Биологияни ўқитишда ўқувчиларда мустақил ва ижодий фаолиятини таркиб топтириш - Педагогиka - Рефераты

Биологияни ўқитишда ўқувчиларда мустақил ва ижодий фаолиятини таркиб топтириш

Загружено в:

21.11.2023

Скачано:

0

Размер:

20.521484375 KB

Биологияни ўқитишда ўқувчиларда мустақил ва ижодий фаолиятини таркиб топтириш Режа: 1. Ўқувчиларда мустақил ва ижодий фикрлашни ривожлантириш йўллари. 2. Ўқув мунозаралари, баҳслар, фикрларни асослаш, ўз - ўзини баҳолаш, ўзаро назорат қилиш. 3. Диалог, полилог ўқув мулоқотлари. 4. Ўқувлар жамоасида ижодий изланиш ишларини ташкил этиш босқичлари.

Фикр инсон фаолияти, унинг ўз кучи, қудрати ва билимини ташкил этувчи маънавий-инсоний сифатидир. Фикр ривожи ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи бўлганлиги учун, биологияни ўқитиш жараёнида ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий фикр юритиш кўникма ла рини ривожлантириш зарур. Биологияни ўқитишда ўқитувчи ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий фикр юритиш кўникма ла рини ривожлантириш учун аввало: 1. Ўқувчиларнинг дарсда мустақил ишлашлари учун ўқув топшириқларини тузиши; 2. Биологик объектлар, табиатдаги мавсумий ўзгаришларни ўрганиш мақсадида тажриба ва кузатиш ўтказиш юзасидан кўрсатмалар тайёрлаши: 3. Ўқувчиларнинг қизиқишларини ҳисобга олган ҳолда уларнинг мустақил таълими учун қўшимча адабиётлар ва мультимедиаларни танлаши лозим. Ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий фикр юритиш кўникма ла рини ривожлантириш учун, таълим-тарбия жараёнида ривожлантирувчи таълим технологиясини қўллаш зарур. Ривожлантирувчи таълим технологиясининг асосий ғояси ўқувчиларни ҳар томонлама ривожлантириш саналади. Мазкур технологиянинг асосий хусусиятлари: 1. ўқувчиларни ўз билиш фаолиятини субъектига айлантириб, фикр юритиш механизми ни шакллантиради, ривожлантиради. 2. ўқувчиларнинг билиш фаолияти эмперик ва назарий билиш яхлитлигида ташкил этилиб, ўқитиш жараёни да билимларни дедуктив усулда ўрганиш устувор бўлади. 3. ўқитиш жараёнининг асосини ўқувчиларнинг ўқув топшириқларини бажариш орқали вужудга келтириладиган мустақил фаолият ташкил этади.

Ўқувчилар ушбу топшириқларни бажариб бўлганларидан сўнг, ўқитувчи биологик прогресс, араморфоз, идиоадаптация, умумий дегенерация ҳақида маълумот беради ва ўқувчиларга мисол келтиришни тавсия этади. Ўқувчилар ўзлари тўлдирган жадвалдан фойдаланиб ёпиқ уруғлилар ва қушлардаги араморфозларни аниқлайди. Шу тарзда ўқувчиларда боғланишли фикр юритиш кўникмалари шакллантирилади ва ривожлантирилади. 1. Мустақил фикр юритиш (муаммоли вазиятларни таҳлил қилиш, фаразларни илгари суриш, аввал ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларни янги вазиятларда қўллаб, янги билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш, ўз фикрини далиллаш). Мустақил фикр юритиш шахс ҳаётида муҳим аҳамият касб этади. Шу сабабли биологияни ўқитишнинг барча шаклларида, ўқувчиларда мустақил фикр юритиш кўникмаларини ривожлантиришга аҳамият бериш зарур. Мустақил фикр юритиш қуйидаги босқичларда амалга оширилади: 1. Муаммоли вазиятларни таҳлил қилиш. 2. Фаразларни илгари суриш. 3. Аввал ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларни янги вазиятларда қўллаб, янги билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш. 4. Ўз фикрини далиллаш. 5. Жавобнинг тўғрилигини текшириб кўриш. Ўқувчиларда мустақил фикр юритишни ривожлантириш учун ўқитувчи ҳар бир мавзуни ўрганишда муаммоли вазиятларни вужудга келтириши ва ўқувчиларнинг билиш фаолиятини муаммоли вазиятларни ҳал қилишга йўллаши лозим. Масалан, “Бир уруғ паллалилар. Лоладошлар оиласи” мавзусини ўрганишда муаммоли вазият вужудга келтирилиб, ўқувчиларнинг икки паллалилар синфи оилаларини ўрганишда ўзлаштирган билимларини янги кутилмаган вазиятларда қўллашига имкон яратиши лозим. Жумладан, ўкувчиларга қуйидаги ўқув топшириқларини бажариш тавсия этилади.

Топшириқнинг дидактик мақсади: Бир уруғ паллали ўсимликлар, лоладошлар оиласининг ўзига хос хусусиятлари, оиланинг ёввойи ва маданий вакилларининг аҳамиятини ўрганиш. № Ўқувчилар ўзлаштириши лозим бўлган материаллар юзасидан ўқув топшириқлари Топшириқни бажариш бўйича кўрсатмалар Дарсликдаги матнни диққат билан ўқиб қуйидаги саволларга жавоб топинг ва топшириқларни бажаринг: Ўқувчилар гуруҳи билан ҳамкорликда ишланг. 1. Бир уруғ паллали ўсимликларнинг ўзига хос хусусиятларини аниқланг. 2. Бир уруғ паллали ўсимликлар синфига қайси оилалар мансублигини аниқланг. 3. Лоладошлар оиласининг ўзига хос хусуси - ят ларини аниқланг. 4. Лоладошлар оиласи вакилларининг гул тузилиши ва формуласини ўрганинг. 5. Лоланинг гулини олма гули билан таққос - ланг. Ўхшашлик ва фарқларини аниқланг. 6. Лоланинг тузилишини наъматакнинг тузи - ли ши билан таққосланг ва қуйидаги жадвал - ни тўлдиринг. Ўқувчилар билан ўтка - зи ладиган савол-жавоб - да фаол иштирок этинг. Таққосланадиган жиҳатлар Лола Наъматак Ҳаётий шакли Илдизи Пояси Барги Гул формуласи Гулқўрғони Чангланиш тури Меваси

2. Мантиқий фикр юритиш (муаммони ҳал этишнинг ички ва ташқи мантиқини ҳисобга олган ҳолда мантиқан далиллаш, усулларнинг мантиқан кетма-кетлигини аниқлаш). Мантиқий фикр юритиш кўникмаларини ривожлантириш қуйидаги босқичлардан иборат бўлади: 1. Муаммоли вазиятни англаш. 2. Муаммони ҳал этиш йўлларини аниқлаш. 3. Муаммони ҳал этишнинг ички ва ташқи мантиқини ҳисобга олган ҳолда мантиқан далиллаш. 4. Муаммони ҳал этиш усулларининг мантиқан кетма-кетлигини аниқлаш. 5. Ўз жавобларининг тўғрилигини даллиллаш. 6. Жавобнинг тўғрилигини текшириб кўриш. 3. Тизимли фикр юритиш (ўрганилган объектни қисмларга ажратиш, унинг яхлитлигини, ўзаро боғлиқлигини аниқлаш ва тавсифлаш кўникмаси). Тизимли фикр юритиш ўқувчиларнинг ўрганилаётган объектни қисмларга ажратиш, унинг яхлитлигини, ўзаро боғлиқлигини аниқлаш ва тавсифлаш кўникмаларини ривожлантиришга асосланади. Ўқитувчи ўқувчиларда тизимли фикр юритишни ривожлантириш учун муайян мавзуларда ўқувчиларнинг мустақил ишларини ташкил этиши ва тегишли ўқув топшириқларини тузиши лозим. Жумладан, “Ҳужайранинг тузилиши ва функцияси” мавзусида ўқувчиларга қуйидаги ўкув топшириқларини тавсия этиш мақсадга мувофиқ. Топшириқнинг дидактик мақсади: Ҳужайранинг тузилиши ва функцияларини ўрганиш орқали, ҳужайранинг яхлит тизим эканлиги, органоидларнинг тузилиши ва функцияси, улар ўртасидаги боғланишларни аниқлаш. Ҳужайра органоидлари Тузилиши Функцияси

Шундай қилиб, танқидий фикр юритиш таҳлилий, боғланишли, мустақил, мантиқий, тизимли фикр юритишни мужассамлаштириб улар ўртасида ички ва ташқи, муайян ва нисбий боғланишлар мавжуд. Ўқувчиларда, ижодий фикр юритиш кўникмаларни ривожлантиришда ўқитувчи юқорида қайд этилган таҳлилий фикр юритишнинг таркибий қисмларидан, хусусан, мустақил фикр юритиш кўникмаларидан фойдаланиши мумкин. Шуни қайд этиш керакки, ўқувчиларда номлари зикр этилган фикр юритиш кўникмаларини ривожлантирмай туриб ижодий фикр юритиш кўникмаларини шакллантириш ва ривожлантириш мумкин эмас. Ижодий фикр юритиш кўникмалари ижодий фаолият тажрибаларининг асосини ташкил этади. Ижодий фаолият тажрибаларини эгаллашда ўқувчилар ақлий фаолият усуллари бўлган ўрганилаётган объектни таҳлил қилиш, таққослаш, таркибий қисмларга ажратиш, синтезлаш, сабаб-оқибат боғланишларини тасаввур қилиш, умумлаштириш ва хулоса ясашни эгаллаган бўлишлари лозим. Шундагина ўқувчилар ижодий фаолиятнинг асосини ташкил этадиган хусусиятлар: 1. Таниш объектларнинг янги хусусиятлари ва вазифаларини топиши; 2. Таниш вазиятлардаги муаммоларни мустақил равишда ҳал этиш; 3. Билим ва кўникмаларни янги кутилмаган вазиятларда қўллаш орқали муаммони ҳал этиш;

4. Ўзлаштирган билим ва кўникмаларни амалиётда ижодий қўллашга ўрганиши мумкин. Ўқувчиларда мустақил ва ижодий фикр юритиш кўникмаларини ривожлантиришнинг муҳим шарти, ўқувчиларнинг ўз фикрларини далиллаш ва асослаш саналади. Шу сабабли, ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий фикр юритиш кўникмалари асосан, ўқув мунозаралари ва баҳслар орқали ривожлантирилади. Ўқув мунозаралари ва баҳсларни ташкил этиш қуйидаги босқичлардан иборат бўлади: I . Ўқув мунозаралари ва баҳсларни келтириб чиқарадиган ўқув топшириқлари билан танишиш. II . Ўқув топшириқларидаги муаммоларни ҳал этиш йўлларини белгилаш; III . Ахборот манбаи ёки дарсликлардаги ўқув материалини ўрганиш, таҳлил қилиш ва ундаги асосий ғояни ажратиш; IV . Муаммоларни ҳал этиш бўйича жавобларни тайёрлаш; 1. Жавобларни кўргазмали воситалар ёрдамида далиллаш; 2. Жавобларнинг тўғрилигини текшириб кўриш; 3. Ўз-ўзини назорат қилиш, ўзаро назоратни амалга ошириш; Ўқув мунозараларининг икки тури мавжуд, агар икки ўқувчи ўзаро ҳамкорликда ёки ўқувчининг компьютер билан мулоқоти ташкил этилса, бу диалог тарздаги мунозара, агар мунозара ўқувчиларнинг кичик гуруҳлардаги мустақил иши асосида ташкил этилса полилог тарздаги мулоқот саналади. Ўқитувчи дарсда ўрганиладиган мавзунинг дидактик мақсадидан келиб чиққан ҳолда қай тарздаги мунозарани ташкил этишни назарда тутиб тегишли ўқув топшириқларни тайёрлайди. Ҳар қандай ўқув мунозаралари ижодий изланиш асосида ташкил этилади. Ижодий изланишлар қуйидаги босқичларда ташкил этилиши мақсадга мувофиқ: 1. Ижодий изланиш мақсадини аниқлаш; 2. Ижодий изланиш мақсадига мувофиқ мустақил ишларни ташкил этиш;

3. Гуруҳ аъзолари ўртасида фикр ва ахборот алмашинувини амалга ошириш; 4. Олинган натижаларни тасаввур қилиш ва уни лойиҳалаш; 5. Мақсадни амалга ошганлиги ва олинган натижани таҳлил қилиш; 6. Зарур ҳолларда тегишли ўзгартиришлар киритиш.

Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. М.Н. Муминова, М.А. Максумова «Касбий этика ва этикет», услубий қўлланма, Т.,2006. 2. И.А.Каримов «Истиқлол ва маънавият» Т.,1994. 3. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т.,1998. 4. Н.Э.Муҳаммадиев «Касб этикаси ва эстетик маданияти»- Тошкент,1998 й. 5. М.Абдуллаев, Э.Хакимов «Введение в этику»-Наманган, 1998. 6. Абдулла Шер «Ахлоқшунослик» Маърузалар матни, Тошкент, 2000 7. В.Г. Федцов «Культура сервиса» Учебно-практическое пособие - М., «ПРИОР», 2001. 8. А.А. Авлоний «Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ», Т. 1992. 9. Ю.Ю.Петрунин, В.К. Борисов «Этика бизнеса» М., «Дело»,2000. 10. С.С.Гуломов «Тадбиркорлик ва кичик бизнес» - Т., «Шарк», 2002.

Похожие

Биологияни ўқитишда таълим – тарбия масалалари

Биологияни ўқитишда фойдаланиладиган методлар

Биологиядан йиллик истиқбол ва мавзули режа тузиш йўллари

Биология ўқитишнинг фаол методлари

Мусиқа дарсларида ўқувчиларнинг мусиқий саводхонлигини таркиб топтириш