Fan va taraqqiyot - Педагогиka - Рефераты

Fan va taraqqiyot

Загружено в:

05.05.2023

Скачано:

0

Размер:

475.5 KB

Fan va taraqqiyot Reja: 1. Fan va metodologiya 2. O`zbekistonda Kadrlar tayyorlash Milliy modelida fanining vazifalari 3. Mumtoz fan – boqiy taraqqiyot omili 4. Sharq olimlari va mutafakkirlari ilm-fan haqida 5. G`arb xalqlari mutafakkir, olimlarning ilm-fan haqidagi qarashlari

Fan va metodologiya XXI asrda fanning yaratuvchanlik qudratini oshib borishi, ishlab chiqarish kuchiga aylangani ilmiy tadqitotlarning dolzarbligidan dalolat beradi. Har bir fanning metodologiyasi fanshunoslikning tarkibiy qismi, fanning taraqqiyoti esa uning mukammal metodologiyasini yaratilganligiga bog`liq. Fan obyektiv borliq haqida bilimlar tizimi, voqeylikni ilmiy nazariy aks ettirishdir. Hozirgi globallashuv jarayonida, avvalo, har bir axborotga ilmiy yondashish, qolaversa, fanning jamiyat ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy rivojlanishida hozir javob bo`lish davr talabidir. Barcha ijtimoiy-gumanitar fanlar qatori pedagogika ham byurakratik metodologiya zanjiridan qutildi, ming-ming yillar jahon xalqlari bahramand bo`lgan bizning bobokalonlarimizning ilmiy merosi asosida fanlarning metodologik poydevori yaratildi, Kadrlar tayyorlash o`zbek modelida fanning o`rni istiqboli belgilab berildi. Ilm-fanning dialektik xususiyati, davr talabi, jamiyat buyurtmasiga mos istiqbolli vazifasi har bir fanning metodologik asosini takomillashtirishni taqozo etadi. O`z navbatida fanlarning tez rivojlanishi; har 3-4 yilda uzluksiz ta’lim mazmuni o`zgarib turishi; har tomonlama rivojlangan, intellektual salohiyatli barkamol avlodni tarbiyalashdek dolzarb muammoni ilmiy-metodik ta’minlash metodologiyasini ishlab chiqishni taqazo etadi. - ” Fandagi har bir yangi qadam faqat oldingi yutuqlarga tayangan holda boyitish mumkin; - yangi bilim eski bilimni mukammallashgan to`liqroq va aniqroq shakli bo`lib, haqiqatni yanada aniqroq aks ettiradi; - o`tmishdagi fan taraqqiyoti yangi fan uchun zamin tayyorlaydi; - o`tmishdagi bilimlarning faqat hozirgi davr ilmiy nazariyalariga mos keluvchi elemintlargina ahamiyatlidir”. Falsafa lug`atida: “fan reallik haqidagi obyektiv bilimlarni tayyorlash va nazariy tizimlashtirish funksiyasiga xos inson faoliyati sohasidir. Tarixiy taraqqiyotda fan jamiyatda ishlab chiqarish kuchiga va muhim ijtimoiy institutga aylanadi. Fan tushunchasi o`ziga yangi bilimni

egallashdagi faoliyat va shu faoliyat natijasida dunyoning ilmiy manzarasi haqidagi shu davrgacha bo`lgan ilmiy bilimlarni mujassamlashtiradi: ”Fan” atamasi ilmiy bilishning alohida sohalarini belgilashda ham ishlatiladi va boshqa manbalarda fan reallik haqidagi obyektiv bilimlarni yaratish va nazariy tizimlashtirish xususiyati ko`rsatilgan. Prof. N. SHermuhammedova fanning mohiyati haqida quyidagcha xulosaga keladi: 1.Umumiylik va tizimlilik; 2.Umumahamiyatlilik (intersubyektivik); 3.Obyektivlik (bilish subyektiga bog`liq emasligi); 4.Maxsus bilish metodlarining mavjudligi (nazariy va ekspimental); 5.Asoslanganlik (verfikatsiya); 6.Tanqidiylik (falsofikatsiya); 7.To`ldiruvchanlik (koriuskulyar – to`lqinli dualizmdan P.Fayyerbendning metodologik anarxizmigacha); 8. Vorisiylik (mos kelish tamoyilida namoyon bo`ladi); O`zida metodologiya yoki o`z metodi haqidagi ta’limotni mujassamlashtirgan bilish faoliyati sohasi haqiqiy fan bo`lishi mumkin”, deb yozadi. Fanshunoslikda fanlar avvalo ikki turkumga bo`linadi: tabiat haqidagi fanlar va ijtimoiy gumanitar insonni o`rganadigan fanlar. Barcha fanlarni tabiiy deb atash mumkin, zero insonning o`zi tabiatning bir bo`lagidir, demak uning ma’naviy va moddiy faoliyati barcha tirik mavjudotlar faoliyati tabiiy bo`lgani kabi tabiiydir. Inson buyuk mavjudot, uning jismoniy mohiyati, hayotiy faoliyati serqirraligi ijtimoiy gumanitar fanlar tizimi va ularning insonshunoslik predmetidan bilish mumkin.

Insonshunoslik fanlari Inson, insoniylik va insoniyat predmetida insonshunoslik fanlarining o`zaro hamkorligi fanshunoslikning metodologik asosiga bog`liq. Prof. N. SHermuhammedova metodologiyani “uch darajasini”, - ko`rsatadi. - falsafiy daraja; - umumiy daraja; - xususiy ilmiy daraja; Metodologiyaning falsafiy darajasi gnoseologiya (epesemologiya, bilim nazariyasi, bilish haqidagi ta’limot) muammolariga yaqin. Metodologiyaning umumiylik darajasi alohida ilmiy bilim bilan falsafiy bilmning o`ziga xos sintezidir. Metodologiyaning alohida ilmiy darajasi esa, o`z navbatida, umumiylik metodologiya bilan tegishli xususiy fan bilimlar tizimini sintezi demakdir”. Fan metodologiyasi, avvalo, umummetodologik tamoyillarga asoslanadi va o`z Инсон табиатини ўрганадиган фанлар Жамиятни ўрганадиган фанлар Тиббиёт - табобат - кишилар соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлаш Антропология - одамнинг пайдо бўлиш ва эволуцияси Инсон руҳиятини ўрганадиган фанлар Инсонни камол топтириш ҳақидаги фанлар Физиология - организмдаги физик ва кимёвий жараёнлар Фалсафа - табиат, ж амият ва тафаккур ривожланиши қонуниятлари Психология - объектив реалликни индивидга инъекос этиш қонуниятлари Мактабгача таълим тарбия қонуниятлари Мактаб ёшидаги таълим - тарбия қонуниятлари Санъатшунослик - объектив реалликни эстетик таъсир этиши қонуниятлари Педагогика фанлари Касбий таълимда таълим - тарбия қонуниятлари Социология - жамият, ижтимоий гуруҳлар, тизимлар, тараққиёт қонунлари Эстетика - гўзаллик қонунияти асосида яшаш Дефекталогия жисмоний кимтик ёшларга таълим - тарбия қонуниятлари Адабиё тшунослик - объектив оламни ва жамиятни образлар воситасида идрок этиш қонуниятлари Тилшунослик - тил қонуниятлари Ҳуқуқшунослик - жамиятнинг ҳуқуқий асослари Мантиқ - муҳокама юритишнинг қонуниятлари Оилада таълим - тарбия қонуниятлари Олий мактабда таълим - тарбия қонуниятлари

predmetiga asosan tadqiqot obyektini ilmiy bilish o`ziga xos metodik imkoniyatlardan, ta’limotlardan foydalanadi. Har bir fandagi singari umumiylik va xususiylik tamoyili pedagogik tadqiqotlarning metodologik asosidir. Yuqorida ta’kidlanganidek, falsafiy qonun va kategoriyalar, tamoyillar barcha tabiiy fanlar singari ijtimoiy – gumanitar, jumladan, pedagogik tadqiqotlarning umummetodologik asosidir. Hozirgi davrda ilmiy bilish ko`proq falsafa va fanlarning o`zaro bog`liqligi bilan harakterlanadi. Inchunun, fan falsafasi (N. SHermuhammedova) fanlarning umummetodologik mohiyatini ifodalaydi. Obyektiv borliqni ilmiy bilishda filosofiya maxsus fanlar yutug`idan foydalanadi, filosofiya bilish nazariyasini umumlashtirsa, pedagogik bilish jarayonining qonuniyatlari, mazmuni, metod vositalarini tadqiq etadi, filosofiyaning dialektik qonuniyati barcha fanlar uchun umummetodologik harakter kasb etganidek, ijtimoiy fan fundamental tadqiqotlari ilmiy dunyoqarash konsepsiyasini rivojlanishiga ta’sir etadi. Ayrim olimlarning fikricha: pedagogika amaliy falsafadir. Dialektik materializm ilmiy bilish nazariyasi pedagogikaning pedagogik tadqiqotlar predmeti, ta’lim – tarbiya voqeligini chuqurroq anglatsa, tadqiqot metodlarini tanlash va istiqbolini belgilash imkoniyatini beradi. Umummetodologiya olimning ilmiy tafakkurini, dialektik qonuniyat, kategoriya va prinsiplar bo`yicha boyitadi, har bir nazariyaning mohiyatini chuqurroq bilishga sharoit yaratadi, ilmiy dunyoqarashini oshiradi. Analiz va sintez, induksiya va deduksiya, nazariya va amaliyot bir-biriga bog`liqligi, ijtimoiy tajriba haqiqat mezoni ekanligini anglab yetadi. O`zbekistonda Kadrlar tayyorlash Milliy modelida fanining vazifalari O`zbekiston mustaqilligidan keyin mamlakatimiz fanini jahon ilmfaniga integratsiyasida ulkan yutuqlarga erishildi. Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov «Fan ravnaqisiz buyuk davlat qurib bo`lmaydi» degan edi.

O`zbekistonning o`ziga xos taraqqiyot yo`lida fanning ustuvor sohalaridan biri ekanligi rivojlanish barqarorligini ta’minlamoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida fan alohida o`rin tutadi. Kadrlar tayyorlash Milliy modelining yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi asosiy tarkibiy fan qismi ekanligi ko`rsatilgan. Fanning salmoqli vazifalari uch yo`nalishda belgilab beriladi: 1. Tabiat va jamiyat taraqqiyoti qonunlari to`g`risida yangi fundamental va amaliy bilimlarni shakllantirish, o`rganish va foydalanish uchun kerakli ilmiy natijalarni jamlash – bu borada oliy malakali ilmiy va pedagogik kadrlar tayyorlashni amalga oshirish; - Kadrlar tayyorlash jarayonini ilmiy-tadqiqot jihatdan ta’minlash infrastrukturasini vujudga keltirish, ta’limning axborot tarmoqlaridan foydalanish maqsadida bilimning turli sohalari bo`yicha axborot bazasini shakllantirish; - Mamlakatimiz ilm-fanining jahon ilm-faniga integratsiyasi – zamonaviy ilm- fan va texnologiyalarning eng muhim muammolarini hal etish uchun ilmiy yutuqlar va kadrlarni xalqaro miqyosida almashinuvini amalga oshishi; 2. Kadrlar tayyorlash tizimiga ilm-fanning uzviy ravishda kirib borishi haqida: - ilg`or pedagogik texnologiyalarni yaratishni o`zlashtirish yuzasidan maqsadli innovatsion loyihalarni shakllantirish va amalga oshirish yo`li bilan ilm- fanning ta’lim amaliyoti bilan aloqasini ta’minalash choratadbirlarini ishlab chiqdi; - ilg`or axborot va pedagogik texnologiyalarni tashkil etish uchun eksperimental maydonchalar barpo etish orqali ilmiy tadqiqotlar natijalarini o`quv- tarbiya jarayoniga o`z vaqtida joriy etish mexanizmini ro`yobga chiqarish. 3. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini samarali tarzda ta’minlash bo`yicha: - yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, yoshlarning ilmiy ijodiyotini har tomonlama qo`llab quvvatlash. Ta’lim muassasalarida ilmiy tadqiqot va ilmiy pedagogik ishlar darajasini baholashga zamonaviy yondashuvni ro`yobga chiqarish, ilmiy tadqiqotlar va

texnologik ishlanmalar natijalari tijoratlashuvi asosida olimlarning obro`-e’tibori va ijtimoiy maqomini oshirish kabilar. Bu vazifalar ko`lamidan ma’lumki, barcha fanlar, ayniqsa pedagogika fani Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ilmiy metodik ta’minlashga xizmat qiladi. Uzluksiz ta’lim tizimida har bir fanning o`rni, uzluksiz ta’lim standartlarini ishlab chiqishda fanlararo aloqa bo`lishi aks etadi. Ma’lumki, har bir fanning o`qitish metodikasi fanlararo pedagogik tamoyillariga asoslanadi. Har bir fan va amaliy bilim va ko`nikmaga aylanishi uning ahaityatini orttiradi. Fanlarning yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va undan foydalanuvchi vazifasida ana shu uzviylik ifadalanadi. Fanlararo aloqada ta’lim -tarbiya samaradorligini oshiradi KTMD ning amalga oshirishda pedagogika fani bilan bevosita bog`liqlida ish tutadi va fanlararo aloqaning markazi, tashkilotchisi vazifasini bajaradi. KTMD ni amalga oshirishda fanlararo aloqa tizimini quyidagi tuzmada ko`rish mumkin.

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini amalga oshirishda fan va fanlararo aloqa . Birinchi yo`nalishdagi vazifalarda barcha fanlarning o`zaro aloqasi, nazariyaning amaliyot bilan bog`liqligini ko`rish mumkin. Ikkinchi, uchinchi yo`nalishdagi vazifalarni amalga oshirishda pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi ifodalanadi. Kadrlar tayyorlash Milliy modelida Fan – yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va undan foydalanuvchi, ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi, tarkibiy qism ekanligi ko`rsatilgan. XXI asr ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar asri bo`ladi.

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini metodik ta’minlash, ta’limtarbiya tizimini davr talabiga asosan tubdan isloh qilish, pedagogika fanining fanlararo hamkorlik istiqbolli yo`nalishlarini belgilab beradi. - ming yillar mobaynida jahonda mashhur bo`lgan buyuk mutafakkir bobokalonlarimizning, xalqimizning insonshunoslik borasidagi ilmiy merosi milliy pedagogikaning taraqqiyot omili bo`ldi. Insonshunoslik fanlarining o`zaro hamkorligi, insonni bir butunlikda o`rganish metodologiyasini yaratish: - ta’lim-tarbiya jarayonining pedagogik texnologiya mexanizmini ishlab chiqish; - uzluksiz ta’lim tizimida uzviylikni ta’minlash; - axborot texnologiyalaridan keng foydalanish, masofaviy ta’lim nazariy va amaliy asoslarini yaratish; - uzluksiz ta’limda ilg`or pedagogik texnologiyalarni umumlashtirish; - uzluksiz ta’limda shaxs o`zligini bilish mazmun metodlarini ishlab chiqish, shaxsga yo`naltiriligan ta’limning nazariy asoslarini yaratish; - jahon xalqlari ilg`or tajribalarini innovatsion texnologiyalarini joriy etish; - insonshunoslik fanlarini o`zaro bog`liqlik qonuniyatlarini ilmiy asoslash, fanlarning o`zaro hamkorlik yo`llarini ishlab chiqsh - har tomonlama rivojlangan barkamol komil inson ta’limotini rivojlantirish; - tarbiyaning mazmuni va har bir insoniy fazilatning hozirgi davrdagi mohiyatini anglash tarbiya mazmunida milliylik, umuminsoniylik uyg`unligiga erishish, jahon xalqlari milliy qadriyatlarini o`rganish va ommalashtirish; - tarbiyaga bir butunlikda va tizimli yondashish metodikasini yaratish. Aqliy tarbiya miliy dunyoqarash, milliy ong, tafakkur madaniyatini shakllantirish, vatanparvarlik ma’naviy-axloqiy tarbiya, huquiy estetik, mehnat, kasb, iqtisodiy, ekologik, jismoniy tarbiya mazmuni va metodlarini, pedagogik texnologiyasini takomillashtirish; - shaxsni jamoada tarbiyalash, bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat jamoalarining xususiyatlari, o`quvchilar, talabalar jamoasini shakllantirishning pedagogik asoslarini takomillashtirish;

- tarbiyaning umumiy metodlarini takomillashirish, sharq xalqlarining tarbiya borasidagi tajribalarini qo`llash metodikasini yaratish. - Tarbiya mazmuni va metodini insonshunoslashtirish insoniylashtirish; - istiqlol mafkurasi asosida yoshlarning milliy dunyoqarishini shakllantirish, o`quv fanlarining aqliy kamolot imkoniyatini oshirish, sinfdan va maktabdan tashqari ta’lim -tarbiya ishlarining dunyoqarashni tarkib toptirish darajasini oshirish; - ma’naviy-axloqiy tarbiya mazmunini takomillashtirish milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan boyitish. Axloqiy tarbiyada sharqona namuna metodini qo`llash texnologiyasini yaratish. Mahallada, oilada axloqiy tarbiya nazariyasi va ommabop metodikasini ishlab chiqish; - huquqiy fuqarolik tarbiyasining nazariyasini ishlab chiqish, fuqarolik- demokratik jamiyatning huquqiy asoslarini yoshlarga singdirish metodikasini takomillashtirish, huquqiy madaniyatli shaxs modelini va huquqiy fuqarolik tarbiyasi texnologiyasini yaratish; - estetik tarbiyada milliylik va umuminsoniy uyg`unligi mazmuni va metodlarini takomillashtirish. Sharq estetik qadriyatlarini o`rganish, ta’lim-tarbiya jarayonida yoshlarni go`zallik qonuniyatlari asosida yashashga tayyorlash pedagogik texnologiyasini yaratish; - kasb va mehnat tarbiyasini takomillashtirish, kasbga yo`llash ta’lim-tarbiya ustuvorligi har bir kasb kishisining modelini, kasbnomalarini ishlab chiqish. Boqimandalik illatidan qutilish, yoshlarni hayotga, mehnatga tayyorlash, mehnatni ijtimoiy zaruratga aylantirish metodikasini takomillishtirish. Mehnat shaxs kamolotining omili, komil inson fazilatining tarkibi ekanligini ilmiy asoslash. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yoshlar ijtimoiy-foydali mehnati mezonini ishlab chiqish; - iqtisodiy ta’lim va tarbiya konsepsiyasini ishlab chiqish, bozor iqtisodiyoti sharoitida yoshlarda iqtisodiy madaniyatni shakllantirish, tadbirkorlikka yo`llash metodikasini yaratish. Iqtisodiy ta’lim va tarbiya pedagogik texnologiyasini ishlab

chiqish, bu boradagi rivojlangan mamlakatlar tajribalarini o`rganish va ommalashtirish; - mintaqanining ekologik muammosidan kelib chiqib, ekologik tarbiyaning mazmuni va metodlarini takomillashtirish. Yoshlarda ekologik madaniyatni shakllantirish konsepsiyasini ishlab chiqish, fanlarni o`qitishning ekologik tarbiyaviy imkoniyatlarini oshirish; - sog`lom avlod dasturi asosida jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasini takomillashtirish, milliy sportni targ`ib qilish, axloqiy, estetik, mehnat va jismoniy tarbiyaga kompleks yondoshish pedagogik texnologiyasini yaratish; Ma’naviyat va ma’rifat ishlarining pedagogik qonuniyatlari, prinsiplari, mazmuni, metodlari va vositalarini ishlab chiqish bo`yicha: - shaxsni ma’naviy shakllantirish, qonuniyatlarini o`rganish, komil insonni tarbiyalashda ma’naviyatning tutgan o`rni, milliy mafkuradan kelib chiqadigan ma’naviy axloqiy tarbiyaning mazmunini ishlab chiqish; - milliy mafkura, milliy g`oyani har bir sotsial guruhga singdirish, yoshlarni ijtimoiy ongini shakllantirish metodikasini yaratish. Ma’naviyat ishlarini amalga oshirish qo`llanmalarini tayyorlash, uzluksiz ta’lim tizimida ma’naviy tarbiya motodikasini yaratish; - ma’naviyat-ma’rifat ishlarida fan va san’atning o`zaro bog`liqligini asoslash, ma’rifatning didaktik qoidalari, ma’naviyat va ma’rifat ishlarining samarali shakllari va vositalarini takomillashtirish; Ijtimoiy va kasb pedagogikasini takomillashtirish, XXI asrda ma’naviyatning ustuvorligi va har bir yosh sotsial guruh, shaxsni rivojolantirishning pedagogik asoslarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Ijtimoiy pedagogika alohida yo`nalishda rivojlanadi, jamiyatni pedagoglashtirishda hizmat qiladi. Ijtimoiy pedagogika: oila pedagogikasi, mahallada ta’lim-tarbiya ishlari, ma’naviyat va ma’rifat ishlari pedagogikasi yo`nalishlarida tarkib topadi. Oila pedagogikasi bevosita maktabgacha tarbiya, maktab pedagogikasi bilan bog`liq holda rivojlanadi. Xalqimizning mentaletiti, milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida oilada ta’lim-tarbiya jarayoni, yoshlarni hayotga tayyorlashning

qonuniyatlarini o`rganadi, umumlashtiradi. Oilada bola tarbiyasining mazmuni, metodlari va vositalarini takomillashtiradi. Oilada ma’naviy-axloqiy, mehnat, estetik, huquqiy va iqtisodiy tarbiyani amalga izchil oshirish qo`llanmalari yaratiladi. Yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash tizimini ishlab chiqish, otalar-onalar tarbiyasi nazariyasi va metodikasini yaratish; - ota-onalarni tarbiya faoliyatiga tayyorlashni takomillashtirish, otaonalar maktablarini yangi tizimlarini ishlab chiqish; ota-onalar maktabi ta’lim mazmuni dasturini yaratish, pedagogik bilimlarni targ`ibotini, bola tarbiyasidagi ilg`or tajribalarni targ`ib qilish; - mustaqillik tufayli erishilgan qadriyatlar, mahallaning yoshlar tarbiyasidagi mas’uliyatini oshirish, mahallada ma’naviyat-ma’rifat ishlarining pedagogik asoslarini ishlab chiqish; - mahalla hayotini pedagoglashtirish, axloqsizliklarni oldini olish, bola tarbiyasidagi tajribalarni ommalashtirish pedagogika fanining asosiy vazifalari bo`lib qoladi. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi umumpedagogik qonuniyatlar asosida matabgacha tarbiyaning o`ziga xos xususiyatlarini o`rganish, oila va maktabgacha tarbiya muassasasining ta’lim-tarbiyadagi hamkorligi, o`zaro bog`liqligi, tarbiyadagi uzviylik va uzluksizlik metodikasini, pedagogik texnologiyasini takomilliashtirish. Maktabgacha tarbiyaning optimal mazmuni, tarbiyadagi milliylik va umuminsoniylik uyg`unligi asoslarini ishlab chiqish. Maktabgacha yoshdagi bolalarning layoqati va qobiliyatlarini aniqlash, ilg`or tajribalarni ommalashtirish bo`yicha: - kadrlar tayyorlash Milliy dasturiga asosan: «Malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash»; - maktabgacha ta’limning samarali psihologik-pedagogik uslublarini yaratish va joriy etish; - bolalarni oilada tarbiyalashni tashkiliy, psihologik-pedagogik va uslubiy jihatdan ta’minlash;

- zamonaviy o`quv-uslubiy qo`llanmalar, texnik vositalar, o`yinchoqlar va o`yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish; - Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash uchun shart-sharoit yaratish kabilar. Kasb-hunar pedagogikasi umumiy o`rta ta’lim negizida o`qish muddati 3 yil bo`lgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiya jarayonining o`ziga xos xususiyatlarini, qonuniyatlarini o`rganadi, pedagogik texnologiyasini ishlab chiqish bo`yicha; - yoshlarni qobiliyati, kasbga layoqati, qiziqishini aniqlash metodikasini yaratish; - kasb tarbiyasining mazmuni, metodlari va vositalarini takomillashtirish; - akademik litseylarda o`quvchilar o`zi tanlagan fanlari bo`yicha ta’limni differensiallash ularning iqtidorini oshirish pedagogik texnologiyasini yaratish; - akademik litseylarda ma’naviy-axloqiy, mafkura, estetik, huquqiy va boshqa tarbiya mazmuni, metodlari, tarbiyaga individual yondoshish texnologiyasini ishlab chiqish; - akademik litseylarda ta’lim-tarbiyaning uzviyligi va uzluksizligi uning umumta’lim maktablari va oliy o`quv yurtlari bilan hamkorligi shakllari va usullarini tadqiq qilish; - kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiyaning uzluksizligi va uzviyligini o`qitish va kasb tarbiyasining bog`liqligini mazmuni va shakllarini o`rganish. Kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiya, ma’naviyat-ma’rifat ishlari metodikasini yaratish; - kasbnomalarni yaratish, kasb mahorati mezonlarini ishlab chiqish; - rivojlangan mamlakatlarda kasb-hunar ta’limi pedagogik texnlogiyasini o`rganish va ommalashtirish kabilar. Oliy maktab pedagogikasi kasb ta’limining o`ziga xos xususiyatlari, qonuniyatlarini o`rganadi, oliy ta’limning pedagogik texnologiyasini yaratadi. Oliy ta’limning jahon andozalari asosida tubdan isloh qilishni metodik ta’minlaydi. Uning vazifasi Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi asosida:

- ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasni ta’sirchan mexanizmini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish; - o`qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish hamda masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish; - ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalari tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda talabalarni o`qitishni jadallashtirish; - xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ta’limning insonparvarlik yo`nalishini ta’minlash kabi masalalarning nazorat va amaliy asoslarini ishlab chiqish; Oliy maktabda fanlarni o`qitish mazmuni, metodlari, vositalari va shakllarini takomillashtirish; - oliy ta’lim tizimida mafkura va ma’naviyat tarbiyasi, axloqiy, estetik, huquqiy, ekologik, iqtisodiy va jismoniy tarbiyani samaradorligini oshirishni metodik ta’minlash; Kasb-hunar pedagogikasi umumiy o`rta ta’lim negizida o`qish muddati 3 yil bo`lgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ta’limtarbiya jarayonining o`ziga xos xususiyatlarini, qonuniyatlarini o`rganadi, pedagogik texnologiyasini ishlab chiqadi. - yoshlarni qobiliyati, kasbga layoqati, qiziqishini aniqlash metodikasini yaratish; - kasb tarbiyasining mazmuni, metodlari va vositalarini takomillashtirish; - akademik litseylarda o`quvchilar o`zi tanlagan fanlari bo`yicha ta’limni ddifferensiallash ularning iqtidorini oshirish pedagogik texnologiyasini yaratish; - akademik litseylarda ma’naviy-axloqiy, mafkura, estetik, xuquqiy va boshqa tarbiya mazmuni, metodlari, tarbiyaga individual yondoshish texnologiyasini ishlab chiqish; - Akademik litseylarda ta’lim-tarbiyaning uzviyligi va uzluksizligi uning umumta’lim maktablari va oliy o`quv yurtlari bilan hamkorligi shakllari va usullarni tadqiq qilish;

- kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiyaning uzluksizligi va uzviyligini o`qitish va kasb tarbiyasining bog`liqligi mazmuni va shakllarini o`rganish. Kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiya, ma’naviyat-ma’rifat ishlari konsepsiyasini yaratish; - kasbnomalarni yaratish, kasb mahorati mezonlarini ishlab chiqish; - rivojlangan mamlakatlarda kasb-hunar ta’limi pedagogik texnlogiyasini o`rganish va ommalashtirish; - malaka oshirish tizimini, pedagogik kadrlar tayyorlash jarayonini takomillashirish, metodik ta’minlash. Oliy maktabda ilg`or pedagogik tajribalarni o`rganish va ommalashtirish; - bo`lajak mutaxassislaarni ma’naviy shakllantirishda ijtimoiy gumanitar fanlarning o`zaro bog`liqlik, hamkorlik qonuniyatlarini o`rganish metodlari va shakllarini takomilashtirish; O`zbekiston Respublikasi umumdavlat klassifikatoriga asosan «Oliy ta’lim yo`nalishlari va ixtisosliklari» bo`yicha «O`qituvchilar tayyorlash va pedagogik fanlar» kodlari bakalavr hamda magistr tayyorlashni nazariy va metodik ta’miinlash; - umumta’lim fanlari bo`yicha o`qituvchilar tayyorlash mazmuni va metodlarini takomillashtirish, umumta’lim fanlari o`qituvchi pedagoglar modelini yaratish, ularni yangi pedagogik texnologiya bilan qurollantirish; - o`qituvchilar tayyorlash borasida jahon tajribalarini o`rganish va ommalashtirish, pedagoglar tayyorlash konsepsiyasini ishlab chiqish; - mashinasozlik yo`nalishi bo`yicha, samolyotsoz pedagog, avtomobilsoz pedagog, qishloq xo`jaligi mashinasozligi pedagogi tayyorlashni metodik ta’minlash, mutaxassis modelini yaratish, ixtisoslik fanlarini o`qitish metodikasini ishlab chiqish; - metallarga ishlov berish, kimyoviy texnologiyalar yo`nalishlaridan bakalavr pedagoglari va magistrlari tayyorlashni metodik ta’minlash, mutaxassislar modelini ishlab chiqish, bakalavr va magistratura ta’lim mazmuni va metodlarini takomillashtirish. Bu boradagi tajribalarni ommalashtirish, pedagogik amaliyot qo`llanmalarini yaratish;

- energetika, radioelektronika, telekommunikatsiya yo`nalishlaridagi bakalavr pedagog va magistrlar tayyorlash tizimini metodik ta’minlash, mutaxassislar modelini yaratish; - yengil sanoat oziq ovqat mahsulotlari sanoati, matbaa sanoati yo`nalishida bakalavr pedagoglar va magistrlar tayyorlash tizimini metodik ta’minlash, ixtisoslik fanlarini o`qish metoddikasini takomillashtirish, fanlarning ta’limiy- tarbiyaviy samaradorligini oshirish; - transportdan foydalanish va ta’mirlash, qurilish pedagogi va gaz sanoati pedagogik yo`nalishlarida bakalavr va magistr tayyorlash tizimini metodik ta’minlash, mutaxassislar modelini ishlab chiqish, fanlarni o`qitish va ma’naviyat- ma’rfat ishlari pedagogik asoslarini ishlab chiqish, ilg`or pedagogik texnologiyalarni o`rganish va ommalashtirish; - agroinjeneriya pedagogi, melioratsiya pedagogi, fermerchilik pedagogi, o`rmonchilik ishi pedagogi yo`nalishlarida bakalavr va magistr tayyorlash tizimini metodik ta’minlash, ishlab chiqarish pedagogik asoslarini o`rganish, pedagoglar kasbnomasini yaratish, bo`lajak mutaxassislarni ma’naviy shaklantirishni takomillashtirish; - tibbiy-pedagog ishi, iqtisodiyot pedagogi, xuquqshunoslik pedagogi, sotsiologiya pedagogi, bank ishi pedagogi yo`nalishlarida pedagogik faoliyat tizimini metodik ta’minlash, mutaxassilar modelini yaratish, pedagogik ta’lim va kasb tarbiyasini takomillashirish; - harbiy pedagogika xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida harbiy ta’limni takomillashtirish, milliy kahramonlar namunasida harbiylarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash tizimini yaratish, harbiy o`quv yurtlarini metodik ta’minlash; - harbiy fanlarni o`qitish samaradorligini oshirish pedagogik texnlogiyasini ishlab chiqish; - yoshlarni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash nazariyasi va pedagogik texnologiyasini yaratish. Kasb pedagogikasi tarkibida har bir fanning o`qitish metodikasi alohida o`rin tutadi. Umumta’lim maktablarida, kasb-hunar kollejlarida, akademik litsey va oliy

o`quv yurtlarida davlat standartlari asosida har bir fanni o`qitish metodikasini ishlab chiqish quyidagalarni talab etadi: - har bir fan optimal mazmunini aniqlash, mavzu nima uchun o`qitilishini ilmiy asoslash; - ta’limning texnika vositalarini keng qo`llash usullarini yaratish; - har bir fanning ta’limiy-tarbiyaviy imkoniyatlaridan samarali foydalanish; Ishlab chiqarishda ya’ni texnika va texnologiyalarni yangilanib borishi, kasb ta’limi va tarbiyasini uzluksiz takomillashtirib borishini taqozo etadi. Ishlab chiqarish jarayonida har bir mutaxassisning bilim, malakasining oshirib borish, kasbga muhabbat, ma’naviy tarbiyasi, tadbirkorlik va iqtisodiy madaniyatni ishlab chiqarish pedagogikasini takomillashtirib boradi. Ishlab chiqarish pedagogikasi masofaviy internet orqali ta’lim-tarbiya berishni ta’minlaydi. Maxsus pedagogika (surdo pedagogikasi, oligofrenopedagogika, tiflopedagogika, defektologiya) jahon ilg`or tajribalari asosida rivojlanidi. - malaka oshirish tizimini, pedagogik kadrlar tayyorlash jarayonini takomillashirish, metodik ta’minlash. Oliy maktabda ilg`or pedagogik tajribalarni o`rganish va ommalashtirish; bo`lajak mutaxassislaarni ma’naviy shakllantirishda ijtimoiy gumanitar fanlarning o`zaro bog`liqlik, hamkorlik qonuniyatlarini o`rganish metodlari va shakllarini takomilashtirish kabilar. Mumtoz fan – boqiy taraqqiyot omili O`zbekiston Prezidenti Islom Karimovning 15 may 2014 yil Samarqandda o`tkazilgan xalqaro konferensiyada “O`rta asrlar Sharq allomalar va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” mavzuida so`zlagan nutqida va dunyoning ko`pgina mamlakatlaridan kelgan nufuzli olimlar, ekspertlar, YUNESKO rahbarlari tomonidan e’tirof etilganidek, buyuk ajdodlarimizning merosi butun insoniyatning ma’naviy boyligidir. Bu jahonshumul e’tirof mustaqillikning davstlabki yillarida bashorat

qilingan “tarixiy xotirasiz kelajak yo`q” ta’limotining mantiqiy davomi o`tgan davrda mamlakatimiz taraqqiyotidagi isboti bo`ldi. Ta’lim-tarbiyada tarixiylik, milliylik, umuminsoniylik pedagogik qonuniyat va metodologik tamoyil sifatida asoslanadi. “Sharqning ulug` allomalari tomonidan amalga oshrilgan kashfiyotlar zamonaviy ilm fan va taraqqiyot uchun naqadar dolzarb va zarur ekanini ochib berishning ahamiyati shunchalik muhim deb hisoblayman. O`rta asrlar Sharq tarixi shundan dalolat beradiki, madaniyat va ta’limtarbiya, tibbiyot, adabiyot, san’at va arxitektura sohasidagi beqiyos yuksalish, ilmiy maktablarning vujudga kelishi. yangi-yangi iste’dod to`lqinlarning paydo bo`lishi va voyaga yetishi - bularning barchasi birinchi navbatda iqtisodiyot, qishloq va shahar xo`jaligining ancha jadal o`sishi, hunarmandchilik va savdo-sotiqning yuksak darajada rivojlanishi, yo`llar qurilishi, yangi karvon yo`llarining ochili shi va avvalambor nisbiy barqarorlikning ta’minlanishi bilan bog`liq bo`lgan”,─ deydi Islom Karimov. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, xalqimiz jahon taraqqiyotiga hissa qo`shgan Sharqu-G`arbni o`zaro bog`lagan, buyuk sivilizatsiyalar tutashgan yurtimiz hududiga ilm-fan, madaniyat azaldan rivojlangan. Ayniqsa, o`rta asrlarda ona zaminimizdan minglab olimu shoirlar, buyuk mutafakkirlar yetishib chiqqan, matematika, fizika, kimyo, astronomiya, etnografiya, tibbiyot, tarix, adabiyot, falsafa, ahloqshunoslik kabi ko`plab sohalarga oid asarlar yaratilgan. “Buyuk ipak yo`li orqali Yevropaga, Yevropadan Osiyoga, Sharq va G`arb ulug` allomalari, mutafakkirlarining faoliyati to`g`risidagi ma’lumotlar ommalashgan”. Xivada tashkil topgan Ma’mun akademiyasi - “Baytulhikma”, ya’ni “Donishmandlar uyi” nomi bilan shuhrat qozongan Bog`dod akademiyasi, XV asrda shakllangan Mirzo Ulug`bek ilmiy maktabining fan taraqqiyotida tutgan o`rnini faxr bilan qayd etildi. Ma’mun akademiyasiga asos solgan, “Baytulhikma” da ilmiy ishlarni boshqargan Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy haqida shunday deydi: “AlXorazmiy algebra faniga asos soldi, ilmiy ma’lumot va traktatlarni bayon

etishning aniq qoidalarini ishlab chiqdi, u astronomiya, geografiya va iqlim nazariyasi bo`yicha ko`plab ilmiy asarlar muallifidir. Allomaning dunyo ilmfani rivojidagi xizmatlari umume’tirof etilgan bo`lib, Sharq olimlari orasida faqat uning nomi va asarlari “algoritm” va “algebra” kabi zamonaviy ilmiy atamalarda abadiylashtirildi”. Jahon ekspertlari oldidagi bu iftixor va e’tirof butun dunyo Xorazmiyning ilm-fan rivoji yo`lidagi hissasini yuksak qadrlashidan dalolat beradi. Ahmad Farg`oniyning “Astronomiya asoslari” nomli asari o`n ikkinchi asrda lotin va ivrit tillarida tarjima qilingan, keyinchalik Italiya, Germaniya, Fransiya, Gollandiya va AQSH kabi ko`plab mamlakatlarda qaytaqayta chop etilgani naqadar uning ulkan ahamiyatga ega ekanligini ko`rsatadi. “Yerning o`lchovi” haqidagi dastlabki ma’lumotlar, sayyoramizning sharsimon ko`rinishga ega ekani xususidagi dalillar mavjud bo`lib, mazkur kitob XVII asrga qadar Yevropa universitetlarida astronomiya bo`yicha asosiy darslik sifatida o`qitib kelingan hamda buyuk geografik kashfiyotlar davrida Kolumb, Magellan va boshqa sayohatchilarning kashfiyotlari uchun ilmiy asos bo`lib xizmat qilgani” ta’kidlandi. O`rta asrlar Sharq ilm-fan rivojida Xorazm Ma’mun akademiyasi alohida o`rin tutgan. Ulkan kutubxona, madrasa, tarjima va hattotlar maktabi kabi tuzilmalarga ega bo`lgan bu dargohda yuzdan ortiq allomalar, iste’dodli talabalar ilmiy izlanishlar olib borgan. Abu Nasr ibn Iroq, Abu Rayhon Beruniy, Muhammad Xorazmiy va Ahmad Farg`oniylarning umumbashariy tafakkur rivojiga qo`shgan hissasi beqiyosdir. Avvalo, ana shular kabi piruustozlarning namunasi, qolaversa, mamlakatimizda yaratilgan shart-sharoit uchun, “Oqqan daryo - oqishi” da ilm ahli mas’uldir. Jahon ilmiy anjumanida mamlakatimiz rahbarining Abu Rayhon Beruniy haqida faxrlanib aytganlari bunga misoldir: Ulug` qomusiy alloma Abu Rayhon Beruniy ilmiy dahosi bilan yartailgan mislsiz kashfiyotlarga to`liq baho berishning o`zi qiyin. Beruniyning 150 dan ziyod ilmiy izlanishlaridan bizgacha faqat 31 tasi yetib kelganiga qaramasdan, alloma qo`lyozmalarining qo`limizdagi ana shu to`liq bo`lmagan namunalari ham uning naqadar serqirra meros qoldirganidan dalolat beradi.

Beruniy dunyo ilm-fanida birinchilardan bo`lib, dengizlar nazariyasi va Yerning sharsimon globusini yaratish yuzasidan o`ziga xos yangi g`oyalarni taklif etdi, Yer radiusini hisoblab chiqdi, vakuum, ya’ni bo`shliq holatini izohlab berdi, Kolumb sayohatidan 500 yil oldin Tinch va Atlantika okeanlari ortida qit’a mavjudligi haqidagi qarashni ilgari surdi, minerallar tasnifi va ularning paydo bo`lish nazariyasini ishlab chiqdi, geodeziya faniga asos soldi. Shuning uchun ham XI asr butun dunyodagi tabiiy fanlar tarixchilari tomonidan “Beruniy asri” deb atalishi bejiz emas. – deb ta’kidlaydi. Buyuk alllomalarning ijod ustaxonasi, ilhom manbai haqida yangi ma’liumotlar aniqlanmoqda. Ulug` bobokalonimizning asli ismlari Muhammad bo`lgani (chunki o`sha davr an’anasi shunday edi) rayxon gulini yaxshi ko`rganlari uchun o`zlarining laqablarini va qizlarining nomini Rayhon deb atagan ekanlar. Fanshunoslik masalasi haqida fikr yuritganda, buyuk bobokalanimiz Abu Ali ibn Sino nomini dunyo fani va madaniyati tarixida zarhal harflar bilan bitilganini; doimo yashil bo`lib turuvchi tropik o`simlik “Avetseniya”, meditsina “Madadi Sino” deb atalishi; ko`plab mamlakatlarda ko`chalar, o`quv va tibbiyot muassasalariga uning nomi qo`yilgani; alloma sharafiga medal va mukofot ta’sis qilinganini faxr va iftixor bilan qayt etish mumkin. Prezidentimiz Islom Karimov 1998 yil 6 noyabrda YUNESKOning xalqaro Abu Ali ibn Sino oltin medali bilan taqdirlanganini xalqimizning umumbashariy sivilizatsiya taraqqiyotiga qo`shgan hissasi va xizmatini tan olinishi davlatimiz tomonidan tarixi, madaniy ma’naviy merosni asrabavaylash, sog`lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish borasida xizmatlarni munosib bahosi bo`ldi. Anjumanda Islom Karimov u haqda: “Islom olamining eng mashhur faylasufi va qomusiy allomasi hamda insoniyatning eng buyuk mutaffakkirlaridan biri” degan unvonga sazovar bo`lgan Abu Ali ibn Sinoning hayoti va faoliyati avlodlarda alohida g`urur va ehtirom tuyg`ularini uyg`otadi. Ilmiy tadqiqot ishlarini 16 yoshidan boshlagan bu ulug` zot o`z umri davomida 450 dan ortiq asar yaratdi. Ularning aksariyati avvalo tibbiyot va falsafa, shuningdek, mantiq, kimyo, fizika, astronomiya, matematika, musiqa, adabiyot va tilshunoslik sohalariga

bag`ishlangan. Leanardo da Vinchi, Mikelanjelo, Frensis Bekon va boshqa ko`plab olimlar uning asarlarini o`qib hayratga tushganlar. Biz doim g`urur va iftixor bilan e’tirof etamizki, tibbiyot tarixida eng mashhur bo`lgan “Tib qonunlari” deb atalgan o`zining bebaho fundamental asari bilan Ibn Sino keyingi bir necha yuz yil tibbiyot fanlari taraqqiyotining asosiy yo`nalishlarini oldindan belgilab berdi, hozirgi kunda ham o`z dolzarbligini yo`qotmagan amaliy tibbiyot va farmokologiya sohalarining eng muhim usullariga asos soldi. Bejiz emaski, bu kitob Yevropada XV asrda chop etilgan dastlabki kitoblardan biri bo`lgan va Yevropaning yetakchi universitetlarida qariyb 500 yil davomida tibbiyot ilmi ayni shu asar asosida o`qitib kelingan”. Prezidentimizning xalqaro konfrensiya ishtirokchilariga qarata Ibn Sino va Beruniyning Aristotelning “Koinot haqida kitob” asari yuzasidan tahliliy yozishmalari, ilmiy muloqotlari antik davr falsafiy qarashlarni chuqur anglashi va ularni rivojlantirish borasidagi naqadar yuksak darajaga ko`tarilganliklarining mumtoz namunasi ekanligi iftixor bilan bayon qildi. Ular kabi buyuk allomalar insoniyat tarixida chuqur iz qoldirgan ilmiy maktab Ma’mun akademiyasini shakllanishiga asos bo`lgani qayt etildi. YUNESKO tomonidan Ma’mun akdemiyasining 1000 yilligi nishonlangani, uning faoliyati qayta tiklangani malakatimizda ajdodlar xotrasiga, ilm-fan rivojiga qaratilayotgan e’tiborning yorqin namunasidir. Fanlar tarixi haqida fikr yuritganda qomusiy olim Abu Nasr Farobiyning “Mohiyat xususida so`z”, “Fanlarning paydo bo`lishi haqida kitob”, “Tafakkur mohiyati” va boshqa 160 dan ortiq asarlarini misol keltirish mumkin. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, ─ “X asrning qomusiy allomasi Abu Nasr Farobiyni zamondoshlari universal bilimga ega bo`lgani bois “Sharq Aristoteli” deb ataganlar”. O`rta asrlarda fan taraqqiyoti, olimu mutafakkirlarni butun bir avlodi haqida fikr yuritganda “Mirzo Ulug`bek bamisoli yorqin yulduz” ekanligi ta’kidlandi. U bir qator shaharlarda madrasalar qurdirgan, Samarqandda ilmiy maktab-tom ma’nodagi akdemiya yaratgan, unda 200 dan ortiq olim faoliyat ko`rsatgan. “Ziji

Ulug`bek”, “Ziji jadidi Ko`ragoniy” asarlarida 1018 yulduzni o`rni va holati aniqlab berilgan. Uning hisob-kitoblari hozirgi zamon texnologiyalaridan deyarli farq qilmaydi. “Mirzo Ulug`bek astronomiya sohasidagi buyuk alloma sifatida shuhrat qozongan va uning nomi haqli ravishda Kopernik, Jordono Bruno, Goleley va boshqa ulug` ilm-fan daholari qatorida tilga olinadi”, ─ dedi Ilom Karimov konfrensiya qatnashchilariga qarata. Mirzo Ulug`bek akademiyasida faoliyat ko`rsatgan Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi va uning safdoshi Al-Koshiy kabi allomalarning fan taraqqiyotidagi yutiqlarini e’tirof etdi, Al-koshiy birinchi bo`lib o`nlik kasrlarni ilmiy iste’molga kiritgani qayt etdi. Istiqlol yillarida Mirzo Ulug`bek merosini o`rganish borasida ulkan ishlar qilindi, 1994 yil mamlakatimizda Ulug`bek yili deb e’lon qilindi, uning 600 yilligi jahonda keng nishonlandi, Parij shahrining YUNESKO qarorgohida buyuk allomaning ilmiy merosiga bag`ishlangan xalqaro anjuman o`tkazildi. Jahonda buyuk allomalarning ilm-fandagi yutuqlari qadrlanadi, ularning merosini o`rganishga qiziqish ortib bormoqda, ularning xotirasiga yodgorliklar barpo etilgan. Belgiya va Latviyada Ibn Sinoga, latviyada Mirzo Ulug`bekka, Yaponiya, Rossiya va Azarboyjonda Alisher Navoiyga, misrda Ahmad Farg`oniyga o`rnatigan haykallar buning ifodasidir. Renessansning beshigi bo`lgan Sharqda fanning ko`pgina sohalari rivojlangan. Adabiyotshunoslik, san’at, tarixnavislik, tilshunoslik kabi ijtimoiy fanlar jahonshumul asarlar yaratilgan. Abu Abdulloh Rudakiy, Firdavsiy, Nizomiy Ganjafiy, Sa’diy, Hofiz SHeroziy, Jomiy, Alisher Navoiy, Bobur kabi faylasuf, ma’rifatparvarlarning asarlari shular jumlasidandir. Prezidentimizning nutqida dunyo tarixida birinchi turkiy tillar lug`ati Mahmud Koshg`ariyning “Devoni lug`atit turk” kitobi, Mahmud Zamaxshariyning arab tili grammatikasi dunyoda birinchi marta ko`p tilli arabcha-forscha-turkiy lug`ati, Yusuf Xos Hojibning didaktik asarlarini misol keltirish mumkin. Tarixiy xalqaro anjumanda Islom Karimov “buyuk merosning mingdan bir qismigina bizgacha yetib kelganini” ta’kidladi. “Bugun hech bir mubolag`asiz

aytish mumkin va buni men alohida qayd etmoqchiman. O`rta asrlar Sharq ldaholarining buyuk kashfiyotlaridan iborat ilmiy merosning chuqur qatlamlari hali to`liq o`rganilmagani va o`z tadqiqotchilarini kutmoqda, ─ deydi yurtboshimiz. Haqikatdan ham Samarkand, Toshkent, Xiva, Shaxrisabz, Buxoro, Qarshi kabi qadimiy madaniyat markazlarining YUNESKO qarori bilan tarixi, shu jarayonda ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ilmiy taraqqiyotini o`rganish borasida anchagina tadqiqotlar olib borildi, borilmoqda. Prezidentimiz tariximizni o`rganishga da’vati mustaqillik dastlabki yillaridan boshlangan edi. Anjumanda “Barchamiz yaxshi tushunamizki, ─ dedi Islom Karimov ─ erishilgan bilimlarni, o`tmishda, jumladan, o`rta asrlar Sharqida amalga oshirilgan olamshumul kashfiyotlarni chuqur o`zlashtirmasdan turib na ilm-fanda, na boshqa sohalarda yangi, yanada yuksak marralarni zabt etib bo`lmaydi. Biz kelgusi faoliyatimizda ham ayni shu tamoyillarga qat’iy amal qilamiz”. Fanning tarixini o`rganish, avvalo, ilmiy tadqiqotning mezoni, asosiy tamoyilidir. Makon va inson, inson va makon, zamon va inson, inson va zamon dialektik uyg`unlik shu ona zaminda kelajak avlodni yashashi ijtimoiy iqtisodiy qonuniyatlari, tarixiylik ─ milliylik ─ umuminsoniylik triada pedagogik tadqiqotlarning istiqboli va metodologik asosidir. Ikkinchidan, barkamol avlod milliy g`urur, vatanparvarlik tuyg`usini shakllantirish omilidir. Bu tamoyil yurtboshimizning anjumanda so`zlagan nutqining xulosasida o`z ifodasini topdi: “O`zining tarixiy, madaniy va intellektual merosini asrab-avaylashga, boyitish va ko`paytirishga, shuningdek, unib-o`sib kelayotgan yosh avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga yetarli e’tibor qaratmaydigan, har tomonlama uyg`un rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, o`z qarash va yondashuviga, grajdanlik pozitsiyasiga ega bo`lgan shaxsni kamol toptirishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ymaydigan har qanday davlat va jamiyat tarix va taraqqiyot yo`lidan chetga qolib ketishga mahkum ekani biz o`zimizga yaxshi tasavvur qilib kelganmiz va yaxshi tasavvur etamiz”. Bu haqiqat mamlakatimiz taraqqiyoti uni jahonning mashhur olimlarining anjumandagi e’tirofida o`z isbotini topdi.

Anjumanda YUNESKO bosh direktorining o`rinbosari Xubert Gizen nutqida shunday degandi: “Al -Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ulug`bek Al-farg`oniy, Alisher Navoiy kabi buyuk alloma va mutafakkirlar dunyo ilm-fani, falsafa va madaniyat rivojiga ulkan hissa qo`shganlar va ushbu mintaqa dovrug`ini butun jahonga taratganlar. Ular amalga oshirgan tadqiqotlar va ilmiy ishlarning natijalari bir necha asrlar davomida Yevropaning yetakchi universitetlarida ilm-fanning muhim manbai bo`lib xizmat qilgan va bugungi kunda ham o`z dolzarbligini yo`qotmasdan kelmoqda. Demak, ushbu allomalarning ilmiy va hayotiy jasorati, bebaho kashfiyotlari nafaqat Markaziy Osiyo mintaqasida, balki boshqa qit’alarda ham bugungi davr olimlari, ayniqsa, yoshlar uchun saboq bo`lib kelmoqda, o`rnak va namuna vazifasini o`tamoqda”. Sharq olimlari va mutafakkirlari ilm-fan haqida Oldingi bobda xalq pedagogikasi pedagogikaning “buloqboshi”, poydevori ekanligi, qadimgi naqllar, rivoyat, afsona, hikoyat va dostonlarda obyektiv borliq mifalogik asosda ifodalangani qayd etgan edik. Unda ko`proq umuminsoniy masalalarga, olamni yaralishi, tabiat hodisalari, koinot va odamzod aloqalari, inson ongi, tafakkuri va ma’naviyatning mohiyati mazmuni turlicha yoritilgan. Olamni bilib olingan qonunlari, narsa va voqealarning imkoniyatidan foydalanganlar, anglamaganlarini ilohiylashtirganlar. Uzoq vaqt ilm-fan G`arbdan Sharqqa o`tgan degan asossiz g`oyalar talqin qilinib kelindi, bugungi kunda mamlakatimiz va jahon olimlari ilm-fan Sharqdan G`arbga nur sochganini isbotlamoqdalar. Mavjud xalq og`zaki ijodi namunasidagina bunga misol bo`lmoqda. Yozma manbalar “Avesto” kabi qanchadan qancha allomalar nomlari va merosi dastavval makedoniyalik Aleksandr, so`ngra Grek – Baqtriyaning to`rt yuz yillik xukmronligi, keyinroq arab istilosi davrida yo`q qilib yuborilgan bo`lishi mumkin. “Yunonistonlik falsafani fan darajasiga ko`targan Arastu o`z falsafiy tizimini yaratish va takomillashtirishda

“Avesto” dan foydalangani ma’lum. Xuddi shuningdek, jahon mamlakatlari Xorazmiydan, Kopernikni esa Ulug`bekdan ilhomlangani ham rost”. Oldingi bobda ta’lim-tarbiya muammosi, komil inson modeli masalasida din va fanning, pedagogika va tasavvuf tarixan uzviy bog`liqligi, jumladan, “Avesto” ni qimmati haqida ilmiy manbalarga asosan fikr yuritdik. Ilmiy bilish mavzusi “Moniy davri” (milodning III-IV asri, asoschisi Moniy 216-276 yillarda yashagan) falsafiy-ilohiy ta’limotida ham yaqqol ifodalangan. Moniy fikricha, ikki dunyo – “Zulmat va ziyo dunyosi” mavjud, birinchisida adolatsizlik, zulmat, zo`ravonlik hukm suradi, ikkinchisi abadiy, doimiy yemirilmaydigan haqiqqatlar dunyosidir. Moniy ta’limotida zardo`shtiylik, buddizm, iudizm va xristianlikning asosiy g`oyalari, jamlangan, ularning umumiy tizimi mifologiya, falsafa, kosmogoniya, alximiya, astronomiya va boshqa ijtimoiy bog`liqda bayon etilgan. Uyg`onish davri mutafakkirlari Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Mrzo Ulug`bek kabi mutafakkir olimlar, Al-Buxoriy, At-Termiziy, Najmiddin Kubro, Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Naqshband kabi tasavvuf ilmining zabardast allomalari, Lutfiy, Yusuf Xos Xojib, Navoiy, Bobur, Bedil, Mashrab kabi insonshunoslikni badiiy talqin va tadqiq etgan allomalari ilmiy bilishning ko`pgina tomonlarini yaratganlar. Avvalo, ularning ilmiy faoliyati, fandagi yaratuvchanlik, ixtirochilik timsoli zamonamiz olimlari, izlanuvchilari uchun ilhom va g`urur qudrati. Bugungi kunda pedagogik tadqiq matematikalashtirish dolzarb muammodir. O`z davrda Al. Xorazmiy asarlari didaktikani matematikalashtirish, ilmiy bilishni matematika tilida algoritm tilida fanga xizmat qilayotgan fikrimiz dalilidir. Xorazmiy tabiiy-ilmiy bilish sohasidagi zamondoshlarida ilgarilab ketdi. U kvadrat va chiziqli tenglamalarni yechish yo`llarini, irratsional son (jazr-olsam), ikki algebrik ifodani kuchaytirish, ko`paytmalarni radikal keltirish, radikallarni ko`paytirish usullarini ta’riflab berdi. Olim tenglamalarni yechish usullarini ishlab chiqdi. Ularni oltita nusxaga ajratib, tahlil qildi. Xorazmiy harfiy belgilarni so`zlar orqali ifodalagan. Bunday belgilar sal keyinroq, Yevropada XIV asrda ishlatila

boshlagan. Olim o`n raqamli sanoq tizimida bajariladigan to`rt amalning har biri haqidagi algoritmik qoidani ham ta’riflab bergan. Demak, Xorazmiy didaktik tamoyillarga Yevropa olimlaridan yetti asr oldin asos solgan. Al Xorazmiy, Abu Ali Ibn Sino pedagogikaning dolzarb muammosi ta’lim texnologiyasining metodologik poydevoriga asos solgan. Pedagogik voqelikning qonuniyatlarini matematik tilda yoritish metodikasini ishlab chiqqan. Ahmad Farg`oniy “Kitob fi usul ilm an nujum”, (“Avstronomiya usullar haqida kitob”) “Al Farg`oniy jadvallari”, “Yetti iqlim hisobi”, Usturlob ilmiy tadqiqotning kuzatish, o`lchash, qiyoslash, dalillarni solishtirish, analiz va sintez kabi usullardan foydalanish namunasidir. Ma’lumki, metodologiya tushunchasiga ilk ta’rif Aristotelning “Orgonon” asarida berilgan, Aristotel asarlarini tahlil etgan Sharqda metodologiya faniga katta hissa qo`shgan Abu Nasr Forobiydir. Prof. M.Xayrullayev “Abu Nasr Forobiy ruhiy protsesslar va ta’lim-tarbiya to`g`risida” (T 1993 y) asarida: ta’lim, tarbiya, kategoriyalarining arabcha ilk tahlili; kasb tarbiyasining ijtimoiy, ilmiy mohiyati; ma’naviy-ahloqiy qadriyatlar; ongli tafakkurning ahamiyati kabi pedagogik masalalar tahlil etilgan. Shunisi harakterliki Abu Nasr Forobiyning bioquvvatlar haqidagi ta’limoti hanuzgacha pedagogik tahlili va tadqiqotini topganicha yo`q. Abu Rayhon Beruniy (973-1048) ning asarlari, ilmiy bilish haqidagi ta’limoti taqqoslash, dalillarni bir-biri bilan qiyoslash, natijalarni umumlashtirish va fikriy eksperiment namunasidir. Yer sha’rini haritasini tuzish Amerika kita’sini mavjudligini bashorat qilishi fikriy eksperimenti qiyoslash natijasidir. Ilmiy bilish metodologik masalasi Abu Ali Ibn Sinoning yuzga yaqin asarlarida o`z ifodasini topgan. Uning “Adolat” nomli falsafiy ensiklopediyasi, “Sharq falsafasi”, “Yaxshi ilm va gunoh” asarlari bizgacha yetib kelmagan. Ta’lim-tarbiyaga doir “Donishnoma” (donish-bilishnomaxatlar) “Tib qonunlari” asarlarida hissiy bilish, sezgilar, ichki sezgilar, tashqi sezgilar, xotira, tasavvur, tafakkur, tajriba kabi bilish usullar bayon qilingan, amaliyotda umumlashtirilgan.

O`rta asrlarda metodologik ta’limot rivoji tasavvufda insonshunoslik masalasi haqida oldingi bobda mulohaza yuritdik. Sharq mutaffakkirlarini ilm-fan haqidagi hikmatlarini ilova qilishni lozim topdik. Odamdan yuqori turarkan olam, Bilim oshirmoqqa muhtojdir odam Abu Abdullo Rudakiy Ilmdan yaxshiroq xazina bo`lmas, Qo`lingdan kelgancha tera olsang, bas. Abu Abdullo Rudakiy Hayot saboqlarini etolmasa yod, Uni o`rgatolmas hech qanday usod. Abu Abdullo Rudakiy Kimningki quzg`undan rahbari bordir, Uning guzari ham o`laksazordir. Abu Abdullo Rudakiy Vujud sirlari xom, pishirilmay qoldi, Bu qimmat dur ipga tizilmay qoldi. Har kim o`z aqlicha bir so`z dedi-yu, Ammo asl sir hech ochilmay qoldi. Abu Nasr Farobiy Biliming osmonga yetgan bo`lsa ham, Boshqalar ilmiga quloq sol har dam. Abu Shukur Balxiy Bilimim shu joyga yetib keldikim, Bilimsizligimni endi tushundim. Abu Shukur Balxiy Yoshlik chog`ida o`rganish bilan Aql ham idrok topishing oson. Xohlagan tomon egib qo`yadi Niholligida daraxtni bog`bon.

Egriligin h yech kim to`g`rilayolmas, Nihol ulg`ayib, bo`lganda yo`g`on. Abu Shukur Balxiy Jahon boshdan-oyoq hikmat-ku hikmat, Nechun g`aflat bo`libdir bizga qismat. Abulqosim Firdavsiy Har ilmdan eshitsang bir so`z, O`rgan uni kechayu kunduz. Bir shu’lasi dilga tushgan on- Bilursenkim, ilm bepoyon. Abulqosim Firdavsiy Tajribali it barsni tutib yer, Qochar tulkidan jang ko`rmagan sher. Abulqosim Firdavsiy Shubha yo`q, ilmdan tirikdir inson, Mashaqqat-mehnatni yengadi oson. Abulqosim Firdavsiy Bilim yaxshi, dedi unga pir bir kun, Bilimli olamda hammadan ustun. Abulqosim Firdavsiy Bilim bilan bo`lur odamda imon, Bilimdan devni ham bog`lamoq oson. Abulqosim Firdavsiy Qudratlidir kimki bo`lsa bilimdon, Bilimdan keksalar dili navqiron. Abulqosim Firdavsiy Kimniki yetaklar bilim umr otin, O`zi o`lganda ham o`chmagay oti. Abulqosim Firdavsiy

Ko`z ko`rmagan, to`ymaganni to Odam ilm bilan qiladi barpo. Abulqosim Firdavsiy Dilu jonga doim ilm berdi nur, G`aflatdan qutulmoq ilmdan bo`lur. Qiyin mehnatga ko`rsatib sabot, Ilmdan qidirilgan hojatga najot. Abulqosim Firdavsiy Ilmdan kishiga izzat-obro` ham, Ilmsiz hech yerga qo`ymag`il qadam. Abulqosim Firdavsiy Bilimsizlik bilan ishga kirishsang, Foydasi bo`lmaydi qancha tirishsang. Asadiy Tusiy Bilim boyligiga to`ymaydi odam, Kamaymas boshqaga qancha bersa ham. Olamda bilimdir ganji bebaxo, Kim bilim egasi- o`sha podsho. Asadiy Tusiy Aql aytur: abadiy gavharlararo Topilmas bilimdan yaxshiroq kimyo. Nosir Hisrav Kimningki boyo`g`li bo`lar rahbari, Xarobadur ko`rgan va bilganlari. Nosir Hisrav Kimki shogirdlikka chin dilidan shod, Bir kuni o`zi ham bo`lg`usi ustod. Nosir Hisrav Agar hurralik istarsan, so`roqla ilm ila hikmat,

O`shanda ilmu donishmand olursan mevayi hojat. Nosir Hisrav Bilimdan shod bo`lur doim dilu jon, Bilimsiz olamda hayron, sargardon. Nosir Hisrav Yoshlikda biz shogird, o`zgalar ustod, So`ngra ustod bo`lib, dilni etdik shod. Umar Xayyom Dilim ilmlardan mahrum bo`lmabdi, Bir sir qolmabdiki, mafhum bo`lmabdi. Tunu kun o`yladim - yetmish ikki yil, Angladim – hech narsa ma’lum bo`lmabdi. Umar Xayyom Jahonda ilmni ajrata bilgin, Shish bilan semizlik farqini qilgil. Abulmajid Sanoiy Nasihatim ol, ey o`g`lim yakbor, Ota pandidan bo`lgil hosildor. Nizomiy Ganjaviy Kimki o`rganishni uyat, or demas, Suvdan dur topadi, toshdan la’l, olmos. Nizomiy Ganjaviy Bilimsiz bo`lsa kishi, Durust chiqmas hech ishi. Nizomiy Ganjaviy Ilm agar oz bo`lsa ham hech etma hor,

Oz ilmning ham buyuk qimmati bor. Farididdan Attor Kimda ilm-ma’rifat hosil bo`lmaydi, Maqsudiga aslo vosil bo`lmaydi. Farididdan Attor Quvvatim borida foydam bilmadim, Tushungan vaqtimda kuchim bo`lmadi. Farididdan Attor Kimda bo`lsa aqlu ilm ham tamiz, Aqlu donish ahlin tutadi aziz. Farididdan Attor Har kim ustoddan qochgan zamonda, Davlat muroddin qochar jahonda. Jaloliddin Rumiy Baniy odam ilmdan topmish kamol, Bekor bunda mansabu boylik va mol. Sa’diy SHeroziy Istar esang otangdan meros, Bog`la otang ilmiga ixlos. Sa’diy SHeroziy Hadisi sharifda ilm haqida Ilm-sahroda do`st,

Hayot yo`llarida tayanch, Yolg`izlik damlarida yo`ldosh, Quvonchli damlarda rahbar, Qayg`uli onlarda madadkor, Odamlar orasida zebu-ziynat, Dushianlarga qarshi kurashda qurol G`arb xalqlari mutafakkir, olimlarning ilm-fan haqidagi qarashlari Metodologik ta’minot rivojida G`arb mamlakatlari xalqlarining buyuk mutafakkir olimlarini o`ziga xos o`rni bor. Mamlakatlarning ijtimoiy, iqtisodiy taraqqiyotida fanlar muhim omil bo`lgan, fanlarni rivoji esa metodologik ta’minoti bilan bog`liq. Masalan, asosan Lakoniya Attika davlatlaridan iborat bo`lib o`zaro raqobat tufayli Afina (Qadimgi Yunon davlati bosh shahri), va Sparta (Lakoniya davlatining bosh shahri) ta’limtarbiya tizimining o`ziga xos tizimi va fan tarkib topgan. Suqrot, Platon, Aristotel, Demokrit kabi faylasuflar yetishib chiqqanlar. Suqrot ta’limotida ma’naviy komillik bilan jismoniy barkamollik, dunyoqarash bilan amaliy turmush, so`z bilan uyg`unligi alohida ahamiyatga ega. Uningcha bilim cheksizdir. “Odam – deydi Suqrot, - hamma narsaga oqil, donishmand bo`lolmaydi, demak kim nimani bilsa shu sohada oqil donishmandir”. Platonining bilish nazariyasi uning g`oyalar ta’limoti va ruh, jon haqidagi qarashlaridan kelib chiqadi. Bilishni aqliy bilish, tafakkuriy bilish va hissiy bilishga bo`ladi. Uning fikricha g`oyalar bilimlar orqali bilinadi va bilimlarni ham g`oyalarga nisbatan bilish mumkin. Platon dialektika borliq, borliqning haqiqiy mavjud mohiyati va g`oyalar haqidagi ta’limot degan xulsaga keldi. Platonning shogirdi Aristotel dialektika haqidagi nazariyani rivojlantirdi. Uning fikricha ilmiy bilish ikkiga bo`linadi dialektal bilish va haqiqiy bilish.

Haqiqiy bilish tajriba orqali bilish deydi. U metodologiya tushunchasini fanga kiritgan. G`arb mamalakatlari o`rta asrlarda tez rivojlanishida fanning, fanshunoslikning ahamiyati katta bo`ldi. Antik davrdan so`ng o`rta asarlarda fan taraqqiy etdi. Masalan ingliz olimi Frensis Bekon (1601-1686), 1620 yili “Yangi orgonon” (Bilishning yangi quroli) asarini yozdi. Aristotelning Orgononidan farqli ravishda fanning vazifalari va induksiyani yangicha talqin etdi. Bekon fikricha, induksiya umumlashtirish jarayoni sifatida sezgidan alohida dalillardan qadam- baqadam ko`tarilib, sakrashlarsiz, tadrijiy tarzda umumiy holatlarga yetib boradi. Bekon ushbu uslub mohiyatini mufassal ishlab chiqdi. Uning tarkibi quyidagilardan iborat: 1. dalillarni kuzatish; 2. ularni tartibga solish va ajratish; 3. keraksiz dalillardan qutulish; 4. asosiy holatlarni aniqlash; 5. tajriba asosida dalillarni aniqlash; 6. dalillarni umumlashtirish. 7. Kuzatish jarayonida tadqiqotchi dalillarni yig`adi, ilmiy tajribaga tayanib, ularni tekshiradi va umumlashtiradi. Fransuz olimlarri Rene Dekart (1596-1650) fan tarixida ratsionalizm asoschisi, hamma narsaga haqiqiylikka erishishni oqilona yondashishni tavsiya etadi. Shuningdek, Jon Lokk, Jorj Berkli, David Yum, Immunial Kant, Gegel kabi olimlarning metodologik ta’limoti Yevropada fanlarning taraqqiyot omili bo`ldi. Ularni hikmatlari jamlanmasini ilova qilish ilmiy tadqiqotlarga foydali bo`ladi degan umiddamiz. Xalqlar taraqqiy etib, o`sa olishi, shon-sharafga burkanib, muvaffaqqiyatli ravishda fikrlay va ishlay olishi uchun, - hayotlarining negizida taraqqiyot g`oyalari yotishi kerak. E.Kastelar

Sivilizatsiya nima degani? Bu olg`a ketayotgan inson aqli g`ar qadamda yuzaga keltirayotgan doimiy kashfiyotlardir: taraqqiyot so`zining o`zi ham shundan kelib chiqqan. V.Gyugo Fan taraqqiyoti olimlarning mehnati va ular yaratgan kashfiyotlarning qimmati bilan belgilanadi. L.Paster Kim olg`a yurmasa, u ortga ketadi: bir joyda to`xtab qolish holati yo`q. V.G.Belinskiy Yangilikni peshona teri bilan yaratish kerak, eski narsa esa o`zi yashayveradi va urf-odat hassasiga tayangancha mahkam turaveradi. A.I.Gersen Fan kuchdir, u moddiy narsalarning munosabatini ularning qonuniyatlari va o`zaro harakatlarini ochib beradi. A.I.Gersen Fan vatanning eng yuksak qiyofasi bo`lmog`i zarur, zotan barcha xalqlar ichida fikr va aqliy faoliyat sohasida boshqalardan o`zib ketgan xalqqina birinchi o`rinni oladi. L.Paster Fanning ishi dastyorlik, fanlar farog`atga erishish vositasidirlar. D.I.Mendeleyev Hamma fanlarningn haqiqiy va qonuniy maqsadi inson hayotini yangi ixtirolar va boyliklar bilan to`ldira borishdan iboratdir. F.Bekon Fan inson hayotidagi eng muhim, eng ajoyib va zarur narsadir. A.P.Chexov Fanda odamzodning tajriba, tafakkur samarali asraladi va odamlarning tushunchasi, keyin esa axloqi va hayoti asosan fan zaminida yaxshilanadi. N.G.Cherneshevskiy Fan taraqqiyoti, ehtimol millatning moddiy jihatdan gullab-yashnashidan ham ko`ra uning axloqiy rivoji uchun ko`proq zarurdir. Fan intellektual va axloqiy saviyani oshiradi, fan buyuk g`oyalarning tarqalishi va tantanasiga sharoit yaratadi. L.Paster Agar fan va san’at bo`lmaganda, inson va inson hayoti ham bo`lmasdi. L.N.Tolstoy

Fan uchun fan yo`q, san’at uchun san’at yo`q – ularning bari jamiyat uchun, odamni yanada saxovatli qilish uchun, yuksaklikka ko`tarish uchun, uni bilim va hayotning moddiy qulayliklari bilan boyitish uchun xizmat etadi. N.A.Nekrasov Fan xalqqa suv-havodek zarur. Uni taraqqiy ettirmagan mamlakat, shubhasiz, mustamlakaga aylanadi. F.Jolio-Kyuri Fan holis xizmat qilganlarga ajoyib istiqbollar ochadi. F.Jolio-Kyuri Fan va san’at odamlar uchun xuddi taomdek, suvdek, kiyimdek, hatto ulardan ham ko`proq zarurdir. L.N.Tolstoy Fan ruhi hokimlik qilgan joyda oz narsa bilanham ulkanishlar kashf etiladi. N.I.Pirogov Fan, bu tartbga solingan bilimdir. G.Spinser Fan – tafakkurning dunyodagi biz bilgan hamma hodisalarni ma’lum uslub vositasida bir yerga jamlash yo`lida ko`p asrlik hormay-tolmay qilgan mehnatidir. A.Eynshteyn Fan borliqning in’ikosidan boshqa narsa emas. F.Bekon Hayratlanish uchun bir daqqa kifoya, biror hayratomuz narsa yaratish uchun esa qanchadan-qancha yillar kerak. K.Gel’vetsiy Fan, inson ruhini jasoratga da’vat etishning eng qulay yo`lidir. J.Bruno

Inson o`z tabiatidagi nomukammallikni fan yordamida tuzatishga qodir. I.I.Mechnikov Mening imonim – insoniyatga baxtni fan taraqqiyoti ato etishiga ishonishimdadir. I.P. Pavlov Fanning buyukligi va afzalligi odamlar mehnati samaradorligini oshirish va zehnining tabiiy quvvatini kuchaytirish yo`li bilan ularga keltiradigan mislsiz foydasida mujassamlangandir. D.I.Pisarev Fan tugal bir kitob bo`lmagan va hech qachon bo`lmaydi ham. Har bir muhim yutuq yangi savollarni tug`diradi. Har qanday taraqqiyot vaqt o`tishi bilan yangidan – yangi va yanada chuqurroq qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. A.Eynshteyn Fan metodikada erishilgan yutuqlar bilan bog`liq ravishda sakrab-sakrab harakatlanadi. Metodikaning har bir olg`a tashlangan qadami tufayli biz bir pog`ona yuqoriga ko`tarilamiz va oldimizda bizga ilgari ko`rinmagan narsalari bilan yanada kengroq ufq namoyon bo`ladi. I.P.Pavlov

Adabiyotlar: 1. Islom Karimov. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.” Toshkent: Ma’naviyat, 2008 2. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” // Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, 1997 3. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Toshkent: O`zbekisto, 2000 4. Islom Karimov. “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti” Toshkent 2012 yil fevral Halqaro konferensiya. 5. Islom Karimov. “O`rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning svilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” 2014 yil may Halqaro konferensiya. 6. Vazirlar Maxkamasining 2012-yil 28-dekabrdagi 365-son karori 7. Abu Ali Ibn Sino. “SHe’rlar va tibbiy doston” Toshkent 1981. 8. Abu Nasr Farobiy. “Fozil odamlar shaxri” Toshkent A. Qodiriy nomidagi Halq me’rosi nashriyoti 1993. 9. Abu Rayxon Beruniy. “Feruza” Toshkent A. Qodiriy nomidagi Halq me’rosi nashriyoti 1993. 10. “Avesto” Dushanbe: Adab 1990.

Похожие

Fan-texnika taraqqiyoti va ekologik vaziyatning keskinlashuvi

Pedagogika - ijtimoiy fan sifatida

Pedagogik texnologiya nazariyasining mohiyati va ustuvor tamoyillari

Pedagogik tadqiqotlar mazmuni va mohiyati

Kadrlar tayyorlash milliy modeli. Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi