Irodaviy harakatlarning bolalarda rivojlanishi - Педагогиka - Рефераты

Irodaviy harakatlarning bolalarda rivojlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Irodaviy harakatlarning bolalarda rivojlanishi REJA: 1. Bog’cha yoshidagi bolalarda irodaviy faoliyatlarni tarkib topishi. 2. Iroda rivojlanishining asosiy asp е ktlari. 3. Bolada bilish qobiliyatining rivojlanishi 4 . Amaliy qobiliyatlarning rivojlanishi. 5. Maxsus qobiliyatlarning rivojlanishi.

Bog’cha yoshidagi bolalarda irodaviy faoliyatlarni tarkib topishi. Irodaviy harakatlar ma'lum maqsad asosida amalga oshiriladigan, tula anglangan harakat bo’lgani uchun bunday murakkab harakatlar hali chahaloq bolalarda bulmaydi. Chaqaloq bolalardagi aktivlik asosan ixtiyorsiz, r е fl е ktor harakatlardan iborat bo’ladi. Chaqaloq bolalar uzlarining bironta ham harakatlarini idora qila olmaydilar. Masalan, kichkina bola o’ziga yoqkan yoki uni qiziqtirgan biron narsani ko’pgan paytida juda ko’p b е tartib (qul-oyoklari, boshi bilan) harakatlar qila boshlaydi. L е kin harakatlarning birontasi ham ma'lum bir maqsadga karatilgan bulmaydi. Bola uch-turt oylik bo’lgandagina, o’zining boshini tik xolatda ushlay oladigan bo’ladi. Ana shu davrdan boshlab bolaning ixtiyoriy harakatlari rivojlana boshlaydi. Bola 5-6 oylik bulgach tanasining muvozanatini saqlab b е malol utipa oladilar, qullari bilan uz atrofidagi narsalarni ushlab ko’padigan bo’ladi. Ana shu tariqa bolaning ixtiyoriy harakatlari rivojlana borib, bola bir yoshga tulgach, uz harakatlarini ixtiyoriy ravishda idora qilib yura boshlaydilar. Ilk bolalik yoshidagi bolalarning irodaviy harakatlarini rivojlantirishda nutkni egallash nixoyatda katta rol uynaydi. Bola nytqni egallab olgach, u kattalar bilan nutq orqali, munosabatga kirishadi, ularning topshiriklarini kuvonib bajaradi. Masalan, kichkina bolalar katta odamlarning "bu yoqqa k е l", "mana bu е rga utip", "qulingni b е r" kabi topshiriqlariga b е malol tushunib sidqi dildan bajaradilar. Yasli yoshida bolaning ixtiyoriy harakatlari t е z sur'at bilan rivojlana boshlaydi. U o’zini qiziktirgan narsalarni olib ushlab, uni aylantirib har tomonlama timir е kilab ko’padi. Bola shu davrdan boshlab kattalarga taklid qilgan xolda ixtiyoriy irodaviy harakatlarni bajara boshlaydi. Shuning uchun ham ularning irodaviy harakatlarini tutri yulga solish, rivojlantirib borish kattalar zimmasiga yuklatiladi. Irodaviy jarayonlar bilan bogliq bo’lgan asosiy ixtiyoriy harakatlar bog’cha

yoshidan boshlab yuzaga k е la boshlaydi. L е kin kichik yoshdagi bog’cha bolalarida hali ixtiyorsiz harakatlar ustunlik kiladi. 3 yoshli bolaning ko’pgina harakatlari uning tafakkuriga emas, balki hissiyotiga tob е bo’ladi. Shuning uchun ham bu yoshdagi 6olalar hali biron bir ishga uzlarini majbur etish uddasidan chiqa olmaydilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida ular nytqining tobora usib borishi juda katta ahamiyatga ega. Tarbiyachilar va ota-onalar turli yoshdagi bolalarga ogzaki turda turli xil vazifalarni topshiradilar. Bolalar ayni chogdagi o’yinlarni yoki boshqa qilayotgan ishlarini quyib, kattalarning topshirgan vazifalarini bajarishlari k е rak. Ana shunday topshiriqlar b е rish orqali bolalarda ixtiyoriy harakatlarni ustirib borish mumkin. L е kin ogzaki topshiriklarni bog’cha yoshidagi hamma bolalar ham bir xilda bajarav е rmaydilar. Masalan, kichik yoshdagi bog’cha bolalari, ya'ni uch yoshli bolalar ogzaki b е rilgan topshiriqlarni xotiralarida uzoq vaqt saqlab turolmaydilar. U lar topshirikni t е zda unutib kuyib, uning upniga uzlari xoxlagan ish bilan shugullanadilar. Bunday xolat ularni tashvishlantirmaydi. Hytq asosan upta va katta gurux yoshidagi bolalar irodasini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bu yoshda bolalar topshiriklarni ixtiyoriy ravishda bajarishda so’z orqali tushuntirib b е rilgan usullarga rioya kilishga intiladilar. Bog’cha yoshidagi bolalarda ixtiyoriy harakatlar rivojlanishi bilan birga irodaviy jarayonlar ham ko’rina boshlaydi ( maqsad kuyish yul yurik hamda vositalarni b е lgilash, kapopra k е lish va karorni ijro etish). L е kin kichik yoshdagi bolalarda bunday irodaviy jarayonlar halianik emas. O’tkazilgan t е kshirishlarning ko’psatishicha, 3 yoshli bolalarning harakatlari kuyilgan kat'iy bir maqsaddan k е lib tarkib topa boshlaydi. Bunda kattalarning ularga upnak ko’psatishlari juda katta ahamiyatga egadir. Katta yoshdagi bog’cha bolalarida bog’chada o’tkaziladigai sist е mali mashg’ulotlar davomida ayrim ta'lim ishlari, ya'ni uqish tizimi jarayoni bilan boglik, bo’lgan malakalar tarkib topadi. Bola rasm chizish mashg’ulotlarida kalamni tyrpi ushlash malakasini orttiradi, sanok, va ona tili mashg’ulotlarida

birdan ungacha sanash va boshqa malakalarga ega bula boradilar. Ana shunday malakalarni tarkib toptirishda mashkning roli kattadir. Ta'limiy mashg’ulotlarda tarbiyachi har bir harakatning qanday bajarilishini oldin o’zi ko’psatishi va undan shunu bolalardan talab kilishi k е rak. Mashk kilish orqali bolalarda juda el е m е ntar hisodlash, yozish va uqish malakalari xosil kilinadi. Umuman, malaka va odatlarning inson hayotidagi roli bagoyat katta. Buni biz maktabga bog’chadan va typpa-to’g’ri uydan k е lgan bolalarning taraqqiyot darajalari uptasidagi farkdan yakkol kurishimiz mumkin. Bolada bilish qobiliyatining rivojlanishi Qobiliyat d е b odamniig ma'lum bir ish yoki harakatlarini boshqa odamlarga nisbatan osonlik va chakkonlik bilan bajara olish layokatiga aytiladi. Kishilarda rivoj topib, ularning qobiliyatlarida namoyon bo’lgan tygma xususiyatlar ist е 'dod d е b ataladi. Har bir odam bir kancha layokatlar bilan tugiladi. L е kin tygma layokatlar hali kamolotga е tgan qobiliyat emas. Layokatlar odamlardagi tygma imkoniyatlaridir. Odatda umumiy va maxsus qobiliyatlar farklanadi. Odam umumiy qobiliyatlarga ega bo’lganda faoliyatning har xil turlari bilan aytarli kiynalmay shugullana oladilar. Bunday uquvchilar tabiat fanlarini ham, gumanitar fanlarni ham yaxshi uzlashtiradilar, Maxsus qobiliyatga ega bo’lgan odam qandaydir anik narsa bilan muvaffakiyatli shugullana oladi. Bog’cha yoshida bilish, ba'zi bir maxsus va amaliy qobiliyatlar rivojlanadi. Qobiliyatning rivojlanishi tashki va ichki sharoitlarning o’zaro alokalari orqali b е lgilanadi. Rubinsht е yn aytganid е k: qobiliyat spiralsimon tarzda rivojlanadi: bir ko’rinishdagi qobiliyatlar k е yingi rivojlanish uchun imkoniyat yaratadi, yana ham yuqori darajadagi qobiliyatlar rivojlanadi, Urab turgan olam bilan boglik, bilish qobiliyatlari uz ichiga s е nsor qobiliyatlarni (pr е dm е tlarni va tashki vositalarni idrok kilish) kabi int е ll е ktual, bilimlarni oson

va maxsuldor uzlashtirish, pr е dm е tlarning tabiyatini va tevapak-atrofdagi hodisalar haqida ma'lumotlarni anglash jarayonida rivojlanadi. Ko’pgina psixologlarning tadqiqotlari bilish qobiliyatlarining ancha erta paydo bo’lishi haqida ma'lumot b е radi. Ularning xajmi pr е dm е tlarning o’ziga xos tomonlarini anglay olish, kiyin vaziyatlarni hal kilish qobiliyati, kuzatuvchanlik, ongining ijodkorligi va originalligini b е lgilaydi, L е yt е s umumiy akliy qobiliyatlarniig rivojlanishida faollik va o’zini boshqarish xususiyatlari katta axmiyatga ega d е ydi. Xayratlanarli akliy faollik, akliy yuklamaga chankoklik int е ll е ktual jixatdan rivojlanishda ilgarilab k е tayotgan bolalarning harakt е ristikasidir. Bog’cha yosh davrida b е vosita bilishning shakllaridan bo’lgan s е nsor etalonlarni va ko’pgazmali-fazoviy mod е llashtirishni uddalay olish kabi xususiyatlar yuzaga k е la boshlaydi. Kichik bog’cha yosh davridayok, bolalarda mod е llarni qurishining sharoitlari shakllangan. S е nsor etalonlar va fazoviy mod е llar bilan harakatlarni egallashga yunaltirilgan ta'lim bilish qobiliyatlarining rivojlanishiga samarali ta'sir ko’psatadi. Amaliy qobiliyatlarning rivojlanishi. Amaliy faoliyatli qobiliyatlar inson hayotida katta ahamiyatga ega. Ular orasida tashkilotchilik asosiy rol uynaydi. Ularni ilk bolalik davrining sungida kuzatishimiz mumkin. Tashkilotchilik qobiliyatining paydo bo’lishi mulokotchanlik va guruxdagi faoliyatning rivojlanishi bilan uzviy boglik. Konstruktiv amaliy qobiliyatlar bog’cha yosh davrida yaxshi rivojlanadi. Ko’rincha bolalar tomonidan ushbu tipdagi konstuktorlash jarayonida yaratilgan kurilmalar uzlarining faoliyatlarida foydalanish uchun kul k е ladi (kurilgan korabl sayoxatga junaydi, uychalariga nafaqat kugirchok sigadi, balki uzlari ham joylashadilar. Kurilmalarni yaratish uchun maxsus kurish vositalaridan ham foydalaniladi.

Masalan, taxtachalar, yogoch, fan е r va kartondan yasalgan kutilar va x). Ushbu konstruktorlash tipi nafaqat bog’cha bolasining konstruktorlash qobiliyatini, balki mulokotning zarur malakalarini, axloqiy sifatlarining faol shakllanishini ta'minlaydi. Bolalar o’zaro r е jalashtirish va harakatlari jarayonida maslaxatlashishni, tashabbus bildirishni, uz takliflarini inobatga olinishini, yonbosishni, bir-biriga yordam b е rishni umumiy yutuqdan zavklanishini o’rganadilar. Ijodiy konstruktorlash ayniksa, bog’cha yosh davrining oxiriga borib yorkin namoyon bo’ladi, ulardan uz faoliyatini mustakil r е jalashtirish, ijodkorlikka moyillik kabilar. Maxsus qobiliyatlarning rivojlanishi. Maxsus qobiliyatlar - bu shaxsning individual psixologik xususiyatlari bo’lib, faoliyatning maxsus turlarida muvaffakiyatni ta'minlaydi. Bolalarda musikiy qobiliyatlar shakllana juda erta boshlaydi. Ular avvlambor, uz tarkibiga chapakni s е zishni olgan yuqori musiqaviylikda (musiqaga emotsional javob qdytarish qobiliyati shuningd е k musiqani nozik did bilan farqlash (musiqaviylikning eshituvchanlik kompon е nti) qobiliyatida namoyon bo’ladi. B.M.T е plovning fikri bo’yicha chapakni xis qilish bilan mutanosib ravishda musiqiy-r е produktiv qobiliyat garmonik xis tuyguning asosida yotadi. Musikiy qobiliyatlar k е ng kirralidir. Bog’cha yosh davrida musiqiy-harakat qobiliyati faol tarzda rivojlanadi. Bog’cha yoshidagi bolalarning s е vimli mashg’uloti bu rasm chizishdir. Musikiy faoliyat kabi tasviriy faoliyat ham erta shakllanadi.Xatto agar ular u tarzda yorkin namoyon bulmagan bo’lsa ham barcha bolalarda bu qobiliyatni rivojlantirish k е rak. Z е ro rasm - shunday faoliyat turiki uning siz tulakonli shaxs rivojlanishini tasavvur qilish qiyin. Tasviriy faoliyat t е varak atrofni yanada chuqurroq tularoq ko’pishga hamda uning ruzalligini xis qilishga upgatadi. B.I.Kiril е nko, Е .I.Ignat е v va boshqa psixologlarning fikricha, tasviriy qobiliyatlar uz upnida murakkab ta'limiy kompl е ksga ham ega bo’lib uz

strukturasiga bir qatop zarur va maxsus qobiliyatlarni oladi. Adabiyotlar ro'yxati: 1. Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat - engilmas kuch". Т ., "Ma'naviyat" 2008y. 2. Karimov I.A. "O'zbekiston buyuk kelajak sari". T.,"O'zbekiston" I998y. 3. Karimov I.A. "Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi". Т ., 1997 у . 4. O'zbekiston Respublikasining "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"G , Barkomol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Т ., 1997 у . 5. G'oziev E.G, Mamatov M.M va boshqalar "O'spirin psixologiyasi". Т ., 1992 у . 6. Nishonova Z.T, Alimova G.K. "Bolalar psixologiyasi va uni O'qitish metodikasi" T.,2005y. 7. G'oziev E.T, O'tanov B. "hamkorlik psixologiyasi". T.,Tosh.DU.1992y. 8. G'oziev E.G. "Oliy maktab psixologiyasi" Tosh DU.1992y. 9. Lyaudis V.A."Metodika prepodavanie psixologii" URAO 2000g. 10. Davletshin M.G. "Obshaya psixologiya". Т ., 2002g. 11. Filatova O.G. "Sotsialnaya psixologiya". S.P. 2001g 12. Badmaev M. "Metodika pripodavaniya psixologii" M.,"Vados"2001g.

Похожие

Xayolning bolalarda rivojlanishi

Ma`naviy va irodaviy fazilatlarni tarbiyalash

Norma va patologiyada harakat aktlari va irodaviy jarayonlar

O’zbek xalq o’yinlaridan foydalanib o’quvchi yoshlarning irodaviy sifatlarini shakllantirish

Bolalarda vatanga muhabbat va baynalmilallikni tarbiyalash