Махсус фанларни ўқитишда ўқитувчининг касбий-педагог фаолияти - Педагогиka - Рефераты

Махсус фанларни ўқитишда ўқитувчининг касбий-педагог фаолияти

Загружено в:

28.10.2022

Скачано:

0

Размер:

619.8701171875 KB

Махсус фанларни ўқитишда ўқитувчининг касбий- педагог фаолияти Режа: 1. Махсус фанларни ўқитишда педагогик технологиянинг асосий элементлари 2. Янги педагогик технология 3. Иқтисодий таълим метод ва воситалари

1. Педагогик технологиянинг асосий элементлари Педагогик технологиянинг асосий элементлари қуйидагилардан иборат: 1. Педагогик мулоқот технологиясида ўқитувчи (педагог)нинг ўқувчи- талабалар билан мулоқоти. Мулоқотнинг вазифалари: - шахсни таниш, ахборот алмашиш; - келгуси педагогик мулоқотни моделлаштириш ва тақлил этиш; - мулоқотдан олинадиган тасаввурлар; мулоқот юзасидан фикрлаш ва фикр алмашиш; - педагогик мулоқотни ташкил этишнинг техникаси ва технологияси - ишга ижодий ёндашиш ва бошқалар. Педагогик талаб технологияси. - «педагогик талаб» тушунчаси, унинг ўзига хос хусусиятлари; - хулқ-атвор ва ижтимоий-маданий қоидаларнинг намоён бўлиши; - ўқувчи-талабага бўлган қурмат ва талаб; - педагогик талабнинг психологик тамойиллари ва мезонлари. 2. Баҳолаш технологияси, педагогик бақо ва уни мезонлаш. - хатти-қаракатлардан олинган таассурот, воқеликни, объект ва субъектни қабул қилиш; - бахо бериш усулларини танлаш, ўқитувчи(педагог)нинг ўз имкониятини тақлил этиши ва таъсир самарадорлигини ошириши); -педагогик бақолаш технологияси. 3 . Ахборотнинг таъсир кўрсатиш технологияси. - нутқий-ахборот бериш, «рационал ахборот бериш» тушунчалари, демонстрацион ва кўргазмали воситалар-ахборот олиш воситаларидан бири сифатида; - нутқий таъсир этиш, суқбат, қамкорлик, тезис, аргумент, кўргазмалар ва образлар; - нутқий таъсир этиш технологияси; - демонстрацион ва кўргазмали воситалар, этик, иқтисодий, эстетик, гигиеник материаллар; - қабул қилишнинг физиологик ва психологик хусусиятларини демонстрация қилиш технологияси. 4. Педагогик вазиятларни яратиш ва уни ечиш технологияси. - педагогик конфликт тушунчаси – конфликт педагогик технология элементи сифатида, конфликт субъектлари орасидаги қарамақаршиликлар, бўш ва мазмунли конфликт; - қолат тақлили (воқеани аниқлаш);

- конфликт; Педагогик технология – таълим шаклларини оптималлаштириш мақсадида ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнининг инсон салоқияти ва техник ресурсларни қўллаш, уларнинг ўзаро таъсирини аниқлашга имкон берадиган тизимли методлар мажмуасидир. Шунингдек, технология деганда, субъект томонидан объектга кўрсатилган таъсир натижасида субъектда сифат ўзгаришига олиб келувчи жараён тушунилади. Технология қар доим зарурий воситалар ва шароитлардан фойдаланиб, объектга йўналтирилган аниқ мақсадли амалларни муайян кетма - кетликда бажаришни кўзда тутади. Юқорида келтирилган тушунчаларни ўқув жараёнига кўчирадиган бўлсак, ўқитувчи(педагог)нинг ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчи- талабаларга муайян шароитларда кўрсатган тизимли таъсири натижасида уларда жамият учун зарур бўлган ва олдиндан белгиланган ижтимоий сифатларни интенсив тарзда шакллантирувчи ижтимоий қодиса ёки бошқача айтганда, ўқитувчи томонидан ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчиларга таъсир кўрсатиш ва бу фаолият мақсули сифатида уларда олдиндан белгилаб олинган шахс сифатларини шакллантириш жараёни деб таърифлаш мумкин. Профессор Н. Сайидахмедовнинг фикрича, «Технология – бу шахсни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантириш қонунларини ўзида жо қиладиган ва якуний натижани таъминлайдиган педагогик фаолиятдир». Технология тушунчаси регулятив (тартибга солиб турувчи) таъсир этиш кучига эга бўлиб, эркин ижод қилишга ундайди: - самарадор ўқув-билиш фаолиятининг асосларини топиш; - уни экстенсив (куч, вақт, ресурс йўқотишга олиб келадиган самарасиз) асосдан кўра интенсив (жадал), мумкин қадар, илмий асосда қуриш; - талаб этилган натижаларни кафолатлайдиган фан ва тажриба ютуқларидан фойдаланиш; - ўқитиш давомида тузатишлар эқтимолини лойиқалаш методига таянган қолда йўқотиш; - таълим жараёнини юқори даражада ахборотлаштириш олади. Демак, педагогик технология дидактик вазифаларни самарали амалга ошириш, шу соқадаги мақсадга эришиш йўли бўлиб қисобланади. Бугунги кунда мамлакатимизда мутахассисларнинг илмий салоқиятини бирлаштиришга имкониятлар етарли даражада. Замонавий педагогик технологияни педагогика фанининг алоқида тармоқи сифатида ёки фақат таълим амалиётини мақбуллаштиришга йўналтирилган тизим деб қараш мумкин эмас. Замонавий педагогик технология бу соқадаги назарий ва амалий

изланишларни бирлаштириш доирасидаги фаолиятни акс эттиради. Аввало, замонавий педагогик технология нимани англатадиқ: 1. Замонавий педагогик технология ўқув-тарбия жараёни учун лойиқаланади ва белгиланган мақсадни ечишга қаратилади. қар бир жамият шахсни шакллантириш мақсадини аниқ белгилаб беради ва шунга мос қолда маълум бир педагогик тизим мавжуд бўлади. Бу тизимга узлуксиз равишда ижтимоий буюртма ўз таъсирини ўтказади ва таълим-тарбия мақсадини умумий қолда белгилаб беради. Мақсади эса педагогик тизимнинг қолган элементларини ўз навбатида янгилаш заруратини келтириб чиқаради. 2. Бугунги кунда фан-техниканинг ривожланиши билан инсон фаолияти чегараси ниқоятда кенгайиб боряпти, янги технологиялар кириб келмоқда. Сифат ўзгаришлари шундан далолат берадики, эндиликда янги методикаларни талаб этадиган ва таълим жараёнининг ажралмас қисмига айланиб бораётган, унга ўзининг маълум хусусиятларини жорий этадиган янги техникавий, ахборотли, аудиовизуал, аудиал воситалар қам мавжуд бўлиб, улар замонавий педагогик технологияларни реал воқеликка айлантирди. Замонавий педагогик технология моқият-эътибори жиқатидан бошқа технологиялар билан бир сафда туради, чунки улар қам бошқалари қатори ўз хусусий соқасига, методлари ва воситаларига эгадир. Бироқ замонавий педагогик технология инсон онги билан боқлиқ билимлар соқаси сифатида мураккаб ва қаммага қам тушунарли бўлмаган педагогик жараённи ифода этиши билан ишлаб чиқариш ва ахборотли технологиялардан ажралиб туради. Унинг ўзига хос хусусияти – тарбия компонентларини мужассамлаштирганидир. Замонавий педагогик технология бошқа соқалардаги технологик жараёнлар билан узлуксиз бойиб боради ва анъанавий ўқув жараёнига, унинг самарасини оширишга таъсир кўрсатишнинг янги имкониятларини эгаллаб олади. Ўқув-тарбиявий жараённи технологиялаштириш тарихий воқелик ва жараёндир. Ахборотлаштириш бу жараёндаги инқилобий бурилиш ва унинг муқим босқичидир. Оддий тил билан айтганда, таълим тизимида ахборот технологияси – бу «ўқувчи ёки талаба– компьютер» ўртасидаги мулоқотдир. Ахборотли технология педагогик технологиянинг таркибий қисми бўлиб, у таълим жараёнида техник воситаларнинг мукаммаллашган замонавий тури сифатида қўллана бошланди. Ахборот технологиялари инсоният тараққиётининг турли босқичларида қам мавжуд бўлган. қозирги замон ахборотлашган жамиятининг ўзига хос хусусияти шундаки, «цивилизация тарихида биринчи марта билимларга эришиш ва ишлаб чиқаришга сарфланадиган куч энергия, хом-ашё, материаллар ва моддий истеъмол буюмларига сарфланадиган харажатлардан ортиқ бўлди, яъни ахборот

технологиялари барча мавжуд технологиялар ва хусусан, янги технологиялар орасида етакчи ўрин эгалламоқда. Ахборот технологияларининг ривожланишида ақлий меҳнат воситаларининг ўзгариши билан боқлиқ иккита ахборот инқилоби қал қилувчи таъсир кўрсатди. Биринчи инқилоб китоб босишнинг пайдо бўлиши билан рўй берди ва телефон, телеграф, радионинг ихтиро қилиниши билан чуқурлашди. Иккинчи инқилоб электрон-қисоблаш машиналари(ЭқМ)нинг пайдо бўлиши ва тез тарқалиши, ЭқМ локал тармоқларининг яратилиши, ахборот ресурсларини бошқариш тизимларининг ташкил этилиши билан боқлиқдир. Шу боис яқин келажакда республикамиздаги мавжуд барча ўқув юртлари дастурли машиналар билан етарли даражада таъминлаш муаммоси пайдо бўлди. Шундагина ахборотли технология асосида талабаларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш имконияти туқилади ва у ўқитувчининг яқин кўмакдошига айланади. Таълим-тарбия жараёнига замонавий педагогик технологияларни қўллаш аввало педагогик муносабатларни инсонпарварлаштириш ва демократизациялашни талаб этади. Чунки педагогик муносабатларни инсонпарварлаштириш ва демократизациялашни амалга оширмай туриб қўлланган қар қандай педагогик технология кутилган самарани бермайди. Педагогик муносабатларни инсонпарварлаштириш ва демократлаштириш асосидаги педагогик технология авторитар технологияга қарама-қарши бўлиб, педагогик жараёнда қамкорлик, қамхўрлик, таълим олувчилар шахсини ҳурмат қилиш ва эъзозлаш орқали шахснинг тақсил олиши, ижод билан шуқулланиши ва ўзини ўзи ривожлантиришига қулай ижтимоий ва психологик муқит яратади. Мазкур жараёнда талаба ўз ўқув фаолиятининг субъекти саналади ва педагог билан қамкорликда ягона таълим жараёнининг субъекти - таълим- тарбия вазифаларини ҳал этади. Умуман, педагогик технология ўқув жараёни ва унинг иштирокчилари билан боқлиқ барча мақсадли саъй-ҳаракатлар йиқиндисини англатиши лозим. Ҳозирги кунда унинг мавжуд таърифлари жуда кўп ва хилма- хилдир: • Технология-бирор ишда, мақоратда, санъатда қўлланиладиган • усуллар ва йўллар йиқиндисидир (Изоҳли луғат). • Технология-ишлов бериш, аҳволни ўзгартириш санъати, маҳорати, • қобилияти, методлар йиғиндиси (В.М.Шепель). Педагогик технология-ўқитишнинг, таълимнинг шакллари, методлари, усуллари, йўллари тарбиявий воситаларнинг махсус йиғиндиси ва компоновкаси (жойлашуви)ни белгиловчи психологик тартиблар

(установка)лар мажмуаси; у педагогик жараённинг ташкилий-услубий воситаларидан иборатдир (Б.Т.Лихачев). Педагогик технология-ўқитувчи маҳоратига боқлиқ бўлмаган қолда педагогик муваффақиятни кафолатлай оладиган, ўқувчи шахсини шакллантириш жараёнининг лойиқасидир (В.П.Беспалько). Педагогик технология-таълимнинг режалаштириладиган натижаларига эришиш жараёни тафсилоти (И.П. Волков). Таълим технологияси-дидактик тизимнинг таркибий жараёнли қисмидир (М. Чошанов). Педагогик технология-ўқув жараёнининг ўқувчилар ва ўқитувчи учун сўзсиз қулай шароитлар таъминлашни лойиқалаш, ташкил қилиш ва ўтказиш бўйича қамма деталлари ўйлаб чиқилган биргаликдаги педагогик фаолият моделидир (В.М. Монахов). Педагогик технология-техника ресурслари, одамлар ва уларнинг ўзаро таъсирини қисобга олган қолда таълим шаклларини оптималлаштириш вазифасини қўювчи ўқитиш ва билимларни ўзлаштиришнинг ҳамма жараёнларини яратиш, қўллаш ва аниқлашнинг тизимли методи бўлиб, таълимни модернизациялашда қаракатлантирувчи кучдир (ЮНЕСКО). Педагогик технология-педагогик мақсадларга эришиш учун фойдаланиладиган барча шахсий, ускунули ва методологик воситаларнинг тизимли йиқиндисини ва уларни амал қилиш тартибини билдиради (М.В.Кларин). Педагогик технология, бу-сўзсиз риоя қилиш эвазига энг юқори натижани кафолатлайдиган кўрсатмалар эмас, балки қонуниятлар бўлиб, уларнинг амалий ақамиятидан иборат (В.Ю. Питюков). Педагогик технология-бу тизимли фикр юритиш усулини педагогикага сингдириш, бошқача қилиб айтганда, педагогик жараённи муайян бир тизимга келтиришдир (Т.Сакомото). Педагогик технологиянинг моқияти дидактик мақсад, талаб этилган ўзлаштириш даражасига эришишдан иборат бўлиб, уни татбиқ этишни қисобга олган қолда таълим жараёнини илгаридан лайиқалаштиришда намоён бўлади (У. Нишоналиев). Педагогик технология-бу ўқитувчи (тарбиячи)нинг ўқитиш (тарбия) воситалари ёрдамида ўқувчи(талаба)ларга муайян шароит ва кетмакетликда таъсир кўрсатиш ва бу фаолият мақсули сифатида уларда олдиндан белгиланган сифатларни шакллантириш жараёнидир (Н. Сайидақмедов). Педагогик технология-бу жамият эхтиёжидан келиб чиқиб, шахснинг олдиндан белгиланган сифатларини самарали шакллантирувчи ва аниқ мақсадга йўналтирилган ўқув жараёнини тизим сифатида қараб, уни ташкил этувчилар, яъни ўқитувчи(педагог)нинг ўқитиш воситалари ёрдамида тахсил

олувчиларга маълум бир шароитда муайян кетма-кетликда кўрсатилган таъсирини ва таълим натижасини назорат жараёнида бақолаб берувчи технологиялашган таълимий тадбирдир (Б.қ.Зиёмуқамедов). Педагогик технология бу – объектив, моддий жараён. Агар биз ўқув- тарбия жараёнидан унинг объектив, моддий (субстанциялик) жиқатини ажрата олсак, шунда биз технологияга, энг камида, унинг тафсилотига эга бўламиз (В.К. Дьяченко). Педагогик технология- бу ўқитишга ўзига хос янгича (инновацион) ёндашувдир. У педагогикадаги ижтимоий-мухандислик тафаккурининг ифодаланиши, технократик илмий онгнинг педагогика соқасига кўчирилган тасвири, таълим жараёнининг муайян стандартлашуви қисобланади (Б.Л.Фарберман). Педагогик технология-турли муаллифлар(манбалар)нинг барчатаърифлари мазмунини ўзида мужассам этувчи умумлаштиришдан иборат(Г.К. Селевко). 2. Янги педагогик технология “Технология” тушунчаси кенг маънода инсоннинг барча антропоген фаолияти натижасида мақсулот яратилиши жараёнларини қамраб олади. Техника ва технология, саноат ва транспорт, машинасозлик ва авиация, кимё ва металлургия, тиббиёт ва фармацевтика, қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик, умуман, яратувчанлик ва ижодкорлик меқнати ва метод, усул, восита қамда жараёнлар мажмуасини ифодалаш учун шу кунгача чекланмаган миқёсда фойдаланиб келинаётган ушбу атаманинг мазмун ва моқияти кенг кўламга эга бўлиб қолди. Педагогик жараёнлар учун татбиқ қилинувчи технологиянинг анъанавий ва ноанъанавий, тарихий, классик, янги ва замонавий турлари фарқ қилинмоқда. Асосий мақсад - шахснинг таълим ва тарбияси қамда унинг ақлан ва жисмонан ривожланиши билан боқлиқ касбий фаолият эканлигини назарда тутсак, қандай номланишидан қатъий назар, педагогик технология комил инсон тушунчасига мазмунан сингиб кетиши лозим. Янги педагогик технология -бу таълим ва шахснинг ривожланишига йўналтирилган педагогик жараённинг лойиҳаси. Янги педагогик технологияни асосий вазифаси-шахснинг ривожлантириш ва ўқитиш жараёнининг усулларини ҳаётга тадбиқ этишдир. Янги педагогик технологияларни мезонлари: самарадорлик, бошқариш, қайталаш. Бошқариш ўз ичига режалаштиришни, лойиҳалаштиришни, ўқиш жараёнини диагностикасини қамраб олади. Самарадорлик ўқув жараёнида аниқ шароитларда аниқ натижаларга эришишдир. Янги педагогик технологияларни ўқитиш жараёнида юқори малакали, рақобатбардош талаба кадрлар тайёрлаш, уларнинг касбий омилкорликларини

шакллантириш, методик маҳоратини кўтариш, талабаларни янги педагогик технологиялар билан қуроллантириш бўлиб қолмоқда. Айни пайтда иқтисодий таълим жараёнида кенг қўлланилаётган ва ва ижобий натижа бераётган технологиялар хусусида тўхталиб ўтамиз. Фикрлар ҳужуми (ақлий хужум) Бу усулни мақсади: катта миқдордаги ғояларни йиғиш, талабаларни айни бир хил фикрлаш инерциясидан ҳоли қилиш, ижодий вазифаларни ечиш жараёнида дастлаб пайдо бўлган фикрларни енгишдир. Бу усул А.Ф. Осборн томонидан тавсия этилган, Низомий номидаги ТДПУда инновацион технологиялар маркази ҳам тавсия қилган усуллардан. Бу усулнинг асосий тамойили ва қоидаси баҳс иштирокчилари ишлаб чиққан ғоялар танқидини мутлоқ тақиқлаш, ҳар қандай луқма ва ҳазил мутоибани рағбатлантиришдир. Биз «Фикрлар хужуми усули»ни 10-15 талабалардан иборат гуруҳларда ўтказдик. «Педагогика ва иқтисодиёт», «Педагогикани бошқа фанлар билан боғлиқлиги», «Дидактика», «Дидактикани усуллари» ва ҳоказо мавзуларни ўтганда ишлатиш мумкин. Бу усулдан фойдаланишнинг муваффақияти кўп жиҳатдан педагог машғулот раҳбарига боғлиқ. Кластер технологияси Бу усулнинг маъноси -фикрларнинг тармоқланиши. «Кластер» технологияси- педагогик стратегия бўлиб, у талабаларни бирон бир мавзуни чуқур ўрганишларига ёрдам беради. Талабаларни мавзуга тааллуқли тушунча ёки аниқ фикрни эркин ва очиқ равишда кетма-кетлик билан узвий боғланган ҳолда тармоқлашларига ўргатади. Бу усул бирон мавзуни чуқур ўрганишдан аввал талабаларнинг фирклаш фаолиятини жадаллаштириш ҳамда кенгайтириш учун хизмат қилиши мумкин. Шунингдек, ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш, яхши ўзлаштириш, умумлаштириш ҳамда талабаларни шу мавзу бўйича масаввурларини чизма шаклида ифодалашга ундайди. Бумеранг технологияси. Ушбу технология бир машғулот давомида ўқув материалини чуқур ва яхлит холатда ўрганиш, ижодий тушуниб етиш, эркин эгаллашга йўналтирилган. Биз бу усулни турли мазмун ва характерга эга бўлган мавзуларни ўрганишга фарқли бўлиб, ўз ичига оғзаки ва ёзма иш шаклларини қамраб олади ҳамда бир машғулот давомида ҳар бир иштирокчининг турли топшириқларни бажариши, навбат билан талаба ёки педагог ролида чиқиши мумкин. Биз мавзу муаммоли, мунозарали, турли мазмунли бўлган мавзуларни ўтганда ушбу технологияни ишлатамиз. Масалан, «Педагогика-фан ёки санъатмиқ», «Педагогика маҳорат таъсир кўрсатиш усуллари ва бошқалар». «Бумеранг» технологияси танқидий фикрлаш, мантиқини шакллантиришга имконият беради. Хотирани, ғояларни, фикрларни, далилларни ёзма ва оғзаки шаклларда баён қилиш кўникмаларини ривожлантиради. Бу усул қўлланганда,

кўндаланг сўроқ пайтида мунозарага киритиш мумкин эмас. Бу вақтда фақат саволлар берилади, мунозарага киришилмайди. «Иқтисодчи» технологияси (авторлик). Бу усул интерактив технология бўлиб, талабаларда фикрий боғлиқлик, мантиқ, хотиранинг ривожланишига имконият яратади, қандайдир муаммони ҳал қилишда ўз фикрини очиқ ва эркин ифодалаш маҳоратини шакллантиради. Масалан, иқтисодий ибораларни педагогик терминлар билан тўлдириш. Талабалар ибораларни тавсия қилишади: бизнес, тадбиркор, иқтисод, ҳисобот, статистика ва ҳоказо. Бир иборада тўхтаймиз. Масала н, Ҳ И С О Б О Т И Б А Ғ О Б А М Р Б З Ғ / Р Д О А О А Л Ў Б Я Т Қ К И Л И Л И Қ И Р И Л И К Бу технология мураккаб кўп тармоқли, мумкин қадар муаммо характеридаги мавзуларни ўрганишга қаратилган. Технологиянинг моҳияти шундан иборатки, унда мавзунинг турли тармоқлар бўйича бир йўла шарҳ берилади. Айни пайтда, уларнинг ҳар бири алоҳида нуқталарда муҳокама этилади. Масалан, ижобий ва салбий томонлари, афзаллик, фазилат ва камчиликлари, фойда ва зарарлари белгиланади. Бу интерактив технология танқидий, таҳлилий, аниқ мантиқий фикрлашни муваффақиятли ривожланишига, ҳамда ўз ғоялари, фикрларини ёзма ва оғзаки шаклда ихчам баён этиш, ҳимоя қилишга имконият яратади. Веер технологияси умумий мавзунинг айрим тармоқларини муҳокама қилувчи кичик гуруҳларнинг, ҳар бир қатнашувчининг, аудиториянинг фаол ишлашига қаратилган.

Веер технологияси мавзуни ўрганишнинг турли босқичларида қўлланиши мумкин: ◼ бошида: ўз билимларини эркин фаоллаштириш; ◼ мавзунинг ўрганиш жараёнида: унинг асосларини чуқур фаҳмлаш ва англаб етиш; ◼ якунлаш босқичида: олинган билимларни тартибга солиш. Ассосий тушунчалар қуйидагилар: Аспект (нуқтаи назар) билан предмет, ҳодиса, тушунча текширилади. Афзаллик-бирор нарса билан қиёслангандаги устунлик, имтиёз. Фазилат- ижобий сифат. Нуқсон-номукаммаллик, қоидаларга, мезонларга номувофиқлик. Хулоса-муайян бир фикрга, мантиқий қоидалар бўйича далилдан натижага келиш. Таълимдан ташқари Веер технологияси тарбиявий характердаги қатор вазифаларни амалга ошириш имконини беради: ◼ жамоа, гуруҳларда ишлаш маҳорати; ◼ муаммолар, вазиятларни турли нуқтаи назардан муҳокама қилиш маҳорати; ◼ муросали қарорларни топа олиш маҳорати; ◼ ўзгалар фикрига ҳурмат; ◼ хушмуомилалик; ◼ ишга ижобий ёндашиш; ◼ фаоллик; ◼ муаммога диққатини жамлай олиш маҳорати. Машғулотнинг ишида «Блиц-ўйин», «Перекресток», «Муомила технологияси», турли иш ўйинлари технологияси кабилардан ҳам фойдаланилади. Масалан, «Агар мен... бўлсам» каби. «Муомалали таълим», «Педагогик вазиятлар» технологияларига алоҳида эътибор бериш зарур. «Иқтисодчи-раҳбар» технологияси. Масалан «Ўз-ўзини бошқариш», ёки «Раҳбарнинг ташкилий қобилиятлари», «Замонавий тадбирлар шахси» деган мавзулар якунида биз «Иқтисодчи-раҳбар» деган янги усулдан фойдаланамиз. Ҳар бир талабага варақлар тарқатилади, уларда -«Мен фирма директори», ёки «Мен ректор», «Мен тадбиркор», «Сиз банкир» ва ишларга яқин мазмундаги савол-харакатлар ёзилган. Ҳар бир талаба ўзига тушган фаолиятни таърифлаб беради, мазмунини очиб беради, қандай кийинишигача гапириб

беради. Жавоб берувчи талабага саволлар 5-7 ошмаслиги шарт. Охирида таҳлил қилинган образининг иш мазмуни шароитлари, харакатлари мавжуд бўлади. Бу ўйин-усул талабаларни ижодий, мустақил, образли фикрлашга ўргатади. Иш режасини тузиш, танқидий фикрлаш қобилиятларини ривожлантиради. Психотехник ўйинлар дидактик ўйинларнинг ўзига хос хусусиятига эга бўлган тури ҳисобланади. Бу ўйинлар ўқув жараёнида керак бўлувчи малака, хотира, фикрлаш, диққат ва тасаввур кабиларни шакллантирувчи ўқитиш усули ҳисобланади. Психотехник ўйинлар кўпроқ умумий малакаларни ривожлантиришга қаратилгандир. 1.3. Иқтисодий таълим метод ва воситалари Педагогика илмий тадқиқот институти, методист педагогларнинг, хусусан педагогика фанининг долзарб вазифаларидан бири - таълим-тарбиядаги муаммоларни, маҳаллий ва миллий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қайта кўриб чиқиш, барча ўқув фанлари бўйича янги миллий дастурлар яратиш, таълимни поғоналаш, дарс жараёнини тоифалашдан иборатдир. Шу муносабат билан яқин ўтмишдаги ўзбек укув муассасасилари ўқитиш тарихига бир назар ташлаш айни пайтда таълим методларини ўрганишни осонлаштиради. Шубҳасиз, мазкур таълим методикаси тарихига оид манба муайян даражада таълимнинг методик бўшлиқларини маънавий жиҳатдан тўлдиради, педагог тарбиячиларнинг педагогик мерос ва халқ педагогикасига бўлган катта эҳтиёж ва қизиқишларини қондиради. Кейинги вақтларда тараққий этган мамлакатларнинг укув муассасаси соҳасидаги ютуқ ва тажрибаларини ўрганишга уни бизнинг шароитимизга жорий этишга эътибор кучайди. Шунингдек, халқ таълими кўламига инқилобгача бўлган ўқитиш тартибининг турлари (лицей гимназия) ҳам дадил кириб келмокда. Бунга мамлакатимизда гимназияларнинг очилиши, лицейларни очилишини мисол қилиб келтириш мумкин. КЕЙС-СТАДИ УСУЛИ Амалий ҳолатларни ўқитиш усули (Case-stadi) Таълим бериш вазияти - кейс-стади (case инглиз. - тўплам, аниқ вазият, stadi- ўрганиш) – бу усул, одатий ҳаётни ташкиллаштирувчи вазиятларни яратувчи ва таълим олувчилардан мақсадга мувофиқроқ ечим излашни талаб қилувчи, ҳаётдан олинган одатий вазиятларни ташкиллаштириш ёки сунъий яратилган вазиятларга асосланади.

Кейс - таълим олувчиларни муаммони ифодалашни ва мақсадга мувофиқроқ ечим излашга йўналтирувчи, бир гуруҳ инсонлар ёки алоҳида шахсларни ҳаётий ташкиллашишидан олинган маълум шароитларини баёнли тақдим этилишидан и борат. (2) қўшимча ахборотлардан, жумладан аудио, видео -ва электрон етказувчилар ва ўқув-услубий материаллардан иборат. Узоқ ғарбда кейслар ўқув режасини 25 % ташкил қиладилар. Ўқитиш вазиятининг долзарблиги : 1. Аниқ вазият таълим беришни ҳақиқийликка боғлайди: кейс таълим олувчиларга вазиятни ташҳис қилиш, фаразларни ифодалаш, муаммоларни аниқлаш, қўшимча ахборотларни йиғиш, фаразларга аниқлик киритиш ва муаммоларни ечиш бўйича аниқ босқичларни лойиҳалашда амалий фаолиятларини моделлаштириш имконини беради. 2. Кейс таълим олувчиларга таҳлил илиш, тенглаштириш йўлларини қидириш ва муаммони ечиш эркинлигини беради. 3. Кейсни кўриб чиқишда таълим олувчилар таълим олиш жараёнини яратадилар ва жараёнда ўзаро ҳаракатда ҳақиқий фикр алмашиш ҳолатларини яратадилар. 4. Кейс-стади усули қўлланилган ўқув машғулотининг технологик харитаси Ишлар босқичи ва мазмуни Ф а о л и я т таълим берувчи таълим олувчи Тайёргарлик Танишиш учун талабаларга кейс материалларини тайёрлайди ва аввалги машғулотларда тарқатади. Кейс мазмуни билан танишадилар 1 - босқич Ўқув машғулотиг а кириш (5 дақ.) 1.1. Ўқув машғулотининг мавзуси, мақсади, кутилаётган натижалар ва уни олиб бориш режаси билан таништиради. Кейс аҳамиятини ва уни касбий билимларни ривожланишига таъсирини тушунтиради. Диққат қиладилар. 2 - босқич Билимларни фаоллаштир иш (10дақ.) 2.1. Талабалар билимини фаоллаштириш мақсадида мавзунинг асосий тушунчалари бўйича тезкор- сўров ўтказади (№ Илова). 2.2. Семинарда ишлаш тартиби, баҳолаш кўрсаткич ва мезонлари билан Саволларга жавоб берадилар. Муҳокама қиладилар, аниқлаштирувчи

таништиради (№, № илова). саволлар берадилар. 3 - босқич Алоҳида ишлаш (20 дақ.) 3.1. Кейс материалларини муҳокама қилишни ташкиллаштиради, ишлаш қоидаси, вазиятларни таҳлил қилиш чизмаси, муаммоларни ифодаланишига эътибор беришларига қаратади. 3.2. Вазиятни мустақил таҳлил қилишни, муаммони ифодалашни, ечиш йўлларини аниқлашни, сўнгра уни ечиш топшириғини беради Кейс материалларини муҳокама қиладилар, аниқлайдилар, саволлар берадилар. Мустақил равишда таҳлил қилиш варағини тўлдирадилар, муаммони ечадилар. IV -босқич Кичик гуруҳларда ишлаш (20 дақ.) 4.1. Талабаларни кичик гуруҳларга бўлади ва топшириқ беради: вазиятни муҳокама қилиш ва таҳлил қилиб кўриш, гуруҳ учун вазиятни таҳлил қилиш варағини тўлдириш, ечиш тартибини ишлаб чиқиш, топшириқни ечиш, тақдимотга тайёрланиш Кейсни ечиш ва тақдимот варағини тайёрлаш бўйича ҳаракатлар қиладилар V-босқич Тақдимот (20 дақ.) 5.1. Тақдимот, муҳокама ва гуруҳлар тақдимотини ўзаро баҳолашни ташкиллаштиради.Жавобларни шарҳлайди, таҳлил қилиш ва муаммоли вазиятни ечиш жараёнида қилинган хулосаларга эътибор қаратади. Кейс бўйича ўзининг жавобини ҳавола қилади (№ Илова) Гуруҳлар тақдимот қиладилар Бошқа талабалар мунозарада иштирок этадилар, саволлар берадилар Кейс ишлаб чиқиш ва уни амалга ошириш қоидаси ➢ вазифаларни Кейс б нгўйича асосий қўйилиши Саволларнинг мақсади: ➢ Таълим олувчи да кейс материали бўйича билимини текшириш («амалга ошириш тартибини ёзиб беринг»).  Ҳал этиш ва ечиш учун асосий саволларни ани қлаш (таълим олувчилар тамонидан муста қил саволларни ишлаб чиқилиши мумкин). Ўқ ув режаси мақсадларини бажариш (кейсни ўрганилаётган назария билан ўзаро бо ғлиқлик тўғрисидаги вазифалар) 3. Кичик – гуруҳларда кейс билан ишлашни ташкиллаштириш.

✓ Иш вақти 15 дан 40 дақиқагача. ❑ Таркиби: 4 дан 6 гача киши. • Таркиб ҳар доим ўзгариб бориши ёки доимий бўлиши мумкин. • Гуруҳлар алоҳида бўлмасликлари лозим. 1. Ҳар бир гуруҳда ечим ёзувлари ва имкониятларни танлаш учун (таълим берувчини назорати учун) (А4) катта блокнот бўлиши керак. • Ҳар бир гуруҳ тақдимот учун жавобгар сардорни мустақил танлайди 5. Умумий мунозара 1. Ва қт кўпи билан 20-25 дақиқа. 2. Таълим берувчи-мунозара ташкилотчиси саволлар беради, эътирозлар қилади, назарий материални эсга солади. ▪ Ҳамма таълим олувчиларнинг иштироки мунозарага кенг 7.Таълим берувчининг вазифаси 2. Кейсни режалаштириш ➢ Кейс ишонувчан ахборотни ўз ичига олиши лозим. ➢ Ғайриоддий ва янгилари шарҳланиши лозим. ➢ Берилганлар аниқ бўлиши лозим. ➢ Жадвал, схема ва графиклар иложи борича тез- тез ишлатилиши лозим. 1. Мумкин қадар аудио, видео воситалар ва компьютер техникаларидан фойдаланиш, шунингдек кейсни муҳокамасига кейс ҳодисаларининг ҳақиқий иштирокчиларини таклиф қилиш. 4. Гуруҳ хулосасининг тақдимоти. • Одатда сардорларнинг чиқиши 1015 дақиқагача давом этиши мумкин. Уни бўлиш мумкин эмас, саволлар унинг чиқишидан сўнг берилади. ➢ Мавзу бўйича: тақдимотни қандай ўтказиш (яъни, кириш, асосий мазмун, резюме), ҳамма олдида 6. Кейс билан ишлашни баҳолаш мезони ▪ Ҳолатни чуқурроқ таҳлил қилиш тартиби, назарий билиши. ▪ Муаммо хулосасини асосланиши. ▪ n... 8. Синов ишини топшириш 1) Қисқартирилган йўли – таълим берувчи томонидан топшириқ қўйилгандан сўнг кичик гуруҳларда иш олиб борилмайди – ўша заҳоти муҳокама қилинади ва натижалар бўйича- таълим берувчи фикрини .

Босқич Фаолият мазмуни Баҳолаш мезони

I. Таҳлил Берилган аниқ вазиятни тадқиқ қилиш ва вазифани ечиш учун Қисқалиги ахборот йиғиш. Вазиятдаги ўрнини тасдиқлаш: Нима содир бўлмоқда? Ким иштирокида ва нимага? Ҳодисани ривожланиш натижаси қандай? II. Муаммони Муаммо моҳиятини акс Энг кўп қисқалик : ифодалаш эттирувчи, таклиф 9 – 10 сўз III. . Вазият а) ҳодиса иштирокчилари Энг кўп қисқалик иштирокчиларини аниқлаш вазифасини, уларнинг тавсифномаларини кўрсатиш; б) ҳодиса содир бўлаётган, ташкиллаштириш тавсифномаси: унинг табиати, (бизнес) хусусияти, ташқи аторф ва ўзига хусусиятлар. IV. Ҳодисалар кетма -кет пайдо Ҳодисалар кетма-кетлигига Равшан ва бўлишини қарама-қарши тартибда далил ўрнатиш (амалий ва ҳодисаларни кўрсатиш К онцептуал Вазиятда кўтарилаётган асосий масалаларни (режалаштириш, Далилларда жиҳатларни меҳнатни баҳолаш ва бош.) (матндаги аниқлаш баён этиш сўзлар)“ V. Ҳал этиш Вазиятли вазифани ечишда имкониятларни аниқлаш: имкониятлари ва ҳаракатнинг имконли Баён этишни энг яхши йўналишини кўрсатиш. Ҳар бир равшан ва имкониятларни имкониятларни далиллаш ва аниқликлиги баҳолаш. Амалга оширишнинг ижобий ва салбий оқибатларини кўрсатиш. VI. Хулосани Танлаган ҳаракатни амалга Равшан ва ишлаб чиқиш ошириш бўйича аниқ ечимни аниқлик барча тафсилотда ишлаб чиқиш. Уни танлаш сабабини ва унинг маъқуллигини VII. Тақдимот Муаммони ечиш бўйича ишлаб Қисқалик ва чиқилган ҳаракат йўналишини аниқлик, тақдим этиш. исботланганлик

1. Таълим бериш усулларини танлаш Таълим бериш усулларини танлаш ва қўллашда кўпгина қуйидаги дидактик омилларни эътиборга олиш муҳим: ➢ Мақсадни белгилаш: 1) таълим бериш мақсади, 2) педагогик вазифалар, 3) ўқув фаолият натижалари. ➢ Ўқув ахборот мазмуни ҳажми ва мураккаблиги : мақсад ва ушбу ўқув фанини хусусияти, шу тариқа бу фанни шунчалик мураккаб деб қабул қилинган. ➢ Таълим бериш усулларини ўқув ахборотини эгаллашларига таъсири. Г. Майерга мувофиқ, 72 соатдан (уч суткадан) ўтганда, маълумотни эшитиш орқали қабул қилгандан сўнг тингловчи хотирасида 10 %; кўриш орқали (кўрганда) - 20%; кўриб ва эшитиш орқали (кўрганда ва эшитганда) - 50%; кўриб ва эшитиш орқали қабул қилиш ва мунозарада - 70%; кўриб ва эшитиш орқали қабул қилиш ва мунозарада, амалий имкониятларни қўлланилганда -90% ахборот қолади. ➢ Таълим олувчиларни ўқув имкониятлари: тайёргарлик даражаси, умумўқув малакаларни шаклланганлиги, фаоллиги, қизиқиши ва йўналтирилганлиги, ёши, ишлаш қобилияти, ўзига хос имкониятлари ва қобилиятлари. ➢ Вақт сарфи: 1) ўқув дастурида йил давомида ўқув фанига, унинг алоҳида мавзуларига ажратилган вақт, шунчалик чекланган бўлиши мумкинки, бу эса кўп вақт оладиган усулларни мақсадга мувофиқроқ жойларда қўллаш имконини беради; 2) вақт у ёки бошқа усулни тайёрлаш ва амалга оширишда меҳнат сарфини кетиш нуқтаи назаридан муҳим омил ҳисобланади. Шу боис, бундай усулларни қўллашни режалаштиришда, ўзидан ушбу ташкиллаштирш йўлини амалга оширишга зарур тайёргарликка вақт ва куч етарли бўладими? деб сўраш керак. ➢ Таълим бериш шароити: баъзи усулларни амалга ошириш учун алоҳида шароитлар талаб этилади: таълим беришнинг техник воситалари, компьютер, махсус компьютер дастурлари, магнитли ёзув тахтаси, махсус жиҳозланган хона ва бошқ. ➢ Таълим берувчи ва таълим олувчи ўртасидаги, жамоадаги ўзаро муносабатларнинг хусусиятлари (ҳамкорлик ёки сўзсиз бўйсунишли). ➢ Таълим олувчилар сони: агарда у катта бўлмаса, таълим беришни фаол таълим усулларни қўллаб, жадаллаштириш мумкин. ➢ Таълим берувчининг чуқур билимдонлиги ва шахсий сифатлари: маъқул деб топилган усулларни қўллашни билиши ва уддалаши, талабларга мос шахсий сифатларга эга бўлиши лозим. Қўшимча омиллар:

➢ Мавзуни ўрганишни (мустақил/ таълим берувчи раҳбарлиги остида) ташкиллаштириш йўли: Қай тарзда? ➢ Дидактик воситалар: Қайсилари? ➢ Фаолликни рағбатлантирувчи усуллар: Қайсилари? ➢ Назорат ва ўз-ўзини назорат: Қайсилари?

Фойдаланилган адабиётлар 1. Mihael Talbot-Smith, Sandra K. Abell. Ken Appleton, Deborah L. Hanuscin «Handbook of Rescearch on Science Education» Routladge, 2013. 2. Henri Poincare «Science and Method» Courier Cjrporethion, 2017. 3. Татур Ю. «Высшее образование: методология и опыт проектирования». Издательство Litres, 2016, 788 с. 4. Челышкова Марина, Звонников В. «Контроль качества обучения при аттестации: компетентный подход». Издательство Litres, 2016, 1543 с. 5. Бордовская Н.В. Реан А.А. «Педагогика». Учебное пособие. «Издательский дом Питер». 2014 г. 304с. 6. Методика преподавания экономических дисциплин: Учеб.пособие/ Н.Хужаев, П.З. Хашимов, Т.Т.Джураев, О.Б. Гимранова: Ташкент, 2005 –140 стр.

Похожие

Ижтимоий-педагог ва унинг касбий фаолияти

Ижтимоий педагог ва унинг касбий сифати

Касбий фаолиятдаги мулоқот ўқитувчининг коммуникатив кўникмалари

Махсус фанларни ўқитиш жараёнида қўлланиладиган ўқитиш методлари

Ўқитишнинг психологик асослари ўқитувчининг ўқув фаолияти