Musiqa tizimi. Кirish. Musiqiy tovush xususiyatlari - Музыка - Рефераты

Musiqa tizimi. Кirish. Musiqiy tovush xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Musiqa tizimi. Кirish. Musiqiy tovush xususiyatlari San’atning eng muhim va keng xalq ommasiga kirib boruvchi turlaridan biri musiqa san’atidir. Unda badiiy mazmun tovushlar (ohang) orqali bayon etiladi va musiqaning o’ziga xos ifoda vositalarini o’zaro bog’lovchi muayyan qoidalarga asoslanadi. Mazkur qoida va an’analar xalq (fol’klor) hamda mumtoz musiqasining (maqomlar va maqom yo’lidagi kuy va ashulalar) asrlar davomida vujudga kelgan tajribasi natijasida vujudga kelgan. Har qanday musiqani cholg’u sozida ijro etish yoki kuylash uchun musiqaning elementar nazariyasini bilish muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun, mazkur fanni o’qitish dastlab musiqa asarlarini ijro etish va ulardagi mavjud tovush va intervallar munosabatlari borasidagi bilimlarni o’zlashtirishni qamrab oladi. Har qanday shakl va mazmundagi musiqa rang-barang tarkibiy qismlardan tashkil topadi va musiqa nazariyasi – musiqaning elementar nazariyasi, garmoniya, musiqa asarlari tahlili, polifoniya va cholg’ushunoslik singari bir necha tarmoqlarga ajraladi. Musiqaning tarkibiy qismlari va ularning o’zaro bog’lanishlari haqidagi materiallar musiqa va uning nazariyasiga oid fanlarda aks yettirilgan. Mazkur fanlarning boshlang’ich kursi musiqaning elementar nazariyasidir. Musiqaning elementar nazariyasi kursi musiqa grammatikasi, musiqaning asosiy unsurlarini va ayniqsa, kuyni o’rganishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Ushbu fan doirasida jumladan, musiqiy tovush xususiyatlari, uning nota matnida ifodalanishi texnologiyasi, musiqaning asosiy ifoda vositalari: metr-ritm, lad, garmoniya; ikki tovushning nisbati (interval), uch va undan ortiq tovushlar nisbati (akkord) va ular orqali ifodalanadigan musiqiy mazmun; lad, tonalliklarning musiqiy mazmunni ifodalash imkoniyatlari tahliliy o’rganiladi. Badiiy obraz musiqa asarlarida o’ziga xos tarzda, ya’ni, ma’lum tovushlar va ohanglar sintezi sifatida aks yettiriladi. Musiqa asarlarida shakl va mazmun bir-birini to’ldiruvchi unsurlar sifatida muhim ahamiyatga egadir.

Musiqaning elementar nazariyasi kursida tovush so’zi ikki xil tushunchani bildiradi: birinchisi – fizik holatdagi tovush ; ikkinchisi – sezgi holatidagi tovush dir. 1. Masalan, biror egiluvchan jism, cholg’u asbobi torining tebranishi natijasida havoda uzunasiga taralgan to’lqinli tebranishlar hosil bo’ladi. Bu tebranishlar tovush to’lqini ni hosil qiladi. Ular tovush manbaidan turli tomonlarga aylanasimon tarqaladi. Ushbu hodisaning umumiy zanjiri quyidagicha amalga oshadi: tovush to’lqini manbai – tovush to’lqinlari – eshitish organiga tovush to’lqinlarining ta’sir etishi – eshitish analizatorlari orqali qabul qilingan qo’zg’atuvchi ta’sirining bosh miyaga uzatilishi . Fizik nuqtai nazardan, tebranishlar o’lchovi sifatida tebranadigan jismning bir sekunddagi tebranishlari soni gerts 1 ( gts) qabul qilingan. 2. Yangragan tovush to’lqinlari eshitish organi tomonidan qabul qilingach, unga ta’sir etadi va asab tuzilmasi (analizator) orqali bosh miyaga o’tib, tovush sezgisini qo’zg’atadi. Ma’lumki, biz kundalik hayotda juda ko’p, xilma-xil tovushlarni eshitamiz. Lekin bu tovushlarning hammasi ham musiqada qo’llanila bermaydi. Eshitish organlarimiz musiqaviy tovushlar bilan shovqinli tovushlarni bir-biridan ajratish qobiliyatiga ega. Shovqinli tovushlar, masalan, qarsillash, gumburlash, g’ijirlash, shivirlash, dukillash va hokazolar aniq tovush to’lqini balandligiga ega emas, shuning uchun ham bu tovushlar musiqada qo’llanilmaydi 2 . Musiqaviy tovushning nazariy jihatdan to’rt xil fizik xususiyati mavjud. Ular balandlik , uzunlik (cho’zim), qattiqlik (tovush kuchi) va tembr (tovush tusi) dan iborat. Yangrayotgan t ovushning balandligi tebranayotgan egiluvchan jismning tebranish tezligi , ya’ni chastotasiga bog’liqdir. Tebranish qanchalik tez bo’lib tursa, tovush shunchalik baland bo’ladi va aksincha, tebranish qanchalik sust bo’lsa, tovush shunchalik past bo’ladi. 1 Gerts – ushbu hodisani ochgan fizik olim nomiga qo’yilgan atama. 2 Zamonaviy orkestrlarda tovushi muayyan balandlikka ega bo’lmagan, urib chalinadigan asboblar ham qo’llaniladi. Masalan uchburchak, kichik baraban, mis tovoqchalar (tarelkalar), katta baraban va boshqalar. К ompozitorlar ularni qo’shimcha asboblar sifatida ishlatib, musiqaviy bayonni yanada ifodaliroq qilish uchun foydalanishadi.

Yangrayotgan t ovushning cho’zimi tebranayotgan jismning to’lqin amplitudasiga bog’liqdir. Tovushning uzun yoki qisqaligidan uning fizik xarakteri o’zgarmaydi, lekin musiqa nuqtai nazaridan tovushning cho’zimi uning yana bir xususiyati bo’lib, muhim ahamiyatga egadir. Tovush cho’zimi tovush manbai tebranishining davom etishiga bog’liq bo’ladi. Masalan, tovush chiqa boshlaganda tovush manbaining tebranishi qanchalik keng bo’lsa, tovushning pasayib borishi ham shuncha uzoq davom etadi. Bunda albatta, tovush manbai bo’lgan j ism erkin tebranishi shart. Yangrayotgan t ovushning qattiqligi tebranish harakatining kuchiga, ya’ni, tovush manbai bo’lgan jismning tebranish kengligiga bog’liqdir. Tebranish harakatlari amalga oshiriladigan fazo doirasi tebranish amplitudasi (kengligi) deyiladi ( 1 – rasm ga qaralsin) . 1 – rasm. Tebranish amplitudasi qanchalik katta bo’lsa, tovush shunchalik qattiq eshitiladi va aksincha. Tembr deb tovushning sifat xususiyati, uning rang-barangligiga aytiladi. Tembr xususiyatlarini ifodalashda his-tuyg’ularga taalluqli turli iboralar qo’llaniladi, masalan: mayin, keskin, yo’g’on, jarangdor, kuychan tovush deyishadi va h.k. Ma’lumki, har bir cholg’u asbobi yoki inson ovozi o’ziga xos tembrga egadir. Xilma-xil cholg’u asboblarida eshitiladigan ma’lum balandlikdagi tovushlar o’zlarining rang-barangliklari bilan bir-biridan farq qiladi. Tembrning farqlanishi har bir tovushga xos bo’lgan yuqori tonlarning tarkibiga (tabiiy aks-sadolarga) bog’liqdir. Yuqori tonlar (obertonlar 3 ) tovush to’lqinlarining murakkab shakli natijasida yuzaga keladi. Musiqaning elementar na zari yasi fani musiqaning tembr xususiyatlarini 3 Oberton – yuqori ton demakdir.

keng o’rganmaydi, bu borada cholg’ushunoslik va orkestrovka fanlari doirasida bahs yuritiladi. Tayanch iboralar Tovush tebranishi chastotasi va amplitudasi, obertonlar, tovush tembri, tovushning balandligi, uzunligi (cho’zimi), qattiqligi (kuchi).

Похожие

Musiqiy tovush xususiyatlari

Milliy musiqa namunalarining ijrochilik uslublari. musiqiy bezaklar ustida ishlash

Musiqa va san’at maktablarida boshlang’ich fortepiano о‘qitish texnologiyalari

Kuylash malakalarini shakllantirish Kuylash texnikasi

Musiqa ilmida cholg'ular