Меҳнат таълими дарсларида электротехник ишлар ҳамда таъмирлаш асосларини ўтиш методикаси - Педагогиka - Рефераты

Меҳнат таълими дарсларида электротехник ишлар ҳамда таъмирлаш асосларини ўтиш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Меҳнат таълими дарсларида электротехник ишлар ҳамда таъмирлаш асосларини ўтиш методикаси Режа: 1. Меҳнат таълими ўқув режасида электротехник ишларнинг ўрни. 2. Ўқувчиларга электротехник ишлар бўйича берилиши лозим бўлган асосий билимлар. 3. Уй-рўзғорда ишлатиладиган электр асбобларнинг турлари ва тузилиши. 4. Электр асбобларини таъмирлаш асосларини ўтиш методикаси.

Умумий ўрта таълимнинг ДТС да умумий ўрта таълим якунида ўқувчилар меҳнат таълимидан: - уй-рўзғор электр асбобларидан хавфсизлик қоидаларига риоя қилган ҳолда фойдалана олиш; - электротехник меҳнат (уй-рўзғор электр асбобларини таъмирлаш) бўйича билим, кўникмаларга эга бўлишлари шарт эканлиги кўрсатилган. Меҳнат таълимининг ДТС асосидаги ўқув дастурида эса ўқувчиларга меҳнат таълимининг ҳар бир йўналиши бўйича ишлатиладиган электротехника воситалари, улардан тўғри фойдаланиш ҳамда таъмирлаш асослари ўргатилиши лозимлиги таъкидланади. Демак меҳнат таълими дарсларида ўқувчиларда электротехник ишлар ва таъмирлаш асослари ҳақида билимлар бериш орқали ДТС талаблари бажарилади. Меҳнат таълими дарсларини қайси йўналишда олиб боришдан қатъий назар электротехник ишлар тегишли мавзулар таркибига сингдирилган ҳолда олиб борилиши керак. Меҳнат таълимининг 2002 йилда РТМ томонидан ишлаб чиқилган ўқув режасида ёғоч ва металлга ишлов бериш технологияси йўналишларида электротехник ишлар учун 5-7 синфларда 6 соатдан дарс машғулотларини ўтиш кўрсатилган. Ўқувчиларга электротехник ишлар бўйича қуйидаги билимлар берилиши лозим: 1. Электр токининг манбалари ва истеъмолчилари. 2. Ўтказгичлар ва изоляторлар. 3. Электр занжири, электромонтаж ишлари. 4. Уй-рўзғор электр асбобларини тузилиши ва улардан фойдаланиш. 5. Уй-рўзғор электр асбобларини тузатиш, таъмирлаш асослари. Шунингдек, электр токини саноатда, ишлаб чиқаришда, транспортда ва бошқа қатор соҳаларда иситиш, совутиш, ёритиш ва бошқалардаги аҳамиятини тушинтириш, уй-рўзғор электр асбобларидан фойдаланишда жуда эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш ва хавфсизлик техника

қоидаларига риоя қилиш лозимлигини, агар эҳтиётсизлик қилинса инсон ҳаёти учун хавфли эканлигини тушинтириш лозим. Электр токининг манбалари. 1. Гальваник элементлар, аккумуляторлар. 2. ГЭС лар ва иссиқлик электр станциялари (ТЭЦ) - 1948 йилда Сирдарёда «Фарход» ГЭС и ишга тушди. - Фарғонада Қувасой, Тошкентда Ангрен, Тахятош иссиқлик электр станциялари ишлаб турибди. Тошкент ва Навоийда табиий газдан фойдаланиб ишлайдиган йирик иссиқлик электр станциялари ишламоқда. Тошкент ГРЭС ини қуввати 1920 минг квт-соат. - Сирдарёда йирик ГРЭС ишга туширилди, унинг қуввати 4400 минг квт-соат. - Чирчиқ дарёсида Чорвоқ, Норин дарёсида Тўхтагул ГЭС лари қурилди. Чорвоқ ГЭС и 2 млрд квт-соат, Норак ГЭС и 11,64 млрд квт- соат электр энергия беради. 3. Атом электр станциялари. Атомнинг парчаланиш реакцияси (реакторда) натижасида жуда катта иссиқлик ажралиб чиқади. Сувни ҳарорати 300 0 С га кўтарилади ва буғ турбинасини айлантиради. 1954 йилда 1-марта қуввати 5000 квт бўлган АЭС ишга туширилди. Бундан ташқари тингловчиларга электр ўтказгичлар, истеъмолчилар, электр занжири, ўтказгичларни кетма-кет ва прараллел улаш, уйларни электр монтаж қилиш ва бошқалар ҳақида билимлар берилиши лозим. Электромонтаж ишларини бажариш жараёнида ўқувчилар қуйидаги қоидаларга риоя қилишлари шарт: - электротехник ишларни бажаришда фақат ишга яроқли асбоблардан фойдаланиш; - изоляция қопламаларини олиб ташлашда пичоқни ўзидан нарига қараб ишлатиш; - электр занжири йиғишда изоляцияси шикасланмаган ўтказгичлардан фойдаланиш;

- симларни пухта улаш, уланган жойларни яхшилаб изоляциялаш. - электр арматураларнинг яроқлилиги, контактларининг ишончли бириктирилиши, изоляциянинг мустахкамлиги ва шу кабиларни текшириб кўриш. - йиғилган электр занжирини фақат ўқитувчининг рухсати билан электр тармоғига улаш; - ток манбаи уланганда электр занжирнинг очиқ сим ва ток ўтказувчи деталларига тегмаслик. Занжирнинг носозлик-ларини ток манбаи узулганда бартараф қилиш. Электр асбоблари билан ишлаганда қуйидаги хавфсизлик техникаси қоидаларига риоя қилиш керак: 1. Ҳўл қўл билан ушлаб шнур ва вилкани розеткага тиқмаслик. 2. Шнурни яхшилаб текшириб кўриш, очиқ ери ва синган жойи бўлса фойдаланмаслик ва устага кўрсатиш. 3. Электр асбоблари билан ишлаганла оёқ тагига резина гиламча ёки ёғоч таглик қўйиш. 4. Электр асбобларидан нам ерда ва янги ювилган пол устида фойдаланмаслик. 5. Электр асбоби билан ишлаб бўлгач уни электр тармоғидан ажратиб махсус тагликка ёки жойга олиб қўйиш. Уй-рўзғорда турли ҳил электр асбобларидан фойдаланамиз. Электр дазмол. Электр дазмоллар икки хил бўлади. 1. Автоматик терморегуляторли электр дазмол. 2. Автоматик терморегуляторли ва намлагичли электр дазмол (дазмолларни тузилиши ва ишлаш тамойиллари ҳақида билим берилади, дазмолни қисмларга ажратиб, қайта йиғилади, носозликлари бартараф қилинади). Дазмол билан ишлаганда қуйидаги хавфсизлик техника қоидаларига риоя қилинади:

1. Дазмол шнурини текшириб кўринг, шнурни буралган ерларини текислаб қўйинг. 2. Шнурни, вилкани, розеткани очиқ ери бўлса ёки синган бўлса бундай дазмолдан фойдаланманг, устага кўрсатинг. 3. Ҳўл қўл билан шнурни ушлаб розеткага тиқманг. 4. Ҳўл полда ёки нам ерда туриб дазмол қилманг, оёқ тагига резина гиламча ёки қуруқ ёғоч таглик қўйиб ишланг. 5. Дазмолни махсус тагликка қўйинг, шнури осилиб турмасин. 6. Дазмоллашни дазмол тахтада ёки хонтахтада бажаринг. 7. Дазмоллаб бўлгач дазмолни ток манбаидан узиб, махсус ерга олиб қўйинг. Электр асбобларини таъмирлашни пухта ўрганиб олинса моддий ва маънавий жихатдан яхши бўлади. Бунинг учун шу асбобларни тузилиши ва ишлашини яхши билиб олиш керак. Уй рўзғорда ишлатиладиган электр асбоблардан яна бири электр плиткадир. Электр плиткалар бир ва икки комфоркали бўлади. Электр плиткалар асосан 220 вольтли кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилади. Унинг спирали 800, 1000, 1200, 1500 ватт қувватга эга бўлиши мумкин. Бундай маълумотлар плитканинг паспортида ёзиб кўрсатилади. Янги олинган электр плиткани ишлатишдан олдин унинг паспорти билан танишиш керак. Шундан кейин плитканинг созлигини, шнури ва вилкаси яхши эканлигини текширилади. Ўқитувчининг рухсати билан плиткани қисқа вақт ток манбаига улаб узилади ва исиши қўл билан кўрилади. Агар плитка исимаса унинг қаеридадир носозлик бор. Спирали узилиши, шнур узилиши ёки вилкада носзликлар бўлиши мумкин. Буни плиткани қисмларга ажратиб-йиғиш орқали бартараф қилинади. Электр қурилмалари билан ишлашда хавфсизлик техникаси. Электр токи билан шикастланиш хавфи. а). Электр токининг кишига таъсири.

Электр токидан эхтиёт бўлиб фойдаланилмаса кишининг соғлигига жиддий зарар етказиши, ҳатто ўлдириши мумкин. Киши танаси электр токини яхши ўтказади. Электр токи киши танаси орқали туташиб унинг тери ва мускулларини ҳамда ички аъзоларини шикастлаши мумкин. Тана ташқи қисмларининг шикастланиши (терининг куйиши, тўқималарнинг узилиши) электр жарохат дейилади. Электр зарба киши ички аъзоларини шкастлайди, нерв, юрак ва нафас олиш системаларига жиддий шикаст етказади. б). Шикастлайдиган токнинг катталиги. Токнинг кучи 0,1 А. га тенг бўлганда кишини ўлдириши мумкин. кучланиш ортиши билан хавф ҳам ортиб боради. 36-40 вольтдан юқори кучланиш одамга шикаст етказиши мумкин. Электр токи билан шикастланиш хавфи бўлган манбалар. а). Токли қисмларга тегиб кетиш хавфи. Изоляцияланмаган симлар, қисқичлар, рубилниклар, электр ускуналарнинг қисмлари. Токли қисмларга тегиб кетиш икки хил бўлади: бир қутбли ва икки қутбли тегиб кетиш. б). Корпусга туташиш. в). Қолдиқ заряднинг хавфлилиги. Конденсаторлар, кабель линияларда қолдиқ заряд бўлади. Электр токи билан шикастланишдан химоя қилиш. а). Ҳимоя тўсиғи билан ўраб қўйиш. б). Ўтказгичларнинг очиқ қисмларини ихота қилиш (қапқоқ ёки қути билан ўраш). в). Ерга ва ноль симга улаш. г). Ҳимоя воситалари: - резина таглик, гилам, калиш, қўлқоплар;

- асбоблар: омбирлар, монтёрлик асбоблари; - кучланиш кўрсатувчи асбоблар: индикаторлар, контрол лампочкалар. Ҳимоя воситалари вақти-вақти билан текшириб турилади. Электр қурилмаларини ерга улаш. Қуйидаги ҳолларда электр қурилмаларини ерга уланиши шарт: а). Кучланиш 500 вольт ва юқори ҳолларда. б). 36 вольтдан юқори ўзгарувчан ток ва 110 вольтдан юқори ўзгармас ток бўлган хавфли ва ташқаридаги электр қурилмаларда. 36 вольтдан паст ўзгарувчан ва 110 вольтдан кам ўзгармас ток билан ишлайдиган қурилмаларни ерга улаш талаб қилинмайди. Қуйидагилар ерга уланади: а). Электр машина, трансформатор, аппаратлар, ёриткичлар ва бошқаларни корпуслари. б). Электр аппаратларнинг узатмалари. в). Трансформаторларни иккиламчи чўлғами. г). Тақсимлаш шчити қутиси, электр қурилмалар ўрнатилган металл конструкциялар. д). Электр қабул қилгичларни металл корпуслари. Ерга бир неча металл қозиқлар қоқилиб, улар бир-бири билан сварка ёки болт ёрдамида уланади. Йилда бир марта таъмирланиб, қаршилиги текшириб турилади. Қаршилиги 4 Ом дан ортиқ бўлмаслиги керак. Электр токи билан шикастланган кишига биринчи ёрдам кўрсатиш. а). Ток урган кишини ток таъсиридан қутқариш. Ток таъсирида турган кишига тегиш хавфли эканлигини ҳеч қачон унутмаслик керак. Ёрдам кўрсатувчи киши қуйидаги эхтиёт чораларига амал қилиши зарур: 1. Шикастланган кишини ток таъсиридан қутқариш учун унга энг яқин турган рубильникни узиш зарур.

2. Агар рубильникни тездан узиш мумкин бўлмаса шикастланган кишини ток таъсиридан ажратиш учун қутқарувчи киши резина қўлқоп кийиши ёки қўлига шарф ўраши, енгини қўлига тушириши, агар имконият бўлса оёқ остига қуруқ тахта қўйиши керак. Қутқариш вақтида бир қўл билан иш кўриш тавсия этилади. Кучланиш 400 вольтдан паст бўлса симларни қисқа туташтириш ёки симларни дастаси қуруқ ёғочдан ясалган болта билан кесиб ташлаш керак. б). Сунъий нафас олдириш. Ток урган киши ҳушидан кетиши, томири урмай қолиши, нафас олмай қолиши мумкин. Бундай ҳолларда нафас олиш процессини қайта тиклаш учун шошилинч чоралар уўриш керак. 1-усул (1 киши бўлганда). Шикастланган кишининг юзини бир томонга қаратиб қорни билан ётқизилади. Бошини бироз кўтариш учун бир қўлини бошини тагига қўйилади. Ёодам кўрсатувчи киши тиззаси билан туриб, шкастланган кишининг пастки қобирғаларига уларни бармоқлари билан ён томондан ушлаган ҳолда кафтларини қўйиб, бир меъёрда (минутига 15 марта) эзиш керак. 2-холда шикастланган кишини оғзига минутига 10-12 марта пудаш керак. 2-усул (икки киши бўлганда). Шикастланган кишини чалқанча ётқизилади. Боши бироз пастроқ туриши керак. Сунъий нафас олдирувчи киши тиззаси билан шикастланган кишининг бош томонида туриб навбат билан қўлларини бир кўкрагига қўяди, бир юқорига узатади (минутига 15 марта). Иккинчи киши шикастланган кишининг тилини тортиб туради. Сунъий нафас олдиришни то врач келгунча тўхтовсиз давом эттириш керак. қон айланишини таъминлаш учун юракни

массаж қилиш керак. Бунинг учун кўкрак қафасини минутига 60-70 марта босиш керак. Ток урган кишини балчиққа кўмиш мутлақо мумкин эмас. Электр асбоблари билан ишлашда риоя қилинадиган хавфсизлик техникаси қоидалари. 1. Ўқув устахонаси машғулотларида электр токи билан ишлайдиган электр асбобларидан фойдаланиш шу асбоб билан ишлашни биладиган, маълум тайёргарликка эга бўлган ўқувчиларга ўқитувчининг рухсати билан ва унинг назоратида ишлашга рухсат берилади. 2. Ўқувчи электр асбобидан фойдаланиш қоидаларини, ҳар бир асбобнинг узига ҳос ҳусусиятларини урганиши, унга инструкцияни ўзлаштиргани тўғрисида ўқитувчи томонидан рухсатнома берилиши лозим. 3. Ўқитувчи ўқувчилар ишлатадиган барча электр асбобларини аввал ўзи кўздан кечириши ва симларнинг бутунлиги, ерга улангани ва электр асбобининг тўғри ишлаётганига ишонч ҳосил қилиши керак.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ўқув дастури. Т. «Шарқ» 1999 йил. 4-махсус сон. 2. А.И.Воробьев. «Меҳнат политехника таълими дидактикаси». Т. «Ўқитувчи». 1997 йил. 3. Т. Рахимов. Электротехника. Т. «Ўқитувчи» 1993 йил. 4. Осторожно – электричоство. 5. Охрана труда и техника безопасности в об ҳ еобразовательной школе. Москва. «Просве ҳе ние». 1985 г. 6. Введение в электробезопасность. Москва «Профиздат» 1991 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Меҳнат таълими дарсларида машинашунослик элементларини йғунлаштириб ўтиш методикаси

Меҳнат таълими дарсларида иқтисодиёт ва тадбиркорлик асосларини ўргатиш

Меҳнат таълими дарсларида ўқувчиларга тадбиркорликни ўргатиш

Меҳнат ва касб таълими дарсларида ўқитишнинг фаол усулларидан фойдаланиш

Уй-рўзғор маданияти ва унга тегишли таъмирлаш ишларини бажариш кўникмаларини шакллантириш методикаси