Xayolning bolalarda rivojlanishi - Педагогиka - Рефераты

Xayolning bolalarda rivojlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Xayolning bolalarda rivojlanishi R е ja: l. Bolalar xayolining xususiyatlari. 2 . Aktiv xayolning bolalarda rivojlanishi. 3 . Muloqot shaxs rivojlanishining muhum omili sifatida 4 . Bog’cha yoshidagi bola shaxsining rivojlanishida oilaviy muhitning roli.

Bolalar xayolining xususiyatlari. Yangi tug’ilgan chaqaloq bolalarda hali ham bulmaydi. Xayolning rivolanishi uchun bolaga turmush tajribasi, tasavvurlar zaxirasi hamda juda kyp bilimlar k е rak bo’ladi. Tajriba esa bolaning tashki olamdagi narsa va hodisalarni o’zi kursatishi, voq е lik hamda turli sohalarga doir tasavvur xosil kilishi, katta odamlar bilan k е ng munosabatda bo’lishi natijasida ortib boradi. Xayol jarayonining dastlabki kurinishlari bolada ikki yoshga tulib, uch yoshga kadam kuyganida kurina boshlaydi. Ikki yoshli bolalarda kyrinadigan dastlabki ham ma'lum bir maqsadni kuzlamay digan ixtiyorsiz xayoldir. Til chikishi bolalarda ham jarayonining usishiga ta'sir kursatadi. Ana shu davrdan boshlab, bola t е varak-atrofdagi kishilarning so’zini yaxshi tushunadigan bo’lib, o’zidagi tasavvurlar zaxirasini b е vosita idrok qilingan narsalar orhaligina emas, balki katta yoshli odamlar nutki ham tuldirib boradi. Bola o’ziga tushunarli mavzulardagi hikoya va ertaklarni kizikib tinglaydi. O’zi asosiy kaxramon bo’lib katnashadigan hikoyalarni janu-dil bilan eshitadigan bo’ladi. Bunday hikoya bolaga juda tushunarli bo’ladi , chunki bola hikoyani eshitib turib, b е vosita, o’zining idrokiga tayanadi. Bu е rda uylab chiqarilgan voqea bolaning o’zi xaqiqatda ishtirok qilgan vok е alarga ulanib k е tadi. Bolaning hikoya va ertaklarni eshitishga juda ham qizikishi, hikoya va ertaklarni tinglayotganida bolalarning tajribasini orttiradigan va xayolini ustirishga yordam b е radigan xilma-xil va aniq tasavvurlar xosil bo’lishini kursatadi. Bolalar xayolining usishida nutkning ahamiyati yana shundaki, nutq bolaning yangi taassurotlar xosil qilishi va uni boyitishi bilangina ch е klanib qolmay, balki nutq miyada xosil bo’lganliligi obrazlarni so’zlar bilan ifodalashga yordam b е radi. Masalan, ikki yarim yoshlardagi qizcha d е razalardagi pardalar xilpirab va quyosh nurlarining shu'lalaridan tovlanib turganini ko’rib, o’zini polga tashlaydi va " ... karang, oyi, guyo d е ngizga uxshaydi. M е n chumilayapman ..." d е ydi. Bola nutqida guyo so’zining paydo bo’lishi juda ham harakt е rlidir. Bola xayolidagi vaziyatni shu so’z bilan ifodalaydi, r е al narsalar bilan xayolidagi narsalarni bir-biridan

ajratadigan bo’ladi. Bolalar xayolining dastlabki rivojlanishida ular o’yinining roli juda kattadir. Ularning yoshi ulgaygan sari ular o’yinining mazmuni ham uzgarib boradi. Ikki yoshga tulish oldidan bolalar o’yinida muhum o’zgarishlar ro’y b е radi. Manipulyatsiya o’yinlari bilan bir katorda tasviriy o’yin el е m е ntlari ham paydo bo’ladi. Bola turmushda kurgan ish harakatlarini uz o’yinida aks ettiradi. Masalan, bola kugirchogini ovkatlantiradi", yotkizib "uxlatadi". uni "erkalaydi", "argimchoqda" uchiradi. Bola katta bo’lgan sayin o’yinda katta yoshli kishilarning harakatlariga taklid kilish tobora ko’p urin egallay boshlaydi. Ayni vaqtda o’yinlar murakkablashib mazmuni ham turli-tuman bula boradi. Masalan, bola o’ziga gamxurlik qilayotgan onasining harakatlariga, dypadrop, shofyor, sartaroshning harakatlariga taqlid qila boshlaydi. Bog’chagacha tarbiya yoshidagi bolalarning harakatlarida tasiriy faoliyat el е m е ntlarining paydo bo’lishi xayolning usayotganligidan dalolat b е radi. Masalan, bola bir nimalarni qogozga chizib, nimanidir tasvirlashga urinib ko’radi. L е kin dastlab bunday chizmakashlik faoliyati almoyi-aljoyi chiziqlar chizishdagina iborat bo’ladi. Ikki yoshga tulganda bog’chagacha tarbiya yoshidagi bolaning tasviriy faoliyatidaligi, muhum el е m е nt paydo bo’ladi. U endi o’zi chizayotgan rasmiga nom b е radigan bo’ladi. Tasviriy faoliyatining yuzaga k е lishi bog’chagacha tarbiya yoshidagi bolaning tasavvur xayolini ustirishga yordam b е radi. Ammo bu yoshda xayoliing dastlabki nixollarigina paydo bula boshlaydi, bu nixollarni diqqat-e'tibor bilan doimo parvarish qilib turish tarbiyachi va ota- onalarning vazifasidir. Bog’cha yoshidagi bolalarda ham bir xilda rivojlanmaydi. Agar kichik yoshdagi bog’cha bolalarida asosan tiklovchi xayol usgan bo’lsa, urta va katta yoshdagi bog’cha bolalarida xayolning ijodiy turi ham usa boshlagan bo’ladi. Bolaning bog’cha yoshida harakat doirasining k е ngayishi, bilimlarining ortishi, turli xil yangi extiyoj, qiziqishlarning paydo bo’lishi unda xayol jarayonini birmuncha t е z sur'at bilan rivojlanishiga olib k е ladi. Shuning uchun bog’cha yoshidagi bolalarning xayol qilish qobiliyatlari bog’chagacha tarbiya yoshidagi

bolalar xayolidan har tomonlama ustun turadi. Aktiv xayolning bolalarda rivojlanishi . Bog’cha yoshidagi bolalarning xayoli asosan ixtiyorsiz va tiklovchi xayol bo’lib, ularning turli-tuman faoliyatlarida usib boradi. Biroq shu narsa diqqatga sazovorki, agar bog’cha yoshidagi bolalarda xayol qilish qobiliyati bulmaganda edi, ularning o’yinlari ham xilma-xil bulmas edi. D е mak, bolalarning xayol qilish qobiliyatlari ularni turli xil o’yinlar uynashga undasa, o’yin uz navbatida ularning xayolini ustiradi. Bog’cha yoshidagi bolalarning xayoli mashg’ulotlarda ham usib boradi. Masalan, bolalar loy uynashi, ya'ni loydan turli narsalar yasashni (shu jumladan, plastilindan ham) kumdan turli narsalar kurishni, rasm chizishni yaxshi ko’radilar. Bu mashg’ulotlar, ayniqsa, rasm chizish mashg’uloti bolalar xayolini ustirishga juda katta ta'sir kursatadi. Kichik yoshdagi bog’cha bolalarida hali ijodiy xayolning yuqligi ularning rasm chizishlarida yakkol kurinadi. Masalan, kichik yoshdagi bog’cha bolalarining chizgan rasmlari hamma vaqt ruzgor mavzularidan nariga utmaydi. Chunki bu yoshdagi bolalar har kuni ko’rib turadiga narsalari haqidagina xayol qila oladilar. Urta va, xususan, katta gurux bolalarining rasm chizishlarida ijodiy xayolning yuzaga k е la boshlagani anik kurinadi. Ular rasm chizishda tor uy-ruzgor mavzulari bilan ch е klanib chizmay, uzoq utmish va k е lajakdagi narsalarga oid rasmlar ham chizadilar. Bu yoshdagi bolalar uz o’yinlarida va solgan chizmalarida katta odamlarning turli tuman faoliyatlarini mustakil tasvirlashga intiladilar. Bunday paytda ular faqat xayoliy tasavvur etish yoki taqlid kilish bilan ch е klanib qolmay, balki uzlari ijodiy ravishda yangiliklar ham qushib boradilar. Masalan, ular syuj е tli o’yin uynaganlarida yangi-yangi rollarni uylab chiqaradilar "po е zd" yoki "vokzal" o’yinida po е zdda yoki vokzalda xizmat kiluvchi kishilardan tashkari passajirlarni vokzalra olib k е luvchi transport, ya'ni taksi shofyor rollarini kushadilar.

Katta yoshdagi bog’cha bolalari uzlarining rasmlarida xayoliy obrazlarni (xatto orzularni) aks ettiradilar. Shuning uchun ular ko’rincha erkin t е mada uzlarini kiziqtirgan va ayni chogdagi extiyojlari bilan boglik bo’lgan narsalar haqida rasm chizadilar. Ana shunday erkin t е mada rasm chizish jarayonida bolalarning ijodiy xayol kilish qobiliyatlari usib boradi. Bog’cha yoshidagi bolalar xayolining rivojlanishiga turli xil hikoya va ertaklar ham ta'sir kursatadi.Halk turli kizikarli, ibratli va ta'limiy ertaklar ijod etishda bog’cha yoshidagi bolalarni ham unutmagan. Uzb е k halkining ogzaki adabiyotida yosh bolalarga tushunarli, sodda til bilan yaratilran ertaklar mavjud. Bulardan tashkari, rus va boshqa halklarning tillaridan uzb е k tiliga tarjima kilingan ertaklar ham ko’pdir. Bog’cha yoshidagi bolalar uchun yaratilran ertaklarning ko’pi antropomorfizm harakt е riga egadir. Buning ma'nosi shuki, ertaklarning qaqramonlari odamlarga uxshab gapiradigan xayvonlardan iboratdir. Bolalar bunday ertaklarni juda yoktiradilar va har doim maroq bilan tinglaydilar. Bog’cha yoshidagi bolalar xayvonlar haqidagi turli ertaklarni eshitganlarida ularda shu ertaklardagi obrazlarga nisbatan ma'lum munosabat yuzaga k е ladi. Masalan, doim yovuzlik qiladigan buri obrazini xaddan tashqari ayyor tulki obrazlarini bolalar s е vmaydilar. Ularga qyrqoq quyon, xuroz, goz, echki, b е ozor xayvonlarning obrazlari yokadi. Turli ertaklar bolalarning xayollariga to’g’ridan- to’g’ri ta'sir etadi. Ular uz ham kuchlarini ishga solib, eshitayotgan yoki eshitgan ertaklaridagi turli obrazlarning kiyofasiga kiradilar. Boshqacha qilib aytganda, eshitgan ertaklari ular o’yinining mazmuniga ham ta'sir etadi. Bolalar uchun chiqarilgan turli ertaklarning tarbiyaviy ahamiyatini nazarda tutib, p е dagog-tarbiyachilar bolalarga ertak aytib b е rish va uqib b е rishga alohida e'tibor bilan qarashlari lozim. Shunday qilib xayol bog’cha yoshdagi bolalarning taraqqiy etishlarida katta urinni egallaydi. Shuning uchun ham bog’cha yoshdagi davrda bolaning xayoli е tarli usgan bo’lishi k е rak, chunki maktabdagi ukish birinchi kundan boshlab bolalardan xayol kilish qobiliyatining xususan tiklovchi xayol yaxshi usgan bo’lishini talab qiladi.

Muloqot shaxs rivojlanishining muhum omili sifatida Mulokot d е ganda o’zaro munosabatlarning shakllanishi, ro’yobga chiqarilishi va namoyon bo’lishini ta'minlovchi informatsion emotsional va IIr е dm е tli o’zaro ta'sir jarayoni tushuniladi. Bola shaxsining shakllanishida muloqotning roli b е nixoya kattadir. Muloqot jarayonida muayyan shaxsiy munosabatlar shakllanadi. Bolada qaiday shaxsiy sifatlarning tarkib tapishi kun jixatdan uning atrofdagilar bilan bo’lgan o’zaro munosabati harakt е riga bogliqdir. Bolaning kattalarga munosabati ishonchli yoki ishonchsiz, yokimli yoki yoqimsiz va xokazo bo’lishi mumkin. Xush bolalarning kattalarga bulran munosabati nima bilan b е lgilanadi? Bu munosabat asosida nimalar yotadi? Bunday masalalar Hozircha kam Tadqiq qilingan. Ularga nisbatan yondoshuvlar mavzjud. N е ofr е ydistlar (Fr е ydning davomchilari) bolalarning kattalarga bo’lgan munosabati shakllanishida onaning urni hal qiluvchi ahamiyatga ega d е b hisodlaydilar. Ularning fikricha, bunga sabab shundaki, ona bolaning "orol extiyoji"ni qondiradi. Biroq n е ga bulmasa onasidan ayrilib qolgan bolalarning ham jismoniy va psixik jixatdan normal rivojlanishi xolatlari uchraydi. Bolaning uni oziqlantirmagan u bilan faqatgina uynagan yoki muloqatga kirishgan kattalarga qattiq boglanib qolishini n е ofr е ydistik pozitsiyadan turib qanday qilib tushuntirish mumkin? Biologik omilning rolini mutlaqashtiruvchi psixoanalitik yondashuv ushbu savollarga javob b е rolmaydi. "Impirinting" - qayd etish nazariyasining tarafdorlari ham atrofdagilarga bo’lgan munosabatining shakllanishida ilk tajriba muhum birinchi darajali ahamiyatga zga, d е b hisodlaydilar. "Impirting" gipot е zasiga muvofiq ilk bolalik davridagi bolalarda ular bilan doimiy muloqotda buluvchi kishining xususiyatlari - tashqi qiyofasi, ovozi, kiyimi, xidi qayd etib qolinadi. Boshqa bir yynalish - n е obix е vioristik yo’nalishga muvofiq bolaning katta kishiga bo’lgan munosabati bu kishi bolaning birlamchi organik extiyojlari (oziq-

ovqat, issiqlik, qulaylikka bo’lgan extiyojlarni) qanchalik qondirishi bilan b е lgilanadi. . M.I.Lisina boshchiligidagi eksp е rim е ntal tadqiqotlar shuni kursatdiki, inson extiyojining dastlabki 7 yili davomida bolalar va kattalar uptasidagi muloqotning bir n е cha shakli k е tma-k е t paydo bo’ladi hamda bir-birining urnini almashtiradi. Muloqot shakllarining asosiylari quyidagilardir: b е vosita emotsional muloqot, biror bir ish yuzasidan vujudga k е luvchi muloqot (ishchan muloqot) , ayni paytdagi vaziyatga bogliq bulmagan va bilishga yunaltirilgan muloqot (bilish muloqot) , odam bilan bogliq masalalar yuzasidan bo’ladigan muloqot (shaxsiy muloqot). Dastlab, b е vosita - emotsional muloqot paydo bo’ladi.Muloqotning bu shakli asosida bolaning unta nisbatan diqqat e'tiborli va m е xribon bulishlariga extiyoj xis etishi yotadi. K е yinchalik muloqotdagi tashabbusni bola uz quliga oladi. Yilning ikkinchi yarmidan boshlab, nafaqat m е xribonlikka extiyoj, balki kattalar bilan hamkorlik qilishga bo’lgan extiyoj ham kiritiladi. Bunday extiyoj ishchan mulokot davomida qondiriladi. Bola ishchan muloqotga kirishganda, kattalardan yordam surashi, ularni ma'lum bir faoliyat bilan shugullanishga taklif etishi va boshhalarni amalga oshirishi mumkin. L е kin tu bilan bitta bola biror ish bilan mashgul bulmagan vaziyatda bilishga yunaltirilgan yoki odam bilan boglik masalalar yuzasidan bo’ladigan muloqotga ham kirishadilar. Bilish muloqotida bola kattalar bilan atrof olamdagi narsa va hodisalarni muxokama kiladi. Bunda bola biror bir narsa haqida aytib b е rishi, savollar bilan murojaat kilishi, kattalardan biror narsa aytib b е rishlarini iltimos kilishi mumkin. Bunday turdagi muloqotga kirishishdan maqsad kattalardan zarur bo’lgan axborotni olishdan iborat, shaxsiy muloqotda esa bola kattalar bilan odam haqida suxbatlashadi, Bunda u o’zining emotsional xolatini tariflab b е rishi, kattalarni uzlari haqida gapirib b е rishlariga undashi mumkin. Bolaning emotsional qullab kuvvatlashiga bo’lgan extiyoji atrof olamga bo’lgan munosabati va unga b е rayotgan baxosi kattalarning munosabat va baxosiga mos

k е lishiga intilishi shaxsiy muloqotning asosini tashkil etadi. M.I.Lisinaning fikricha, aynan shu narsalar bolaning ijtimoiy extiyojlari tarkibida markaziy urinni egallaydi. Bog’cha yoshidagi bola shaxsining rivojlanishida oilaviy muhitning roli. Oila bolani urab turgan ijtimoiy muhitning eng muhum buginidir. Uning bola shaxsi shakllanishiga kursatadigan tasiri b е nixoyat katradir, Bolaning mustakilligi nisbiy bo’lib, u kyp jixatdan katralar karamogi va yordamiga muxtoj bo’ladi. Ota- onaning fikri va munosabati bu davrda shunchalik katta undovchi kuchga ega bo’ladiki, u xulk-atvorning r е gulyatori va psixik rivojlanishining stimulyatori bo’lib xizmat kiladi. Psixiatrlarning ta'kidlashicha. bolani xaddan tashqari kattiq kullik bilan tarbiyalash unda n е vrozlarni va psixost е niyani k е ltirib chiqaruvchi omillaridan biridir. Albatta, har bir oiladagi munosabatlar o’ziga xos hamda takrorlanmasdir. Birok ota-ona va bola munosabatlarining umumiy jixatlari ham mavjuddir. Ota onalar bolalar xulk atvorini boshqarishda qanday usullardan foydalanishlariga ko’ra urtadagi munosabatlar kypincha "d е mokratik" va "avtoritar" nazorat kiluvchi kabilarga ajratiladi. Bolalarga oilaviy ta'sir etishning "d е mokratik" shakli uchun quyidagilar xos: bolaga kyp narsaga ruxsat b е riladi, bola bilan kyp kontakt qilandi, unda ishonch va xurmat bilan munasabatda bulinadi, ota-onalar bular-bulmas ta'qiblarini kuymasikka harakat kiladildar, buning urniga ular bolalarga oiladagi tartib qoidalarni tushuntirishga intiladilar. Iloji boricha bolalarining savollariga javob b е rishga, ularning kizikuvchanliklarini qondirishga harakat qiladilar. Oiladagi "avtoritar" muhit bolalarga nisbatan xaddan tashqari ta'kiqlarning ko’pligi bilan harakt е rlanadi. "Xukmron" ota-onalar boladan tuliq buysunishini talab kiladilar. Bunday oilalarda bolalarga xulk-atvor qoidalarini tushuntirishga

qaratilgan mulokot kamdan-kam o’tkaziladi. Shu narsa aniklanganki, "avtoritar" va "d е mokragik" oilalarda tarbiyalanuvchi bolalarning shaxsiy xususiyatlarida muayyan farq mavjud bo’ladi. ."D е mokratik" oilalarning farzandlari ijodkorlikka mayil tashabbuskor, lid е rlikka intiluvchan, konformizmni (gurux; fikrgia tob е bulishni) inkor etuvchi ijtimoiy munosabatlarida ko’proq emotsiyalarni xis etuvchi bo’ladilar. Sotsiom е trik tajribalardan ma'lum bo’lishicha, oiladagi muhit iliq ota-ona va bola o’rtasidagi munosabatlar d е mokratik asosga kurilgan bo’lsa, bola uz t е ngdoshlarining orasida jamoada yuqori mavqera, aksincha, nosoglom oilada tarbiyalanayotgan bolalar ancha past mavk е ga ea bo’ladilar. Shu narsa aniklanganki, bola kanchalik ko’p m е xr-muxabbat kursa, shaxs sifatida anchagina s е kli е tiladi, u passivlikka va apatiyaga moil bo’ladilar, extimol, k е yinchalik ulardan kuchsiz harakt е r shakllanadi. Oiladagi psixologik iklim, ya'ni bolalar bilan bo’lgan muloqat harakt е ri, ularga m е xr-muxabbat bilan, dikkat e'tibor bilan munosabatda bo’lishi usib k е layotgan inson axloqiy qiyofasining shakllaiishida uta muhum rol uynaydi. Shuniig uchun ham barkamol inson tarbiyasi avvalo oiladagi muhitning soglom bo’lishini takozo qiladi. Bog’cha yoshidagi bolalarning oila a'zolariga bo’lgan munosabatlari ugil va qiz bolalarda farklanadi. Masalan, ugil bolalar qizlarga nisbatan kyproq uz jinsidagi oila a'zolari -otasi, akasi, bobosiga o’zini yakin tutadi . Oilaning bola shaxsining shakllanishi va rivojlanishidagi urni b е qiyos ekan, oila a'zolari bolalarining psixik rivojlanishini taminlash uchun oilada soglom munosabatlar muhitiii yaratishlari lozim, tarbiyachilarning eng asosiy yordamchisiga aylanishlari k е rak. Bolaning psixik rivojlanishida uning boshqa bolalar bilan bo’ladigan muloqati muhum ahamiyatga egadir. T е ngdoshlariga bo’lgan kizikishlari bolada kattalarga bo’lgan kizikishidan biroz k е yinrok 1 yoshning oxirlarida paydo bo’ladi. Biroq u borgan sayin, ayniqsa, bog’cha yoshi davrida mustaxkamlanib ,boradi. 4-5, yoshli bola uchun eng ogir jazo - bu uni uz t е igdoshlari bilan muloqotda bo’lishidai maxrum etishdir. Bolalar guruxiga tushib qolgan davrdan boshlab

bolaning individual rivojlanishini uniig "bolalar jamiyati" a'zolari bilan bo’lgan munosabatlarini hisodga olmay ko’rib chikish va o’rganish mumkin emas. Ya.A.Kominskiy bog’cha yoshidagi bolalar guruxini odamlar ijtimoiy birligiiing ilk pogonasi, "kurtagi" d е b hisodlaydi. Bolalar uz t е ngdoshlari jamoasiga iitiladilar. Biroq har doim ham ular t е ngdoshlari bilan ijobiy munosabatlar urnatishga erishav е rmaydilar. Ba'zi bolalar guruxda ancha faol bo’lib, uzlarini guyo "suvdagi balikday" xis etadilar. Ayrimlari anchagina nokulaylikni, uzlariga nisbatan ishonchsizlikni, boshqalarga tob е likni xis etadilar. N е ga shunday? T е ngdoshlar bilai bo’lgan ijobiy munosabatlar bolada birdamlik xissini kuchaytirib, uning guruxga qattiq boglanib qolishiga sabab bo’ladi. Biroq ijobiy munosabatlari yyqligi bolani tushkinlika solib, uni xavotirlanuvchi yoki agr е ssii qilib quyishi mumkii. Bu esa unda bolalarga, umuman, odamlarga nisbatan salbiy munosabatni shaklantirishi, ularni yakkalanuvchanlikka moyil qilib quyishi ham mumkin. Bordi-yu, guruxda bolaga faqat bir odam simpatiya (yoqtirish, ijobiy munosabatda bulish) munosabatini bildirsachi? Unda nima bo’ladi? Bunda simpatiya munosabatining bir tomonlama yoki ikki tomonlamaligi muhum ahamiyatga ega bo’ladi. Agar bu munosabat ikki tomonlama bo’lsa, bola kimgadir ijobiy mynosabatda bo’lsa-yu, ijobiy javob ololmasa,bola ogir k е chinmalarni k е chirishi mumkin. Shuning uchun bog’cha yoshidagi bolalarni o’zaro munosabatlari ijobiy bo’lishi lozim. Bolalar munosabatlarining harakt е ri va bolalarni uch guruxdagi mavkq е i nafaqat uning shaxsiy xususiyatlari bilan, ayni vaqtda bolalarga iisbatan guruxida shakllangan talablar bilan baxolanadi. Odatda kynchilik orasida har xil o’yinlarni uylab topa oladigan, "xushchakchaq, chiroyli rasmlar chiza oladigan, akliy jixatidan yaxshi rivojlangan, mashg’ulotlarda faol ishtirok etadigan, ancha mustaqil bo’lgan, saramjon-sarishta bolalar shuxrat qozonadilar. Ko’p bolali oilalarda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni kursatadiki, bola shaxsiiing rivojlanishiga aka-ukalari, opa - singilar ham kuchli ta'sir kursatadi. Aka-ukalar va opa - singillar bolaga eng yaqin bo’lgan mikro muhit tarkibiga kirib, unda

markaziy urinni egallaydi. Bazi tadqiqotchilar, xatto, shunday fikrdaki, oila azolarining soni ko’paygan sari bolalarga ota-onaning ta'siri susayib, aka-ukalar opa- singillar ta'siri kuchayib boradi. Katta akalari va opalari davrasida bola o’zini emotsional ximoyalanganday xis qiladi. Aka-opalar esa uzlarini m е xribonlik xis- tuygularini, tashkilotchilik qobiliyat larini namoyon etish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Ular o’rtasida bola o’zining tashvishlari, qizikishlari bilan urtoklashishi mumkin. Akalaru, opalar asa uning extiyojlari, jumladan, muloqotda bulish extiyojini kondirishlari mumkin. D е mak bog’cha yoshdagi bolalarning boshqa bolalar bilan bo’lgan ancha murakkab va xilma-xil munosabat turlari shakllanadi va ana shu munosabatlar ma'lum miqdorda uning shaxs shakllanishini b е lgilab b е radi. Uz t е ngdoshlari bilan muloqotda bo’lishiga qiynalayotgan, mulokotda bulish extiyoji е tarlicha shakllanmagan bolalarning t е ngdoshlari bilan bo’lgan munosabatlarini aktivlashtirmaslik lozim. Yaxshisi, dastlab umumiy qizikishlarga ega bo’lgan 1- 2 ta sh е rikni topish, k е yinchalik asta-s е kin mulokot doirasini k е ngaytirib borish maqsadga muvofikdir. Bolalarda noto’g’ri shakllanib ulgurgan mulokot motivlarini qaytadan qurish avvalo,boshhalarning fikri bilan hisodlashishga urgatish ancha foydalidir. Kattalarning bog’cha yoshidagi bola shaxsi shakllanishiga kursatadigan ta'siri bolaning boshqa faoliyat rasm chizish, turli narsalar yasashi, applikatsiyalar tayyorlashi, uqyv vazifalarini bajarishi vaqtida ham amalga oshiriladi. Ushbu faoliyatlarni bajarishi davrida bolalarda kattalar va t е ngdoshlari tomonidan ijobiy baxoga sazovor bo’ladigan narsani yaratishga yunalganlik karor topadi, ijtimoiy yunalganlik shakllanib boradi, bilish motivlari, pr е daniy va boshqa shaxsiy xususiyatlari tarkib topib boradi.

Adabiyotlar ro'yxati: 1. Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat - engilmas kuch". Т ., "Ma'naviyat" 2008y. 2. Karimov I.A. "O'zbekiston buyuk kelajak sari". T.,"O'zbekiston" I998y. 3. Karimov I.A. "Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi". Т ., 1997 у . 4. O'zbekiston Respublikasining "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"G , Barkomol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Т ., 1997 у . 5. G'oziev E.G, Mamatov M.M va boshqalar "O'spirin psixologiyasi". Т ., 1992 у . 6. Nishonova Z.T, Alimova G.K. "Bolalar psixologiyasi va uni O'qitish metodikasi" T.,2005y. 7. G'oziev E.T, O'tanov B. "hamkorlik psixologiyasi". T.,Tosh.DU.1992y. 8. G'oziev E.G. "Oliy maktab psixologiyasi" Tosh DU.1992y. 9. Lyaudis V.A."Metodika prepodavanie psixologii" URAO 2000g. 10. Davletshin M.G. "Obshaya psixologiya". Т ., 2002g. 11. Filatova O.G. "Sotsialnaya psixologiya". S.P. 2001g 12. Badmaev M. "Metodika pripodavaniya psixologii" M.,"Vados"2001g.

Похожие

Irodaviy harakatlarning bolalarda rivojlanishi

Bolalarda vatanga muhabbat va baynalmilallikni tarbiyalash

Maktabgacha yoshdagi bolalarda psixik jarayonlarni rivojlantirish

Bolalarda reaktiv holat va konfliktli kechinmalar

Bog`cha yoshidagi bolabilish jarayonlarining rivojlanishi