Спиртли ичимликлар истеъмол қилувчи ўсмирлар билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият - Музыка - Рефераты

Спиртли ичимликлар истеъмол қилувчи ўсмирлар билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Спиртли ичимликлар истеъмол қилувчи ўсмирлар билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият Режа: 1.Спиртли ичимликлар истеъмол қилиш муаммоси 2.Ўсмир ёшидаги болаларнинг спиртли ичимликлар ичишининг сабаб ва оқибатлари. 3. Спиртли ичиьликларни истеъьол қилишга мойил ўсирлар билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият шакллари.

Болалар ичкиликбозлиги ва айниқса унинг ёшлар ўртасида кенг тарқалиши энг жиддий ижтимоий педагогик муаммолардан бири ҳисобланади. Ичкиликбозлик тушунчаси икки ўринда аниқланади. Тиббий нуқтаи назардан ичкиликбозлик спиртли ичимликлар истеъмол қилишга енгиб бўлмас эҳтиёж туғилишида намоён бўладиган сурункали касалликдир. Ижтимоий педагогик нуқтаи назардан ичкиликбозлик спиртли ичимликка девиант патологик ружу қўйиш билан характерланадиган девиант хулқ-атвор шахсларидан биридир. Болалик даврида ичкиликбозлик муаммоси шахс ижтимоийлашуви жараёни билан бевосита боғлиқ. Чунки, биринчидан, у аниқ ижтимоий психологик сабаблар туфайли келиб чиқади, иккинчидан одатда девиант хулқ-атвор каби ғайри ижтимоий ҳислатларнинг келиб чиқишига олиб келади. Ичкиликбозлик намоён бўлишининг ижтимоий психологик омиллари бир хил эмас. Улар ичида микроижтимоий ва шахсий омилларни ажратсак бўлади. Шахсий омиллар вазифасини шахсий ва характереологик хусусиятлар бажариши мумкин. Микроижтимоий омилларга алкоголлашув кўрсаткичлари (ичкилик истеъмол қилиш ёши, сабаблари), оила таркиби ва унда алкоголлашув даражаси каби ижтимоий ва ижтимоий психологик белгилар киради. Ижтимоий психологик омиллар шартли равишдагина иккига ажратилади. Алкоголлашув жараёнига таъсир кўрсатар экан, улар яхлит ва комплекс тарзда ўрганилиши лозим. Юқорида алкоголлашув даражасига (бир ойда камида бир марта истеъмол қилиш) эга ўсмирлар гуруҳида ижобий ижтимоий микро муҳитда шахснинг ижтимоий адаптациясини таъминловчи шахсий хусусиятлар тизими яхши ривожланган. Болалар ичкиликбозлиги бир қатор хусусиятларга эга: -спиртли ичимликларга тез кўникиш; -ичкиликбозликнинг тез ривожланиши; -даволашнинг самарадорлиги;

-организмнинг тез бузилиши жараёни. 12-жадвал. Ёш Сабаблар Оқибатлар Болаликнин г илк даври (0-3 ёш) ҳомила давридаги ичкиликбозлик; ҳомиладорликнинг илк 3 ойида спиртли ичимлик истеъмоли; эмизиш вақтида спиртли ичимликлар истеъмоли эпилепсия, ақли заифлик; жисмоний ривожланиш аномалияси; ақлий ривожланиш аномалияси Мактабгача ва кичик мактаб ёши (3-9 ёш) ота-оналарнинг педагогик саводсизлиги; оилавий алкогол анъаналари организмнинг алкогол заҳарланиши; спиртли ичимликликларга қизиқиш пайдо бўлиши Ўспиринли к ва ўсмирлик даври (9-18 ёш) оиладаги номаълум ҳолат; ўзини намоён қилиш; ОАВларидаги реклама; бўш вақдда банд бўлмаслик; ичкиликбозликнинг оқибатлари ҳақида билимларнинг йўқлиги; шахснинг психологик хусусиятлари; муаммодан қочиш. спиртли ичимликларга майлнинг шаклланиши; спиртли ичимлик истеъмол қилиш одатининг шаклланиши алкогол хулқ-атворнинг стериотипининг пайдо бўлмаган ҳолатда ҳуқуқбузарлик содир этиш; маст ҳолатда ғайри ҳуқуқий ҳаракатларнинг оқибатини ўйламасдан содир этиш; спиртли ичимликни руҳий муаммоларни бартараф этувчи допинг сифатида истеъмол қилиш.

Болаларнинг спиртли ичимликларга кўникишлари асосан 3 даврда: болаликнинг илк даври, мактабгача ёшда ва кичик мактаб даври, ўсмирлик даврида жадал кечади. Биринчи давр – болаликнинг илк даври бўлиб, унда болаларнинг алкоголлашуви ихтиёрсиз характерга эга. Бу бир неча сабабларга кўра рўй беради-ҳомиладорлик ва эмизиш даврида спиртли ичимлик истеъмол қилиш, маст ҳолатда ҳомиладор бўлиш. Ички орган ва аъзоларнинг жадал шаклланиши жараёни кечаётганда ҳомиланинг заҳарланиши ривожланишнинг турли аномалияларига олиб келади-оёқ ва қўлларнинг ривожланмаслиги, бармоқларнинг бирлашиб кетиши, жинсий аъзолардаги нуқсонлар, бош ҳажмининг кичиклашиши ва бошқалар. Ҳомила алкогол олдида ҳимоясиз бўлгани сабабли у алкоголнинг мияга киришини бартараф эта олмайди ва бунинг натижасида ақли норасоликни кузатсак бўлади. Бундай болалар гарчи болаликларида ҳаёт билан видолашмасалар ҳам бутун умр ақли норасо бўлиб ўътадилар. Иккинчи давр – мактабгача ва кичик мактаб ёши. Бу даврдаги энг аҳамиятли сабаблар: ота-оналарнинг педагогик билимсизлиги ва спиртли ичимликка қизиқиш пайдо бўлишига олиб келувчи оилавий ичкиликбозлик анъаналаридир. Биологик тадқиқотлар шуни кўрсатдики, ичкиликбозлик ирсий жиҳатдан авлоддан-авлодга ўтмайди, фақатгина унга майл ўтади. Болаларда ичкиликбозликнинг ривожланишига ота-оналарнинг ёмон одатлари, оиладаги вазият ҳал қилувчи аҳамият касб этади. Мактаб синфдош болаларнинг хусусиятларидан келиб чиқиб ота-оналар шуни эсда тутишлари лозимки, спиртли ичимликлар истеъмол қилишга нисбатан салбий муносабатларни шакллантиришнинг зарурий шарти бола шахсиятига эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш, унинг мактаб ҳаётига доимий эътибор қаратиш, мактабда ва оилада гигиеник нормаларга амал қилишдир.

Агар оилада ҳеч ким боланинг мактаб ҳаёти билан қизиқишмаса ёки номига қизиқса (баҳоларни назорат қилиш сурункали тарзда ортда қолаётган бола тўлиқсизлик хиссини бошдан оғир кечиради) мактабга нисбатан қизиқиши нейтраллашади, сўнгра болада таълим олишга нисбатан салбий муносабат шаклланади.у ўзини намоён қилишнинг бошқа усулларини қидира бошлайди. Одатда бу бола кўча гуруҳларига қўшилиб қолади ва у ерда спиртли ичимликлар истеъмол қилишга ўрганади. Агар бола спиртли ичимлик билан таниш бўлса ва бу “танишув” оилада содир бўлган бўлса, бу ўрганиш жараёни ниҳоятда осон кечади. Натижада мактаб, мактаб ҳаётига нисбатан салбий муносабат шаклланади ва бола ўзига ўхшаган болаларнинг кўча гуруҳини афзал кўра бошлайди. Учинчи босқич – ўспиринлик ва ўсмирлик даври. Бу даврдаги асосий сабабларга оиладаги номақбул ҳолат, ўзини намоён қилиш, ОАВларидаги реклама, муаммолардан қочиш, шахснинг психологик хусусиятлари, ичкиликбозлик оқибатлари ҳақидаги билимларнинг йўқлиги киради. Бу даврда ичкиликка ружу қўйиш рўй беради. ижтимоий адабиётларда ичкиликка майли бор болаларнинг 4 тури аниқланган: - ўзига юқори баҳо берган болалар - шафқатсиз ва агрессив хулқ – атворли болалар - амалий ҳаётга кўникмаган, шахсий ташаббус қобилиятидан жудо бўлган болалар - турғунликка тушган болалар Болаларнинг спиртли ичимлик истеъмол қилишига тортилганликларининг бир нечта даражалари мавжуд: - нолга тенг даража-жуда камдан-кам истеъмол қилиш; - эпизодик истеъмол даражаси-турли спиртли ичимликлар турлари билан танишлик; - юқори даража-1 ойда икки мартадан ортиқ истеъмол қилиш;

- намоён бўлган руҳий тобелик даражаси-маст бўлишнинг руҳий ҳолатнинг исталган ҳолатига айланиши, ичимликка руҳий қарам бўлишнинг юзага келиши; - ичимликка жисм тобе бўлиш даражаси-спиртли ичимликни назоратсиз истеъмол қилиш; Шахснинг алкоголлашуви-ароқхўрга айланиши. Ижтимоий педагогиканинг ичимлик истеъмол қилишга майли бор болалар билан фаолият олиб боришнинг асосий йўналишлари: -адаптацион-боланинг шахсий ижобий хислатлар ривожлантириш орқали боланинг адаптатив хусусиятларини тўғрилаш; -профилактик – болаларда спиртли ичимлик истеъмол қилишга салбий муносабат шакллантириш; -воситачилик – бола ва жамият ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш. -реабилитацион – алкогол тобе ҳолатидаги болани ижтимоий реабилитация қилиш. Ўз фаолиятида ижтимоий педагог қуйидаги вазифаларни амалга оширади: ижтимоий педагог фаолиятининг биринчи вазифаси ташхис қўйиш бўлиб, боланинг спиртли ичимлик ичишга ружу қўйишининг олдини олишга қаратилган. Бу вазифа спиртли ичимлик истеъмол қилишга майли бор бола ҳақида ахборот тўплаш, унинг реал шахсий хусусиятларини ўрганиш, бола оиласи тўғрисида маълумотлар тўплаш, болага салбий таъсир кўрсатаётган манбаларни ўрганиш, ичкиликбозликнинг етакчиларини аниқлаш, болани алкоголлашувга ундаётган салбий омилларни ўрганиш, болага микромуҳит таъсирини ўрганиш орқали амалга оширилади. Иккинчи вазифаси – башорат қилиш. Унинг моҳияти шуки, қўйилган ташхис асосида ичкиликбозликка майли бор бола билан иш олиб боришнинг аниқ ижтимоий педагогик дастури ишлаб чиқилади. Бу дастур босқичма- босқич амалга ошиб, ижтимоий адаптация, коррекция ёки реабилитацияни келтириб чиқаради.

Учинчи вазифаси таълим-тарбия бўлиб, болада унинг ижтимоий педагогик реабилитацияси давомида шаклланиши лозим бўлган хислатларни, болалар ва катталар хулқ-атвори ва фаолиятига педагогик таъсирни ошириш, бола тарбиясидаги бўшлиқларни тўлдириш, ичкиликбозлик муаммосини енгиб ўтиш учун лозим бўлган малака ва кўникмаларни шакллантиришни кўзда тутади. Ижтимоий педагогнинг тўртинчи вазифаси – ҳуқуқий ҳимоя бўлиб, унинг моҳияти шуки, ижтимоий педагог фаолияти ҳуқуқий асосда кўрилади. Бешинчи вазифаси – ташкилий функция. У ичкиликбозликка майли бор бола билан ижтимоий педагогик фаолият юритиш турли мутахассисларнинг иштирокини талаб қилади, бўш вақтини мазмунли ўтказиш учун шароитлар яратади, болалар, катталар учун ижтимоий фойдали фаолиятни ташкил қилади. Олтинчи вазифаси – коммуникатив. Бунда кўзга ижтимоий педагогик фаолиятни амалга ошириш жараёнида унинг иштирокчилари орасида кўпгина алоқалар ўрнатилади. Еттинчи вазифа – профилактик функция бўлиб, у эришилган ижобий натижаларни мустаҳкамлашни кўзда тутади ва ичкиликбозлик аломатларининг пайдо бўлишини бартараф этади. Бу вазифалар ижтимоий патронаж ўтказиш орқали амалга оширилади. Ижтимоий педагогнинг болалар ҳаётининг алкоголлашувга қарши қаратиш тарбияланувчиларининг ёшига қараб ўз хусусиятларига эга. Мактабгача ва кичик мактаб ёши. Бир ёшдан етти ёшгача болада одатлар шаклланишида ҳал қилувчи таъсирни ота-оналар кўрсатишади. Шунинг учун бу ёшда ижтимоий педагогнинг оила билан ишлаши муҳим аҳамиятга эга. У қуйидаги тамойилларга асосланади: 1. Оила аъзолари ўртасидаги муносабатларнинг маданиятини шакллантириш, чунки фақатгина уйғун оилавий муносабатлар шароитларида ахлоқий антиалкогол одатлар пайдо бўлиши мумкин. Мактабгача ёшдаги

болаларда бу одатларнинг пайдо бўлиши учун ота-оналарда оптимал хулқ – атворни шакллантириш лозим. 2. Бола ҳаётий фаолиятининг соғлом муҳитини шакллантириш. Ижтимоий педагог фаолияти ота-оналарда соғлом ижтимоий психологик йўл-йўриқларни шакллантиришга ва болаларнинг спиртли ичимлик истеъмол қилгани учун ота-оналарнинг шахсий жавобгарлиги ҳақидаги фикрни илгари суришга қаратилиши лозим. Ота-оналар билан ичкиликбозликликка қарши кураш бола ёшига қараб амалга оширилиши лозим. Бироқ бу фаолиятнинг натижаси ота-оналарни болаларнинг ичкиликка қарши тарбиясига қўшилишлари керак. Ота-оналарнинг ичкиликбозликка қарши тарбияси ҳақида билимлар тарғиботи қуйидаги масалаларни ўз ичига олади: 1. Алкоголнинг инсон организмига, боланинг тўлиқ шаклланмаган организмига зарари, болаларнинг спиртли ичимлик истеъмол қилишларининг ёмон оқибатлари, вояга етмаганларни спиртли ичимликлар истеъмол қилишга ўргатишнинг ахлоқий ва ҳуқуқий жавобгарлиги ҳақида. 2. Кичик мактаб ёшининг специфик хусусиятлари анотолик, морфологик, психофизиологик хусусиятлари билан таништириш. Мактабда таълим олишнинг биринчи босқичига бола ҳаётидаги энг инқирозли босқич сифатида таъриф бериш, бошланғич босқичга кўникиш қийинчиликлари ҳақида, ёш шахснинг фаол ижтимоийлашувининг бошланиши ҳақида, таълим муҳитининг ижтимоий ва психологик шароитлари ҳақида маълумот бериш. 3. Кичик мактаб ёшидан болаларда соғлом ҳаёт тарзига интилишни шакллантириш учун ота-оналарнинг оптимал хулқ-атворларига эришиш. Бу оиланинг ичкиликбозлик анъаналарини кичик мактаб ёшига хос бўлган тақлидий хулқ-атворни инобатга олган ҳолда кўриб чиқиш, боланинг мактабдаги ютуқларига эътиборли бўлиш, болаларнинг бўш вақтларини ўтказишларига ёрдам бериш, уни нохуш оилавий – маиший низолардан ҳолироқ қилиш.

Шунингдек, ижтимоий педагог ота-оналар билан ҳамкорликда бўш вақт, байрамларни спиртли ичимликсиз ўтказиш режасини ҳам ишлаб чиқиш лозим. Фаолиятнинг асосий методи суҳбат, маслаҳат, тренинг шаклида ўтказиладиган оилавий профилактика ҳисобланади. Ижтимоий педагог ота- оналар ҳаракатларига ахлоқий характер бериши лозим. Оилавий профилактика танбеҳ, таҳдидларга асосланмаслиги лозим. У боланинг тенгдошлари билан алоқаларини тўғирлашга, уларни ижобий фаолиятга жалб этишга, оилада ўз мақомини тиклашга қаратилиши лозим. Ўсмирлик даври. Ўспиринликдан фарқли ўлароқ 17-18 ёшли ўқувчиларда тенгдошлари жамоасига эмоционал тобелик кучли бўлмай, биринчи ўринга индивидуаллик кўтарилади. Ҳаётда ўз ўрнини қидириш, ўзини бирор-бир касбий фаолиятда англаб олиш билан биргаликда ўз ижтимоий қиёфасини ҳам шакллантириш муҳим аҳамият касб этади. Ижтимоий педагог ўз эътиборини ичимлик истеъмол қилишга майли бор ўсмирлар билан индивидуал иш олиб боришга қаратади. Бу фаолият қуйидагилар орқали амалга оширилади: 1. Бола ҳаётий фаолиятига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни бартараф этиш мақсадида индивидуал консультациялар ўтказиш. 2. Шахсни ижтимоий тарбиялаш, ижтимоий педагогик машқлар орқали ўсмирга ижтимоий ижобий хулқ –атвор нормаларини ўзлаштиришга ёрдам беради. Ўсмирларнинг ичкиликка қарши методлар асосий ва ёрдамчи методларга ажратилади. Асосийлари-суҳбат жараёнида ижтимоийпедагог томонидан ўз нуқтаи назари, далиллари, фактларни монологик баён этиш, маърузалар ўқиш. Ёрдамчилар-китоб ёрдамида мустақил иш олиб бориш, тажрибалар ўтказиш ва бошқалар. Бу методлар турли иш шакллари-жамоавий,

индивидуал шаклда ва турли микромуҳитларда-оила, мактаб жамоаси, дўстлар даврасида амалга оширилади. Ўспиринлар (11-14 ёш). Бу давр инсон фаолиятининг энг мураккаб даврларидан биридир. Бу даврда уйғун фаолиятнинг фаоллашуви фанида организмнинг барча органларининг жадал ривожланиши кузатилади. Бу жараён жинсий етукликнинг келиши билан якун топади. Орган ва тизимларнинг бундай қайта қурилиши билан давом этади. Бола у учун обрўли бўлган катталарнинг кўрсатмаларига амал қилган кичик мактаб ёшидан фарқли равишда ўспирин ўз хулқ-атвор тамойилларига, ўз қарашларига амал қилишга ҳаракат қилади, мустақилликка эҳтиёж туғилади, катталар насиҳатлари танқид остига олинади, уларга нисбатан салбий муносабат шаклланади. Айнан ўспиринлик даврида ичкиликка ружу қўйишнинг илк босқичи бошланиши мумкин. Чунки у ўспирин гуруҳлари шароитида намоён бўлади ва шунинг учун “жамоавий ичкилик тобелиги” характерига эга бўлади. Бу ёшдаги бола катта бўлишга ёки катталардек кўринишга ҳаракат қилади. Бу ҳам ижобий ҳам салбий маънода намоён бўлиши мумкин. Катта бўлиш тенденцияси агар ахлоқий ва ижтимоий қадриятларга асосланмаса, ижтимоий салбий маънода: чекиш, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, жинсий масъулиятсизлик, ҳуқуқбузарликларда намоён бўлади. Ўспиринлик даврида 11 ёшдан бошлаб катталар болага аввалгидек таъсирларини ўтказа олмайдилар ва бола учун тенгдошлари билан мулоқотда бўлиш катта аҳамият касб эта бошлайди. Ўспириннинг ижтимоий мақоми қанча паст бўлса, унинг гуруҳга таъсири шунча кам бўлади. Шунинг учун бу ёшда ижтимоий педагог фаолиятида асосий урғу гуруҳ билан ишлашга қаратилади. Бу қуйидаги фаолият йўналишлари орқали амалга оширилади: 1. Ичкиликбозлик сабаблари ва оқибатлари профилактикаси. Буни ичкиликбозлик билан боғлиқ мавзуларда бахс-мунозаралар ўтказиш орқали

амалга оширса бўлади. Бу машғулотлар натижаси гуруҳнинг барча иштирокчилари амал қиладиган гуруҳ қарашининг шаклланиши бўлиши лозим. Баҳс-мунозарадан ташқари расмли ўйинлар ҳам ўтказиш мумкин. Ичкиликбозлик профилактикасига қаратилган бундай ўйинларда боланинг шахсий ривожланиш, жамоавий муомала малакаларига ўрганишга эришса бўлади. Ижтимоий педагог ўспиринлар гуруҳида шакллантириш мумкин бўлган асосий ижтимоий малакалар бу ичкиликка қарши далилларни аниқ илгари суриш ва тенгдошлари босимига қарши тура олишдир. Иш шакллари: баҳс, экскурсия, суҳбат. Болаларни қўрқитадиган усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмас. 2. Ўспиринларнинг бўш вақтини ташкиллаштириш, чунки бўш вақтни мазмунсиз ўтказиш ўспирин томонидан спиртли ичимлик истеъмол қилиш хавфини оширади. Тўгарак, секция, клуб, болалар ва ўсмирлар ташкилотлари фаолиятини ёрқин реклама қилиш зарур. Ижтимоий педагог ўспириннинг қизиқишларини билиши ва унинг бўш вақтини мазмунли ўтказишга ёрдам бериши лозим. Бу ёшнинг психологик хусусиятлари туфайли бўш вақтни ўтказишнинг жамоавий шаклларини ривожлантириш лозим. Шуни инобатга олиш лозимки, девиант хулқ – атворли болалар асосан интеллектуал фаолият билан эмас, балки спорт билан шуғулланишга қизиқишади. Шунинг учун уларнинг спорт секцияларига қатнашишларига янада кўпроқ шароитлар яратиб бериш лозим. 3. Ижтимоийпедагог томонидан ўтказилаётган ичкиликка қарши тарбия болада мустаҳкам антиалкогол қарашларни: соғлом ҳаёт тарзининг зарурлиги, организм шаклланаётган пайтда спиртли ичимлик истеъмол қилиш мумкин эмаслиги, ичкиликбозликнинг ахлоқсиз омил эканлигини- шакллантиришга қаратилади. 4. Мактаб педагог жамоасини ичкиликка қарши йўналтириш ҳам ижтимоий педагог вазифаси ҳисобланади. Ўспирин ёшидаги ўқувчиларнинг

таълим дастури билан танишиш асосида ижтимоий педагог ичкиликка қарши тарбия элементларини мактаб дарслари таркибига киритишни илгари суриши мумкин.

Фойдаланилнае адабиётлар руйхати: 1.Антиалкогольное воспитание детей в семье. Метод.рекомендатсии Автор-составитель Л.В.Шишкова. – Т.: УзНИИПН, 1990. 2.Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная педагогика. – М.: Просвещение, 2003. 3,Антиалкогольное воспитание в семье /Под ред. Д.В.Колесова. – М.: Педагогика, 1990. 4.Колесов Д.В. Беседы об антиалкогольном воспитании. – М., 1987. 5.Муратова И.Д., Сидоров П.И. Антиалкогольное воспитание в школе. – Архангельск, 1997.

Похожие

Оила билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият васийлик ва ҳомийлик

Мусиқа саводи фаолияти

Мусиқа ўқитиш методикаси педагогик принциплар тизимида

Мусика дарсларининг хусусияти ва структураси

Ақлий хужум ва Брейнсторм усулларини ташкил этиш методикаси