Alkogolizm bolalar xulqida deviantlikni vujudga keltiruvchi shakli sifatida - Педагогиka - Рефераты

Alkogolizm bolalar xulqida deviantlikni vujudga keltiruvchi shakli sifatida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Alkogolizm bolalar xulqida deviantlikni vujudga keltiruvchi shakli sifatida Reja: 1. Bolalar ichkilikbozligi – ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida. 2. Bolalar ichkilikbozligining sabab va oqibatlari 3. Bolalarda spirtli ichimliklar ichishga (moyilllik) berilish darajalari 4. Alkogol iste’mol qilishga moyil bo‘lgan bolalar bilan ijtimoiy- pedagogik faoliyat yuritish tuzilmasi. 5. Alkogol iste’mol qilishga moyil bo‘lgan bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat mazmuni 6. Alkogol iste’mol qilishga moyil bo‘lgan bolalar yosh ko‘rsatkichlariga ko‘ra olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat xususiyatlari

I. Bolalar ichkilikbozligi – ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida Bugungi kunda bolalar alkogolizmi eng jiddiy ijtimoiy-pedagogik muammolaridan biridir. Bu muammo madaniy, siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy ildizlarga ega. Bu muammoga qarshi kurashishda samarali chora-tadbirlar kurishda bu muammoning tarixini bilish muhimdir. Spirtli ichimliklarni iste’mol qilish odati 8 ming yil ilgari vujudga kelgan. Arab kimyogari Albukazis Koza tomonidan ishlab chiqilgan turli o‘simlik moddalarining achishi sababli hosil bo‘ladigan etil spirti keng tarqalib iste’mol etila boshlandi. Aroq VI asrda kashf etilgan. Aroq benedektin-manaxi tomonidan barcha monastirlarda tarqatila boshlandi. Hokimlar hamma vaqt ichkilikbozlikka qarshi kurashib kelganlar. Spirtli ichimliklarni sotishni mann etuvchi qattiq qarorlar chaqarib, nazorat qilganlar. Ivan Grozniy, Boris Godunov, Yekaterina II lar davrida spirtli ichimliklarni iste’mol qilish va tarqatishga qarshi chiqargan farmonlari bu ichimliklarning to‘la yo‘qotilishiga erishilmadi va aholining ichkilikbozlik muammosi hal etilmadi. Bunga qator sabablar ham mavjud edi. Birinchisi – ichkilikbozlik odamlarni jamiyatda mavjud muammolardan chalg‘ituvchi voqelik sifatida o‘rin tutardi. Ikkinchi sabab – spirtli ichimliklarni sotishdan davlatga katta moddiy manfaat bor edi va mavjud. Sobiq Ittifoq davridagi statistik hisobotlarda, 1980 yil 1950 yilga nisbatan, 10,4 barobar ortiq spirtli ichimliklar ko‘proq iste’mol qilingan. Bu ma’lumotga uyda tayyorlangan aroq, musallas va sharoblar kiritilmagan. Sotsiologlarning fikricha, jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, har yili jon boshiga 8 litr spirtli ichimligi to‘g‘ri keladi. Bu millatlarning genofondi o‘zgarishiga olib keladi. Bu holatda sog‘lom bolalarga nisbatan ruhiy, jismoniy og‘ishgan, nosog‘lom bolalarni spirtli ichimliklarga juda yosh davrlaridan va tez o‘rganib qolishi juda xavotirli omillardandir. Alkogolizmning bir necha belgilari mavjud. Tibbiy nuqtai nazardan alkogolizm surunkali kasallik bo‘lib, davolanishi zarur. Ijtimoiy jihatdan alkogolizm - shaxsni deviant (xulqiy og‘ishganlik) hulq-atvorining shakli bo‘lib,

shaxsni ijtimoiy degradatsiya 1 lash, spirtli ichimlikka qarshi davolash patologiyasi bilan xarakterlanadi. Alkogolizm rivojlanishining boshlang‘ich bosqichida insonalohida kasalmand ahvolga tushadi. Doimiy ravishda spirtli ichimliklarni iste’mol qilish natijasida kasallik rivojlanib ichkilikbozlik deb nomlanuvchi holatga olib keladi. Bu ikki ichkilikbozlik va alkogolizm holati bir-biri bilan o‘zaro aloqador bo‘lib, quyidagi holatlarga sabab bo‘ladi: jinoyatchilik, huquqbuzarlik, ijtimoiy parazitizm (tanballik), ma’naviy ahloqsizlik, hulq-atvor buzuqligi, o‘z-o‘zini o‘ldirish. Bolalar alkogolizmiga 18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlardagi kasallikning birinchi ko‘rinishldari kiritiladi. Kattalarga nisbatan bolalar alkogolizmi bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega: 1. Spirtli ichimliklarga tez o‘rganib qolish. Agar kattalarda ichkilikbozlikdan alkogolizmgacha bo‘lgan davr5-10 yil bo‘lsa, bolalarda surunkali alkogolizmga o‘tish 3-4 marta tezroq yuz berishi mumkin. Bu bolalar organizmining anotomik-fiziologik tuzilmasiga bog‘liq. Bolalar miyasi kattalardan farqli ravishda, suvga boy, oqsilning kamligi, suvda esa alkogol yaxshi erishi va organizmga tez singishi, uning 7 % foizi faqatgina o‘pka va jigarda qolishiga olib keladi. Qolgan 93 % barcha organ va tizimlarni ishdan chiqaruvchi zahar sifatida tarqaladi. Bola bu zaharga tezda o‘rganib qolishiga olib keladi. 2. Kasallikning og‘ir kechishi. Bu bola organizmining shakllanish bosqichida turganligi bilan organizmning asab tizimi alkogol ta’siriga qarshi kurasha olmasligi natijasida organizm va asab tizimini buzuvchi, og‘ir tuzatib bo‘lmaydigan jarayonga sabab bo‘lishi bilan ifodalanadi. 3. Bola tomonidan alkogolni (katta) ko‘p miqdorda iste’mol qilish. Bu bolalarning alkogolni iste’mol qilishi jamiyat tomonidan nazorat qilinadi, shu sababli ham bolalar yashirincha, birdaniga ko‘p miqdorda iste’mol qilishga harakat qiladilar. 4. Ichkilikbozlikning tez rivojlanishi. O‘smirlar istagan bo‘lar-bo‘lmas sabablar tufayli ichishni me’yoriy odat qilib oladilar, yengil mastlik holatidayoq 1 Degradatsiya - (fransuzcha degradation) – doimiy yomonlashish, o?irlashish, tushish, ҳ arakatning or қ aga ketishi

ular o‘zlaricha ishonchsizlik holatini sezadilar. Shu sababli ular to‘liq mastlik holatigacha ichishga intiladilar. Shundagina ichimlikni muvaffaqiyatli, to‘liq darajali hisoblaydilar. 5. Davolashning kam samaraliligi . Voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi ichkilikbozlik xulqiy og‘ishganlik bilan uzviy bog‘liqdir. O‘smir uchun alkogolizmning eng asosiy xavfliligi shundaki, u o‘z-o‘zini nazorat qilish xususiyatini bo‘shashtiradi. Ichkilikbozlik va jinoyatchilik o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik bir qator illatlarga sabab bo‘ladi:  Voyaga yetmaganlar ko‘pgina jinoyatlarni mast holatda sodir etadilar (22 % o‘g‘rilik, 76 % bezorilik, 6 % zo‘ravonlik, 56% bosqinchilik). Ko‘pgina zo‘ravonlik holatlari (agressiv) mastlikda sodir etiladi. Bu holat – mastlik odatiy sharoitdagi ijtimoiy hulq-atvor ko‘nikmalarining yo‘qolishiga sabab bo‘ladi;  ko‘pgina jinoyatlar spirtli ichimliklar sotib olish uchun mablag‘ga ega bo‘lish maqsadida sodir etiladi;  ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarda ko‘pgina jinoyatlarni sodir etishga intilish (kriminologiyada “mast motivatsiya” atamasi mavjud);  ichkilikbozlik (kriminal) jinoyatchilik holatlarining vujudga kelishiga sabab bo‘ladi;  ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarning jamiyatdan xulqiy og‘ishgan tengdoshlari guruhlariga qo‘shilishlarida vosita sifatida namoyon bo‘ladi;  ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarni jinoyatchilik faoliyatiga qo‘shilib qolishlariga sabab bo‘lib, uni ko‘pincha katta yoshdagilar tashkil etadi. II. Bolalar alkogolizmining sabablari va oqibatlari Bolalar turli mutaxassislar: tibbiyot xodimlari, pedagoglar, psixologlar turlicha baho beradilar. Alkogolizm sabablari va oqibatlari quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan Bolalar alkogolizmining sabablari va oqibatlari Yosh Sabablar oqibatlar

ko‘rsatkichlari Ilk bolalik davri 0-3 yosh 1. Mastlikda hosil bo‘lgan homila 2. Boshlang‘ich 3 oy davrida homiladorlikdagi ichkilik ichish 3. Emizikli davrida alkogol iste’mol qilinish  epilepsiya (tutqanoqlik), aqli norasolik;  jismoniy rivojlanishdagi norasolik;  ruhiy rivojlanishdagi norasolik Maktabgacha va kichik maktab yoshi 3-9 yosh 1. Ota-onalarning pedagogik savodsizligi 2. Oilaviy alkogolizm an’analari  organizmning alkogol bilan zaharlanishi  spirtli ichimliklarga qiziqishning shakllanishi O‘smirlik va yoshlik davri 9-18 yosh 1. Nosog‘lom oila 2. O‘z-o‘ziga bino qo‘yish 3. Ommaviy axborot vositalarining pozitiv reklamalari 4. Bo‘sh vaqtning ko‘pligi 5. alkogolizm oqibatlari haqida bilimning yo‘qligi 6. shaxsning psixologik xususiyatlari 7. muammodan qochish  alkogolga qiziqishning shakllanishi  spirtli ichimliklarni iste’mol qilish odatining shakllanishi  alkogolizmning hulqining stereotiplarini ishlab chiqish  alkogoldan mastlik holatida huquqbuzarlik holatlarini sodir etish  alkogoldan mastlik holatida huquqbuzarlik holatlarini sodir etilishining anglanmaganligi  psixik muammollarni hal etishda alkogoldan doping sifatida foydalanish  alkogolga bo‘ysinib qolish Fanda to‘plangan ma’lumotlar homilador ayolning spirtli ichimliklar iste’mol qilishi qanchalik og‘ir oqibatlarga olib kelishini ko‘rsatadi. Bunda rivojlanayotgan homila bilan alkogolning qanchalik aloqador bo‘lishi zarur moddalar bilan

ta’minlanishi ona qornidagi homilani himoya pardasi orqali o‘tadi. Biroq etil spirti va zaharni himoya parda to‘sa olmaydi. Boshlang‘ich 3 oy mobaynida, homiladorlikda homilaning ichki organ va sistemalari shakllanish jarayoni sodir bo‘ladi. Homilaning alkogol bilan zaharlanishi turli norasolik va nuqsonlarga sabab bo‘ladi. Homila alkogoldan umuman himoya etilmasligi tufayli uning miyasiga zarar yetkazadi. Shu sababli bosh miyada suv to‘planishi, shishlar, grijalar bilan og‘rigan bolalar dunyoga keladi. Bunday bolalar ilk bolalik davrida yoki nobud bo‘ladilar yoki butun umrga aqliy noraso bo‘lib qoladilar. Ikkinchi bosqich maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bosqich. Bu bosqichda ikki sabab bo‘lib, ota onalarning pedagogik savodsizligi va oilaviy hamda maktab an’analari hisoblanadi. Pedagogik savodsizlik ota onalar alkogolni (dori darmon) shifoviy modda deb hisoblaydilar.Alkogol ishtahani kuchaytiradi, kamqonlikni tuzatadi, uyquni yaxshilaydi, Tish chiqishini osonlashtiradi. Ota- onalar bolalarga yoshlik davridan spirtli ichimlikni kichik miqdorlarda ichirib turilishi katta bo‘lganida alkogolga berilib ketishi oldini oladi degan fikrlar yuradi. Bolalarning ichkilikbozlikka odatlanishiga yaqin qarindoshlarining spirtli ichimlik iste’mol qilishlari hamda oilaviy an’analar sabab bo‘ladi (tantanali, xursandchilik yoki yomon kunlarda spirtli ichimliklar ichishlar). Bunday bayram kunlarida bolalarga ham spirtli ichimliklar quyib beradilar. Bunday oilalarda spirtli ichimliklar ichish yomon hisoblanmaydi, bolalarni spirtli ichimlik ichishlari esa tashvish tug‘dirmaydi. Bolalar ichkilikbozlik odatlarini spirtli ichimlik ichishga boshlashdan ancha avval bilib oladilar. Bolalar o‘yinlarida kattalarga taqlid qilib qadah so‘zlari gapiradilar, bakallarni urishtiradilar, ularning mast holatlarini o‘xshatadilar, kichik yoshdagi maktab bolalarida alkogol tantanalar va uchrashuvlarda doimiy odatiy hol degan tasavvur paydo bo‘ladi. Alkogolning o‘zi gendan o‘tmasligi, faqatgina ota-onalaridan olgan xarakteri xususiyatlaridan kelib chiquvchi unga moyilligini o‘tishi biologik tekshirishlar

bilan isbotlangan. Bolalarda ichkilikbozlikning rivojlanishida ota-onalarining yomon odatlari, oilada ichkilikbozlik holatlari asosiy rol o‘ynaydi. Uchinchi bosqich o‘smirlik va yoshlik davrlari. Asosiy sabablar qilib quyidagi yettitasini ko‘rsatish mumkin: oilaviy sharoitlar yomonligini; ommaviy axborot vositalarida pozitiv reklamalar; bo‘sh vaqtida hech bir ish bilan shug‘ullanmaslik; alkogolizm oqibatlarini bilmasligi; muammolarni hal etish bilan shug‘ullanmasligi; psixologik xususiyatlari; o‘zini tashkil toptirish. Bu davrda alkogolga berilishi yuzaga kelishi sodir bo‘ladi, bu berilish odatga aylanadi, bu odat esa ko‘pchilik hollarda alkogolga qaram bo‘lib qolishi hollariga olib keladi. 1. Alkogol oilada noxush holat ko‘rsatkichi sifatida Bolalarni ma’naviy tarbiyalash va rivojlantirishning muhim shartlari oilaviy munosabatlarning ma’naviy-emotsional tomonlari hisoblanadi. Boshqa oilalarga nisbatan bolalar ko‘proq spirtli ichimlik iste’mol qilishni boshlaydigan oilalarning bir necha turlari mavjud: 1. Janjalkash oilalar, bunda oilaviy munosabatlar dushmanlik, raqiblik, yakkalanish, oila a’zolari orasida keskinlik ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Oila a’zolari bir-birlarini yomon xususiyatlarini ko‘rsatib ayblaydilar va bir- birilariga yomon niyatda bo‘ladilar. Qandaydir bir yon bosishga erishish uchun bolalar spirtli ichimliklar iste’mol qila boshlaydilar. 2. Alkogol o‘zini namoyon qilish vositasi sifatida. O‘smirlar ichkilikbozliklarining sabablaridan biri – bu kattalarga o‘xshashni istashdir. Spirtli ichimlik ichishni bunday o‘smirlar mardlik va dovyuraklik, mustaqillikdan belgi deb hisoblaydilar. Ma’naviy cheklanganligi, maktab jamoasida o‘zini namoyon eta bilmaslik bunday o‘smirlarni spitli ichimlik ichishga, ko‘chadagi o‘rtoqlari orasida o‘zini ko‘rsatishga majbur etadi. 3. Alkolog reklama sifatida. Spirtli ichimliklarni ichishni kino, televideniye, reklamalarda ommalashtirish spirtli ichimliklarni iste’mol qilishga o‘smirlarni qiziqtiradi. AQSH lik sotsiologlar spirtli ichimlik ichadigan kinoqahramonlar

namunasi (ular asosan ijobiy rollarni o‘ynaydilar) o‘smirlarni ichkilikbozlikka jalb etishning eng ta’sirli usulidir. 4. Alkogol vaqtni o‘tkazish vositasi sifatida. Maktabdan tashqari bolalar va o‘smirlar muassasalari sonining kengayib ketishi turli xil ta’lim xizmatlari uchun to‘lanadigan narxlarning qimmatligi (musiqa, raqs va boshqalarga o‘rgatish) ko‘pchilik o‘smirlarning bo‘sh vaqtlari ko‘p bo‘ladi. Foydali ish bilan shug‘ullanmaydigan o‘smirlar ko‘chalarda to‘dalarga qo‘shilib odatda spirtli ichimliklari icha boshlaydilar. 5. Alkogol me’yordagidan psixik kamchiliklari o‘rnini to‘ldiruvchi vosita sifati. Bolalarda alkogolizmini rivojlanishiga ko‘pincha psixik sog‘lomligidan kamchiliklari yoki ijtmoiy moslashishiga xalaqit qiluvchi jismoniy sog‘lig‘idagi kamchiliklar sabab bo‘ladi. Nuqsonning paydo bo‘lishi sababidan qat’iy nazar (tug‘ma kamchilikmi, psixik kasallanishmi) bolada atrofdagilar bilan munosabatlar buziladi, o‘ziga noto‘g‘ri baho berish yuzaga keladi. Bunday hollarda alkogol bola shaxsidagi mavjud moslasha olmaslikni silliqlashga imkon beruvchi, o‘rnini to‘ldiruvchi omil hisoblanadi, uning tengdoshlari orasiga qiynalmasdan kirib borishini ta’minlaydi. Alkogol hayoliy haqiqat sifatida. Ba’zi bir o‘smirlar o‘zidagi mavjud keskinlikni yo‘qotish, yomon tashvishlardan ozod bo‘lish maqsadida spirtli ichimlik iste’mol qiladilar. Keskin vaziyatlar oilada yoki maktab jamoasida begonalashib qolishi sababli yuzaga kelishi mumkin. O‘smirda dunyodagi hamma hayotiy tashvishlarni spirtli ichimlik ichib hal qilish mumkin degan fikr paydo bo‘ladi. Alkogolizmning oqibatlari 1. Itimoiy-iqtisodiy (o‘qishni tashlab ketish, ishlab chiqarish mahsuldorligini keskin pasayishi, ishlab-chiqarish va maishiy jarohatlar sonining oshib borishi, turli xil alkogolizmga qarshi chora-tadbirga harajatlar sarflash).

2. Ijtimoiy-psixologik (oilaviy, maktab, mehnat yoki boshqa ijtimoiy-ijobiy aloqalarining uzilishi, shaxsning ma’naviy va ruhiy barbod bo‘lishi, mikromuhitda ma’naviy-psixologik vaziyatning yomonlashishi). 3. Криминал (жиноятлар содир этиш, бошқа одамлар билан жиноий фаолиятларга қўшилиб кетиш, криминализиция ва виктилизация 2 юзага келиши учун қулай вазиятлар яратилиши).Jismoniy (alkogol iste’mol qilgan aniq bir shaxsning o‘zigina emas, balki kelajak avlod sog‘lig‘i uchun ham zarar keltiriladi). III. Spirtli ichimlik ichishga bolalarning (moyillik) berilish darajalari Katta sinf o‘quvchilarining spirtli ichimliklar iste’mol qilishlari jarayonini o‘rganib chiqqan olim-fiziologlarning tekshirishlariga tayanib yettita darajalarini ko‘rsatish mumkin. Bolalarning spirtli ichimlik ichishga berilish darajalari Bosqich nomi Sabablari 1. Nolinchi daraja --//-- 2. Boshlang‘ich daraja  Kattalar dunyosiga qo‘shilish  “hamma kabi bo‘lish” 3. Alkogolni ba’zan iste’mol qilib turish  kayfiyatni ko‘tarish  o‘ziga ishonchini oshirish  o‘z ko‘rinishini yaxshilash  organizmni quvvatini oshirish  erkin xis etish  do‘stlari orasida vaqtni xursandichilikda o‘tkazish 5. Yaqqol psixik qaramligi  hayot tashvishlaridan vaqtinchalik chalg‘ish  o‘ziga ishonchini oshirish 6. Jismoniy bog‘liqlik  o‘zini yomon xis etishini yo‘qotish  avvalgi ichganlari ta’sirida 2 Виктилизация ( лотинча victime- і он ) – ижтимоийлашиши учун но қ улай шароит , вазиятлар , Бунинг о қ ибатида инсон қ урбон б қ либ қ олади

 hayot tashvishlarini esdan chiqarish uchun  hayotiy kuch-quvvatini oshirish uchun 7. Shaxsning alkogolizm bilan buzilishi  kasalmand holatini yo‘qotishga intilish Nolinchi darajasi o‘zining shaxsiy fikri bo‘yicha sog‘lom hayot kechirishga intiluvchi hech qachon spirtli ichimlik ichmagan balog‘at yoshiga yetmagan bolalarni ifodalaydi. Spirtli ichimliklar ichishdan bosh tortish sabablari: spirtli ichimliklarning organizmga, o‘zini xis etishiga va hulqiga yomon ta’sir ko‘rsatishiga ishonishi. Boshlang‘ich bosqichida spirtli ichimliklarini alohida hollarda yoki judakam hollarda iste’mol qiladilar Alkogolni iste’mol qillganda o‘zini yomon xis qiladi, spirtli ichimliklar yoqmaydi. Alkogolni iste’mol qilish sabablari quyidagilardan iborat: kattalar dunyosiga qo‘shilish, hamma kabi bo‘lish, bu bosqich odatda 2-3 oy davom etadi. Vaqti-vaqti bilan spirtli ichimlik ichish alkogoli bor turli ichimliklarni ichib ko‘rib bilan ifodalanadi. Kichik miqdordagi spirtli ichimliklar eyforiyani keltirib chiqaradi. Alkogolni iste’mol qilish sabablari: kayfiyatni ko‘tarish, o‘ziga ishonchini oshirish, kommunikabelligini ko‘tarish, bu davr 3-4 oy davom etadi. Yuqori xavfli darajali davri ichkilik ichish uchun odatda sabablari ko‘payib borishi bilan ifodalanadi, odatda. oyiga ikki marotabadan ko‘proq. Sabablari: o‘zini tetik xis etish yoki erkin xis etish uchun, do‘stlari bilan vaqtini xursandchilikda o‘tkazish uchun. Bu davrning davomiyligi 4-12 oydan iborat. Bu bosqichda alkogolni iste’mol qilishga faol intilishi namoyon bo‘ladi, uning ta’sir kuchini tushunib oladi. Alkogol ta’siri ostida o‘smirlarda faqatgina yaxshi kayfiyat paydo bo‘libgina qolmay, balki faolligi va tajovuskorligi ham oshadi. O‘smirlar o‘zlaridan bir necha yosh katta bolalar bilan aloqalar o‘rnatadilar . Kattalardan mast holatlarini yashirishga o‘rganadilar. Bu bosqichda spirtli ichimliklarga odatlanib qoladi, lekin hali bog‘lanib, qaram bo‘lib qolgan emas. Alkogolga yaqqol psixik bog‘lanib qolganligi darajasi. Alkogoldan mast bo‘lish o‘smirlarning juda yoqtiradigan psixik holatiga aylanib qoladi va ulardan

bolalar kayfiyatini, hulqini boshqaruvchi sifatida foydalanadilar. Sabablari: vaqtinchalik hayot tashvishlaridan chalg‘ish, o‘ziga ishonchini oshirish. Psixik bog‘lab qolish 1,5 yil davomida yuzaga keladi. Bu bosqichda alkogolga psixik qaram bo‘lib qolishi shakllanadi. Spirtli ichimlik iste’mol qilish kunlik sur’ati ortib boradi. Alkogol ichishga intilish endi faqatgina kechki paytlarda emas, balki butun kun davomida davom etadi, shu bilan birga sutkalik me’yori ortib boradi. Spirtli ichimlik iste’mol qilishni to‘xtatgan paytlarida jahldor, ta’sirchan bo‘lib qoladilar. Ularning kayfiyatlari tez o‘zgarib yomonlashadi, ko‘pincha janjalkashlik va jahldorliklari namoyon bo‘ladi. Ular kichik bolalarni spirtli ichimlik ichishga jalb qiluvchi bo‘ladilar. Bunday hollarda pedagogik va tarbiyaviy ta’sirlardan tashqari tibbiy choralar – narkologga murajjat etish va davolash zarur bo‘ladi. Alkogolga jismoniy bog‘lanib qolish darajasi. Spirtli ichimlikka juda o‘rganib qoladi, boshi og‘rib, xumor qiladigan bo‘lib qoladi, alkogolni iste’mol qilish miqdori nazorat qilinmaydi. Jismoniy bog‘lab qolishlik spirtli ichimlik iste’mol qilganida 3-5 yil davomida yuzaga keladi. Bu davrda alkogolga psixik va jismoniy bog‘liqligi kuchayishi sodir bo‘ladi. Yaqqol ifodalangan bosh og‘rig‘ini yo‘qotish sindromi paydo bo‘ladi. Bosh og‘rig‘i paytida kayfiyati yomonlashishi, xafa bo‘lishi, ko‘ngli bo‘shashib ketishi, organizmi fiziologik vazifalarining buzilishi kuzatiladi: tez terlab ketadi, qo‘llari qaltiraydi, yura kurushi tezlashadi. Bu bosqichda shaxsning patologik xususiyatlari tez shakllanadi, u ta’sirchan, jahldor, tajang, qo‘pol, beraxm bo‘lib qoladi. Intellektual rivojlanishi sekinlashadi. Bolalar tez-tez mashg‘ulotlarni o‘tkazib yuboradilar, yomon o‘qiydilar. Ba’zan uylaridan ketib qolib daydib yuradilar. Bu bosqichda darxol kasalxonada davolash kerak bo‘ladi. Shaxsning alkogolik buzilish darajasi surunkali ichkilikbozlikning rivojlanishi bilan ifodalanadi, spirtli ichimlikka chidamliligi pasayadi. OGir jismoniy bog‘liqligi shunchalik kuchliki, u alkogoldan psixik bog‘liqlikdan ham ustun bo‘ladi. Sabablari: yomon ahvolini tuzatishga harakat qilish. Bunday holatda darhol kasalxonada davolash zarur bo‘ladi.

IV. Alkogol iste’mol qilishga moyil bo‘lgan bolalar bilan ijtimoiy- pedagogik faoliyat yuritish tuzilmasi Ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu aniq bir bolaga uning individual muammolarini hal etish uchun yordam ko‘rsatishga qaratilgan faoliyatdir. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat quyidagi prinsiplarga tayanadi:  bolaga individual-shaxsiy yondoshish  bola shaxsining ijobiy tomonlariga e’tiborni qaratish  bolaga yondoshishning obyektivligi  konfedensialligi 3 ijtimoiy-pedagogik faoliyat har qanday boshqa faoliyat kabi o‘z tuzilishiga ega va quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topgan: maqsad, subyekt, obyekt, funksiyalari, metodlari, shakllari, spirtli ichimlik ichishga odatlangan bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat olib borishning tuzilishi har bir tarkibiy qismi mazmuni bilan tanishib chiqamiz. Birinchi - tashkiliy qismi. Alkogolizmga odatlangan o‘smirlar bilan ijtimoiy- pedagogik faoliyatning maqsadi bolalarda alkogolizmni rivojlantirishga imkon beruvchi salbiy omillarni yo‘qotishga qaratilgan. Birinchi omili – individual psixologik hisoblanadi, bu shaxsiy xislatlari buzilishiga, sabablilik doirasining zararlanishini o‘z ichiga oladi. O‘smirning munosabatlar ko‘nikmalari rivojlanmagan, pedagogik qarovsiz, psixik rivojlanishi (ZPR) ortda qoladi. Ikkinchi omil – individual-somatik – spirtli ichimlik ichishga odatlangan bolada nasliy somatik kasalliklar bo‘ladi, ular jismoniy kasalliklar rivojlanishdan ortda qolishga olib keladi. Uchinchi omil – ijtimoiy-maktabdan tashqari, bu kattalar tomonidan bola huquqlari buzilishini, bola qarovsiz qolganini yoki kattalar bolani haddan tashqari qattiq tarbiyalash bilan shug‘ullanishlarini anglatadi, yoki bolani noqonuniy 3 kofedensial (lotincha confidential - ishonish) – ishonuvchi, ovoza қ ilinmaydigan, maxfiy

harakatlarga jalb etadilar, oilaning ijtimoiy mavqei past, oilaviy o‘zaro munosabatlar yomon bo‘ladi. To‘rtinchi omil – ijtimoiy maktab, ya’ni sinfdagi yomon ta’sir qiluvchi psixologik muhit, o‘quv guruhining (sinfning) past ijtimoiy mavqei. Bu omillar bolaga ta’sir ko‘rsatadi, unda spirtli ichimliklarga bog‘lanib qolishni rivojlantiradi. Shuning uchun, ijtimoiy-pedagogik faoliyat bolaning ijtimoiylashishini qiyinlashtiruvchi omillarni yo‘qotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning maqsadlarini quyidagi vazifalarni hal etish bilan amalga oshirish mumkin: 1. Ma’lum bir o‘smirga faol yordam ko‘rsatish va himoyalash usullarini yaratish. 2. O‘smirda ijobiy qadriyatli yo‘nalishlar shakllantirish 3. O‘smirni ijtimoiy-foydali faoliyatga jalb etish. 4. Faol shaxsni tarbiyalash. Unga fuqarolik, oilaparvarlik sifatlarini rivojlantirib, o‘ziga to‘g‘ri baho berishini shakllantirib tarbiyalash kerak. 5. Bolaning jismoniy va psixik sog‘lomligini mustahkamlab borish. 6. Bolaning huquqiy madaniyati asoslarini shakllantirish. 7. Qiyin vaziyatlarda yo‘l topa bilish ko‘nikmalarini shakllantirish. Ikkinchi tarkibiy qism – bu uning subyekti. Faoliyat subyekti ijtimoiy- pedagogik hisoblanadi, lekin undan tashqari maxsus ishlar bo‘yicha mutaxassislar ham valeolog, psixolog va ota-onalar ealb etilishi mumkin. Uchinchi tarkibiy qismi – bu obyektdir, butun ijtimoiy-pedagogik faoliyat tashkil etiladigan obyekt. Faoliyat obyekti alkogolizm jarayoniga turli darajalarda berilgan bolalar hisoblanadilar. To‘rtinchi tarkibiy qism – faoliyat vazifalari, bu vazifalarni faoliyat subyektlari bajaradilar: ijtimoiy-pedagog, ijtimoiy ishlar bo‘yicha mutaxassis, valeolog, psixolog, ota-onalar. Ijtimoiy-pedagogning faoliyati vazifalari quyidagilardan iborat:

1. Ijtimoiy-pedagogik- ijtimoiy aloqalar va munosabatlarni yo‘lga quyishda bolaga va oilaga yordam ko‘rsatish, bolaning rivojlanishi uchun qulay ijtimoiy muhit yaratish. 2. Ijtimoiy-o‘qitish vazifalari – bolaga ichkilikbozlik muammolari haqida bilimlarni egallab olishga yordam ko‘rsatish hamda ichkilikbozlikka berilish jarayoniga qarshi turish ijtimoiy mahoratlari va ko‘nikmalarini egallashiga yordam ko‘rsatish. 3. Huquqiy-himoyalanish vazifalari, bu vazifa alkogolizmga berilgan bolaning huquqlarini himoya qilishni va rioya qilishni ko‘zda tutadi. Ijtimoiy ishlar bo‘yicha mutaxassis quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) Ijtimoiy turmush – oila va bolaga turmush, tura rjoy sharoitlarini yaxshilashda yordam ko‘rsatish va qullab-quvvatlash. 2) Ijtimoiy-iqtisodiy - spirli ichimlik ichadigan bola yashaydigan oilaga moddiy yordam ko‘rsatishda ishtirok etishini ko‘zda tutadi. Valeolog ijtimoiy-tibbiy vazifalarni bajaradi, bu spirtli ichimlik ichadigan bola sog‘lig‘ini saqlash bo‘yicha ishlarni ko‘zda tutadi. Psixolog ijtimoiy-psixologik vazifalarni amalga oshiradi, bu ishlar turli xildagi testlardan o‘tkazishni, bola va ota-onalarga maslahatlar berishni ko‘zda tutadi. Bolaning ota-onalari bola shaxsi shakllanishi va rivojlanishi bo‘yicha tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishlari kerak. Faoliyatning beshinchi tarkibiy qismi metodlar hisoblanib, ular uning turli subyektlari faoliyatlariga, bolaning yoshi xususiyatlariga, uning alkogolizm jarayoniga berilganliklari darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Faoliyat tuzilishining oltinchi tarkibiy qismi - aniq metodlarga binoan belgilanadigan metodlarni amalga oshirish shakllari. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ushbu texnologiyasi kompleks hisoblanadi, chunki bir maqsadga erishishga harakat qiluvchi turli mutaxassislarni ishlarini birlashtiradi.

V. Alkogol iste’mol qilishga odatlangan bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mazmuni Spirtli ichimlik ichishga oatlangan bola bilan ishlashda ijtimoiy pedagogning faoliyatida asosiy yo‘nalishlarini ko‘rsatish mumkin: 1. Bolaning ijtimoiy moslashishi darajasini oshirish bo‘yicha faoliyat. 2. Alkogolizmni oldini olish bo‘yicha faoliyat. 3. Ota-onalarga bilim berish bo‘yicha faoliyat 4. Bolalar ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo‘yicha faoliyat 5. Muhitga moslashtirishga to‘siq bo‘lgan vaziyatlarni yo‘qotish bo‘yicha bola va uning atrof-muhiti o‘rtasidagi vositachilik faoliyati. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat ijtimoiy pedagog tomonidan quyidagi asosiy vazifalarni bajarishini ko‘zda tutadi. Birinchi vazifasi – diagnostika qilish. Bu faoliyat bolalarni spirtli ichimliklarga o‘rganishlari xavfi omillarini yo‘qotishga qaratilgan. Bu vazifa spirtli ichimlik iste’mol qilishga odatlangan bola haqida ma’lumotlar to‘plash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Pedagog bolaning xususiyatlarini o‘rganadi, uning oilasi haqida ma’lumotlar to‘playdi, bolaga yomon ta’sir ko‘rsatish manbalarini o‘rganadi, spirtli ichimlik ichishga o‘rgatuvchilarni aniqlaydi, mikromuhitning bolaga ta’sirini o‘rganadi . Ma’lumotlar to‘plash bolaning o‘zi bilan. Uning ota-onalari. Sinf rahbari bilan suhbatlar, so‘rovlar (og‘zaki yoki yozma ravishda) amalga oshiriladi. Bundan tashqari standartlashtirilgan intervyu olish, kuzatish, oila va bolaning hujjatlarini o‘rganish usullarini ham qo‘llaniladi. Ikkinchi vazifasi – taxmin qilish, uning mazmuni pedagog birinchi vazifasi asosida pedagog alkogolizmga berilgan bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat dasturini ishlab chiqishdan iborat bo‘ladi . Uchinchi vazifasi – ta’lim-tarbiyaviy. Bu faoliyat ijtimoiy-pedagogik faoliyat mazmunini hamdauni amalga oshirish metodlarini tanlashni ko‘zda tutadi. Pedagog bolaning ijtimoiy-reabilitatsiyasi jarayonida uning qaysi sifatlari

tarbiyalanishi kerakligini aniqlaydi, bolaning ta’lim va tarbiyasidagi kamchiliklarini yo‘qotadi. To‘rtinchi vazifasi - huquqni himoya qilish. Pedagogik o‘z faoliyatini huquqiy asosda qurishi kerak, bu bolaning huquqlarini himoya qilishni hamda ularga rioya qilishni bildiradi. Beshinchi vazifasi – tashkilotchilik. Bu bola bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat olib borishda turli mutaxassislarning ishtiroki va birgalikda ishlarni olib borishlarini talab etadi. Oltinchi vazifasi – kommunikativ. Uning mazmuni ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalga oshirishda ma’lumotlar almashish maqsadida унинг ishtiroklari o‘rtasida ko‘plab aloqalar o‘rnatilishi zaruriyati yuzaga kelishidan iborat bo‘ladi. Yettinchi vazifasi – oldini olish – profilaktik, bu faoliyat olingan yaxshi natijalarni mustahkamlash va ichkilikbozlik va alkogolizmning takrorlanishi mumkinligini yo‘qotishni ta’minlaydi. O‘zining faoliyatida ijtimoiy pedagog uchta asosiy rollarda ishtirok etadi: - maslahatchi sifatida, u ota-onalar va bolalar o‘rtasida janjalsiz, tortishuvsiz, kelishib munosabatlarda bo‘lish muhimligi va mumkinligi haqida oilaga ma’lumotlar beradi. - konsultant rolida, oilaviy, mehnat, boshqaruv va jinoiy qonunchilikni hamda psixologik, pedagogik, ijtimoiy pedagogik masalalarini tushuntiradi. - ota-onalar yoki yaqin atrofidagilari tomonidan bolaning huquqlari buzilgan hollarda himoyachi sifatida harakat qiladi. VI. Alkogol iste’mol qilishga moyil bo‘lgan bolalar yosh ko‘rsatkichlariga ko‘ra olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat xususiyatlari Maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalar Bir yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan bolalarda odatlari yuzaga kelishida, uning hayotiy yo‘nalishlari shakllanishida ota-onalar katta ta’sir ko‘rsatadilar.

Shuning uchun ijtimoiy pedagogning faoliyati birinchi navbatda bolaning oilasi (uning ota-onalari bilan) hamda bolaning o‘zi bilan ishlashdan tashkil topadi. Bolaning bu yoshda spirtli ichimlik ichish istagi ko‘p hollarda kattalarga taqlid qilishdan iborat bo‘ladi. Agarda bu davrda bolada yomon odatlar paydo bo‘lib, ularning orasida alkogolni iste’mol qilishni ma’qullaydiganlari mavjud bo‘lsa, unda 7 yoshiga kelib ular to‘la shakllanadi. Bu yomon odatlarni tuzatish, yo‘qotish juda qiyin bo‘ladi. Ota-onalar bilan ishlash ikki yo‘nalishlarda olib boriladi: 1. Oila a’zolari o‘rtasida munosabatlar madaniyatini shakllantirish. Faqatgina munosib oilaviy munosabatlar mavjudligidagina ma’naviy alkogolga qarshi ko‘rsatmalarni shakllantirish mumkin. 2. Bolaning sog‘lom hayot faoliyati muxitini yaratish, bu unda alkogolga va spirtli ichimliklar iste’mol qiluvchi odamlarga nisbatan salbiy munosabatlarni yuzaga keltirishni, bu holatni ma’naviy qoralashni o‘z ichiga oladi. Bola bilan ishlar olib borishda quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi: 1) Kichik yoshdagi maktab o‘quvchisida o‘kishga intilishni shakllantirish (bola spirtli ichimlik iste’mol qilishga odatlanganda odatda maktabda o‘qishida jiddiy muammolar yuzaga keladi va o‘qishni istamaydi qoladi). 2) Irodasi, o‘z qadr-qimmatini xis etish kabi shaxsiy sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish Ishlash metodlari: yorqin emotsional hikoya qilish, namoyish etish, ko‘rsatib berish, syujetli-rolli o‘yinlar O‘smirlar O‘smirlik davrida,11 yoshdan boshlab, kattalar bolalarga o‘z ta’sirlarini yo‘qota boshlaydilar va o‘z tengdoshlari bilan munosabatlar katta ahamiyatga ega bo‘la boshlaydi. O‘smirning ijtimoiy mavqei qanchalik past bo‘lsa, uning guruhga ta’siri shunchalik past bo‘ladi. Shuning uchun u o‘zi istamagan ijobiy harakatlarni amalga oshiradi. O‘smir guruhdagi qoidalar uchungina shunday yo‘l tutadi. Shuning uchun bu yoshda ijtimoiy pedagog ishida asosiy e’tiborni quyidagi yo‘nalishlarda guruhlar bilan ishlashga qaratishi shart:

1. Alkogolizm sabablari va oqibatlarini oldini olish. Bu ishni alkogolizm bilan bog‘liq mavzuda guruhli munozaralar yoki roli o‘yinlar o‘tkazish yordamida amalga oshirish mumkin. 2. O‘smirlarni bo‘sh vaqtlarini tashkil qilish, chunki mazmunsiz vaqtni o‘tkazish o‘smirlarning spirtli ichimliklar iste’mol qilishlari rivojlanishi xavfi asosiy omili hisoblanadi. 3. O‘smirda alkogolga qarshi ishonchini shakllantirishga qaratilgan alkogolga qarshi tarbiyalash. 4. Maktab pedagogik jamoasiga alkogolizmgi qarshi bilimlar berish. Alkogolga qarshi tarbiya elementlarini maktab doirasida fanlarga kiritish mumkin. Masalan, “Davlat va huquq asoslari” faniga “alkogolizmga berilib ketish oqibatida ota-onalik huquqlaridan mahrum etish” mavzusini kiritish mumkin; “Tarix” faniga “Qoloq xalqlarni ularni qul qilish maqsadida kolonizatorlar tomonidan spirtli ichimlik berib mast qilishlari” mavzusini va boshqalarni kiritish mumkin. 5. Ijtimoiy pedagogning vositachilik faoliyati – bu oldini olish ishlariga faqatgina o‘kuvchilarning ota-onalarini emas, balki militsiya xodimlarini, rayon poliklinikasi shifokorlarini, jamoatchilikni ham jalb qilishdan iborat bo‘ladi. 6. O‘smirning ijtimoiy-pedagogik qarovchizligini bartaraf qilish. Bunday qarovsizlik so‘z boyligi kamligi, atrof Dune haqidagi bilimlarining yetarli emasligi, ko‘pchilik ko‘nikmalar (hisoblash, o‘qish, yozish va boshqalar) yaxshi o‘zlashtirilmaganligi ko‘rinishlarida namoyon bo‘ladi. Yoshlik O‘smirlardan farqli ravishda yoshlik davrida, 15-17 yoshida tengdoshlari guruhiga emotsional bog‘liqligi kam darajada ifodalanadi. individualligini ifodalovchi hulqi usuli birinchi o‘rinda bo‘ladi. Ijtimoiy pedagog katta sinf o‘kuvchilari bilan individual ishlashga e’tiborini qaratishi kerak: 1. Individual konsultatsiyalar o‘tkazish. 2. Shaxsni ijtimoiy o‘qitish, bu spirtli ichimliklarni iste’mol qilish bilan bog‘liq xavflarni tasavvur etishni o‘z ichiga oladi.

Glossariy Alkogolizm – alkogolni suiste’mol qilishdir. quyidagi turlirini ko‘rsatish qabul qilingan: maishiy ichkilikbozlik, surunkali ichkilikbozlik, alkogolizm psixozlari. Bolalar alkogolizmi – bolalarning spirtli ichimliklarga patologik o‘rganib qolishlari va shaxsning itimoiy barbod bo‘lishiga olib kelishi bilan ifodalanadigan bolalarning yomon hulqlari shaklidir. Valeolog (lot. Vale - sog‘ bo‘l) – bolalarni sog‘lom turmush tarziga o‘rgatuvchi mutaxassis. Viktilizatsiya (lotincha victime-qurbon) – ijtimoiylashishi uchun noqulay sharoit, vaziyatlar, Buning oqibatida inson qurbon bo‘lib qoladi Kofedensial (lotincha confidential - ishonish) – ishonuvchi, ovoza qilinmaydigan, maxfiy. Degradatsiya - (fransuzcha degradation) – doimiy yomonlashish, og‘irlashish, tushkunlik, harakatning orqaga ketishi. Eyforiya (grekcha euphoria) – yuksak quvonchli, xursandchilik kayfiyati, vaqtichog‘lik va beg‘amlik. Obyektiv vaziyatga mos kelmaydigan kayfiyat.

Adabiyotlar: 1. Anisimov.L.N. Profilaktika pyanstvo, alkogolizma i narkomanii sredi molodyoji. – M, 1988. 2. Matveyev.V.F., Groysman.A.L. Profilaktika vrednix privichek shkolnikov. Kn. Dlya uchitelya. –M, 1987. 3. Yagodinskiy.V.N. Shkolniku o vrede nikotina i alkogolya.-M,1986. 4. Sotsialnaya pedagogika: kurs leksiy, pod red. M.A.Galaguzovoy.-M: VLAD OS, 2000. str 227-240, 307-319.

Похожие

Giyohvandlik – bolalarda deviantlik xulqi vujudga kelishi shakli sifatida

Jinoyatchilik bolalarda delinkventlik xulqi vujudga kelish shakli sifatida

Astenik holatdagi bolalar

Ijtimoiy pedagogikada axloq me’yorlari va undan chetga chiqish tushunchasi. Deviatsiya

Pedagogik me’yordan og’ishlikning xususiyati