Дунё билан юзма юз - Идея национальной независимости - Рефераты

Дунё билан юзма юз

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.8828125 KB

Дунё билли юзма юз (Ўзбекистон Миллий университетининг 85 йиллиги муносабати билан) Эсга олайлик. 1918 йил. Туркистон Русиянинг бир қисми сифатида инқилобий тўфонлар гирдобида. Феврал-нинг ўн тўққизида туркистонлиларнинг шўро йўлбошчи-лари ваъдаларига ишониб қурган миллий давлатлари — Мухторият хоинона қонга ботирилди. Шоирлар шеърида «Ҳўқанди латиф» деб куйланган Кўқон шаҳри уч кун тўпга тутилди, биноларнинг ҳар учтадан биттаси вайрон бўлди. Сўнг унга аламзада дашноқлар киритилди. Ўн минг киши ўлдирилди. Март ой ила Бухорода «Колесов воқеаси»... Натижа шу бўлдики, амир Бухоро жадидларидан шафқат-сиз ўч олди. Уч минг тараққийпарвар зиёлининг боши кесилди... Чўлпон айтганидек, кунлар «қип-қизил қон бўлиб ботган» 1918 йилнинг 12 майида Мунавварқори Абдурашидхонов бошчилигидаги бир гуруҳ фидойи жа-дидларимиз «Туркистон мусулмон халқ дорилфунуни» номи билан бугунги Ўзбекистон Миллий университети нинг пойдеворини қўйишга ўзларида куч ва жасорат топ-дилар. Дунё алвон рангга бўяниб, замоннинг шиддатли тўфони, инсонлар у ёқда турсин, бутун-бутун миллатлар, мамлакатлар тақдирини ўз измига солиб, белгисиз ёқлар-га бошлаган 1918 йил шароитида, замонавий олий таълим ҳақида ўйлашнинг ўзи ҳам, юмшоқроқ айтганда, «жуда хам бевақт» хисобланган бир пайтда, «дорилфунун» би лан шуғуллана олиш учун миллатнинг келажагига буюк бир ишонч бўлмоғи керак эди. Дархдқиқат, сув бир оққан ариқда оқади. Замоннинг зарбаларига қарамасдан, «дорилфунун» кундан-кун ўсиб, улғайиб борди. Унинг бешигини Мунавварқори билан бир қаторда Абдурауф Фитрат, Абдулла Авлоний каби ўз дав-рининг атоқли шахсиятлари тебратдилар. Сўнгроқ мил- лат зиёлиларининг энг сара авлодлари шу даргохда ўқиб вояга етдилар. Биргина Ўзбекистон эмас, бутун Ўрта Осиё республикалари хўжалиги

ҳаётида, ижтимоий-маданий қурилишида САГУ деб аталган бу илмий даргоҳнинг роли ва хизмати беқиёсдир. Бу — табиий ҳол. Ушбу универси тет минтақадаги илк замонавий олий ўқув юрти эди. Ва 20-йилларнинг охиригача Ўрта Осиёдаги ягона олий ўқув юрти эди. 1928 йилдан очила бошлаган педагогика (Қозо-ғистон), қишлоқ хўжалиги (Қозоғистон, 1930; Тожикис-тон, 1931; Қирғизистон 1933) институтлари каби илмий-ўқув муассасалари шу даргоҳдан учирма бўлиб кетган қал-дирғочлардир. Янги қозоқ адабиётининг асосчиси Мағ-жон Жумабой (1893-1937) дан машҳур Мухтор Авезов (1897—1961) гача, 20-аср туркман адабиёти классиги Хидир Деряев(1905-1987)дан қирғиз Али Тўқомбоевгача шу дар-гоҳда таҳсил олдилар. Чиндан ҳам бугунги ЎзМУ биргина Ўзбекистон эмас, бутун Ўрта Осиё, Қозоғистон минтақасининг илк замона вий, дунёвий олий ўқув юртидир. У мазкур минтақадаги илм-фанга, маориф-маданиятга бешик бўлди. Ўрта Осиё ва Қозоғистон хўжалигининг 30—40-йиллардаги кадрлар корпуси, машҳур шоиру олимлари шу ерда етишдилар. Лекин масаланинг мураккаблиги шундаки, универси тет шўролар мафкурасининг ҳам ўчоғи эди. ЎзМУиинг мусулмон халқ дорилфунуни (1918)дан бугунги Миллий университет (2000)гача босиб ўтган йўли, шу жумладан, Туркистон халқ университети (1919-1923), Ўрта Осиё дав-лат университети (1923-1960), Тошкент давлат универси тети (1960-2000) даврлари ҳам мураккаб, ҳам ибратли кеч-ди. Инсоният тараққиётида ўзига хос инқилоб ясаган те левидение («телефот»)нинг 1928 йилда илк бор худди шу даргоҳда кашф этилганини ва буни 1971 йилда ЮНЕСКО эътироф этганини эслаш кифоя. Биргина табиий фанлар эмас, ижтимоиёт соҳаларида ҳам университетимизнинг хизмати катта. Масалан, бугунги истиклолимиз фидойилари, шу жумладан, мустақиллик мафкурасининг кўплаб назариётчилари ва амалиётчилари шу даргоҳда ўсиб вояга етганини мамнуният билан кайд этамиз. Кечаги кун - кеча, албатта. Бугун, истикдолнинг ик-кинчи ўн йиллиги

кетаётган бир пайтда университетнинг илмий ҳаётида қандай жараёнлар кечмоқца? Бошқача айт-ганда, бугунги МДҲ мамлакатларидаги юзлаб олий ўқув даргоҳлари, дунё миқёсида фаолият кўрсатиб турган минг-лаб университетлар орасида унинг «ўзини тутиши» қан дай, бирор мавқе- мартабаси борми? Бундай саволнинг ҳар бир кишида туғилиши, мутлақо табиий. Ахир биз дунё билан юзма-юз турибмиз. Дунё билан бевосита мулоқот қилмоқдамиз. Энг оғир замонларда ҳам, бошимиздан тегирмон тоши юритганларида ҳам ўз йўлини адашмай кўра олган халқмиз. Университет илмий ҳаётига шу нуқтаи назардан бир кўз ташлайлик. У ҳақда кенгроқ тасаввур беришнинг од-дий бир мақола доирасида имкони йўқ, албатта. Шу ту-файли, бир-икки факт билан чекланамиз. Дарвоқе, уни - верситет дунёнинг ўнлаб ўқув-илмий марказлари билан алоқа қилади. Бир қатор машҳур университетлар билан ўзаро ҳамкорлик шартномалари бор. ДААД, Айрекс, Ак-сельс, Тубитак, Интас, Тасис, Темпус, Машав, Ротару каби кўплаб халқаро дастурлар, жамғармаларда фаол иштирок этиб келади. Борди-келдиларимиз ёмон эмас. Масалан, сўнгги беш йилда олти юзга яқин талаба-ўқитувчилари-миз йигирмадан ортиқ мамлакатда бўлиб қайтдилар. Ўрга-надилар-ўргатадилар, малака оширадилар — тажриба ал-машадилар, хуллас, илмий-ўқув жараёнига оид фаолият-нинг нимаики тури бўлса, ҳаммасида тенглик, ўзаро ман-фаатдорлик асосида иш олиб борадилар. Бизга ҳам келиб туришибди. Масалан, 1998-2002 йилларда 200 га яқин хо-рижлик талаба ва тадқиқотчилар университетимизда ўқидилар ва илмий тадқиқот ишлари билан шуғулланди-лар. Масаланинг моддий жиҳати ҳам бор. Улар билан бирга уч юз минг долларга яқин маблағ ҳам келди. Энди истеъдодли ёшларимиз ҳақида. Биз илмий-пе-дагогик кадрларимизнинг хорижда олиб бораётган айрим ишларидан бир-икки мисол келтирамиз. Негаки, ҳамма нарсанинг ютуқ-камчилиги муқоясада яхшироқ маълум бўлади. Ҳар бир ҳодисага узоқроқдан қараганда, кўзга яққолроқ ташланади. Яқинда ёш докторантларимиздан Дилмурод Азимов Америкам уч йиллик илмий сафардан қайтди. Аслида у бир йилга Техасдаги космик тадқиқотлар

марказига ста-жировкага юборилган эди. Америка - қудратли мамла кат, бугунги кунда дунёнинг биринчи рақамда турган мам-лакати. Унинг имкониятлари, шу жумладан, техник та-раққиёти ҳам шунга мутаносиб, албатта. Америка космик тадқиқотлар маркази олис Ўзбекистондан борган тадқи-қотчини биринчи синовдаёқ маъқул топиб, қабул қилиб олди. Илмий ишларига кенг имконият яратди. Кейин нима бўдди, денг. Ёш докторант ўтказган тажрибаларининг си-фати ва натижаси Американинг эътиборли нашрларида эълон қилган илмий мақолалари америкалик ҳамкасаба- ларимизда жуда катта қизиқиш уйғотди. Иш шунгача бор-дики, Вашингтондаги НАСА Бош бошқармаси унинг кос мик тадкиқотлар соҳасидаги фаолияти учун махсус грант ажратди ва уни қитьалараро космик парвозларни режа-лаштириш гуруҳига таклиф қилди. У билан махсус шарт- нома тузди. Америка аэронавтика ва астронавтика инсти-тути (АИАА) уни фахрий аъзо қилиб олди. Ўйлайманки, бундай ютуқ билан шундай мутахассисни тайёрлаб вояга етказган университетгина эмас, уни дунёга берган миллат ҳам ғурурланса бўлади. Яқинда у университетимизга қайтди. Шу кунларда механика-математика факультетининг Ихтисослик кенга-шида ўзининг докторлик диссертациясини ёклаш ҳарака-тида юрибди. Иккинчи бир факт. Бу ҳам механика-математика фа-культетидан: Моҳиниса Хидирова, 27-28 ёшда, олис Қаш-қадарёдан, докторант. Яқинда Москва давлат универси-тетининг «Дифференциал тенгламалар» кафедрасида бир йил стажировкада бўлиб қайтди. У математика ва тибби- ётнинг тўқнаш нуқталари, бошқача айтганда, дифферен циал тенгламаларнинг юрак касалликларини ўрганиш ва даволашдаги татбиқи мае ал ал ар и билан шуғулланади. Сафари давомида МДУ кутубхоналари фонди, интернет ва локал электрон тизим таъминотларидан фойдаланиб, юрак тўқимаси фаолияти механизмларини ҳисобий таҳ-лил қилишдаги жаҳон миқёсида қўлланиладиган тенгла малар ва моделларни ўрганиб чиқди. Муқояса ва таҳлил-лар натижасида функционал-дифференциал тенгламалар синфининг юрак тўқималари фаолиятини ўрганишдаги имкониятларини

аниклади. Хусусан, юрак фаолиятининг норегулятор ритмикасини ва унинг бузилишини модел лаштириш мумкинлиги ҳақидаги кардиология учун ғоят муҳим ва зарур хулосани илмий асослаб беришга муваф-фақ бўдди. Бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин. Ижтимоий-гуманитар соҳаларда-чи? У ерда ҳам тилга олса бўладиган ютуқларимиз йўқ эмас. Тўғри, бу соҳа-нинг хос хусусиятлари бор. Аниқ фанлар ўз оти билан -аниқ. Ундаги ҳар бир ўзгаришни ўз натижаларига кўра мутахассис бўлмаган одам ҳам пайқай олади. У ўзини дар-ров билдиради. Ижтимоий-гуманитар фанларда бошқа-чароқ. Шунга қарамасдан, айрим фактлар борки, улар бу соҳада ҳам маълум силжишлар борлигини кўрсатади. Мана бир мисол. 2001 йилдан бошлаб Туркияда 33 жилдлик «Турк дунёси муштарак адабиёти» нашр қилинмоқца. Ушбу нашр тўрт йўналишда: 1. Энциклопедия. 2. Тарих. 3. Антология. 4. Терминлар луғати. Узбек адабиёти билан боғлиқ мате-риалларни университетимизнинг узбек филологияси фа культета мутахассислари тайёрладилар. Тасаввур ҳосил қилиш учун биргина рақамни келтирамиз. «Энциклопе дия»! энг қадим даврлардан бугунгача бўлган Туркистон (Ўзбекистон)лик илмфан ва адабиётсанъат намояндалари ҳақида мингга яқин мақола тайёрланган. Ҳозирда ушбу нашрнинг ўн жилди босмадан чиқди. Хуллас, университет ўзининг қутлуғ 85 ёшини ёруғ юз билан кутиб олмоқца. Тўғри, таваллуд саналарини нишон-лаш мақтанмоқ эмас, сарҳисоб учун, босиб ўтилган йўлни мулоҳаза қилмоқ ва шундан келиб чиқиб, янги манзил-ларни белгиламоқ мақсадини кўзда тутади. Лекин катта йўлда кетаётган йўловчига бир оғиз йўлсўз айтиш, меҳнат устидаги кишига «Ҳорманг!» дейиш халқимизнинг азалий удуми. Шунга кўра, бирикки яхши фактларимизни эъти-борингизга хдвола қилмоқни лозим топдик. Олдинда қиладиган ишларимиз жуда кўп.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти

Похожие

Миллатимиз тимсоли

2 Икки қутбли дунёдан кўп қутбли яхлит дунё сари

Халқ рухининг меъмори

Абдулла Ориповнинг ижод мактаби

Инсон тараққиётида иш билан бандликнинг роли