Giyohvandlik – bolalarda deviantlik xulqi vujudga kelishi shakli sifatida - Педагогиka - Рефераты

Giyohvandlik – bolalarda deviantlik xulqi vujudga kelishi shakli sifatida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Giyohvandlik – bolalarda deviantlik xulqi vujudga kelishi shakli sifatida Reja: 1. O‘smirlar giyohvandligi ijtimoiy pedagogik muammo sifatida. 2. O‘smirlar giyohvandligi xususiyatlari. 3. Giyohvand moddalar turlari. 4. O‘smirlar giyohvandligining sabab va oqibatlari. 5. O‘smirlar giyohvandligining rivojlanish bosqichlari (darajalari).

Giyohvandlik tushunchasi. "Giyohvandlik" deganda, eyforiya holatani kelgirib chiqaruvchi moddalarga ishtiyoqtushuniladi. Eyforiya haqiqiy ahvolga mos kelmagan holda kayfiyatning ko‘tarinki bo‘lishidir. Giyohvand moddalarni iste’mol qilish nafaqat alohida shaxsga, balki jamiyatga ham zarar keltiradi. Ijtimoiy tibbiy sohada giyohvand moddalarni iste’mol qilishning ikki turi mavjud : 1) giyovhand moddalarni iste’mol qilishni o‘z ixtiyori bilan chek qo‘yishi mumkin bo‘lgan holat, 2) shu ishni qilishga qurbi yetmaydigan holat . Giyohvandlikni ijtimoiy pedagogik yo‘nalishda o‘rganish, uni giyohvandlikka jismoniy yoki ruhiy tobelik bilan xarakterlanadigan deviant xulq-atvor shakli ekanligini aniqlash mumkin. Bu tobelik bolani jismoniy va ruhiy holsizlanishga hamda ijtimoiy dezadaptatsiyaga olib keladi. Giyovhandlikning turlaridan biri taksikomaniya hisoblanadi. Taksokomaniyada giyovhand modda o‘rniga, organizmga benzin, kerosin, bo‘yoqlar kabi maiishy kimyo vositalar hidlanadi. Taksokomanlar, odatda, 13 — 14 yoshli o‘smirlar bo‘lib, ular o‘z organizmlarining zaharlanishi oqibatlarini tushuna olishmaydi. Taksokomaniyaning xavfi shundaki, bolalar organizm zaharlanishi natijasida nobud bo‘lishadi yoki shunga olib boruvchi harakatlar sodir etishadi. Taksokoman tirik qolgan taqdirda ham, uning organizmiga zaharli moddalarning ta’siri juda yomon oqibatlar — nogironlik, aqli norasolikka olib keladi. Giyohvandlik hozirgi kunda kzedidagi sabablarga ko‘ra jiddiy muammo hisoblanadi : 1) o‘smir yoshidaga giyohvandlarning ommaviy ko‘payishi; 2) qimmat turuvchi va kuchli ta’sir ko‘rsatuvchi narkotik moddalarni iste’mol qilishning keng tarqalishi; 3) giyohvand bolalar va o‘smirlar ijtimoiy maqomining o‘zgarishi. Noxush oilalarda voyaga yetgan farzandlar bilan bir qatorda, hozirgi kunda giyohvand bolalar va o‘smirlar safi yuqori daromadli oilalar farzandlari bilan to‘lib bormoqda. Bu oilalardagi o‘smirlarning moliyaviy erkinligi axloqiy me’yorlari yuqori bo‘lmagan alohida yoshlar

submadaniyatini shakllantirishga olib kelib, ularda yetakchi qadriyat vazifasini erkin vaqt o‘tkazish. bajaradi. Giyohvand moddalar esa muayyan hayot tarzining xususiyati hisoblanadi . Bugungi kunda, garchi bir dozasi uchun yuqori narx belgilansa-da, kokoin, geroin, "ekstazi" tabletkalari kabi giyohvand moddalarni iste’mol qilish kattaxavf tug‘dirmoqda. Birinchi iste’mol qilish bosqichi "yarim giyohvandlik" bosqichiga aylanib, unda o‘smir turli narkotik moddalarni qayta-qayta iste’mol qila boshlaydi. Turli narkotiklarni iste’mol qilgan o‘smir ularning ichidan birini tanlab oladi. Bu yerda og‘ishgan xulq-atvorning kasallikka aylanishi haqida gapirish mumkin. Chunki kerakli narkotik turi tanlangach, giyohvandning avval ruhiy, so‘ngra jismoniy tobeligi boshlanadi. O‘smirlik davrining kiyinchiliklari haqida yuqorida to‘xtab o‘galgan edi. O‘smir guruhlar o‘z xususiyatlariga ega bo‘lib, ularga kattalarning gamxo‘rligiga qarshi chiqish: hamda tengdoshlar bilan guruhlarga birlashish kabi xulq-atvor reaksiyalari hos. O‘smirning giyohvandlik xulq-atvori asosida uning shaxs tavsifi ko‘rsatkichlari hamda ruhiy va jismoniy og‘ishish sabablari yotadi Uning shaxsiyatiga esa quyidagi turli omillar ta’sir qiladi: а) biologik omillar: kasallik, charchoq munosabati bilan giyohvand moddalar qabul qilish; b) ruhiy: eyforiya holatini boshdan kechirishga qiziqish, o‘zini namoyon qilishga intilish, ijobiy ijtimoiy qiziqishlarning yo‘qligi, ruhiyatnint buzilishi; v) ijtimoiy: tengdoshlar guruhlari, modaning ta’siri; d) ijtimoiy madaniy va submadaniyatning ta’siri: ba’zi yoshlar guruhlari narkotiklarni hayotnint ajralmas bo‘lagi deb hisoblashadi; ye) yoshlarning giyohvandlashuv muammolarini uzoq vaqt oshkor qilmasliklari; j) narkotiklarga yetishish mumkinligi.

Yoshlar giyohvandigi bilan shug‘ullanayotgan pedagoglar va olimlar o‘smirlarning giyohvand moddalarni iste’mol qilishlari sabablari haqida o‘z nazariyalarini ilgari surmoqdalar. Bu nazariyalarning mazmuni va nomlanishi, ular qaysi omillarni eng muhim, deb hisoblashlariga ko‘ra aniqlanadi. Programmalashtirish nazariyasining tarafdorlari (G. A. Shichko, E. I. Bextel, A. N. Mayurov, S. N. SHeverdin, F. G. Uglov, A. A. Gabiani, A. I. Durandina, J. di Jennaro va boshqalar) ijtimoiy-madaniy omilni yaqqol ajratib, o‘smir spirtli ichimlik, giyohvand moddalarni iste’mol qilishi jamiyatda keng tarqalgan ichish- chekish an’analari, spirtli ichimliklar reklamasi, atrofdagilarning yomon namunasi oqibati, deb hisoblashadi. Demak, informatsion va psixologik tomonlardan, o‘quvchilarni spirtli ichimliklarni iste’mol qilishga qarshi qurollantirishimiz lozim. Ijtimoiy-pedagogik qarovsizlik nazariyasi tarafdorlari (D. V. Kolesov, V. Guldman, M. Raytenberg, A. F. Boyko, B. S. Bratus va P. I. Sidirov) bolalar va o‘smirlarning giyohvand xulq-atvorini mikro ijtimoiy muhitning noxush sharoitlari va o‘smirning psixologik xususiyatlari keltirib chiqaradi, deb hisoblashadi. Bu nazariya tarafdorlari, muammoning yechimi o‘quvchilarning ijtimoiy pedagogik qarovsizliklarini oldini olishda, deb ko‘rsatishadi. Bulardan kelib chiqqan holda shunday savol tug‘iladi: voyaga yetmaganlarning giyohvand bo‘lib qolishlariga nima sabab bo‘lmokda? Bunda hammasi muayyan bir shaxsga bog‘liqmi? Giyohvandlikning nafaqat o‘zi, balki shaxs rivojlanishi, uning ijtimoiy hayotda ishtirok etishi uchun yomon okibatlarni keltirib chiqarishi ham salbiy hodisadir. Giyohvandlik oqibatlari uch turga ajratiladi; biologik, ijtimoiy-psixologik va jinoiy. Biologik oqibatlarga faollik, shaxsning quvvat zahirasining tushishi, biologik ehtiyojlarning kamayishi (ovqat, uyqu), qarshilik ko‘rsatishning pasayishi, bola organizmining barbod bo‘lishi knradi . Ijtimoiy-psixologik oqibatlarni bolaning axloqiy degradatsiyasi deb tavsiflash mumkin. Unda avval giyohvand modda iste’mol qilishdan boshqa qizikishlari va

ehtiyojlari pasayadi, so‘ngra bu ehtiyojlar umuman yo‘q bo‘lib ketadi. Bolaning giyohvand modsaga kiziqishi butun hayotining o‘rnini bosadi. Atrof-muhit giyohvand tomonidan giyohvand modsalarni topishni va iste’mol qilishni og‘irlashtiruvchi va yenshllashtiruvchi nuqtai nazardan baholana boshlaydi. Jamiyat bilan foydali ijtimoiy aloqalar uziladi (giyohvand do‘stlaridan ajraladi, o‘qishni xohlamaydi). Ruhiy qulay holat faqatgina giyohvand moddaning kerakli me’yori iste’mol qilinganda yuzaga kelishi mumkin bo‘lib qoladi. Giyovhandlikning jinoiy oqibatlari biologik va iJtimoiy-psixologak oqibatlar bilan izohlanadi. Bu o‘zaro aloqaning mexanizmi quyidagi ko‘rinishga ega. Giyohvand o‘z qiziqishi, ehtiyojlarini qondirish uchun o‘qishni yoki ishini tashlashi kerak. Chunki uning vaqti faqat giyohvand moddalar izlash: bilan o‘tadi. Ularni doimiy xarid qilishga mablag‘ yetishmaganligidan, giyohvand ularni noqonuniy yo‘l bilan qo‘lga kiritish imkoniyatlarini izlaydi (o‘g‘rilik, talon-taroj orqali). Pul yo‘q bo‘lgan hollarda, giyohvand o‘z maqsadiga yetishish uchun har narsaga, xatto qotillikka ham tayyor bo‘ladi. Narkotik vositalarni noqonuniy ishlab chiqarish, qo‘lga kiritish, saqlash yoki sotish, bolalarni narkotik moddalar iste’mol qilishga undash, tarkibida narkotik moddalar bo‘lgan o‘simliklarni yetishtirish, ularni iste’mol qilish uchun maxsus joylarni tashkil qilish bilan bog‘liq jinoyatlar ma’lum guruhlarga mansubdir. Narkotik moddalarni iste’mol qiluvchi o‘smirlarni aniqlash muayyan qiyinchilik tug‘diradi. Bu bolalarni davolash biiai bevosita tibbiy-narkologikxizmatxodimlari shugullanadilar, ijtimoiy pedagogning maktabdagi asosiy faoliyati narkomaniya profilaktikasidir. Milliy va xorij pedagogik adabiyotlarida zararli odatlar profilaktikasi masalalarini o‘rganish natijasida yosh avlodning giyohvandlikka qarshi tarbiyasi masalasida ikki asosiy tendensiya mavjudligi ma’lum bo‘ldi: axborot-faoliyat yondashuvi (milliy adabiyotlarda) va informatsion-emotsianal yondashuv (xorij amaliyotida).

Axborot-faoliyat yondashuvi tarbiyalanuvchining o‘zini giyohvandlikka qarshi faoliyatga jalb qilish orqali giyohvandlikkaqarshi kurashishni nazarda tutadi (A.. N. Yakushev, K. R. Ismagilov). ynformatsion-emotsianal yondashl’da axborot bilan bir qatorda, ijtiMoiy- psixologik treningga ham katta e’tibor qaratiladi. Xorij giyohvandlikka qarshi tarbiyasida faol metodlarga yetakchi rol topshirilib, ularning o‘ziga xos xususiyati faoliyat, ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga qaratilganlikdir. Bundan kelib chiqadiki, ijtimoiy pedagog maktab o‘quvchilari bilan birgalikda giyohvandlikka qarshi dasturni ishlab chiqayotganida faol metodlardan foydalanishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday zamonaviy metodlarga giyohvandlikka qarshi treninglar, o‘yinlar kiradi. Falsafa, sotsiologiya va pedagogikada o‘yin shaxs ijtimoiy individualligini shakllantirish usuli hisoblanadi. O‘yin nazariyachilari, bolalar va o‘smirlar yoshidagi o‘yin hayotga tayyorgarlik usullaridan biri, deb hisoblanishini tan olishgan. Uning faoliyati boshqalar tajribasini o‘zida sinab ko‘rishning tayyor modeli hisoblanib, shaxsning aqli va hissiyotiga ta’sir qiladi. Uzoq muddatli o‘yinlar rolli o‘yinlarning maxsus turi hisoblanib, uning asosiy xususiyatlari ommaviylik, muddatining uzunligi, o‘yinning real haqiqatlar bilan boglanib ketishidir. Uzoq muddatli o‘yii darsdan tashqari tadbir sifatida o‘tkazilib, giyohvandlikka qarshi xulq-atvor, munosabatni shakllantirishga qaratilgan. Bu o‘yinni o‘tkazishda ijtimoiy pedagogning vazifasi rollarni tarbiyaviy samaradorligini yuqori darajada ta’minlaydigan qilib taqsimlashdir. Xususan, pedagog yoki pedagoglar guruxi o‘yinda qatnashadilar, yuqori sinf o‘quvchilari esa pedagoglar va o‘smirlar o‘rtasida vositachi bo‘ladilar. Ijtimoiy pedagog maktab ta’lim-tarbiyasining turli yo‘nalishlariga moslab o‘yinni tashkillashtiradi. Ona tili va adabiyoti, tarix, davlat va huquq asoslari, kimyo, biologiya darslarida o‘quvchilar insho, bayon, diktant yozishadi, giyohvandlikka qarshi kurash mavzusida nutqva referatlar bilan chiqish qilishadi. Sinfdan tashqari faoliyatlarida ular gayohvandlikka qarshi qaratilgan devoriy gazetalar, rasmlar tayyorlashadi. Shuningdek, intervyu metodi ham qo‘llanilib, u

nafaqat giyohvand shaxslardan, balki ularning oila a’zolari, ko‘shnilaridan ham olinadi. Sinfdan tashqari faoliyatda ijtimoiy pedagog o‘smirlarga mahalliy huquqni muhofaza qiluvchi, ijtimoiy, tibbiy-narkologik muassasalar bilan aloqalar o‘rnatishga yordam beradi. Barcha materiallar pedagog-tashkilotchida to‘planadi va uzoq muddatli o‘yinni yakunlaydigan teatrli sahna ko‘rinishida ishlatiladi. Uzoq muddatli o‘yin o‘quvchilarning giyohvandlikka qarshi faoliyati bilan ham bog‘liq bo‘ladi. Unda o‘quvchilar mustaqil ravishda giyohvandlikka qarshi adabiyotlarni o‘rganishadi, referat va ma’ruzalar tayyorlashadi, reydlarda ishtirok etishadi, mahalliy giyohvandlik holatini o‘rganish bo‘yicha mustaqil tadqiqotlar olib borishadi.

Adabiyotlar:1. Kurbanov Sh., Seytxalilov E. Otvetstvennost obrazovaniya v preduprejdenii narkomanii. — T.: 2003. 2. Sharipova D. D., Chernikov V. G. Protivonarkoticheskoye vospitaniye podrastakyadego pokoleniya. — T.: U q ituvchi, 1991. 3. Nikolayeva L. P. Uroki profilaktiki narkomanii v shkole. — M.: Izd.Mosk.psixologo-sots.instituta: Voronej: MODEK, 2003. Metodika i texnologiya rabotn sotsialnogo pedagoga / Pod red. M.A.Galaguzovoy. — M.: Izd.sentr «Akademiya», 2002. Sharipova D. J. Chekmasdan yoshlik gashtini sur. — T.: 1999. Najmitdinova O. Orttirilgan immun tanqisligi. — T.: Abu Ali ibn Sino, 1998.

Похожие

Jinoyatchilik bolalarda delinkventlik xulqi vujudga kelish shakli sifatida

Alkogolizm bolalar xulqida deviantlikni vujudga keltiruvchi shakli sifatida

Ijtimoiy pedagogikada axloq me’yorlari va undan chetga chiqish tushunchasi. Deviatsiya

Pedagogik me’yordan og’ishlikning xususiyati

Xayolning bolalarda rivojlanishi