Оила билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият васийлик ва ҳомийлик - Музыка - Рефераты

Оила билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият васийлик ва ҳомийлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Оила билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият в асийлик ва ҳомийлик Режа: 1.Ижтимоий педагогик нуқтаи назардан оила турлари 2.Ҳозирги оила типлари, оила демографияси 3.Оиланинг ижтимоийлаштирувчи функциялари 4.Ижтимоий муҳит тарбия микроомили сифатида

Ижтимоий педагогик нуқтаи назардан оила турлари. Ҳар бир инсон ҳаётида оила алоҳида ўрин эгаллайди. Оилада бола вояга етади, ўз ҳаётининг илк йилларидан бошлаб у инсоний муносабатлар меёрларини ўзлаштиради, яхшилик ва ёмонликнинг фарқига боради. Вояга етгач, болалар оилада ўз ота-онасининг оиласида кўрганларини такрорлайдилар. Оила жамиятнинг ижтимоий бўғини сифатида қаралади. Оиланинг ҳолати давлатнинг ҳолатини белгилайди. Оилада ота-она ва фарзандлар маънавий ришталар билан боғланади. Жамиятнинг маънавий маданият даражаси оиладаги маънавий маданият даражаси билан белгиланади. Оиланинг иқтисодий аҳволи давлатнинг иқтисодий аҳволига боғлиқ бўлади. Оила ижтимоий функцияни амалга оширар экан, шахсни унинг маданий, ижтимоий ва маънавий даражасига қараб шакллантиради. Оиладаги шароитлар, кундалик ҳаёт хусусиятлари, оиланинг кўпайиши – буларнинг барчаси давлатнинг ижтимоий сиёсати билан белгиланади. Оилада ижтимоийлашув оила таркибига боғлиқ бўлади. Бугунги кунда бувалар ва бувилар яшайдиган катта оилалар сони камайиб Оила – бу никоҳга ёки қон-қариндошлик алоқаларига (она ва болалар) асосланган кичик гуруҳ бўлиб, унинг аъзолари кундалик ҳаёт, ўзаро маънавий масъулият ва ўзаро ёрдам ришталари воситасида бир-бири билан боғланади. Оилада шахснинг ижтимоийлашуви оиладаги муносабатларга, ота- онанинг обрўсига ва улар оиланинг бошқа аъзоларига ўз ҳукмини ўтказа олишига боғлиқдир. Оиланинг ҳозирги ҳолатига жамиятда юз бераётган барча ўзгаришлар: билимлар, технологияларнинг янгиланиши, ахборот айирбошлаш жараёнлари таъсир кўрсатади. “Оила – ижтимоий институт” деган классик таъриф оилани никоҳдаги кишилар бирлашмаси сифатида тавсифлайди. Никоҳ – эркак ва аёл ўртасидаги муносабатларнинг тарихан ўзгарувчи ижтимоий шакли. Никоҳ оила қуриш, фарзанд кўриш ва уни тарбиялаш мақсадида эр-хотинлик,

қариндошлик ҳуқуқлари ва бурчларини белгилайди. Аёл ва эркак никоҳга кираётганида никоҳ шартномаси тузилади ва у қонун доирасида эр- хотиннинг мулкий муносабатларини тартибга солади. Никоҳга кириш учун икки тарафнинг розилиги талаб этилади. Республикамизда мавжуд никоҳ институтининг хусусиятлари қуйидагиларда намоён бўлади: - ҳар бир фуқаро фақат бир аёлга уйланиши ёки бир эркакка турмушга чиқиши мумкин; - никоҳдан чиқиш эркинлиги давлат томонидан назорат қилинади; - ота-она болаларни тарбиялашга мажбур; - оила аъзоларига моддий ва маънавий мадад кўрсатиш мажбурияти; - оналик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади. Оиладаги ўзаро муносабатлар оила мавжудлигининг омилларидан бири ҳисобланади. Оиладаги ўзаро муносабатлар мулоқот анъаналарига, иқтисодий ва ижтимоий ҳолатга, оиланинг жамиятга қарамлигига, хўжалик юритишда эр-хотиннинг иштирокига, оила типига (кўп болали, боласиз), қариндошчилик хусусиятига боғлиқдир. Оиланинг ривожланиши бир неча босқичдан ўтади. Биринчи босқич – оила қуриш, бунда ёш эр-хотин кўпинча катта оиладан ажралиб чиқади. Иккинчи босқич – бола туғилиши, бунда оила икки авлод вакилларидан таркиб топади. Учинчи босқич – уч авлод вакилларидан иборат оила, яъни вояга етган фарзандлар оила қурадилар. Тўртинчи босқич – болалар алоҳида оилаларда қўним топгач, ота-она пенцияга чиқади. Бу даврда оиладаги бирдамлик мустаҳкамланади. Бешинчи босқич – оила аъзолари ҳақида ғамхўрлик даври, чунки улар ёрдамга муҳтож бўладилар. Ғамхўрлик мажбурияти ўрта авлод вакиллари зиммасига тушади. Кекса ёки касал ота-она ҳақида ғамхўрлик қилиш – оила мазкур босқичининг бош вазифаси. Бу ерда кўпроқ стресслар юз беради ва муносабатларда кескинлик юзага келади. Катта авлод вакиллари ўлиши билан оиладаги роллар ўзгаради, етакчи роллар кейинги авлод вакилларига

ўтади. Ижтимоий ходимнинг вазифаси – авлодларнинг ҳамжиҳатлиги ва бирдамлигига эътиборни қаратиш. Оила коллективизми тушунчаси мавжуд бўлиб, у оиладаги муносабатларга боғлиқ бўлади. Бу ерда эр-хотиннинг рақобати мавжуд бўлмайди, оиланинг ҳар бир аъзоси бир-бирига ғамхўрлик қилади ва ўз масъулиятини ҳис этади, болалар катталарга ёрдам берадилар, бюджет муаммолари баҳамжиҳат ҳал қилинади. Бундай оилани яратиш оиланинг катта аъзолари таъсири билан белгиланади, яъни болалар оиладаги анъналарга ва муносабатлар меёрларига риоя этадилар. Оиладаги муносабатларга ота-онанинг ишлаб чиқаришдаги ютуқлари, уларнинг ижтимоий ҳаётдаги роли ва мақоми таъсир кўрсатади. Ҳозирги оила типлари, оила демографияси. Оила – ижтимоийлашувнинг муҳим институти. Унинг сифати бир қатор кўрсаткичлар билан белгиланади. Булар: - демографик кўрсаткич – оиланинг таркибий тузилиши; - ижтимоий-маданий кўрсаткич – оила аъзоларининг маълумот даражаси; - ижтимоий-иқтисодий кўрсаткич – оила аъзоларининг мулкий ҳолати ва уйдан ташқарида бандлиги; - техник-гигиеник кўрсаткич – яшаш шароитлари, турар жойнинг жиҳозланганлик даражаси. Ҳозирги оила ўтган йиллар оиласидан иқтисодий функцияси билангина эмас, балки эмоционал-психологик функцияларнинг ўзгаргани билан ҳам ажралиб туради. Ҳозирги шароитларда эр, хотин ва болалардан, яъни уч-тўрт аъзодан иборат нуклеар оила айниқса кенг тарқалган. Бундай оилада болаларга таълим ва тарбия бериш функцияларини аксарият ҳолларда мактаб ва мактабгача тарбия муассасалари ўз зиммасига олади. Бундай оилада оила аъзоларининг роллари ўзгаради, чунки аёлларнинг ишлаб чиқаришда бандлиги ўсган.

Тўлиқ бўлмаган оила – фақат она ёки фақат отадан иборат оила. Сўнгги йилларда бундай оилалар сони кўпайиб бораётир. Бундай оилада кўпинча она, баъзан – ота фарзандларни тарбиялайди. Мазкур оила – эр-хотиннинг никоҳдан чиқиши, улардан бирининг узоқ вақт йўқлиги ёки ўлими, шунингдек никоҳсиз бола туғилиши натижаси. Бундай оилалар ижтимоий педагогнинг алоҳида эътиборини талаб қилади. Улар давлат мададига муҳтож бўлади. Никоҳсиз бола туғилиши натижасида пайдо бўлган оила оғир моддий қийинчиликлардан ташқари ўзига жамиятнинг салбий муносабатини ҳам ҳис қилади. Отанинг йўқлиги болаларга ҳар хил таъсир кўрсатади. Баъзан бундай оилада онанинг кучли муҳаббати салбий рол ўйнайди. Бола туғилганида, у фарзандини уни қуршаган муҳитдан ажратишга ҳаракат қилади. Бундай оилада ота болани тарбиялашда кўпинча иштирок этмайди, баъзан бола тарбиясига отанинг аралашувини онанинг ўзи рад этади. Такрорий никоҳдаги оила – бу ота-онали оила бўлиб, унда умумий никоҳдан туғилган фарзандлар билан бир қаторда аввалги никоҳлардан туғилган болалар ҳам бўлишлари мумкин. Баъзан улар бирга, баъзан эса фақат эр ёки хотиннинг болалари билан яшайдилар. Бундай оилаларда ўгай она ёки ўгай отанинг болалар билан муносабатлари, уларнинг ўзаро тил топиши муаммолари қайд этилади. Ушбу оилаларда биринчи никоҳ хатоларини такрорламасликка интилиш кузатилади, шу боис эр-хотин анча аҳил яшайди. Бундай оила билан ишлаш учун психологик, клиник, таълим ва ижтимоий дастурлар талаб этилади. Бундай оилаларда янги ҳаётга, ҳар бир оила аъзосининг янги муносабатларига мослашиш жараёни кетаётганини ёдда сақлаш муҳимдир. Бу жараён ўрта ҳисобда уч йил давом этади. Оилада ролларнинг тақсимланишига, ҳар бир оила аъзосининг ва умуман оиланинг муаммоларига эътиборни қаратиш Ёш оила – болали ёки боласиз эр-хотин, биринчи никоҳ, оила қурилганига 5 йилдан ошмаган,

эр-хотиннинг ёши – 30 ёшгача. Сўнгги йилларда бундай оилалар сони кўпайиб бормоқда, эр-хотиннинг ўртача ёши эса ташкил этади. Эр-хотин билан ишлаш жараёнида ижтимоий ходим вақт, пулларнинг тақсимланиши, асранди болалар билан муносабатларга эътиборни қаратади. Асранди болалар алоҳида эътиборни талаб қилиши боис, улар билан алоҳида тарбия дастурини амалга ошириш талаб этилади. Оиланинг ижтимоийлаштирувчи функциялари . Оиланинг асосий функцияси аҳолини биологик кўпайтириш ёки насл қолдириш функцияси ҳисобланади. Бундан ташқари, қуйидаги функциялар ҳам мавжуд: тарбиявий – ёш авлоднинг ижтимоийлашуви; хўжалик-маиший – оиланинг жисмоний ҳолатини қувватлаш, болалар ва қарияларга қараш; иқтисодий – оила аъзоларини моддий қувватлаш; маънавий – оиланинг ҳар бир аъзосини маънавий бойитиш; ижтимоий-мақомга доир – оила аъзоларига жамиятда муайян мақом бериш; дам олиш – бўш вақтни оқилона ташкил этиш; эмоционал – оиланинг ҳар бир аъзосини психологик муҳофаза қилиш. Шахсни ижтимоий ҳимоя қилиш устувор аҳамиятга эга бўлган ҳар қандай давлатда бу оилани ҳимоя қилиш орқали амалга оширилади. Оила жамият бўғини сифатида одамларни бирлаштиради, авлодларни тарбиялаш жараёнини, шахснинг меҳнат фаолиятини тартибга солади. Оила болани жамиятга олиб киради. Чақалоқлик ва илк болалик даврларида у ҳал қилувчи рол ўйнайди. Бу даврда мазкур ролни бошқа ижтимоийлашув институтлари бажара олмайди. Оилада болалар соғлиғи мустаҳкамланади, уларнинг қобилиятлари ривожлантирилади, уларни фуқаро сифатида тарбиялаш амалга оширилади, уларнинг тақдири ва келажаги ҳал қилинади. Ижтимоийлашувнинг барча босқичларида оиланинг билим даражаси инсоннинг интеллектуал ривожланишига, маълумот олишни давом эттиришга интилишига таъсир кўрсатади. Инсон ижтимоий меёрларни ўзлаштиришида оила муҳим аҳамият касб этади. Тадқиқотлар эр ёки хотинни танлаш ва оиладаги муносабатлар

хусусияти ота-она оиласидаги муҳит ва ўзаро муносабатлар билан белгиланишини кўрсатади. Болаликда катталар эътиборсизлигини бошдан кечирган ёки болалар муаммоларини ҳал қила олмаган ота-она кўпинча ўз фарзанди билан руҳий алоқа ўрнатишга қодир бўлмайди. Оилада инсоннинг фундаментал қадриятлари ва мўлжаллари шаклланади. Бу қадриятлар ва мўлжаллар ижтимоий муносабатларда намоён бўлади. Улар инсоннинг яшаш услубини, ҳаёт режалари ва интилишларини, уларга эришиш усулларини белгилайди. Оила инсоннинг ижтимоий камол топиш жараёнида улкан рол ўйнайди, зеро унинг маъқуллаши, қўллаб-қувватлаши ёки қоралаши инсонга мушкул вазиятлардан чиқиш йўлларини топишга, ўзгараётган ҳаёт шароитларига мослашишга ёрдам ёки халақит беради. Шундай қилиб, ҳар қандай оилада инсон стихияли ижтимоийлашувдан ўтади. Бу жараён хусусияти ва натижалари оиланинг конкрет кўрсаткичлари, яшаш услуби ва оила аъзоларининг ўзаро муносабатлари билан белгиланади. Оилада бола меҳнат қилишни ўрганади, касб танлайди, мустақил ҳаётга тайёргарлик кўради. Шахсга оила ижтимоий таъсирининг таҳлили кишиларнинг 40% га уларнинг ҳаётида оила, 30% га – оммавий ахборот воситалари, 20% га – мактаб, 10% га – кўча таъсир кўрсатганидан далолат беради. Оиладаги муносабатларда уларнинг ҳолати оила ҳар бир аъзосининг мижози ва табиатига боғлиқ бўлишини ёдда тутиш лозим. Оила нормал бўлиши учун унда ота ва она мавжудлигининг ўзигина кифоя қилмайди, уларнинг ўзаро муносабатлари меҳрибонлик ва ҳамжиҳатлик билан йўғрилган бўлиши лозим. Болалар бу муносабатларни теран ҳис қилишлари зарур. Бола отасини ҳам, онасини ҳам бирдек қадрлайди, агар уларнинг ўртасида жанжал чиқса, бола буни фожиа сифатида қабул қилади. У ўз ота-онасида идеални кўради ва уларнинг биттаси ёмон эканлигини тасаввур ҳам қила олмайди. Ота-онанинг бефарқлиги уларда ёлғизлик

ҳиссини уйғотади ва болалар ўзларини тушунишга қодир одамларни четдан излай бошлайдилар. Ҳозирги оила ҳақида тўла тасаввур ҳосил қилиш учун оиладаги ролларни ҳам кўриб чиқиш лозим. Оиладаги рол – инсоннинг жамиятдаги энг муҳим ролларидан бири. Оиладаги роллар ўзи нима? Бу эр, ота, она роли, ўғил, қиз, опа, сингил, ака, ука, бува, буви ролларидир. Оиланинг ҳар бир аъзоси муайян ролни бажарар экан, оиланинг қолган аъзолари ўзидан нима кутишини тасаввур қилади. Бир рол турли хил талабларни ўз ичига олган ҳолда конфликтлар юз беради. Масалан, оилада аёл ҳам она, ҳам хотин, ҳам бека, ҳам болаларни тарбияловчи, кекса ота-онасига қаровчи бўлган ва айни вақтда эри билан тенгма-тенг оилани моддий таъминлаган ҳолда. Аёл ижтимоий ёки касбий соҳада юксакроқ мақомга эга бўлган тақдирда конфликт янада кучаяди. Инсон никоҳга киришига “ота бўлишни истайман”, “бола тарбиялашни истайман”, “ёнимда содиқ ва ишончли одам бўлишини истайман” каби майллар туртки беради. Хотин ўз ёнида меҳрибон, виждонли, ҳалол эрни кўришни истайди. Эр ўз хотини меҳрибон, ғамхўр ва чиройли бўлишини истайди. Никоҳга кираётганларнинг аксарияти никоҳ бахтли бўлади деб ҳисоблайди (йигитларнинг 67% ва қизларнинг 73%). Аммо никоҳга кирганларидан сўнг уларнинг кўпчилиги ундан қониқмайдилар. Бу ҳар бир инсон никоҳга кираётиб қайси андозадаги оилани қурганига боғлиқ бўлади. Тадқиқотлар эркакларнинг 85% ни оилавий ҳаётга ҳеч ким тайёрламаганини, 15% ни эса уйда “оз-моз” тайёрлаганларини кўрсатади. Қуйидагилар оиладаги конфликтларнинг асосий сабаблари ҳисобланади: - эр ёки хотин фақат ўз эҳтиёжларини қондиришга интилиши; - ортиқча моддий эҳтиёжлар; - эр ёки хотин ўзига баланд баҳо бериши; - бир-бири билан, қариндошлар билан тил топа олмаслик; - эр ёки хотин хўжалик юритишни истамаслиги; - мижозлардаги фарқ, эр-хотин бу билан ҳисоблашишни истамаслиги.

Конфликтларнинг мазкур сабаблари эр-хотин оилада яхши тарбия олмаганлиги, оилавий ҳаётга тайёрланмаганлиги натижасидир. Оиладаги муносабатларни тартибга солишда ижтимоий ходим ёрдам бериши мумкин. Статистика маълумотлари эр-хотиннинг оилавий ҳаётга психологик ва амалий тайёр эмаслиги 42% ни ташкил этишини кўрсатади. Ажрашган эр-хотинларнинг кўпчилиги (28%) никоҳни сақлаб қолиш керак эди, деб ҳисоблайдилар. Эркакларнинг 68% ва аёлларнинг 28% янги оила қурадилар. Аксарият эркаклар ва аёллар икки йил мобайнида янги оила қурадилар. Ажрашишда ташаббус кўпинча аёллардан чиқади. Аксарият ҳолларда эри билан ажрашганидан сўнг унинг моддий аҳволи ёмонлашади, бола тарбиялаш билан боғлиқ барча қийинчиликлар унинг елкасига тушади. Тадқиқотчилар оиладаги муносабатларнинг қуйидаги қоидаларини таърифлаганлар: - бир-бирига ён бериш; - ўз қарашлари ва мулоҳазаларини ўтказишга ҳаракат қилмаслик; - бир-бирини ҳурмат қилиш; - бири бошқасини камситмаслик; - ўз кайфиятини бошқариш; - ўз хатти-ҳаракатларига танқидий кўз билан қараш. Ижтимоий муҳит тарбия микроомили сифатида. Ижтимоий муҳитга қўшничилик, тенгдошлар гуруҳлари, тарбия муассасаларини киритиш мумкин. Қўшничилик ҳудудий жиҳатдан бир-бирига яқин яшайдиган кишилар гуруҳини ўзида ифодалайди. Уларни шахслараро алоқалар, ўз яшаш жойига муайян муносабат, айрим умумий мақсадлар ва қўшма фаолият бир-бири билан боғлайди. Катталар учун қўшничиликнинг роли уларнинг ёши ва ижтимоий мақоми билан белгиланади. Болалар учун қўшничилик ижтимоийлашувнинг қудратли омили ҳисобланади.

Улар учун мулоқот – оила доирасидан четга чиқиш, янги ижтимоий ролларни ўзлаштириш. Қўшни тенгдошлар билан муносабатларда улар янги лексика, янги меёр ва стереотипларни ўзлаштирадилар. Бола улғайгани сари, унинг ижтимоийлашувида тенгдошлари билан шахслараро муносабатлари янада муҳимроқ рол ўйнайди. Тенгдош қўшниларнинг йўқлиги ёки улар билан тил топишда қийинчиликлар бу ёшда инсоннинг ижтимоийлашувига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Катталарнинг қўшничилик алоқалари ҳақида гап кетганида, бутунлай бошқача манзарага дуч келиш мумкин. Шаҳарда катталарнинг қўшничилик муносабатлари яхши ривожланмаган. Қўшничилик муносабатларининг хусусияти ва мазмуни оилаларнинг демографик таркиби, оила аъзоларининг ёши ва ижтимоий-маданий даражасига боғлиқ бўлади. Ижтимоий тарбияни амалга оширишда педагог ўз тарбияланувчиларининг қўшничилик муносабатлари хусусиятини билиши муҳимдир. Бу уларга қўшни тенгдошлар ва ёши катта болалар ўз тарбияланувчиларига кўрсатаётган салбий ва ижобий таъсирларни инобатга олиш имкониятини беради. Тенгдошлар гуруҳлари – ёш жиҳатидан бир-бирига яқин бўлган болаларнинг бирлашмалари. Уларга ёш жиҳатидан ҳар хил, лекин қадриятлари бир бўлган одамлар киришлари мумкин. Тенгдошлар гуруҳлари кўпинча индивидуал қизиқишларнинг муштараклиги, шахсий фаровонликка таҳдид солувчи вазият мавжудлиги, формал ташкилот (синф, отряд) мавжудлиги каби омилларга асосланади. Гуруҳда юзага келувчи шахслараро муносабатлар гуруҳ аъзоларининг ўзаро алоқалари хусусияти ва усулларида намоён бўлади. Энг аввало лидер ажратилади. Бошқа роллар – лидер фаворити, ёрдамчилар, бажарувчилар ва ҳ.к. Тенгдошлар гуруҳлари таркибининг тавсифи ёш, жинс, ижтимоий таркиб каби белгиларни ўз ичига олади. Юридик мақоми ва ижтимоий

тизимдаги ўрнига кўра тенгдошларнинг гуруҳлари расмий, яъни давлат ёки жамоат ташкилотлари билан боғланган ва норасмий, яъни ўз-ўзича мавжуд бўлган гуруҳларга бўлинади. Ўз мавжудлик муддатига кўра гуруҳлар доимий, вақтинчалик, ситуатив бўлиши мумкин. Лидерлик типига кўра улар авторитар ва демократик бўлиши мумкин. Сўнгги йилларда тенгдошлар гуруҳлари ёш авлоднинг ижтимоийлашувини белгиловчи асосий омиллардан бирига айланди. Бунга бир қанча ҳолатлар имконият яратди. Уларнинг орасида урбанизация, тўлиқ бўлмаган ва бир болали оилалар сонининг кўпайиши, оммавий коммуникация воситаларининг ривожланишини қайд этиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Подласий И.П.Педагогика. В. 2хкн. М.2009. 2. Подласий И.П.Педагогика. 100 вопросов – 100 ответов. М. 2009. 3. Харламов И.Ф. Педагогика в вопросах и ответах. М. 2001 4. Галагузова М.А. Социалная педагогика. Владос. 2006. 5.Эгамбердиева Н.М. Ижтимоий педагогика. Тошкент-2009. 6. Рабочая книга школного психолога. М. Просвешение. 1991. 7. Арнаутова Е.Р. Педагог и семЙ. М. 2001. Internet saytlari www.ziyonet.uz www.pedagog.uz

Похожие

Спиртли ичимликлар истеъмол қилувчи ўсмирлар билан олиб бориладиган ижтимоий педагогик фаолият

Мусиқа ўқитиш методикаси педагогик принциплар тизимида

Мактабгача таълим муассасаларида мусиқа Тарбияси ва методикаси

Мусика дарсларининг хусусияти ва структураси

Ақлий хужум ва Брейнсторм усулларини ташкил этиш методикаси