Таълим олувчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятлари - Педагогиka - Рефераты

Таълим олувчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятлари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Таълим олувчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятлари Режа: 1. Таълимга йўналтирилган ва лойихалаштирилган профессиографлантириш. 2. Чет элларда касб-ҳунарга йўналтириш ишлари. 3. Шахс психологияси ва касбий шаклланиш.

Таълимга йўналтирилган ва лойихалаштирилган профессиографлантириш . Профессиография - бу касбларни ўрганиш, тасвирлаш ва лойихалаштириш технологиясидир, бу ерда ишчининг касбий фаолиятига қўйиладиган психофизиологик, психологик ва ижтимоий-иқтисодий талаблар ўрганилади. Психологияда Э.А.Климов томонидан ишлаб чиқилган касблар классификацияси кенг тарқалган. Иш ҳажмига мувофиқ касбларни беш турга бўладилар: 1. Инсон- тирик табиат. 2. Инсон - техника. 3. Инсон -инсон 4. Инсон -белгилар тизими 5. Инсон - бадиий образ Касбларнинг бу беш тури меҳнат мақсадлари белгиси бўйича уч синфга бўлинади: 1. Гностик касблар 2. Ўзгартирувчи касблар 3. Изланувчи касблар Ҳар бир синф чегарасида асосий меҳнат қуроллари ҳусусияти бўйича касбнинг тўрт бўлимига (доимий эмас) бўлинади: 1. Қўл меҳнати касблари 2. Машина-қўл меҳнати касблари 3. Автоматлаштирилган ва автоматик ускунали ва тизимларнинг ишлатилишини талаб қилувчи касблар 4. Инсон ўзининг функционал воситаларини ишлатишини талаб қилувчи касблар (хулқнинг, нутқнинг ифодали воситалари ва ҳ.к.зо) Э.А.Климов меҳнат шароитига қараб касбларни тўрт группага бўлади: 1. Микроклимат шароитида, кундалик ҳаётимизга яқин, ―хона шароитига яқин фаолият 2. Турли шарт-шароитда, очиқ ҳаводаги фаолият

3. Осмонда, сув тегида, ер остида, хаво ҳарорати баланд ёки паст даражаларда, ғалати шарт- шароитлардаги фаолият 4. Инсонларнинг соғлиғига, катта моддий қийматга, ҳаётига жавобгарлик шароитидаги фаолият Таълимга йўналтирувчи профсеограмма қатор блокларни ўз ичига олади: 1-блок касб ва мутахассислик, кодификациялар, касбий йўналишни, касб вазифасини ва касбий таълим даражаси ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 2-блок касб тури, касбнинг етакчи объектлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 3-блок шахс касбининг етакчи тамоийларини, касб предметига ўзига хос муносабати аҳамияти ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 4-блок кўп тизимли таълимдагидек профессионал муҳит тавсифини ўз ичига олади. Бу ерда меҳнат натижасининг ўзаро алоқаси, бошланғич меҳнат предмети, ишлаб чиқариш жараёни ва жараёни ҳисобга олинади. 5-блок шахснинг ақлий потенсиалини ривожлантириш, ўз-ўзини бошқариш ва ривожлантириш имконияти, шахсни бозор шароитида ―муваффақият стратегияси мобиллиги ва эгилувчанлигига йўналтирилиш. Экологик, хуқуқли ва иқтисодий маданиятининг масалаларини ўз ичига олади. 6-блок ишчи касбининг белгиланган психофизиологик ҳусусиятларга талабларни; медицинадаги қарши кўрсатмала, жинсига, ёшига талаб, анализаторлар ривожланишини даражаси, санитарно-гигиеник талабларни акс эттиради. Талабга йўналтирувчи дастур, профессионал таълимнинг мазмунини аниқлашда ва янги ўқув касблар, мутахассисликларни лойихалашда, таълим берувчи дастурий ҳужжатларни ишлаб чиқишда ишлатилиши мумкин. Проспетлаштирилган дастур мутахассиснинг ва профессионалнинг касбий ўсиш динамикасини акс эттиради. Унинг вазифаси - мутахассиснинг профессионал ўсишини лойихалаштириш; ишлатилиш соҳаси- персоналлар аттестацияси, профконсултация, бандлик ҳизматига ёрдам кўрсатиш.

Проспетлаштирилган дастурни узуликсиз профессионал таълимни лойихалаштиришда ишлатиш, малакасини ошириш ва қайта малака ошириш мазмуни ва технологиясини ошириш мақсадга мувофиқдир. Чет элларда касб-ҳунарга йўналтириш ишлари. Ўзбекистон жаҳон андозаларига мос келадиган кўп босқичли таълим тизимига ўтмоқда. Таълим технологиялари жаҳон андозаларига мос келадими, илг`ор тажрибалар таълим технологияларига кириб бормоқдами? - деган савол ҳаммамиз учун ўта муҳимдир. Биз фойдаланадиган таълим технологиялари шахсни ривожланишига, мустақил ишлашга ўргатиши зарур. Чет эл тажрибаларини ўрганиб, уларни шароитимизга мослаб татбиқ қилиш керак. Бу борада бир қатор чет эл тажрибалари, хусусан Исроил давлати тажрибалари билан танишиш мақсадга мувофиқ бўлади. Исроил давлатида таълим 5 ёшдан 18 ёшгача давлат бюджети ҳисобига амалга оширилиб, уч босқичдан иборат (мактабга 6 ёшдан қабул қилинади): а) бошлангич таълим (1-4 синфлар), б) ўрта таълим (5-9 синфлар), c) технологик таълим (10-12 синфлар). Бу босқичлар якунида бутун Исроил бўйича бир кунда битириш имтиҳонлари бўлиб ўтади. Натижалари асосида ўқувчилар ўзи танлаган мактаб ёки технологик мактабларда ўқишни давом эттиради. в) технологик таълим (10- 12 синфлар). Ўқувчилар бу босқичда касбий билим оладилар ва университетларга кириш ҳуқуқини берувчи аттестат учун имтиҳон топшириб боришади. (Аттестатга имтиҳон топшириш жуда мураккаб жараёндир.) Ҳар йили 12синфни тугатган ўқувчиларнинг ўртача 20-40 % аттестат оладилар. Шундан кейинги барча тоифадаги таълим хизматлари пуллик. Ўн сакиз ёшга кирган ўгил - қизлар мажбурий армия хизматига чақирилади. Армия хизматидан кейин аттестати борларнинг деярли ҳаммаси университетга ўқишга киради. Аттестат олмаганлар технологик мактабларда ўқишни давом эттириши ёки олган касби бўйича ишлаши мумкин.

Аттестати йўқлар технологик мактабларнинг 13-14 синфларида ўқийди, лекин истаган синфдан сўнг кичик техник, техник ҳужжати билан ўқишни якунлаши мумкин. 15-16 синфларда ўқишни давом эттирганлар кичик инженер (15-синф) ва бакалавр (16-синф) дипломига эга бўлади. Бундай синфларга эга бўлган технологик мактаблар Исроил ёки чет эл унивеситетлари билан шартномага эга бўлиб, шу университетларнинг дипломларини беришади. Таълимдаги устувор йўналишлар ва моддий-техник таъминот Исроил давлатида технологик (касб-ҳунар) таълимга жуда катта этибор қаратилган ва турли -туман кўринишдаги ўқув муассасаларида амалга оширилади. Булар жумласига технологик мактаблар, коллежлар, педагогик марказлар ва бошқалар киради. Уларнинг аксарияти ишлаб чиқариш ёки фирмалар билан бевосита боглиқ бўлиб, мутахассислик йўналишларига эга. Масалан: электроника, компютер, экология, қишлоқ хўжалиги, кимё, граждан денгиз флоти ва бошқалар. Ҳозир Исроил давлатида жорий қилинаётган таълим технологияси кўра синфларда ўқувчиларни ўзлаштириш даражасига қараб табақаларга ажратиб ўқитилади. Таълим барча фанлар бўйича ҳаёт ва табиат билан боглаган ҳолда олиб борилади. Фанларнинг узвий бог`ланиши доимо кўзга ташланиб турди. Олий таълим тизими уч босқичли: 1. Бакалавриатура - 4 йил, 2. Магистратура - 2 йил, 3. Докторантура - 3 йил. Бакалавр ва магистр учун ўқиш Исроилда, докторантура асосан Эвропа ва АКШ да амалга оширилади. Исроил давлатида малака оширишга асосан икки гуруҳ омиллар таъсир қилади: 1. Ижтимоий-маданий омиллар: а) жамиятни кўп маданиятлилиги (турли давлатлардан келган репатриантлар ўзига хос маданиятга эга);

б) турли дин вакилларининг йирик қатламларининг борлиги (иудейлар, мусулмонлар, христианлар ва уларнинг турли оқимлари); в) турли йиллардаги репатриантларнинг катта оқими (50-, 70-, ва 90- йиллар). 2. Педагогик омиллар: а) Технологик таълимга ўтиш; б) Ўқувчиларни шахс сифатида ривожланишига йўналтирилган таълим (айниқса ўрта ва технологик таълимда); в) Ўқув юртларини компютерлаштириш давлат дастури ва унинг жуда юқори суратларда амалга оширилиши; г) Мутахассисларни тайёрлашдаги кўп босқичлилик. Ушбу факторлар малака оширишнинг мазмунини ташкил этади ва унинг самарадорлигини, малака ошириш келажагини аниқлашда ҳисобга олинади. Бу дастур Вазирлик ва муниципиалитетлар даражасида бошқарилади. Педагогик фаолиятнинг ташкил этилиши Мутахассис (бакалавр, магистр, доктор) истаган кўринишдаги ўқув юртида педагог сифатида ишлаши учун албатта бир йил ўқиб педагогик фаолият кўрсатиш ҳуқуқини олиши керак. Бу ўқиш университетларнинг педагогик факултетларида, педагогик коллеж ва марказларда амалга оширилади. Педагогларнинг малака ошириши икки тоифага бўлинади. Университет профессорларидан ташқари барча тоифадаги ўқув юртларининг педагоглари жорий малака оширишлардан ўтиб туриши керак. Бунинг учун хафта методик кун берилади. Методик кунда малака ошириш учун 2 соатга эквивалент қўшимча хақ тўланади. Бу кунда у ўзининг профессионал ва педагогик малакасини ошириш учун курсларга қатнаши керак. Курсларга ҳар хафта ёки соатлар (маблаг`) йиг`илганда бирданига қатнаши мумкин. Курслар натижасида педагог кредит тўплайди. Минимал кредит ёки кредит бирлиги 112 соатга тенг. Педагог 112 соатлик кредитлардан иккитасини йиққандан сўнг малака оширган ҳисобланиб маошига 1,6 % қўшилади.

Бу жараён ўсувчи коеффициент билан узлуксиз давом этади ва маошни 30 % гача ошишига имкон беради. Малака ошириш учун имкониятлар жуда катта бўлиб, у малакали мутахассислар, техника ресурслари ва молиявий жиҳатдан таъминланган. Таълимга, ажратилган маблаг`лар жуда катта бўлиб, давлат бюджетининг 11 % ва муниципиалитетларнинг 40% гача бюджетини ташкил қилади. Бундан ташқари чет еллардаги ҳомийлар нет эл таълим технологияларини ўрганиш, уларни танқидий таҳлил қилиш ва улар билан ўз тажрибаларимизни бойитиш «Таълим тўгрисида»ги қонунни ва «Кадрлар тайёрлаш бўйича миллий дастур»ни амалга оширишда ўта муҳимдир. Жаҳоннинг этакчи мамлакатларида ўқувчиларни касбга йўналтириш доимий тадбир сифатида эътироф этилади ва махсус фан сифатида ўқув юртларида ўқитилади. Лекин касбий фаолиятга йўллаш тизими ҳозирча этарли даражада самара бераётгани йўқ. Бунинг асосий сабаби тизим таркибидаги нуқсонлар бўлмай, балки ўқувчиларни касбга йўналтиришнинг ижтимоий детерминизациясидир. Касбий ўқитиш психологияси. Касблар ва уларнинг классификацияси. 1920 йилларнинг иккинчи ярмида рус психотехниклари тез суратларда Касбий фаолиятнинг тамойил ва усулларини ишлаб чиқдилар. Шу тадқиқотларни умумлаштириши натижасида психотехникада махсус ёндошув профессиографияни шаклланишига олиб келди. Бу ёндашувнинг моҳияти – касблар тасвири умуман олганда профессиографияни ўрганиш, касбнинг психологик тавсифи ва лойиҳалаштиришини ўз ичига олади. Профессиографияда маълум меҳнат жараёнини ташкил этувчи объектлар белгилари, меҳнат субъекти, меҳнат предмети вазифалари, воситалари ва шароитлари ўрганилади. Профессиографиянинг асосий тамойилларидан бири касбий фаолиятни ўрганишда дифференсиал ёндашув тамойили ҳисобланади. Бу тамойилнинг моҳияти профессиографиянинг аниқ амалий масалаларини ечишга бўйсунишидир.

Масалан, касбий консултасия ва касбий танлов учун шундай касбий муҳим белгиларни ажратиш керакки, улар синовдагиларнинг касбий лаёқатига кўра фарқланиши лозим. Малака даражасинианиқлаш учун меҳнат вазифалари, касбий билим, малака, кўникма тавсифи муҳим аҳамиятга эга. Касбий толиқишни ўрганиш учун шундай белгилардан фойдаланилдики, улар ёрдамида касбий толиқишнинг келтириб чиқарадиган омилларини аниқлайди. Шундай қилиб, професиографиянинг дифференсиал тамойили касбнинг ўрганиш усулларини унинг тавсиф, мазмуни, шунингдек, қўлланилиш соҳаси яъни профессиография ўтказиш хусусиятлари унинг мақсадлари билан белгиланади. Мақсадлари қуйидаги фаолият соҳалари билан богланган бўлиши мумкин: 1) Ишчилар аттестасияси. 2) Янги касблар мутахассисликларни лойиҳалаштириш. 3) Оптантлар профконсултацияси ва мутахассислар танлови. 4) Касбий таълим малака тайёргарлиги ва малака оширишни такомиллаштириш. 5) Шахс касбий ривожланиши бўйича илмий тадқиқотлар. Профессиография натижалари профессиограммада акс этади, у меҳнат шароитлари тасвири, ишчи ҳуқуқ ва мажбуриятлари, муҳим касбий сифатлари шунингдек, соглигига қарши кўрсатмаларни ўз ичига олади. Профессиограмманинг муҳим таркибий қисми - психограмма бўлиб, у мутахассиснинг мотивацион, ирода ва эмосионал соҳасининг тавсифи ҳисобланади. Психограмма - касбнинг психологик портрети бўлиб, у аниқ касбда долзарб бўлган психологик функциялар гуруҳи билан намоён бўлади. Профессиографик тадқиқот методлари. Касбнинг илмий таъсири, меҳнатнинг (меҳнат хулқи) ташқи яъни психик жараёнлар кўришини яъни, меҳнат субъектининг ички воситаларига бўлган интеграл психологик тузилмаларини назарда тутади.

Профессиографияда кўпгина турли-туман усуллар қўлланади: 1) Ижтимоий (сўровномалар, саволлар киритилган кузатув); 2) Психологик (суҳбат кузатув тажриба ва улардан келиб чиқувчи интервю, шахсий сўровномалар тестлар, тажрибалар, психобиографиялар, фаолият маҳсулини ўрганиш методи); 3) Физиологик (ЭКГ. КЭР қонда артериал босимни ўлчаш антопометрик ва техник маълумотлар); 4) Технологик жараёнлар таъсири ва бошқа усуллар хилма - хиллигидан вақт, куч ва вазиятларни минималлиги билан професиограмма тадқиқотдаги саволларга жавоб берувчи усулларни танлаш лозим. Усуллар комплексини ишлаб чиқишда тизимни ташкил этувчи омил тадқиқот мақсади муҳим рол ўйнайди. Психографияларни касбга йўналтириш учун ишлаб чиқаётганда касбнинг умумий профессиографик ва ижтимоий-психологик таъсирига катта эътибор берилади. Меҳнат шароитларидан техник, технологик ва ижтимоий психологик шароитлари анча чуқурроқ ўрганилади. Тадқиқотларнинг муҳим йўналиши бу шахснинг қобилиятлари, психофизиологик хусусиятларини баҳолашдир. Профессиограммаларнинг касбга йўналтириш ва касбий танлов мақсадида ишлаб чиқишда психодиогностик тадқиқотлар жуда муҳим ҳисобланади. қолган тадқиқотлар ўқув - касб муассасаларида талабалар, ўқувчиларни ўқишга қабул қилинадиган шахслар ишлаши лозим бўлган шароитларни аниқлаш учун аҳамиятга эга. Аммо улар ҳам муҳим ҳисобланади, чунки аниқ мажбуриятларни ва меҳнат шароитларини билмасдан, касбга йўналтириш, касбий йўналганлигини ташкиллаштириш ва касбга нисбатан лаёқатини аниқлаб бўлмайди. Профессиографик тадқиқотларнинг кейинги йўналиши - толиқиш монотония бошқа ёмон ҳолатларни олдини олиш, травматизм билан кўзнинг кўриш касаллиги ва унинг пасайиши мақсадида меҳнат шароитлари ва тартибини ўрганишдир. Тадқиқотларнинг асосий мақсади - меҳнат шароитлар ва тартибини ўрганиши ва шу билан бирга нормал ва патологик ҳолатлар, шунингдек, шахснинг касбий муҳим ва фаолиятига бўлган реаксиясини ташхис

қилади. Бу комплексга профессиографик усуллардан гигиеник, табиий, психологик ва физиологик усуллар киради. Усулларни танлашда касбнинг тўлиқ ўрганилиши назарда тутилиши керак. Бунда профессиографик тадқиқотлар йўналишларида қуйидаги профессиография чизмасидан фойдаланиш тавсия этилади: 1) Ишлаб чиқариш жараёни билан умумий танишув унинг ўрганиш ва тасвири. 2) Иш ўринларини тасвирлаш, иш ўрнидагиларнинг фаолиятини психологик қўллаш. 3) Иш-ҳаракатларининг психологик, физиологик ва антропометрик таҳлили. 4) Меҳнат жараёнининг таҳлили. 5) Иш кунининг суръати хронометраж. 6) Фаолиятнинг индивидуаллигини ўрганиш. 7) Хатоли ҳаракатлар таҳлили. 8) Санитария - гигиеник меҳнат шароитларини баҳолаш. 9) Бир смена, ҳафта, узоқ давр манбаида иш қобилиятини динамикаси. Профессиграфиялар турли мазмунига эга. Бу улар нима мақсадларда тузилганлигига боглиқ. Профессиографик адабиётларни ўрганиб ва тизимли таҳлил тамойилига таянган ҳолда умумлашган професиограмма чизмаси ишлаб чиқилган.

Адабиётлар : 1. Келвин СеиферТ ва Росемарй Суттон. Эдуcатионал Психологии 2009 Келвин Сеиферт.10-16 пагес. 5.Бордавская Н.В., Реан А.А. Педагогика.-М.: Питер, 2004. 2. Профессионалная педагогика.Учебник для студентов.–М.: Педагогика, 2002. 3. Нишонова С. Комил инсонни тарбияси:ўрта махсус, касб-ҳунар та‗лими муассасалари учун қўлланма. -Т.: Истиқлол. 2003 4. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Ахборот тизимлари ва технологиялари. Т.: ―Шарқ нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси, 2000. 5. Эгамбердиев Э., Хўжамқулов Ҳ. Кичикбизнес ва тадбиркорлик. – Т.: Манавият, 2003.

Похожие

Спорт фаолиятининг психологик хусусиятлари

Укув ва меҳнат фаолиятининг психологик хусусиятлари

Лицей ва коллеж укувчилари укув фаолиятининг психологик хусусиятлари

Таълим жараёнида ўқувчи шахси

Таълим ва тарбиянинг психологик масалалари