиробга тушишга ўргатади. Бу ҳолатларни киши ҳаёт ва санъат воқеликларда учратиш мумкин. Ҳуқуқий тарбия – бу ўқувчиларни ривожланган демократик давлат қонун-қоидалари асосида шахс ҳақ-ҳуқуқлари меъёрлари билан қуроллантиришга қаратилган жараёндир. Биз демократик давлат барпо этмоқдамиз. Президент тили билан айтганда «демократия- бу адолат дегани». Демак адолатли давлат қурмоқдамиз. Бундай мамлакатда ҳар томонлама етук, ўз ҳақ-ҳуқуқларини биладиган, уларни ҳимоя қила оладиган кишилар яшайдилар. Бугунги

кундаги ёшларимизни мустақил фикрлайдиган сиёсат ва инсон ҳуқуқини чуқур биладиган, конституция қонунларига амал қилаётган, ўз фуқаролик бурчларини яхши ҳис этадиган қилиб тарбиялашиялашимиз лозим. Экологик тарбия – бу ўқувчиларда атроф-муҳитга, табиатга нисбатан экологик муносабатларни шакллантириш жараёнидир. «Экология» - юнонча сўз бўлиб, тирик мавжудотларнинг яшаш шароити ва теварак атрофдаги муҳит билан ўзаро муносабатлари ҳамда шу асосда юзага келадиган қонуниятларни ўрганадиган фандир. Баркамол инсоннинг муҳим фазилатларидан бири унинг экология маданиятидир. Экологик маданиятга эга шахс барча тирик мавжудотларнинг яшаш шароити, муҳити, қонун-қоидаларини пухта билади, табиат мувозанатини сақлашга ҳисса қўшади. У атроф-муҳитга нисбатан бепарво бўлмайди, аксинча уни яхшилашга, соғломлаштиришга ҳисса қўшади. Иқтисодий тарбия – бу ўқувчиларда иқтисодий тафаккур ва маданиятни шакллантиришга қаратилган жараёндир. Бозор иқтисодига ўтаётган бир пайтда ёшларда иқтисодий тафаккурни тарбиялаш муҳим аҳамиятга эгадир. Ўқувчиларда иқтисодий тарбия тежамкорлик, меҳнатсеварлик, ташаббускорлик, ишбилармонлик, иқтисодий ҳисоб-китоб ва айни шу кабилар ҳақида фикрлай олиш каби қобилиятларни камол топтиришдир. Иқтисодий тарбия–мактабда асосан табиий-математик фанлар асосида берилади. Унда ўқувчилар ишлаб чиқаришнинг турли соҳалари, бозор, оила бюджети, иқтисодий география, маркетинг каби кўплаб замонавий тушунчалар билан қуролланадилар. Жисмоний тарбия – ўқувчилар танасидаги барча аъзоларини соғлом ўсишини таъминлаш баробарида уларни ақлий ва жисмоний меҳнатга, Ватан мудофасига тайёрлашдир. Жисмоний тарбия мазмунига кўра бола организми ички аъзолари функцияси фаолиятини бошқариш, ўқувчиларнинг соғлигини мустаҳкамлаш, гигиена қоидаларига кўникашини таркиб топтириш, моҳирликларини ўстириш, меҳнат қилиш қобилиятларини ошириш, уларда

ирода, чидамлилик қатъиян интизом, дўстлик ҳис-туйғуларини камол топтириш, жисмоний қобилиятларини шакллантиришдан иборат. Баркамол инсон нафақат маънавий жиҳатдан, балки жисмоний жиҳатдан ҳам етук бўлмоғи лозим. Шунинг учун ҳам жисмоний тарбия баркамол инсон тарбиясининг яна бир таркибий қисмидир. Жисмоний тарбия ёш авлодни жисмоний жиҳатдан соғлом ўсишларини, бақувват бўлишларини ва ватанимиз ҳимояси учун қўрқмас, жаъсур, ҳарбий илмлар, қурол аслоҳатлардан фойдаланишни биладиган қилиб тарбиялашни ўзининг олий мақсади деб билади. Ўқувчиларга жисмоний тарбия мактабда ҳаракатли ўйинлар, гимнастика, спорт, туризм ҳамда синфдан ва мактабдан ташқари спорт машғулотлари турлари воситасида амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Каримов И.А. «Баркамол авлод орзуси».Тошкент, 1998 йил. 2. «Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори». Тошкент, 1997 йил. 3. Мунавваров А.Қ. «Педагогика». Тошкент, 1996 йил. 4. Мавлонов Р.А., Тўраева О.Т. «Педагогика». Тошкент, 1998 йил 5. www,ziyonet.uz

Похожие

Логопедия фанининг мақсад ва вазифалари

Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари

Тарбиявий ишларнинг йўналишлари мақсад ва вазифалари

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика тарихи фанининг предмети, мақсад ва вазифалари