Касб таълим мутахассислигининг хусусиятлари - Педагогиka - Рефераты

Касб таълим мутахассислигининг хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

www.arxiv.uz РЕЖА: 1. “Касб таълими” мутахассислиги ҳақида умумий тушунча. 2. “Касб таълими” мутахассислигининг истиқболлари. 3. Хорижий давлатларда касбий таълим тизимининг ривожланиши.

www.arxiv.uz Касб таълимининг асосий тушунчалари ТАЪЛИМ- билим бериш, малака ва кўникма ҳосил қилиш жараёни, кишини ҳаётга, меҳнатга тайёрлашнинг асосий воситаси. Таълим жараёнида билим ўзлаштирилади ва тарбия амалга оширилади. Таълим тор маънода ўқитиш тушунчасини англатади. Лекин у фақат турли ўқув юртларида ўқитиш жараёни эмас, балки оила, ишлаб чиқариш ва шу каби соҳаларда ҳам маълумот ўзлаштириш жараёнидир. Таълим жараёни ўз таркибига қуйидагиларни қамраб олади: а) маълум бир тажриба ва амалий фаолият турини муваффаққият билан ташкил қилиш учун оламнинг зарур хусусиятлари ҳақидаги ахборотларни ўзлаштириш (бу жараённинг маҳсулоти билимлардир); б) мана шу фаолият турларини юзага келтирадиган усул ва воситаларни ўзлаштириш (бу жараёнларнинг маҳсулоти малакалардан иборат бўлади); в) кўзланган мақсад ва берилган масала шартига мос равишда тўғри йўл ва усул танлаш ҳамда назорат қилиш учун кўрсатилган ахборотлардан фойдаланиш усулларини эгаллаш (бу жараённинг маҳсули - малакадан иборат бўлади). Инсоннинг маълум билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришида онгли мақсад билан бошқариладиган барча хатти-ҳаракатлари таълим билан боғлиқ бўлади. Таълимнинг моҳияти, мақсади ва мазмуни жамиятнинг маданий тараққиёти, фан-техникасининг ривожланганлиги, ишлаб чиқариш технологияларининг амалга жорий этиш даражаси кабилар билан белгиланади. Ижтимоий муносабатлар, умумий маълумотга эга бўлган талаб ва эҳтиёж, кишиларнинг касбий тайёргарлигига, таълим ҳақидаги ғояларига қараб кишилик жамиятининг турли давр (босқич) ларида таълимнинг моҳияти, мақсади, мазмуни, ташкил этиш шакллари, амалга ошириш методлари ва воситалари ўзгариб, такомиллашиб боради. Таълим, моҳиятига кўра, бу жараёнда иштирок этувчиларнинг ўзаро ҳамкорликдаги фаолиятнинг натижасидир. Таълим жараёнида шахснинг

www.arxiv.uz дунёқараши, қобилияти, фазилат (хислат) лари ўзгаради. Таълим жараёнида кишилик жамиятининг ижтимоий-тарихий тажрибалари таҳсил олувчилар томонидан ўзлаштирилади ва шу билан у авлодлар орасидаги маънавий- маданий, ижтимоий ворисликни таъминлайди. Таълимнинг методологик асосини диалектик билиш назарияси ташкил этади. КАСБИЙ ПЕДАГОГИКА - умумий педагогиканинг бир соҳаси бўлиб, у тарбия, таълим, ўқитиш ҳақида қатор назарий ва амалий маълумотлар беради. Касбий педагогика саноат, ишлаб чиқариш ва меҳнат педагогикасининг масалалари билан шуғулланади. Касб-ҳунар таълими педагогикаси бир неча бўлимларига бўлиниб, бу бўлимларда касбий педагогиканинг асослари ва муҳим масалаларини, яъни касб-ҳунар таълими йўналишлари, меҳнат педагогикаси, касб-ҳунар дидактикаси каби масалаларни қамраб олади. Шунингдек, касб-ҳунар тарбиясининг ижтимоий- психологик шарт-шароитлари, касб-ҳунар таълим ва назарияси, ҳуқуқий асослари ўрганилади. КАСБ ТАЪЛИМИ ТЕХНОЛОГИЯСИ- ўқитиш ва ўқиш жараёнини ишлаб чиқиш, амалга ошириш ва баҳолаш усули бўлиб, мақсадга эришишга йўналтирилган ҳолда инсонларнинг ўрганиш қобилияти ва улар ўртасида мулоқот тўғрисидаги тадқиқотлар натижасига ҳамда таълим жараёнини янада самарали ташкиллаштирипшинг жонли ва жонсиз воситалари билан шуғулланишга асосланади. ДИДАКТИКА- грекча “дидаскийен” сўзидан олинган бўлиб, ўқитаман, ўқишни ўргатаман маъноларини англатади. Дидактика бу ўқитиш назариясидир. Дидактика ўқитиш жараёнининг шакллари, методлари, тамойиллари, мазмуни, вазифаси ва мақсадларини ишлаб чиқади. МЕТОДИКА- педагогиканинг ўқитиш қонуниятлари, қоидалари, ташкил этиш шакллари, амалга ошириш ва натижаларини назорат қилиб, баҳолаш метод ҳамда воситаларини ўзида мужассамлаштирувчи фан тармоғидир. Ҳар бир ўқув фани, ўқитиш соҳаси ўргатишнинг вазифалари,

www.arxiv.uz мазмуни, методлари ва ташкил этиш шакллари методика асосига қурилган. УҚИТИШ МЕТОДИКАСИ- бу турли усуллар тизими бўлиб, ўқув- дидактик қулайликлардан фойдаланиш орқали белгиланган мақсадга эришиш учун назарий ва амалий машғулотлар пайтида қўланиладиган усуллар мажмуасидир. Касбий таълим методикаси ижтимоий ҳаётнинг маълум соҳасида фаолият кўрсатиш учун зарур бўлган билим, амалий иш-ҳаракат усулларини шакллантириш қонуниятлари, қоидалари, шакл, метод ва воситалари ҳамда мазмуни ҳақидаги педагогиканинг муҳим тармоғидир. МЕТОД- ибораси (юнонча-метҳодас-тадқиқот ёки билиш йўли, назария, таълимот маъносини англатиб) воқеликни билиш, ўзлаштириш, ўзгартириш усуллари мажмуасидир. Метод инсоннинг амалий фаолияти негизида вужудга келган. Метод - педагогик жараён элементи сифатида мазмун-мақсадларга максимал мос келиши керак, ана шунда-тарбия, таълим ривожланиш амалга ошади. Методнинг асосий вазифаси-қобилиятни ривожлантириш. Касбий фаолиятда методнинг асосий кўрсаткичи-унинг касбий фаолият воситаларга мослигидадир. МЕТОДОЛОГИЯ-“ метод” ва “логия” ибораларнинг бирлигида билиш фаолияти усули, тузилиши, воситалари ва мантиқий тартиби ҳақидаги таълимот маъносини англатади. Демак, методология ҳар қандай фаолиятнинг зарурий ташкилий компонентидир. Методологик билимлар, энг аввало, муайян фаолият турларининг мазмуни ва изчиллигини ўзига қамраб олиб, одат ҳамда меъёрлар шаклида, иккинчидан, амалда бажариладиган фаолиятнинг таъсири сифатида юзагага чиқади. Ҳар иккала ҳолда ҳам билимнинг асосий вазифаси билиш жараёнини тартибли равишда амалга ошириш ёки бирор объектни амалий ўзгартиришдан иборат. ТАЪЛИМИЙ КЕНГЛИК -таълим жараёнлари амалга ошириладиган, яъни ташқи атроф-муҳит билан ўзаро ҳаракат англанадиган ва амалга ошириладиган кенглик. Педагогик жараёнда таълимий кенгликнинг микдор ва сифат жиҳатдан

www.arxiv.uz тавсифи асосан педагогга, унинг ички маданияти, дунёқараши, қарашларига боғлиқ бўлади. Шунинг учун ҳам, педагогнинг касбий тайёргарлиги нафақат аниқ мазмунни эгаллашга, балки экологик маданият, маънавият, умумий маданиятни шакллантиришга йўналтирилган тақдирда мақсадга мувофиқ бўлади. Ташқи ва ички таълимий кенглик, касбий фаолиятнинг аҳамияти бугунги кун таълимининг энг долзарб муаммоларидандир. БИЛИМ -бир бутунликни ташкил қилувчи қисмларнинг ички заруриятидан келиб чиққан боғлиқликдир. У қонуният деб ҳам юритилади. Чунки бу зарурий боғлиқлик нарса ва ҳодисаларнинг табиатидан келиб чиқади ва инсоннинг ихтиёридан ташқари мавжуд бўлади. Уни ўзгартириб бўлмайди. Билим кишидан кишига маълумот (ахборот) орқали ўтади. КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАР- к ўникма ва малакалар деганда бирор шахснинг муайян фаолиятни муваффақиятли бажариши учун шарт- шароитлар яратиб берувчи, ташқаридан кузатиш мумкин бўлган хатти- ҳаракатлари ва реакциялари тушунилади. Малакалар онгли равишда амалга оширилган фаолиятнинг таркибий қисмига кирувчи автоматик тарзда юз берадиган хатти-ҳаракатлардир. МАЛАКА -киши эгаллаган билимлари кўникма босқичидан ўтиб, доимий ҳаракат турига айланиши, маҳорат ҳосил қилишдир. МАҲОРАТ -ўзлаштирилган билимлар ва ҳаётий тажрибалар асосида барча амалий иш-ҳаракатларни (шу жумладан, дарс беришни) кам куч ва кам вақт сарфлаб бажариш. БАҲОЛАШ -таълим жараёнининг маълум босқичида ўқув мақсадларига эришилганлик даражасини олдиндан белгиланган мезонлар асосида ўлчаш, натижаларни аниқлаш ва таҳлил қилишдан иборат жараёндир. КАСБ -муайян билим ва маҳорат талаб этадиган меҳнат фаолияти тури. Касб-ҳунар сирларини эгаллашга умумий ҳамда махсус маълумот, амалий иш- ҳаракат усулларини ўзлаштириш орқали эришилади. Касб ўзига меҳнат фаолиятининг тор доираси билан характерланувчи

www.arxiv.uz ихтисосликларни мужассамлаштиради. Баъзи касбларда бир қанча ихтисосликлар мавжуд бўлиши мумкин. Масалан, ўқитувчилик касби ўқитиладиган ўқув предметларга биноан умумтаълим, умумтехник, махсус фанлар ўқитувчиси бўлишини кўрсатиши кифоя. Касб ва ихтисос шахснинг мунтазам равишда, маълум турдаги иш билан шуғулланишини ифодалайди. Республикамиз фуқароларига касб ва ихтисос танлашларига кенг имкониятлар яратилган. Касб таълимининг методологик асослари. Ўзбекистон Республикаси таълим тизимининг методологик асослари: 1. Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни. 3. Ў збекистон Республикасининг “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури тўғрисида”ги қонунидир. Қомусий қонун, Ўзбекистон Республикасининг конститутцияси XII чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг XI сессиясида 1992 йил 8-декабрда қабул қилинган. Мустақил Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси қабул қилинганлигини нишонлаш мақсадида Конститутция қабул қилинган кун 8-декабрь умумхалқ байрами ва дам олиш куни сифатида белгилаб қўйилган. 1978 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси 1992 йил 8-декабрдан бошлаб ўз кучини йўқотган. Амалдаги қонунда Ўзбекистон халқи: - инсон ҳуқуқларига ва давлат суверенитети ғояларига содиқлигини тантанали равишда эълон қилиб; - ҳозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак масъулиятини англаган ҳолда; - ўзбек давлатчилиги ривожининг тарихий тажрибасига суяниб; - демократия ва ижтимоий адолатга садоқатини намоён қилиб; - халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидалари устунлигини тан олган ҳолда; - Республика фуқароларининг муносиб ҳаёт кечиришларини

www.arxiv.uz таъминлашга интилиб; - инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этишни кўзлаб; - фуқаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таъминлаш мақсадида; - ўзининг мухтор вакиллари сиймосида Ўзбекистон Республикасининг мазкур конститутциясини қабул қилган. Республикамизнинг асосий қомуси VI бўлим 26-боб ва 128-моддадан иборат. Конститутсиянинг моҳияти ва мазмуни бошқа ижтимоий фанларни ўрганиш даврида чуқур ўрганилганлиги боис, унинг бевосита таълим-тарбия билан боғлиқ 41 ва 42- моддаларига қисқача тўхталиб ўтамиз. Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси 41-моддаси. Ҳар ким билим олиш ҳуқуқига эга. Бепул умумий таълим олиш давлат томонидан кафолатланади. Мактаб ишлари давлат назоратидадир. 42-модда. Ҳар кимга илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқи кафолатланади. Давлат жамиятнинг маданий, илмий ва техникавий ривожланишига ғамхўрлик қилади деб белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси 1-чақириқ IX сессияси-1997 йил 29 августда “Талим тўғрисида”ги қонун ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” қабул қилинди. Бу қонун хужжатларига асосан республикамизда таълим-тарбия тизимини тубдан ўзгартириш, уни янги замон талаби даражасига кўтариш, баркамол авлодни тарбиялаб вояга етказишнинг қонуний асослари белгилаб олинди. Қонун қуйидаги бўлим ва бандлардан ташкил топган: I. Умумий қоидалар: Муаммолар ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ кмлиш омиллари 1.1 Ривожланишнинг эришилган даражаси. 1.2 Камчиликлар ва муаммолар 1.3 Ислоҳ қилиш омиллари II . Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг маҳсади, вазифалари ва уни рўёбга чиқариш босқичлари

www.arxiv.uz 2.1 Дастурнинг мақсад ва вазифалари 2.2 Дастурни рўёбга чиқариш босқичлари III. Кадрлар тайёрлашнинг миллий модели 3.1 Шахс 3.2 Давлат ва жамият 3.3 Узлуксиз таълим 3.4 Узлуксиз таълимни ташкил этиш ва ривожлантириш принциплари 3.5 Узлуксиз таълимни ислоҳ қилиш йўналишлари 3.6 Узлуксиз таълим тизими ва турлари: мактабгача таълим; умумий ўрта таълим; ўрта махсус, касб-ҳунар таълими; олий таълим; олий ўқув юртидан кейинги таълим; кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш; мактабдан ташқари таълим 3.7 Кадрлар тайёрлаш тизимидаги фан 3.8 Кадрлар тайёрлаш тизимида ишлаб чиқариш IV. Кадрлар тайёрлаш тизимини ривожлантиришнинг асосий йўналишлари 4.1 Таълимнинг узлуксизлигини таъминлаш 4.2 Педагог ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш 4.3 Таълим жараёнини мазмунан ислоҳ қилиш 4.4 Маънавий-ахлоқий тарбия ва маърифий ишлар 4.5 Иқтидорли болалар ва истеъдодли ёшлар 4.6 Таълим тизимини бошқариш 4.7 Касб-ҳунар таълим сифатини назорат қилиш тизимини шакллантириш 4.8 Таълим тизимини молиялаш 4.9 Моддий-техника таъминоти 4.10 Таълим тизимининг яхлит ахборот маконини вужудга келтириш (мониторинг) 4.11 Таълим хизмати кўрсатиш бозорини ривожлантириш

www.arxiv.uz 4.12 Таълим соҳасида ижтимоий кафолатларни таъминлаш ҳамда бу соҳани давлат томонидан қўллаб-қувватланиши 4.13 Фан ва таълим жараёнлари алоқаларини ривожлантириш 4.14 Ишлаб чиқариш ва таълим тизими интегратциялашувини ривожлан-тириш 4.15 Таълим билан кадрлар тайёрлаш соҳасидаги халқаро ҳамкорлик V. Дастурни рўёбга чиқаришга доир ташкилий чора-тадбирлар Узлуксиз таълим тизими қуйидагиларни қамраб олади: - мактабгача таълим; - умумий ўрта таълим; - ўрта махсус, касб-ҳунар таълими; - олий таълим; - олий ўқув юртидан кейинги таълим; - кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш; - мактабдан ташқари таълим. Узлуксиз таълим кадрлар тайёрлаш тизимининг асоси ҳамда Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий тараққиётини таъминловчи, шахс, жамият ва давлатнинг иқтисодий, ижтимоий, илмий- техникавий ва маданий эҳтиёжларини қондирувчи устувор соҳадир. Узлуксиз таълим ижодкор, ижтимоий фаол, маънавий бой шахс шаклланиши ва юқори малакали рақобатбардош кадрлар тайёрланиши учун зарур шарт-шароитлар яратади. Таълим муассасаларини ҳудудий йўналишга ўтказиш ва таркибий тузилмасини ўзгартириш иши амалга оширилади. Узлуксиз таълим тизимини ривожлантириш ва унинг самарадорлигини баҳолаш мониторинги амалга оширилади. Узлуксиз таълим тизими учун педагог кадрлар тайёрлаш ва қайта тайёрлаш устуворлиги таъминланади. Таълимнинг узлуксизлиги шундай маъно берадики, инсон туғилгандан бошлаб то умрининг охиригача таълим олиш имкониятига эга бўлсин.

www.arxiv.uz Бундай тизим Узбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида қонуни”да ўз аксини топган. Касб-ҳунар таълими - талабаларнинг касб-ҳунарга мойиллигини, лаёқатларини, билим ва кўникмаларини чуқур ривожлантириш уларнинг танлаган йўналишлари бўйича бир ёки бир неча замонавий касб эгаллаш имконини беради. Олий таълим- узлуксиз таълим тизимининг юқори малакали мутахассислар тайёрловчи мустақил тури. У олий таълим муассасаларида амалга оширилади. Олий таълим қуйидаги икки босқичдан иборат: бакалавриат ва магистратура. Бакалавриат - ўрта маҳсус касб-ҳунар таълими негизида олий таълим йўналишларидан бири бўйича фундаментал билимлар берадиган, ўқиш муддати тўрт йилдан кам бўлмаган таянч олий таълим; Магистратура -бакалавриат негизида ўқиш муддати камида икки йил бўлган аниқ мутахассислик бўйича олий таълим: Бакалавр.магистр- олий таълимнинг тегишли босқичига мувофиқ дастурларни муваффақиятли ўзлаштирган шахсларга бериладиган академик даражалардир. Юқорида келтирилган қисқа жумлалар мазмуни, улар умуман республикамиз таълим тизими, шунингдек, касб-ҳунар таълимининг ҳам методологик асос эканлигига ишорасидир. Касб-ҳунар таълимининг методологик асосларсиз уни мақсади, вазифалари, мазмунини ташкил этиш шакллари, метод ва воситалари, иштирокчилари, натижалари ҳамда бу жараёнга таъсир этувчи омилларни ўрганиш мумкин эмас. Касб-ҳунар таълимининг методологик асосларини унинг меъёрий ҳужжатлари аниқлашга имкон беради.

Похожие

Таълим мазмуни ва ўрта махсус, касб – ҳунар таълими

Ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларининг меъёрий хужжатлари

Таълим олувчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятлари

Мутахассислар тайёрлашда таълим жараёнининг ўзига хос хусусиятлари

Педагогика университетида таълим-тарбия ишларини ташкил этиш