Буюк мураббий - Идея национальной независимости - Рефераты

Буюк мураббий

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.5703125 KB

Буюк мураббий Заҳириддин Бобур Навоий ҳақида сўз юритганда жуда кўп сифатлари қаторида биттасига - тарбия ва мадад бе-рувчилигига алоҳида диккатни каратган эди: «Аҳли фазл ва ҳунарға Алишербекча мураббий ва му-қаввий маълум эмаским, ҳаргиз пайдо бўлмиш бўлғай». Бобурнинг ўзи шу ердаёқ буни тасдиқ этувчи қатор мисоллар келтиради. Дарҳақиқат, миллатнинг равнақ-ка-молини, шаъни-шарафини таъмин этувчи истеъдодларни тарбиялаш, уларга ҳомийлик қилиш чиндан улуғ ишдир. Бироқ барча буюк санъаткорлар сингари Навоий ҳам бу билан чекланмади. Элнинг, жамиятнинг мураббийси да-ражасига кўтарилди. Асарлари билан бутун-бутун авлод-ларни инсонларча яшашга ўргатди. Инсоният фарзанди бўлиб тарихга кирди. Юзаки қараганда, шоир асарлари замонасидан узоқ-дек, унда XV аернинг акс садолари йўқдек. Лекин син-чиклаб разм солсангиз, даврнинг бутун тўфонлари қатқа-тига сингиб кетган. Маъни-мақсад эса шарқона лутф-таво- зега, сирлилик пардасига ўралган. Улар худди сеҳргарнинг тилла сандиқчасига ўхшайди. Очаверасиз, сандиқча ичи-дан сандикча чикаверади. Бордию, уларнинг ҳаммасини очишга куч ва иродангиз етса, энг сўнггиси ичида ўз қуд-ратини, бурч-моҳиятини англаётган инсоннинг қандайдир мавҳум эмас, худди ўша Навоий замондошининг «мояи дард»и беркитилган бўлиб чиқади. Букун аҳли жаҳондин хастахотирмен. жаҳондин ҳам, Демон аҳли жаҳон бирла жаҳон, биллаҳки жондин ҳам, ~ сатрларидаги «жон» (лирик қаҳрамон)нинг «жаҳон» (замон) ва «аҳли жаҳон» (замондошлар) билан бундай низоси са-бабларини давр ҳодисаларисиз тушунтириб бўлмас. Дос- тонлари-чи?! Бир томонда шоҳ — жамият пиллапоясининг энг олий мақомида турибди.

Иккинчи томонда эса гадо - энг хор, энг ҳақир. Лекин шоир наздида, гадо шоҳдан афзал. Ас-лида чинакам шоҳ — гадо, фақат угина ҳамиша ўз ихтие- рида, ҳамиша эркин, ҳеч ким, ҳеч нарсага муте эмас. Шоҳ эса, мансаб- мартаба қули, тама гадоси. Бу ҳозирча, уму-мий қараш. Муқояса тафсилга кўчади, баҳо, муносабат пайдо бўлади; халқнинг молини эмас, йўқ, ҳаттр бир синиқ игнасини бағрингни ёрувчи олмос бил. Халққа бир кичик ришта (ип) етказсанг, қатлингга бир илон ҳисобла. Лекин сен нималар қилмоқдасан?!... Шоир масалани мана шундай қўйган эди. Фарҳоднинг тарбиясига оид бобларни зслайсизми? Шаҳзода балоғатга етди. Замонасининг бор илм-фа- нини эгаллади, ҳунарини ўрганди, лекин ой-кун сайин ғам-андуҳи ортиб борди. Тилаб-тилаб зўрға етган яккаю ягона фарзандининг бу аҳволидан хоқон ташвишда. Ўйлаб-ўйлаб тахтни инъом этсам, зора салтанат ташвишлари билан хаёли ёзилса, ғами тарқаса, деган фикрга келади. Ота ва фарзанд, шоҳ ва шаҳзода ўртасидаги бу суҳбат-баҳсда қанчалар ибрат-маъно бор. Ота ғоят назокат билан фарзандсизликнинг узоқ, аламли йилларини тилга олади, зимистон ҳаётини Ҳақ таоло у билан ёритганига, тилаги-га еткурганига шукрона айтади. Шундай уғил билан иф-тихор этажагини билдиргаидан сўнг мақсадга ўтади. Узоқ далолат, тимсоллар билан кексамиб қолганлигини, кўнгли-да биргина армон келаетганини, кўзи очиқлигида ўғлини ўз ўрнида - тахтда кўриш эканлигини маълум қилади: Манга шаҳлиқда қумуқ ҳам қил эмди, Атолиқ ҳам ўғуллуқ ҳам қил эмди. Бунда ҳасрат ҳам йўқ, буйруқ ҳам. Фақат орзу бор. Комил фарзандни ўз ақли-иқтидорига муносиб ҳолда кўриш иштиёқи бор. Фарҳод ҳам ақл ва мантиқ, эҳтирому эътиқод барқ урган жавоблари билан хоқоннинг кўнглига қанчалик ифтихор туйғусини солса, шунчалик безовталик ҳам олиб киради. Ота яна мурожаат қилади... Бу муомала-муносабат бутун умри ўғилларига қарши кураш билан кечган Ҳусайн Бойқаро салтанатига, отаси тириклигидаеқ ўз номига хутба ўқитиб, пул зарб қилган. Бадиуззамонга киноя эмасми?! «Сабъаи сайёр»нинг хоти- масини эсланг. Шоир туш кўрганмиш. Уни шоҳ Баҳром сўратибди. Бағрига

босиб зарра қадрини қуёшга етказиб-ди. Шаҳаншоҳ тарихини пухта ўрганиб, сўна оошлаган овозасини қайта тиклагани, «қиссани ҳарфи-ҳарфига етиб» ёзгани учун миннатдорчилик билдирибди. Ва ran сўнгида «чархи сарир» Султон Ҳусайннинг кўп томонлари ўзига ўхшаб кетишини айтибди ва тақдиридан хавотирини маъ лум қилибди. Баҳром ким эди? Бадиий адабиётдаги Баҳромнинг энг муҳим хусусияти маишатпарастлиги, айш-ишратга ўчлигидир. У ҳақдаги достонларнинг ҳаммаси марказий қаҳрамоннинг ҳалокати билан якунланади. Жумладан, Навоийда улкан шикоргоҳ -«фалаквор марғзор»даги овда жала-ёмғиру беадад ов, қўшин туёқлари остида зеки ботқоқнинг кўзи очилиб, Баҳ ром ва унинг атрофидагилар чўкиб кетадилар. Уларни ер ютади. Қиёс учун Бобурнинг Ҳусайн Бойқаро ҳақидаги қайд-ларидан келтирамиз: «Ҳеч кун йўқ эдиким, намоз пешиндин сўнг ичма-гай... ўғлонлари ва жамъи сипоҳиға ва шаҳриға бу ҳол эди. Ифрот била айш ва фисқ қилурлар эди... кичиклардек қўчқор сахлаб, кабутар сахлаб, кабутар ўйнар эди, товуқ ҳам урушқа солур эди... Султон Ҳусайн Мирзодек улуғ подшоҳ, Ҳиридек ис-лом шаҳрининг подшоҳи бу ажабтурким, бу ўн тўрт ўғли-дин учи валадуззино (қонунсиз) эмас эди. Фисқ ва фужур ўзида, ўғлбнларида ва эл-улусида асру шойиъ эди. Ушбу-ларнинг шоматидини эдиким, мундоқ хонвода (сулола)-дин етти- саккиз йилда бир Муҳаммад Замон Мирзодин ўзга осор ва аломат қолмади». «Ҳарроф ва хушхулқ» (Бобур), танти, чапдаст қилич-боз, «табъи назми» етарлик соҳибдевон шоир, форсий тил ҳамма соҳада устувор турган бир шароитда фармон билан туркий тилга юксак мақом берган Ҳусайн Бойқародай бир подшо учун бу нуқслар катта айб эди, албатта. Лекин бу- ларни унга энг яқин, энг ишончли бир киши - «амирул муқарриб» Навоий томонидан гоҳ ишора ила, гоҳ ошкор айтилиши элпарварлик, юртпарварликка қанчалик ўрнак бўлса, касоратга ҳам шунчалик тимсол эди.

Алишер Навоий ижоди муайян давр, авлод доирасида қолмаган, барча замонлар, авлодлар, халқлар интилиш-орзуларига ҳамоҳанг бўла олган ҳодисадир. Унинг инсо-ниятни яхлит бир силсила тарзида талқин қилувчи, унинг ҳар бир ҳалқаси собиту мустаҳкам бўлишини чин диддан орзулаб, ўзаро бирдамликка, ҳамкорликка чорловчи: Олам аҳпи, билингизким, иш эмас душманлиғ, Ёр ўлунг бир- бирингизғаким, эрур ёрлиғ иш, - деган сатрларидаги маъно эскириши мумкинми?! Шоирнинг: «Сўзчи ҳолин боқма, боқ сўз ҳолини, Кўрма, к им дер они, кўргилким на дер, деган сатрлари, назаримда, бугун учун ёзилгандек. Яна бир ran . Шеър ҳамиша куй, мусиқа билан ёндош келган. Ис-теъдод билан ёзилган ҳар қандай шеър ўқувчига, албатга, таъсир қилади. Лекин у мусиқа билан қўшилса-чи? Лар-зага солади. Таъсири ўн чандон ортади. Мумтоз шоирла- римизнинг кўпчилиги мусиқа билан шуғулланганларки, бу бежиз эмас. Улуғ Навоий ҳам, табиийки, бундан мус-тасно қолмаган. «Яна мусиқида яхши нималар боғлабтур. Яхши нақшлари ва пешравлари бордур», - ўқиймиз «Бо- бурнома»да. Шу жиҳатдан улуғ шоиримизнинг тахаллуси чиндан ҳам сермаъно. Афсуски, шеър билан мусиқа ҳамкорлигидаги бу яхши анъана, яъни ҳар бир шоирнинг мусиқа назарияси ёхуд амалиёти билан шуғулланиш ҳодисаси бугунги кунда йўқо-лиш даражасига етди. Шу ҳақда ran кетганда, хонанда дўстларимиздан бири гапириб қодди. — Сиз уни айтасиз, неча минг йиллик мусиқа мадани-ятимиз йўқолиб боряптику! Дарҳақиқат, ўзини маданиятли ҳисоблайдиган бугун ги зиёлиларимизнинг неча фоизи «Дугоҳ»ни «Сешҳ»дан, «Бузрук»ни «Рост»дан фарқларкин?! Юқорида тилга олин-ган «нақш» билан «пешрав»ни қўя турайлик. Умуман, уни ҳис қиладиган, завқ оладиган кишилар адади-чи? Тўғри, ўтган 70 йилнинг энг катта хатоларидан бири «эски турмуш»га

қарши кураш байроғи остида ўтмиш ма даниятимизнинг қанчадан-қанча дурдоналари барбод қилингани бўлди. Хаёлимдан республикамиз радиоси қошидаги акаде мик Юнус Ражабийнинг ғайрат ва ташаббуси, фидойили-ги билан майдонга келган ва бугун унинг муборак номи-ни олиб келаётган мақомчилар ансамбли ўтди. Биз улар-нинг қадрига етяпмизми? Асрий маданият билан бугунги кунни улаб бераётган, халқимизнинг унут бўлаёзган куй-қўшиқпарини, оҳангларини биттама-битта териб ўрнига қўяётган бу санъат фидойиларининг қилаётган ишлари кўпчиликка етказиляптими? Буюк шоиримиз таваллудининг қутлуғ 550 йиллиги остонасида шулар хаёлдан ўтади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти

Похожие

Буюк хотира

Буюк бағри кенглик

Буюк тикланиш йули

Мустақиллик ва миллий-маънавий тикланиш халқимизнинг буюк тарихий ғалабаси

Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш-бугунги куннинг долзарб мавзуси.