Oqilona ovqatlanishda taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirish - Пищевая технология - Рефераты

Oqilona ovqatlanishda taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirish

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

223.5 KB

Oqilona ovqatlanishda taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirish Reja: 1. Taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirishning fiziologik va iqtisodiy ahamiyati 2. Taomlar oqsilining aminokislotalari miqdorlarini optimallashtirish uslubi

Taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirishning fiziologik va iqtisodiy ahamiyati Ko‘z oldingizga 3 l. idishni keltiring. Shu idishga 5 l. suv quymoqchisiz. Sizlarga shuni aytmoqchimizki, bu harakatingiz behuda ketadi, chunki idishda uning hajmiga teng bo‘lgan suv qoladi, faqat. Oshiqcha 2 l. suv esa behuda to‘kilib ketadi. Endi odam organizmini ham bir idish deb tasavvur qiling va suv o‘rnida oqsil, yog‘lar va uglevodlarni ko‘z oldingizga keltiring. Idishning ma’lum bir hajmi bo‘lganidek, har bir organizmning ham oqsillar, yog‘lar va uglevodlarga bo‘lgan talabi bor. Ushbu moddalar organizmga qancha ko‘p tushishidan qat’iy nazar, u faqat o‘zining talabini qondiraoladigan miqdorda maqsadli ishlatadi. Xuddi idish o‘zining hajmiga teng suvni ushlab qolib, oshiqcha qismi to‘kilib ketganidek, moddalarning oshiqcha qismi ham maqsadli ishlatilmasdan, yoqqa aylanib, ortiqcha yuk sifatida saqlanadi, ya’ni taomlar tarkibiy qismlarining ortiqcha qismi behuda ketadi, xuddi suvning yerga to‘kilib ketgan qismidek. Taomlar organizm talabidan qancha ko‘p iste’mol qilinaversa, organizmda og‘ir yuk sifatida yog‘ shuncha ko‘p to‘planaveradi. Aziz talabalar, bu yerda me’yoridan ortiqcha ovqatlanishning organizmga bo‘lgan salbiy ta’siriga diqqatingizni tortmoqchimiz. U ham bo‘lsa shundan iboratki, organizm iste’mol qilingan oqsil, yog‘ va uglevodlarning ortiqcha qismini yoqqa aylantirish uchun ortiqcha energiya va o‘zining tabiiy kuchini behuda sarf qiladi. Chunki oqilona ovqatlanishda, ya’ni taomlar tarkibidagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlar miqdorlari faqat organizmning sarflagan energiyasini va plastik talablarini qoplash uchun yetarli bo‘lganda ortiqcha energiya va kuch sarflanmagan bo‘lar edi. Xuddi bu ham yetmaganidek, organizm ortiqcha yog‘ni butun umri bo‘yicha keraksiz yukni ko‘tarib yurganidek, ko‘tarib yuradi va uni ko‘tarib yurish uchun ham yana qo‘shimcha energiya sarf qiladi. Shu sababli ham taomlar tarkibidagi moddalarni organizm tomonidan sarf qilinadigan energiyaga mos holda iste’mol qilish katta fiziologik va gigiyenik ahamiyatga ega, ya’ni taomlar tarkibiy qismidagi uglevodlar, yog‘lar va oqsillar miqdorlarining me’yori sifatida organizmning energiyaga bo‘lgan talabi mezon shaklida qabul qilinishi kerak.

Ajdodlarimiz me’yorli ovqatlanishga juda ham katta e’tibor berishgan. Ularning ovqatlanishga qo‘ygan ba’zi me’yorlari bizgacha latifa va hazil shakllarida yetib kelishgan. Unga quyidagi latifa yaqqol misol bo‘ladi: bir kuni donishmanddan qancha ovqat yeyish kerak deb so‘rashsalar, donishmand ularga bir kunga bir dirhamga ovqatlansa yetarli deb javob bergan ekan. Nima uchun bir dirhamga deb so‘raganda, donishmand yana shunday debdi: bir dirhamlik taom seni ko‘taradi, undan ortiqcha iste’mol qilingan taomni esa sen ko‘tarasan. Bu latifada ibrat oladigan chuqur ma’no bor, chunki yuqorida ta’kidlanganidek, organizmning talabidan ortiq taomlarning tarkibiy qismlari yoqqa aylantirilib, ko‘tarib yuriladi. Ovqatlanish gigiyenasi va fiziologiyasi bilan shug‘ullangan olimlar tomonidan taomlar tarkibidagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlar bir-birlariga ko‘ra ma’lum bir miqdoriy nisbatlarda organizmda foydalanilishi tasdiqlangan. Bundan tashqari, har qanday mahsulot yoki taomning eng qiymatli qismi bo‘lgan oqsillardan maksimum foydalanish darajasi ham undagi almashinmaydigan aminokislotalarning ma’lum bir miqdorlarda va ularning miqdoriy nisbatlariga bog‘liq bo‘lishi ham aniqlangan. Olingan ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra oqsillar, yog‘lar va uglevodlar miqdorlarining bir-birlariga bo‘lgan nisbati aqliy mehnat bilan shug‘ullanadigan kishilar uchun mos holda 1:0,8:3,5 mehnat intensivligi bo‘yicha ikkinchi guruhga kiradigan kishilar uchun 1:1:4 o‘ta og‘ir jismoniy mehnat bilan shug‘ullanadiganlar uchun esa 1:1:5 bo‘lishi lozim. Aholining boshqa guruhlari uchun ham, bundan oldin ta’kidlanganidek, maxsus adabiyotlarda xuddi shunday tavsiyalar mavjud. Iste’mol qilinadigan taomlar tarkibida oqsil, yog‘ va uglevodlar miqdorlarining ko‘rsatilgan optimal nisbatlarda bo‘lishi ulardan organizmning to‘liq foydalanishiga olib keladi. Bu esa organizm talabini kam miqdordagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlar bilan to‘liq qondirish demakdir. Bundan tashqari taom hazm qilish organlari kam miqdorli oqsil, yog‘ va uglevodlarni hazm qilish uchun kam energiya va so‘laklarni hamda gormonlarni sarf qiladi, ya’ni zo‘riqmay me’yorida ishlaydi. Yana shuni ta’kidlash o‘rinliki, organizm oqsil moddasini

qancha kam hazm qilsa, uning almashinuvi natijasida organizm uchun zararli moddalar shuncha kam hosil bo‘ladi. Demak, iste’mol qilinadigan taomda oqsillar, yog‘lar va uglevodlar miqdorlarining optimal nisbatlarga yaqinlashtirilishi nafaqat iqtisodiy ahamiyatga, katta fiziologik-gigiyenik ahamiyatga ham ega. Taomlar tarkibidagi oqsil, yog‘ va uglevodlardan organizmda foydalanish darajasi nafaqat ular miqdorlarining bir-birlariga bo‘lgan nisbatlariga, ular tashkil topgan birlamchi moddalar miqdorlarining nisbatlariga ham bog‘liqligi har tomonlama isbotlangan. Oqsillar taomlarning eng zarur va qiymatli tarkibiy qismi hisoblanganligi uchun almashinmaydigan aminokislotalar miqdorlarining va bir-birlariga bo‘lgan nisbatlarining organizmda oqsildan foydalanish darajasiga ta’siri batafsil o‘rganilgan. Birlashgan millatlar tashkiloti qoshidagi Butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkilotining bergan tavsiyasiga ko‘ra taom tarkibidagi oqsildan to‘liq foydalanish uchun uning 1 g. da almashinmaydigan aminokislotalar ham ma’lum bir miqdorlarda va nisbatlarda bo‘lishi kerak (jadval ). jadval Butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkilotining tavsiyasi bo‘yicha 1 g. oqsildagi almashinmaydigan aminokislotalar miqdori, mg . Aminokislota Miqdori Aminokislota Miqdori Triptofan 10 Valin 50 Metionin 35 Lizin 55 Izoleytsin 40 Fenilalanin 60 Treonin 40 Leytsin 70 Jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, 10 mg. triptofanga nisbatan 35 mg. metionin, 40 mg. izoleytsin va treonin, 50 mg. valin, 55 mg. lizin, 60 mg. fenilalanin 70 mg. va leytsin bo‘lishi kerak. Almashinmaydigan aminokislotalari ko‘rsatilgan nisbatlarda bo‘lgan oqsilga ideal, ya’ni 100 % organizm tomonidan foydalaniladigan oqsil deyiladi. Lekin dunyoda ideal oqsilli bironta ham mahsulot yo‘q. Unga faqat ona suti misol bo‘laoladi.

Almashinmaydigan aminokislotalar o‘rtasida yuqoridagi jadvalda keltirilgan me’yorlarga nisbatan miqdori bo‘yicha eng kichik foizli aminokislota limitlovchi aminokislota deyiladi. Taom tarkibidagi oqsildan foydalanish darajasi limitlovchi aminokislotaning foiziga bog‘liq bo‘ladi, chunki boshqa aminokislotalar ham organizmda oqsilni sintez qilishda limitlovchi aminokislotaning foiziga nisbatan qatnashadi. Limitlovchi aminokislota foizidan ortiq boshqa almashinmaydigan aminokislotalarning miqdorlari oqsil hosil qilishda ishtiroq etmaydi va yoqqa aylantiriladi, ya’ni maqsadsiz behuda ketadi. Buni quyidagi misolda isbotlashga harakat qilamiz. Faraz qilaylik, ikkita stanokni tuzish uchun detallar quyidagi miqdorlarda kerak: A-12, V-8, G-14, D-12, YE-8, J-12, I-2 va K-8 dona. Omborxonada ko‘rsatilgan I-detalidan boshqa detallar yetarli miqdorda, I-detali esa 50 % miqdorda bo‘lsin. Bu misolda limitlovchi detal I - detali hisoblanadi. Shu sababli boshqa detallar ham ular sonining yetarli bo‘lishiga qaramasdan, faqat 50 % dan foydalaniladi. Qolganlar esa temir-tersakka o‘xshab, omborxonada yotaveradi. Endi stanok o‘rnida sintez qilinadigan 2 ta oqsil molekulasini, detallar o‘rnida esa almashinmaydigan aminokislotalarni faraz qiling. Taomnomalar bo‘yicha tayyorlanadigan bironta taomning oqsilida almashinmaydigan aminokislotalar miqdorlari yuqorida ko‘rsatilgan nisbatlarga umuman yaqin kelmaydi, chunki retsepturalarni tuzishda taomlarning tarkibiy qismlarini optimallashtirish hisobga olinmagan. Shu boisdan ham taomnomalar retsepturalari bilan tayyorlanadigan taomlar oqsilining aminokislotalarini optimallashtirish katta iqtisodiy ahamiyatga ega. Aminokislotalarni optimallash yo‘li bilan taomlar sifatida ishlatiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining oqsilidan foydalanish darajasini hatto 1 % ga oshirish avval sobiq ittifoq tarkibida bo‘lgan barcha respublikalarda 2000 tonna mol go‘shtini tejashga imkon berishi mumkinligi to‘g‘risida adabiyotda ma’lumotlar mavjud. Bu yerda avval oqsilni yoki oqsil, yog‘ va hazm bo‘ladigan uglevodlar nisbatlarini optimallashtirish kerakmi? - degan tabiiy savol tug‘iladi. Albatta, avval almashinmaydigan aminokislotalari orqali oqsil tarkibini optimallashtirish, keyin esa optimal foydalanish mumkin bo‘lgan oqsil miqdoriga nisbatan yog‘lar va uglevodlar miqdorlarini, ya’ni taomning asosiy tarkibiy qismini optimallashtirish lozim. Taomlarning tarkibiy qismlarini optimallashtirish taomni tayyorlash uchun retsepturada nazarda

tutilgan ba’zi bir mahsulotlar miqdorlarining kamayishiga yoki ko‘payishiga olib keladi. Shu boisdan ham taomning tarkibiy qismlarini optimallashtirish jarayoni, oxirgi natijaga qarab, retsepturani optimallashtirish deb aytiladi . Taomlar oqsilining aminokislotalari miqdorlarini optimallashtirish uslubi Iste’mol qilinadigan taomlar oqsillaridagi almashinmaydigan aminokislotalar miqdorining bundan oldingi bandda ko‘rsatilgan nisbatlarga tomon yaqinlashtirishga oqsillar aminokislotalari tarkibini optimallashtirish deyiladi. Taomlar oqsillari tarkibini almashinmaydigan aminokislotalar orqali optimallashtirishning mazmuni shundan iboratki, avval oqsillarning organizm tomonidan o‘zlashtiriladigan qismi, keyin esa almashinmaydigan aminokislotalarning organizm tomonidan foydalanilmaydigan qismi va oqsillardan foydalanish darajasi aniqlanadi. Taomlar oqsillarining tarkibini almashinmaydigan aminokislotalar bo‘yicha optimallashtirishning, ya’ni taom oqsillaridan organizmning foydalanish darajasini aniqlashning, aniq uslubi mavjud. Bu uslub Rossiya Federatsiyasining hozirgi Sankt- Peterburg savdo-iqtisodiyot institutining professori N.I. Kovalev tomonidan taklif etilgan va birinchi marta 1976 yilda e’lon qilingan. Oziq-ovqat mahsulotlaridagi yoki tayyor taomlar oqsillari tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalarning miqdoriy holatiga oqsillarning biologik qiymati deyiladi. Demak, oqsillarning biologik qiymati almashinmaydigan aminokislotalar miqdorlari va ularning miqdori bo‘yicha bir-birlariga bo‘lgan nisbatlari orqali belgilanadi. Ular miqdorlarining nisbatlari tavsiya qilingan me’yorlarga qancha yaqin bo‘lsa, oqsilning biologik qiymati shuncha yuqori bo‘ladi. Shu sababli ham butun dunyoda oqsillarning birlamchi moddalari bo‘yicha optimallashtirilgan darajasi ularning biologik qiymati orqali baholanadi. Oqsillarning biologik qiymatini aniqlashda aminokislota skori ko‘rsatkichi ishlatiladi. Aminokislota skori deganda mahsulotning yoki taomning 1 g. oqsili tarkibidagi ma’lum bir aminokislotaning Butun dunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan taklif qilingan xuddi shunday aminokislotaning 1 g. ideal oqsildagi miqdoriga bo‘lgan nisbatiga aytiladi. Aminokislota skori foizda hisoblanadi, shuning uchun ham 100 ga ko‘paytiriladi :

bu yerda: AKskor - ma’lum bir oqsildagi mavjud aminokislota skori, %; X - mavjud aminokislotaning oziq - ovqat yoki taom oqsilining 1 g. dagi miqdori, mg.; U - 1 g. ideal oqsil tarkibida bo‘lishi kerak bo‘lgan xuddi shunday aminokislota miqdori (me’yori), mg. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, taomlar tarkibida organizmga tushgan oqsilning hammasi ham organizm tomonidan o‘zlashtirilmaydi, chunki ularning bir qismi organizmdan o‘zlashtirilmasdan chiqib ketadi. Shuning uchun oqsillarning maqsadli o‘zlashtirilish darajasi ularning organizm tomonidan o‘zlashtirilishi mumkin bo‘lgan miqdorida aniqlanadi : bu yerda Bo‘ - oqsilning o‘zlashtirilishi mumkin bo‘lgan qismi, g.; Bi - taomlar tarkibidagi oqsillar, miqdori, g. U oziq-ovqat mahsulotlar kimyoviy tarkibi jadvallaridan aniqlanadi. Ilmiy izlanishlar maqsadida esa eksperimentlar o‘tkazish yo‘li bilan topiladi; K - ushbu mahsulot oqsilini o‘zlashtirish koeffitsiyenti (jadval ). jadval Ba’zi bir mahsulot turlari oqsillari, yog‘lari va uglevodlarining odam organizmi tomonidan o‘zlashtirilish koeffitsiyentlari , % Mahsulotlar nomi Oqsil Yog‘ Uglevodlar Go‘sht, baliq va ulardan tayyorlangan mahsulotlar 95 90 - Sut, sut mahsulotlari, tuxum 95 95 98 Qora bug‘doy, kepakli undan tayyorlangan non, dukkaklilar va yarmalar (manna, guruch, «Gerkules» va tolqon yarmalaridan tashqari) 70 92 94 Birinchi, ikkinchi va oliy navlardan tayyorlangan non, manna yarmasi va guruch, «Gerkules» va tolqon 85 93 96 Kartoshka 70 - 95

Sabzavotlar 80 - 85 Mevalar 75 - 90 Jadvalda keltirilgan koeffitsiyentlar aniq mahsulotlar oqsillari, uglevodlari va yog‘larining o‘zlashtirilish darajalariga tegishli. Ma’lumki, umumiy ovqatlanish korxonalarida taomlar ma’lum bir kafolatli tashkilot tomonidan tasdiqlangan retseptura bo‘yicha tayyorlanadi, retseptura tarkibiga esa eng kamida ikki va undan ham ko‘proq mahsulot turlari kiradi. Shu sababli ham har bir xom ashyo oqsilining organizm tomonidan o‘zlashtirilish koeffitsiyentlari orqali ulardan tayyorlangan taom oqsilining o‘rtacha o‘zlashtirilish darajasi quyidagi formula orqali topiladi : Ushbu formula yordamida taom oqsilining o‘rtacha o‘zlashtirilish darajasini aniq bir misolda ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, taom go‘sht, kartoshka, sabzi va yog‘dan iborat bo‘lsin, ya’ni to‘rt xil mahsulotdan tayyorlangan (jadval ). jadval Taomdagi o‘zlashtiriladigan oqsillarni hisoblash uslubi Mahsulot nomi Retseptura bo‘yicha miqdori, netto, g. Mahsulotni ng 100 g. dagi oqsillar miqdori, % Retsepturaga kiradigan mahsulotlarda gi oqsillar miqdori, g. O‘zlashti rilish koeffi-siyentlar i O‘zlashtir iladigan oqsil, g. Go‘sht 100 20 20 0,95 19

Kartoshka 200 2 4 0,70 2,8 Sabzi 50 2 1 0,8 0,8 Yog‘ 25 - - - - Jami - - - - 22,6 Jadvalda keltirilgan ma’lumotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, go‘sht oqsilining o‘zlashtirilish koeffitsiyenti 95, kartoshka oqsiliniki 70, sabzi oqsiliniki esa 80 % ni tashkil qiladi. Agar tayyor taom tarkibidagi o‘zlashtirilishi mumkin bo‘lgan oqsilning umumiy miqdori 22,6 g. ni tashkil qilsa, undagi go‘sht oqsilining ulushi 84,1 %, kartoshka oqsilining ulushi 12,4 %, sabzi oqsilining ulushi esa 3,5 % ni tashkil qiladi. Ushbu ma’lumotlar bo‘yicha taom oqsilining o‘rtacha o‘zlashtirilish koeffitsiyenti (Bo‘) quyidagicha hisoblanadi : Professor N.I.Kovalev taklif qilgan uslub bo‘yicha oqsillarning biologik qiymatini, ya’ni almashinmaydigan aminokislotalarning optimallashtirilganlik darajasini aniqlashga oqsillardan foydalanish (utilizatsiya) koeffitsiyenti asos qilib olingan. Ushbu uslub retsepturadagi taom tarkibiga kiradigan har bir mahsulot miqdorida "Oziq-ovqat mahsulotlari kimyoviy tarkibi jadvallari"dan foydalanib, oqsillarning miqdori va organizm tomonidan o‘zlashtirilishi mumkin bo‘lgan oqsil qismi topiladi (bundan oldingi misolga qaralsin). Keyin esa har mahsulotdagi foydalanish mumkin bo‘lgan 1 g. oqsil tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalar miqdori hisoblanib chiqiladi. Retsepturaga kiradigan mahsulotlardagi oqsillar va almashinmaydigan aminokislotalar miqdorlari bo‘yicha taomdagi oqsil va aminokislotalar miqdorlari aniqlanadi. Keyin foydalanishi mumkin bo‘lgan taom oqsilining 1 g. dagi almashinmaydigan aminokislotalar miqdorlari hisoblab chiqiladi. Undan keyin esa yuqorida keltirilgan formula orqali har bir aminokislotaning skori hisoblanadi va limitlovchi aminokislota aniqlanadi.

Limitlovchi aminokislotaning skori bo‘yicha quyidagi formula orqali har bir almashinmaydigan aminokislotaning organizm tomonidan foydalaniladigan miqdori hisoblanib chiqiladi: Agar limitlovchi aminokislotaning skori 100 % dan ortiq bo‘lsa, undan foydalaniladigan qismini standart ko‘rsatkichlarga qarab hisoblaydi. Har bir almashinmaydigan aminokislotaning foydalanilmaydi-gan qismi ham aniqlanadi. Uning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi :

Taomlar retsepturalarini oqsillar bo‘yicha optimallashtirish usuli Ma’lumki taomlar tarkibiga kiradigan mahsulotlar soniga qarab taomlar bir komponentli, ikki komponentli va ko‘p komponentlilarga bo‘linadi. Barcha qiyma solingan taomlarga (manti, chuchvara, golubsy va sh.o‘.) ikki komponentli oqsil sistemasi deb qarash mumkin. Talabalarga tushunarli bo‘lishi uchun taomlar retsepturasini optimallash uslubini o‘zbek milliy taomi bo‘lgan go‘shtli chuchvara misolida (taomnoma, 1955, retseptura № 1391) ko‘rib chiqamiz. Chuchvara ikki komponentli oqsillar sistemasiga (go‘sht va un) kiradi. Retsepturasi bo‘yicha mol go‘shtli chuchvara oqsilidan organizmning foydalanish koeffitsiyenti 91,0 % ni tashkil qiladi. Bu esa oqsil tarkibining aminokislotalar buyicha optimallashganlik darajasining pastligidan darak beradi. Bundan tashqari chuchvaraning asosiy oqsilli komponentlarini retseptura buyicha go‘sht (52,8 %) va un (47,2 %) tashkil qiladi. Oqsil bo‘yicha chuchvara retsepturasini optimallashtirish uchun un va go‘sht qiymasining quyidagi nisbatlarida: 90:10; 80:20; 70:30; 60:40; 50:50; 40:60; 30:70; 20:80; 10:90 yoki 80:20; 60:40; 40:60; 20:80 chuchvara oqsilidan foydalanish koeffitsiyentlari bundan oldin keltirilgan formulalar orqali hisoblab chiqiladi. Quyidagi 31-jadvalda un va mol go‘shtlarining vazni bo‘yicha 80:20 nisbatida chuchvara oqsilining foydalanish koeffitsiyenti hisoblash uslubi ko‘rsatilgan. Jadvalda hisoblab chiqilgan raqamlardan ko‘rinib turibdiki, bug‘doy unining va mol go‘shtining nisbati 80:20 % bo‘lganda, foyizi eng past (70 %) limitlovchi aminokislota lizin hisoblanadi. Bunda 142,3 mg. almashinmaydigan aminokislotalar organizm tomonidan foydalanilmaydi. Uning natijasida oqsillardan organizmning foydalanish koeffitsiyenti (Kf) 85,8 % ni tashkil qiladi xolos. Oqsildan foydalanish koeffitsiyenti un va mol go‘shtining boshqa nisbatlarida ham hisoblab chiqiladi. Keyin esa grafik tuziladi. Uning vertikal o‘qida oqsildan foydalanish koeffitsiyentlarining miqdorlari, gorizontal o‘qida esa un va go‘sht vaznlarining nisbatlari kursatiladi. rasmda mol va qo‘y go‘shtlari qiymalari solingan (alohida) chuchvara oqsilidan foydalanish koeffitsiyenti ko‘rsatilgan .

Rasm. Qo‘y va mol go‘shti qiymalari solib tayyorlangan chuchvara oqsillaridan foydalanish koeffitsiyentining oshishi Rasmdan ko‘rinib turibdiki, mol go‘shti qiymasi solingan chuchvaraning oqsili un va go‘shtning nisbati 40:60 % bo‘lganda uning oqsilidan organizm 91,8 % o‘rniga 93 % miqdorda foydalaniladi. Un va go‘shtning boshqa nisbatlarida chuchvara oqsilidan foydalanish koeffitsiyenti past bo‘ladi. Mol go‘shti ishlatilganda chuchvara oqsilidan 93 % ga foydalaniladi. Mol go‘shtining o‘rniga qo‘y go‘shti ishlatilganda esa chuchvara oqsilidan organizm maksimum 91,3 % foydalanadi. Chuchvara retsepturasini optimallashtirish uchun mol go‘shti va un massalari yig‘indisining 40 % unga, qolgan 60 % esa mol go‘shtiga to‘g‘ri kelishi kerak. Agar taom uch oqsilli mahsulotdan, ya’ni uch komponentdan iborat bo‘lsa, avval retseptura oqsilidan foyddalanish (utilizatsiya) koeffitsiyenti hisoblab chiqiladi. Bundan so‘ng birinchi ikki mahsulot (komponent) uchun massalari buyicha (foyiz hisobida) hisoblanadi. Har bir juft uchun avval, yuqorida ko‘rsatilganidek, nisbatlar tuziladi va har bir nisbat uchun juftlar oqsillaridan foydalanish (utilizatsiya qilish) koeffitsiyentlari aniqlanadi va har bir juft uchun komponentlarning optimal miqdorlari

(foyiz hisobida) topiladi. Keyin esa har bir juft mahsulot alohida komponent deb hisoblanadi va yana ular o‘rtasida nisbatlar tuziladi hamda har bir nisbat uchun oqsildan foydalanish koeffitsiyentlari aniqlanadi. Keyin esa ularni grafiklarga qo‘yib, har bir juftlikning optimal miqdori (foiz hissobida) topiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, taom va mahsulotlar retsepturalarini optimallashtirish (balanslashtirish), ayniqsa tarkibiga uch va undan ortiq oqsilli mahsulotlar (komponentlar) kiradigan mahsulotlarni optimallashtirish katta mehnatni talab qiladi. Shu boisdan ham bunday ishlar EHM lar yordamida maxsus dasturlar bo‘yicha bajarilishi lozim .

Adabiyotlar: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

Похожие

Oqilona ovqatlanishning inson sog`ligi va hayoti uchun ahamiyati

Oqilona ovqatlanish oziqa va biologik aktiv moddalarga bo`lgan talab

Oqilona ovqatlanish va odamlar organizmiga xos xususiyatlarni hisobga olish

Parhez va shifobaxsh taomlar

Sportchilarning oqilona ovqatlanishi