Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш-бугунги куннинг долзарб мавзуси. - Идея национальной независимости - Рефераты

Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш-бугунги куннинг долзарб мавзуси.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99.5 KB

Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш- бугунги куннинг долзарб мавзуси. Ғояга карши ғоя, Биз узок тарихга, бой миллий маьнавиятга халкмиз жаҳолатга қарши Ха лкимизнинг табиатига хос булган юксак маьнавият фақат маьрифат табиатига хос булган юксак маьнавият мана неча аср- билан курашиш ларки, халкни халк, миллатни миллат сифатида сақ- лаб келмоқда. Хар кандай босқин, неча истилоларга қарамай, қандай оғир шароит бўлмасин, ота – боболаримиз ўзлигини, маьнавий ҳаёт меьзонларини, миллий қиёфаси, минталитетини сақлаб, ардоқлаб, авайлаб – асраб келди. Тарихдан маьлумки, юртимизга қадам қуйган ҳар бир босқинчи, авваломбор, халқимизни ўзлигидан айиришга, миллий – маьнавий қиёфасидан жудо қилиш йўлида бор усулларни ишга солишга уринган. « Эл – юртимиз ўзининг кўп асрлик тарихи давомида бундай машьум хотираларни неча бор кўрган, уларнинг жабрини тортган, - дейди И. Каримов ўзининг « Юксак маьнавият – енгилмас куч » асарида, - шундай асоратлар туфайли тилимиз, динимиз ва маьнавиятимиз бир пайтлар кқндай хавф остида қолганини барчамиз яхши биламиз. Ана шу фожиали ўтмиш, босиб ўтган машаққатли йўлимиз барчамизга сабоқ бўлиши, бугунги воқиаликни теран таҳлил қилиб, мавжуд таҳдидларга нисбатан доимо огоҳ бўлиб яшашга даьват этиши лозим “. Бугунги глобаллашув, тезкор ахборот асрида давлатлар ва халқлар ўртасида интиграция ва ҳамкорлик, ўзаро ахборот, техника, технологиялар алмашинуви ва бошқа таьсир жуда катта тезлик билан содир булмоқда. Шунингдек, глобаллашув даврида турли мафкуравий таьсирлар ҳам ушбу даврга хос. И. Каримов таьбири билан айтганда, бугунги кунда мафкура полигонлари ядро полигонларидан ҳам катта кучга, қувватга зга даврда яшаяпмиз. Шунинг учун ҳам бугун одамларни, айниқса, мурғак қалб эгалари бўлмиш ёшларни турли, бизнинг миллий турмишимизга ёт ва бегона ғоялар таьсиридан асраб қолиш энг асосий вазифамиздир. Ҳозирги вақтда инсон онги, тафаккури, м а наьнавиятини эгаллаш учун интилиаётган бузғунчи кучлар тарқатаётган ғоя ва мафкураларга қарши фақат мафкуравий йўл билан кураш олиб бориш талаб этилади. Бир вақтлар ҳарбий техникалар билан очиқдан – очиқ давлатлар чегаралари бузиб ўтилган бўлса, бугун бузғунчи кучлар асосан мафкуравий йўл билан жуда силлиқ, усталик ва бежирим кўринишда мамлакатлар чегараларини бузиб кириб келмоқда. Шундай усталик билан одамлар қалби ва онгини эгаллашга ва ўзининг ғализ ниятларини амалга оширишга, инсон маьнавиятини ўз измига буйсиндиришга интилмокда ва ҳатто бунинг уддасидан чиқияпти ҳам. Бизга маьлумки, бундай кучларнинг ортида атайин шу иш билан шуғулланувчи манфаатдор кучлар турибди. Уларнинг мақсади ўзгалар онги, тафаккурини бошқариш орқали ўзга давлатлар устидан гегемонликни ўрнатиш, дунё моддий ва маьнавий бойликларига эгалик қилиш. И. Каримов дунёнинг бугунги ана шу ижтимоий – сиёсий, мафкуравий манзарасига баҳо

бериб: « Хозирги вақтда кўз ўнгимизда дунёнинг геополитик, иқтисодий ва ахборот – коммуникация манзарасида чуқур ўзгаришлар рўй бераётган, турли мафкуралар тортишуви кескин тус олаётган бир вазиятда, барчамизга аёнки, фикрга карши ҳар қачонгидан кўра муҳим аҳамият касб этмокда » - деган эди. Дунё халқлари бугун мафкуравий таьсирни сезиб яшамоқда. Ҳар бир миллат, ҳар бир халқ, миллат ва халқ сифатида ўзлигини асраб қолишга интилмокда. Мустақил давлат сифатида тараққиёт сари юз тутган Ўзбекистон ва унинг халқи ҳам бу жараёндан ташқарида эмас. Бугунги замон Сизу биздан ҳамма нарсага очиқ кўз билан реал қарашни, мамлакат келажаги, тақдири бўлмиш халқ, ёшлар маьнавиятини турли бузғунчи кучлар тарқатаётган иллатлардан сақлаб қолишда фидойилик ва қатьиятли бўлишни талаб этмоқда. Мамлакат халқининг маьнавий камолати мамлакат тараққиётини белгилайди. Ўзбекистоннинг келажакда буюк давлатга айланиши, И. Каримов айтганидек, туртта маьнавий негизга асосланади. Бу негизлар умуминсоний қадриятларга содиқлик, халқимизнинг маьнавий меьросини сақлаш ва ривожлантириш, инсоннинг ўз имкониятларини эркин анмоён қилиши ҳамда ватанпарварликдан иборат. Гарчи, бой маьнавий тажрибага эга халқ бўлсак ҳам, ўз миллий –маьнавий тикланиш йўналишимизни аллақачон белгилаб олган бўлсак ҳам, бугун бехавотир, лоқайд яшаб бўлмайди, огоҳлик, ҳар бир келаётган таьсирларга нисбатан теран фикр билан ёндашиш талаб этилади. Ўзбекистон узининг мустақил тараққиёт йўлини аллақачон белгилаб олган мамлакат. Миллий давлатчиликда ҳам ўзига хос тажрибага эга. Ўзига хос “ ўзбек модели “га эга мамлакат. У ўзи белгилаб олган ана шу тараққиёт йўлидан буюк келажак сари тезкорлик билан илгарилаб бормоқда. Мамлакатни ҳар тамонлама тараққий этиши учун миллий маданияти, маьнавияти ва маьрифатини доимий равишда юксалтириб бормокда. Чунки тараққиёт такдирини маьнавий жиҳатдан етук одамлар ҳал қилади. « Токи бизнинг қонимизда, бизнинг суягимизда, наслимизда қандай улуғ маданият бўлганини, биз нечоғлик буюк маданият ворислари эканимизни дўстларимиз ҳам билишсин. Бу максадни амалга оширишни шахсан ўзим учун ҳам қарз, ҳам фарз деб ҳисоблайман »,- деганида И.Каримов мамлакатимз маьнавий тараққиётини назарда тутган эди. Биз тараққиёт сари юз тутган мамлакат сифатида дунё давлатларидаги ютуқларни қабул қилишга интиламиз, аммо у ютуқларнинг ҳаммаси ҳам бизнинг миллий манфаатларимизга мос келавермайди. Биз ғарб турмуши, ахлоқини кўр – кўрона қабул қилаолмаймиз. Бу бизнинг асрий аньаналаримизга ёт. Чунки ҳаддан ташқари индивидуализмга берилиш, худбинлик, ўзибуларчилик, лоқайдлик, шахсий манфаат йўлида ҳеч нарвадан тап тортмай, босиб – янчиб кетиш каби хусусиятлар халқимиз табиатига асло тўғри келмайди. Ғарбнинг ўзига хос қарашлари, турмуш тарзи бўлгани каби биз ҳам ўз турмуш тарзимиз, маьнавий қиёфамизга эгамиз. И. Каримов таьбири билан айтганда, агар биз ўз ҳаёт тарзимиз, миллий манфаатларимизга мутлоқо зид бўлган турли хавф – хатарлардан фарзандларимизни асрай олмасак, бузғунчи кучлар миллатимиз

маьнавиятини бутунлай тескари тамонга буриб юбориши ва охир – оқибатда ўзлигимизни, ҳар қандай миллатни миллат, халқни халқ қиладиган аньана ва қадриятларимизни йўқотишимиз мумкин. Инсоният тарихи тажрибаларидан яхши биламизки, қайсики миллат, халқ ўзлигини сақлаб қолишга интилмас экан, у тарих саҳнасидан тушиб қолаверади, ўзидан устун келган кучларга ем бўлиб кетаверади. Президент ҳақ сўзни айтган эдилар, “ фикр қарамлиги, тафаккур қуллиги ҳар қандай иқтисодий ёки сиёсий қарамликдан ҳам кўра даҳшатлироқдир “ . Шунинг учун ҳам миллат, халқ маьнавиятини бузишга қаратилган хавф – хатарларнинг олдини олиш учун маьнавий – маьрифий ишларимзни бундан кейин ҳам кучайтириш, ҳар биримиз ёшларнинг қалби ва онги, мафкураси учун курашиш масалсига ҳозирги куннинг долзарб масаласи сифатида қарашимиз лозим. Токи, мамлакат, халқ ва миллат келажаги бўлмиш ёшларимизни маьнавий қиёфасини тоза ва пок сақлаб қолайлик. Халқимиз маьнавий киёфаси асрлар давомида миллий урф – одат, удум ва аньаналар асо сида шаклланиб келган. Шундай удумларимиз,одатларимиз борки, булар халкимиз маьнавий киёфасини белгилайди. Ор – номус, ҳамият, мардлик, виждон амрига итоат этиш, адолатпешалик, хақгуйлик сифатлари асрлар бери давом этиб келмоқда. Хаё, андиша, лафз, омонатга хиёнат қилмаслик, ростгўйлик дини исломимизда ҳам, халқ тушунчасида ҳам мустаҳкам ўрин тутиб келган. «Хаё иймондандир » дейилади муборак ҳадиси шарифда. Улуғ алломаларимиз ўз асарларида бу хислатларни комил инсон фазилатлари сифатида улуғлаб келганлар. “Ҳаромдан йироқ юргин, тонгла қиёмат куни оташда куймайсан »,- дея уқтиради Абдухолик Ғиждувоний. Шеьрият султони Алишер Навоий эса ўзининг «Маҳбуб ул қулуб » асарида « Одамийнинг яхшироғи улдирким, парсо ва пок бўлгай ва ҳақ сўзни айтурда бевахму пок бўлгай. Узи поку к ў зи покни инсон деса б ў лур, тили ари ғ ( нозик )ва к ў нгли ари ғ ни мусулмон деса б ў лур » , -дейди. Ў збек хал қ ининг маьнавий қ иёфаси унинг миллий хусусиятлари билан г ў зал ва бош қ а хал қ лардан ҳ ам у ў зининг ана шу миллий хусусиятлари билан ажралиб туради. Бугун Ғ арбнинг айрим “ ў та либераллар »и миллий урф– одат, аньаналар мамлакат тара ққ иёти ва ундаги демократияга зид келади, иложи борича улардан воз кечиш керак, деган қ арашларни тар ғ иб э тмокдалар. Улар ғарб мамлакатларида мавжуд аньана, удум ва одатлар, турмуш тарзи ер юзининг хҳмма жойида бирдай амал қилишини истайдилар. Уларнинг истагига кўра, Шарқ мамлакатлари ўз миллий қиёфаси, маьнавий – ахлокий қадриятларидан воз кечиши, яьни, халк ёппасига америкалашиши ёки европалашиши керак. Ғарб мамлакатларидаги « буюк тафаккур » эгалари фикрича, фарзанд улғайгандан сўнг у бутунлай мустақил шахс, у энди ота – она маслаҳатларига мухтож эмас, ҳар кандай ишни бемалол ўзи ҳеч кимнинг маслаҳатисиз хал этаолади. Оилада хам хар бир киши уз муоммосини узи мустакил ҳал этиши керак, ҳар ким ўзи учун яшайди, эр хотин ишига, хотин эр ишига аралашиши мумкин эмас. Кишидаги бетгачопарлик, манманлик, андишасизлик улар учун ўз хуқуқини ҳимоя қилиш, яьни “де - мократия “ деб баҳоланади. Бу ва бунга ўхшаш иллатларни халқимиз азал – азалдан қоралаб

келган. Бу иллатлар ғарбликлар жар солаётган “ юқори маданиятли “лик белгиси эмас, бу миллий киёфасини бузиш, миллий ифтихор, миллий ўзликни англашдан маҳрум этиш, турли иллатларни кучайтириб, руҳий – маьнавий фазилатларни, яьни одамийликни йўқ қилишдир. Бу ғоят қабих ниятдир. Бунда наьфақат алоҳида шахслар шикастланади, балки бутун миллатлар емирилади ва одамларимиз шундай ғояни олиб келиб сингдирганлар учун тайёр қуролга, « тараққий этган » қулга айланадилар. Ана шундай аҳволга тушмаслик учун ёшларимиз қалбида миллий – маьнавий қадриятларни тинмай тарбиялаб боришимиз зарур. Бугун миллий маьнавиятимизни издан чиқаришга қаратилган бузғунчи кучларга зарба бериш учун биринчи галда уларнинг мафкураси ва фалсафасини, бу кучлар қаердан маьнавий озиқланаётганлиги ҳамда мақсадларини аниқ ва тиниқ тасаввур этиш кифоя ва ёшларга уларнинг бузғунчи ниятларини очиқ – ойдин тушунтириб беришимиз даркор. Халқ ўртасида бузғунчи кучлар мафкурасига қарши миллий маьнавиятимиз бойликларини тарғиботини табора кучайтириб бориш зарур. Бу соҳада мамлакатимизда катта ишлар амалга оширилмокда. Миллий – маьнавий тикланишлар ва маьнавиятимиз тарғиботи бошида И. Каримовнинг ўзи турибди. Бугун халқимизнинг йўклик сари юз тутган барча миллий – маьнавий қадриятларини тиклаш ва уларнинг тарғиб – ташвиқотига алоҳида аҳамият берилмоқда. Шунча ҳаракатларга қарамай, баьзан турли сабаблар билан одамлар, ёшлар орасида турли бузғунчи иллатлар таьсирига тушиб колган кимсаларни ҳам учратиб турибмиз. Бугун жиноят кўчасига кириб қолган, гиёҳвандлик туфайли жисмонан ва руҳан майиб – мажруҳ бўлган, ҳатто ота ёки онаси олдидаги фарзандлик бурчини унутиб, уларни мехрибонлик уйига элитиб қўяётган ёшлар учраб турибди. Кўча – кўйда очиқ – сочиқ кийиниб, беҳаё сузларни бемалол гапириб, ҳамманинг асабига тегадиган ёшлар қаердан пайдо булаяпти? Ҳаётга енгил – елпи қарашга урганган, турмушнинг илк қийинчиликлари олдида дош бераолмай ажрашиб кетаётган ёш оилалар қанча. Ў ртада фарзандлар етим, етим болалар уйлари сони ортса ортаяптики, камайяётгани й ўқ . Бу ниманинг о қ ибати, деган саволга бу т урли бузғунчи ғоялар таьсири оқибати, инсон м аьнавиятдаги кемтиклик , дейиш мумкин. . Аслида ер юзида бекаму к ў ст жамиятнинг, давлатнинг ў зи б ў лмаган, б ў лмайди хам. Идеал инсон б ў лмагани каби, камчиликсиз одамнинг ў зи й ўқ . Аммо хал қ тамонидан ардо қ ланиб, авайлаб - асраб келинаётган қ адриятлар, ахлок – одоб меёрларига риоя этмаслик шар қ мамлакатларида маьнавиятдаги иллат ҳ исобланади. Х ў ш, бало – қ азодек ёпирилиб келаётган бундай иллатларга қ андай курашиш керак, уларнинг келажагимиз б ў лмиш ёшлар онгини за ҳа рламасликлари учун нима килиш керак, деган ҳақли савол ў з – ў зидан пайдо булиб турибди. Ёшлар маьнавиятини турли иллатлардан сақлаб қолишнинг энг муҳим омили бу тарбия, тарбия эса, аввало, оиладан бошланади. Зеро, оила жамиятнинг бош бўғини, тарбиянинг асосий таянчидир.

Одамларни, хусусан ёшларни ҳар қандай таьсирлардан, бузғунчиликлардан асрашнинг ягона йўли маьнавий – маьрифий тарбияни давом эттириш, жаҳолатга қарши фақат маьрифат билан қарши турмок. Маьнавий – маьрифий таьсир эса тарбия, ташвиқот орқали амалга оширилади. «Тарбия, - дейилади муқаддас «Авесто»да, - ҳаётнинг энг мухим таянчи бўлиб ҳисобланиши лозим». Тарбия эса яхши биламизки, оила дан бошланади. Бугунги таҳликали даврда агар ота – она нин г ў зи тарбияланган, миллий – маьнавий қадриятлардан хабардор ва унга қатьий амал қиладиган бўлсагина, улар тарбялаётган фарзандда миллий хусусиятларни кўриш мумкин. Онанинг ўзи «замонавий»ман деб яримялонғоч кийинса, беҳаё сўзларни одат қилган бўлса, спиртли ичимликларни истьемол қилиб турса, енгилтаклик кўчасида юрган бўлса ёки бундай қусурларга ота ружу қўйган бўлса, улар тарбиялаётган фарзандда қандай қилиб маьнавий кемтиклик булмайди, деяоламиз. «Фарзандлар тарбиясидаги фазилатлар ва нуқсонлар сабабчиси боланинг ўзи эмас, балки, унинг ота – оналаридир », - деганда нечоғли ҳақ эди ўзбек адабиётининг намоёндаларидан бири Юсуф Хос Ҳожиб. Зеро, миллат, мамлакат маьнавий тараққиёти оиладан бошланар экан, “Миллатлар шарафини юқори мартабага кўтарадиган нарса миллионлар ила саналмоқда бўлган аскарлару дунёда энг буюк бўлган кемалар эмас, балки энг эьтибор берадиганимиз, ё бўлмаса, ҳеч бир замон эьтибор бермай келадиганимиз бўлмиш – оиладир. Оила низомсиз бўлса, унинг ёмон оқибати бутун миллатга таьсир этар ва шу сабабдан фазилат ўрнига разолат, тараккиёт ўрнига тубанлик негиз қурар », - дейди татар алломаси Ризоуддин ибн Фахриддин. Ҳакикатдан инсон тарбияси, унинг маьнавий камолати оиладан бошланади. Ахир « Қуш уясида кўрганини қилади » деб бежиз айтишмайди. « Айнан оила мухитида пайдо бўладиган ота – онага ҳурмат, уларнинг олдидаги умрбод қарздорлик бурчини чукур англаш, ҳар қайси инсонга хос бўлган одамийлик фазилатлари ва оилавий муносабатларнинг негизини, оиланинг маьнавий олами ташкил этади ». Шундай экан, оиладаги муҳитни яхшилаш, ҳар тамонлама мустаҳкам оилаларни кўпайтириш олдимизда турган муҳим вазифа. И. Каримов айтганидек, «оила соғлом экан – жамият мустаҳкам, жамият мустаҳкам экан – мамлакат барқарордир ». Маьлумки, ота – боболаримиз қадимдан бебаҳо бойлик бўлмиш илму маьрифат, таьлим ва тарбияни инсон камолати ва миллат равнақининг энг асосий шарти ва гарови деб билган. Бугун оила билан бир қаторда бола тарбияси ва унинг маьнавий қиёфасига масьуллик бевосита таьлим – тарбия маскан лари зиммасидадир. Бу ерда таьлим – тарбиявий, маьнавий–маьрифий ишлар қанчалик пухта ташкил этилса, бола маьнавиятининг туғри шаклланишига шунча катта таьсир кўрсатади. Бугун устоз – мураббий ларга кўйилаётган талаб ҳам қатьий: ҳар бир боланинг чуқур билим олиши билан бирга унинг маьнавий дунёқарашини кенгайтириш, дунёда содир булаётган мафкуравий жараёнлар, турли бузғунчи ғояларнинг мазмун – моҳиятини ёшлар онгига сингдириш ва уларнинг онгида бузғунчи ғояларга нисбатан мафкуравий иммунитетни ошириш. Чунки бугун бир бола тарбиясига

нисбатан эьтиборсизлик эртага бир неча ёшларнинг бузғунчи ғоялар таьсирига тушиб қолишига олиб келиши мумкин. Шу ўринда И. Каримов айтганидек, бугун ёшларимиз қандай қадриятлар сари интилмокда, қандай ният, орзу, ўй – хаёллар билан яшамокда, биз бунга асло лоқайд ва бефарқ қарамаслигимиз керак. Ота – она, устоз, мураббий, етакчи – раҳбар сифатида бу жараённи четдан туриб кузатиб туришга хаққимиз йўқ . Ўзини хақиқий педагог, мураббий – устоз деб билган ҳар бир зиёли киши таьлим – тарбия масканида фаьолият юритар экан, демакки, шу ерда таҳсил олаётган ҳар бир боланинг тарбиясида, маьнавий оламининг шаклланишида бевосита масьулдир. « хар кайси ота – она, устоз ва мураббий бола тимсолида , аввало , шахсни к ў риши керак. Фарзандларимизни муста қи л ва кенг фикрлаш қ обилиятига эга б ў лган, онгли тарзда яшайдиган комил инсонлар этиб вояга етказиш таьлим тарбия со ҳ асининг асосий ма қ сади ва вазифаси б ў лиши керак » . Халқимиз орасида ўзини болалар тарбиясига бағишлаган, ўнлаб ажойиб шогирдлар тарбиялаган, ўзининг юксак маьнавияти билан эл ҳурматига сазовор бўлган мураббий – устозларимиз қанча. Улар тарбиялаган шогирдлар мамлакатимиз тараққиётига, халкимизнинг маьнавий камолатига хизмат қилмоқдалар. Аммо « гуруч курмаксиз бўлмагани »дек, ўзини зиёлиман, деб юриб, турли бузғунчиликлар билан шуғулланаётган инсонлар ҳам орамизда йўқ эмас, албатта. Устознинг ёшлар тарбияси,маьнавий қиёфасининг шаклланишидаги ўрни алоҳида. Қачонки устознинг ўзи ўз ишига фидойи, жонкуяр ва у юксак маьнавият эгаси бўлса, унинг тарбиясини олган ёшлар маьнавиятида турли бузғунчиликлар ўрин олмайди. Халқимиз « Устоз отангдан улуғ » деганида шогирднинг ўз устозига ўурмати билан бирга устоз ўзининг юксак инсоний фазилатига эга бўлишини ҳам назарда тутган, десак хато қилмаган бўламиз. Инсон бир – биридан маьнавий озу қ а олиб яшайди. У бир ў зи якка ёл ғ из яшай олмайди. У ў зининг онги, тафаккури, маьнавий олами билан бир – биридан фарк қ илади ва бир – бирига таьсир қ илиб яшайди. Ер юзида одамлар азал – азалдан жамоа б ў либ яшашган. Айни қ са , Шар қ да одамларни бир – бирига я қ инлаштирувчи, ў заро я қ ин муло қ атда б ў либ яшашга чорловчи маскан - бу ма ҳ алладир. Моддий бойликни т ў лдириш мумкин, ҳ атто керагидан орти қ т ў плаш ҳ ам мумкин. Аммо инсон маьнавиятида кемтиклик б ў лса, унинг ў рнини ҳ еч нарса билан т ў лдириб б ў лмайди. Инсон маьнавиятини бойитувчи, унга ҳ амиша маьнавий озу қ а, тарбия берувчи маскан сифатида Шар қ да махалла нинг ў рни ало ҳ ида. Шунинг учун бугун юртимизда ма ҳ аллаларга эьтибор берилаётгани ҳ ам бежиз эмас, чунки ма ҳ алла асрлар давомида одамлар ҳ аётида муайян ў рин эгаллаб келган. « Бир болага етти қўшни ота – она » деган мақол негизида маҳалладаги ёшларнинг тарбиясида шу маҳалла масьулияти ётади. Маҳаллада амалга оширилаётган ҳар бир тадбир албатта шу маҳаллада ўсиб – униб келаётган ёш авлод кўз ўнгида содир бўлади. Катталарга ҳурмат, кичикларга иззат, кексалар, касаллар ҳолидан хабар олишлик, етим- есирларга мурувват, ободончилик, саронжом – саришталик, ҳалоллик ва поклик, инсонпарварлик сингари

фазилатлар, халқимизга хос бўлган урф - одатлар илк бор маҳаллада камол топган. Жамиятнинг энг кичик бу ғ ини оила б ў лса, ма ҳ алла ана шу жамиятнинг ижтимоий институтидир. Оилада бўлиб турадиган турли можоролар азалдан маҳалла доирасида ҳал этилиши халқимизнинг қадрияти бўлиб келган. Мана шу қадриятларимиз ҳисобга олинган ҳолда, Ўзбекистон Конститутциясида ота – оналарнинг фарзандлари вояга етгунга қадар уларни боқиш ва тарбиялашлари, вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзандлар олдига ота – оналари ҳақида ғамхўрлик қилишлари мажбурлиги белгилаб қўйилган. Инсон одоб - ахлоқини муайян тартибга солувчи, уни эзгулик сари ундовчи, унга маьнавият қоидаларидан дарс берувчи ва шарқ кишисининг қалбида юксак маьнавий фазилатларни тарбиялайдиган маскан – бу маҳалладир. Маҳалладаги тартиб – қоида, урф – одатга ҳамма бирдек бўйсиниши шарт. Цецероннинг « Урф – одатлар қонундан кучли »,- деган сўзларини айнан маҳалладаги тартиб – қоидаларга қўлласак ўринли бўлар. Бу тартиб азал – азалдан халқимиз тамонидан яратилган. “ Бизнинг бир боламизга етти маҳалла ота – оналик қилиши бирортамизга малол келмайди, келинимиз ахлоқи учун қўни – қўшни ҳам ўзини жавобгар ҳис қилишини фақат яхшилик аломати деб биламиз, фарзандларимизнинг ножўя қадамидан қўшнимиз вақтида огоҳлантирса, унга фақат раҳмат айтамиз. Бизнинг аждодларимиз иймонли ҳаёт кечириш деганда айнан шундай турмушни тушунган, улар ҳеч қачон кам бўлмаган”. Ўз маҳалласи ҳақида қайғуриш, шу маҳалладан чиққан улуғ инсонлар билан фахрланиш, маҳалланинг шаьнини сақлаш, маҳалла ободлиги учун хизмат қилиш бугун ҳам халқимизнинг эзгу фазилатларидан ҳисобланади. Бугун одамлар ҳаётини, улар маьнавиятини маҳаллалар тимсолида бемалол кузатиш мумкин. « … хеч иккиланмасдан айтиш керакки, биз ҳар қайси хонадон, бутун эл – юртимиздаги маьнавий иқлим ва вазиятни англамоқчи бўлсак, бу борадаги ҳақиқий манзаранинг ёрқин ифодасини, аввало, махалла ҳаётида худди ойнадек яққол кўриш имконига эга бўламиз ». Маҳаллада одамлар бир – бирини яхши билади. Бу ерда бирор бегона одам пайдо б ў лса, дарров сезилади. Шунинг учун ҳ ам Ўз бекистонда ма ҳ аллаларга б ў лган муносабат ўз гача. Ў збекистон Конститутциясининг 105 – моддасида ва 1993 йил сентябрида кабул қ илиган « Фу қ ороларнинг ў зини ў зи бош қ ариш органлари ту ғ рисида »ги Қ онунга биноан, ма ҳ аллалар ў з ху қ у қ ига эга б ў либ, ма ҳ аллий ҳ окимиятнинг таркибига киритилган. Мустақил Ўзбекистонда тинчлик ва барқарорлик сабаблари ва манбаларини излар эканлар, хорижлик тадқиқотчилар беихтиёр маҳалла омилига дуч келмоқдалар ва халқни, оммани бу даражада самарали равишда уюштирадиган, бошқарадиган ва тарбиялайдиган ҳамда омма ақлу заковоти ва тарихий тажрибаси асосида яратилган ташкилий тизимнинг аҳамиятига юксак баҳо бермоқдалар. Бугун орамизда маҳалла ишларига аралашмайдиган, ўзидан бошқани ўйламайдиган, одамларга, қўни – қўшнисига бефарқ, ён қўшнисини танимайдиган кимсалар ҳам йўқ эмас орамизда. Индивидуализм қарашларига йўлиққан бу одамлар учун маҳалла ташвиши ортиқча. Бундай инсонларнинг мавжудлиги жамият учун фойда эмас. Маҳаллаларда олиб борилаётган

маьнавий - тарбиявий тадбирлар қанчалик пухта, уюшқоқлик ва изчиллик билан давом эттирилса, маҳалланинг ҳар бир вакили билан жиддий мулоқат олиб борилгандагина маҳалла учун бефарқ кимсалар бўлмайди. Бугун маҳалла халқни тарбиялайдиган, одамлар қалбида эзгу ғояларни шакллантирадиган маскан сифатида гуллаб – яшнаб ҳар биримизнинг маьнавиятимизга таҳдид солаётган бузғунчи ғояларга қарши курашда ўзининг эзгу амаллари билан хизмат қилмоқда. Биз ўзбек халқи дунёнинг лаззатини Сад айтмоқчи бўлган маиший бузуқликлардан эмас, фарзандимиз келажагини ўйлаб уй қуриш, дарахт экиш, топган – тутганимизни тўй қилиб элга дастурхон тортиш, бева – бечора, камбағалларга мурувват кўрсатиш каби ишлардан қидирамиз. Қариб кучдан қолсак ҳам боламизга қўлимиздан келгунча ёрдам беришга шошилиб, улар улғайса ҳам ҳамон уларни ўйлаб яшайдиган, мана шундай маьнавияти бой, инсонпарвар халқмиз. Мақсадимиз келажак авлодимиз бизнинг ана шу эзгу амалларимизни давом эттириши учун уларни соғлом маьнавиятли инсонлар қилиб тарбиялаш. Ёшлар калбида эзгу ғояларни, миллий маьнавиятни шакллантириш эса - халқни, миллатни сақлаш, демакдир. Миллий маьнавият тар ғ иботида оммовий ахборот воситаларининг ўрни катта. Айни қ са бугунги техника асрида ҳ ар куни, ҳ ар да қиқ ада радио, телевидение, интернет сайтлари ор қ али дунёдаги барча янгиликлардан во қ иф булиб турибмиз. Хохлаймизми, й ўқ ми, оммовий ахборот воситалари ёрдамида тар қ атилаётган турли буз ғ унчи ғ ояларга ҳ ам дуч келиб турибмиз. Буз ғ унчи кучлар ў з ғ оя, мафкураларини ҳар кун ва ҳар дақиқада оммовий ахборот воситаларидан тар қ атмокдаларки, мамлакатимизнинг энг чекка кишло ғ ига ҳ ам у бемалол етиб бормо қ да. И. Каримов айтганидек, ҳозирги даврда матбуот, оммовий ахборот воситалари шундай қудратли кучга айланмоқдаки, ўз келажагини ўйлайдиган ҳар қайси халқ ва миллат буни сезмаслиги, ҳис этмаслиги мумкин эмас . Бузғунчи кучлар ўзларининг инсонларни ўзлигидан, миллий хусусиятларидан айиришга қаратилган ғояларини оммовий воситалар орқали жуда чиройли, ҳар қандай одамнинг диққат–этиборини тортаолиш даражасида тарқатиш орқали, айниқса, мурғак, ҳали дунёқараши тўла шаклланмаган ёшларни ўз мухлисларига айлантирмоқдалар. Бугунги ёшлар аввалги ёшлардан кескин фарқ қилади. Улар кўрган, эшитган ва ўқиган янгиликни амалда синаб кўришга ўч. Аслида бу ёшликка хос хусусият. Буни яхши билган бузғунчи кучлар ўзларининг манфур ниятларини усталик билан ёшлар қалбига сингдиришга киришиб кетган, улар бу йўлда ҳар қандай усул, восита, маблағни аяётганлари йўқ. Бу ишларга махсус мутахасислар жалб етилаётгани берилаётган ахборотнинг янада мукаммал ва чиройли чиқишига олиб келмоқда, бугун баьзан беозоргина бўлиб туюлган мусиқа, оддийгина мультфилм ёки реклама лавҳаси орқали ҳам маьлум бир мафкуравий мақсадлар ва интилишлар ифодаланмоқда. Истиқлол туфайли мамлакатимизда оммовий ахборот воситалари ривожи ўулга қўйилиб, оммовий ахборот воситалари орқали дунёда содир бўлаётган ижтимоий – сиёсий, иктисодий, маданий ва маьнавий ўзгаришлар, уларнинг

мазмун – моҳиятини очиб бериш ҳамда миллий маьнавиятимиз тарғиботига алоҳида аҳамият берилмоқда. Бугун телевидение орқали берилаётган кўрсатувлар, радио эшиттиришлари ва газета – журналларда эьлон килинаётган мақолалар асосан халқимизнинг миллий қадриятлари, урф – одат, аньаналари тарғиб – ташвиқотига қаратилган. Тарихимиз, удумларимиз, миллий – маьнавий тикланиш билан боғлик амалга оширилаётган ишлар кўламини ёритиш оммовий ахборот воситаларининг асосий мавзусига айланган. Миллатнинг миллий маьнавиятини тиклаш, одамлар қалбида миллий маьнавиятимизга ҳурмат, улар ўртасида ватанпарварлик, инсонийлик ғояларини тарғиб этиш ва одамлар онгида турли бузғунчи ғояларга қарши мафкуравий иммунитетни ҳосил этишда энг мақбул ва тезкор восита бу - оммовий ахборот воситалари эканлигини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди. И. Каримов таьбири билан айтганда, ҳозирги пайтда ҳаётимизни электрон ахборот воситалари, хусусан, телеведение ва радиосиз умуман тасаввур этиб бўлмайди. Бугунги кунда улар бир вақтнинг ўзида ахборот майдони, ҳам ижтимоий – сиёсий, маьнавий – маьрифий минбар, шу билан бирга инсонга маданий, бадиий – эстетик озиқ берадиган ва ҳордиқ чиқарадиган макон вазифасини бажармоқда. Шунинг учун ҳам мамлакатимизда оммовий ахборот воситалари фаолиятини ривожлантиришга кенг имкониятлар яратилган. Аммо турли бузғунчи таҳдид ва таьсирларга қарши курашиш йўлида ҳали қиладиган ишларимиз йўқ эмас. Албатта, бу мавзуда баҳс – мунозаралар ташкил этиш зарур, аммо бу ҳақда сўз юритганда, аввало, ёшлар қалбига йўл топиб, улур тушунадиган тарзда, содда ва аниқ қилиб гапириш керак. Зерикарли, қуруқ маьрузаларни ўқиб ёки оят ва ҳадисни арабча айтиб берган билан иш битмайди. Бу борада ҳар тамонлама чуқур ўйланган, таьсирчан, замонавий информацион усулларга асосланган, жамоатчиликда соғлом фикрни шакллантиришга қаратилган тарғибот – ташвиқот ишларини маҳорат билан олиб бориш лозим. Бугун инсон маьнавияти, унинг онги учун кураш кетаётган экан,оммовий ахборот воситалари халқимиз маьнавиятига таьсир қилишга уринаётган бузғунчи кучларга қарши ўзининг эзгу ғоялар тарғиботи билан қарши туриши керак. Бугунги ғоялар кураши кетаётган даврда инсон маьнавиятини бойитувчи маьнавий озуқа сифатида хизмат килувчи восита бу адабиёт ва саньатдир. Адабиёт ва саньат азал – азалдан инсон қалбининг ифодачиси сифатида халқ ҳаётини ёрқин буёқларда акс эттириб келган. Адабиёт ва саньат ҳамиша, турмушнинг мушкул дамларида ҳам, қувончли пайтида ҳам одамлар кайфиятига таьсир кўрсатиб, уларга маьнавий мадад бўлиб келган. Ҳаётнинг барча тамонларини ўзида мужассам этган адабиёт ва саньат кези келганда хақиқат ва адолат жарчиси булиб майдонга чиққан. Мустакилликдан сўнг адабиёт ва саньатга бўлган эьтибор кучайди. Миллий – маьнавий тикланиш жараёнида ҳукуматимиз тамонидан адабиёт ва санатни ривожлантиришга кенг имкониятлар яратилди. Юртимизда маьнавиятимизнинг ғоят муҳим ва узвий қисми бўлган адабиётни ривожлантириш натижасида бугун унинг қамраб олаётган мавзулар кўлами ҳам кенгайган. Яратилаётган асарларимизда халқимизнинг тарихи, миллий

урф – одат ва аньаналари, қадриятлари ҳамда халқ маьнавиятини бойитувчи, унинг турмуш тарзи билан боғлиқ масалалар қамраб олинмоқда. “Адабиёт–инсон қалбининг инжинеридир”,-деган эди буюк шахслардан бири. Инсон қалбини турли ғоялар билан бойитувчи, уни муайян мақсад сари етаклай олувчи қудратга эга адабиёт ўзининг нозик жиҳатлари билан ажралиб туради. Адабиёт инсон руҳиятига, унинг кайфиятига таьсир қилиб, уни ўз измига солади ва унинг орзу ниятларини ўзида ифода этади. Бугун яратилаётган асарларимиз халқимиз ҳаёти, турмуш тарзи, тарихи, урф – одат ва аньаналарини ёритиш билан бирга ҳаётимизга, миллий қиёфамизга таҳдид ва тажоввуз қилаётган турли бузғунчи, ёт ғоя, мафкуралар мазмун – моҳиятини очиб беришга қаратилганлиги билан аҳамиятлидир. “ Ҳар бир миллатнинг дунёда борлигини кўрсатадурғон ойнаси – тил ва адабиётидир “ деган эди буюк маьрифатпарвар А.Авлоний. Адабиёт ўзининг ҳалоллик, поклик, адолат, ватанпарварлик ва инсонпарварлик каби ғоялари билан инсон маьнавиятини бойитиб, унинг қалбида халқ ҳаётига салбий таьсир қилувчи, турли бузғунчи ғояларга қарши мафкуравий қурол сифатида хизмат қилмоқда. Адабиёт, айниқса, бадиий адабиёт бугунги мафкуравий курашда жуда катта таьсир кучига эга. Шунинг учун адабиётдан мафкуравий минбар сифатида онгимизга, қалбимизга кириб ўрнашиб олишга уринаётган гиёҳвандлик, ақидапарастлик, диний экстримизм ва бошқа миллий қиёфамизга ёт ва бегона, зарарли оқим ва ғояларга қарши курашиш мумкин. Бузғунчи кучлар тарғиб қилаётган ғализ ниятларига қарши эзгу ғоялар билан йўғрилган миллий адабиётимиз билан жавоб бериш зарур. Бунда буюк алломаларимиз яратган асарлар, ота – боболаримиз қолдирган бой маьнавий меьросга таянган ҳолда Амир Темур, Жалолиддин Мангуберди, Темур Малик каби халқ қахрамонлари сиймосини ёш авлодга ўрнак қилиб кўрсатиш орқали улар қалбида ватанпарварлик, юртга садоқат, ҳар қандай ёвуз кучларга қарши нафрат туйғусини тарбиялаш бугунги куннинг долзарб мавзусидир . « Агар биз Ўзбекистонимизни дунёга тараннум этмоқчи, унинг қадимий тарихи ва ёруғ келажагини улуғламоқчи, уни авлодлар хотирасида боқий сақламокчи бўлсак, авваломбор, буюк ёзувчиларни, буюк шоирларни, буюк ижодкорларни тарбиялашимиз керак », - деган эди И. Каримов. Дархақиқат, адабиёт инсонга туғри йўлни кўрсатувчи, унинг дарду алами, орзу ниятини ифодаловчи, буюк максадлар сари етаклай олувчи куч. Мамлакатда адабиётни ва саньатни ривожлантириш орқали турли бузғунчи кучларнинг кириб келишига қарши одамлар қалбида миллий маьнавиятимизни сақлаб қолишга қаратилган мафкуравий иммунитетни ҳосил қилиш мумкин. Саньат ҳам худди адабиёт, бадиий адабиёт каби инсон руҳияти, кайфиятига кучли таьсир кўрсатиш воситасидир. Бугун одамлар қалбини эгаллашга қаратилган турли парнографик, жангарилик, зўравонликка асосланган асарлар ёки телевидениенинг тижорат каналлари орқали ҳуда – беҳуда таралаётган бемаза, енгил – елпи қўшиқлар учун миллионлаб маблағлар сарфланмоқда. Четдан кириб келаётган фақат бундай асарлардагина эмас, оддий реклама марказида ҳам муайян мафкура, ғоя ётибди. “ Шу ўринда

аччиқ бўлса ҳам тан олиш керакки , дейилади, - “Эркин ва фаровон ҳаётни юксак маьнавиятсиз қуриб бўлмайди “ номли рисолада, халқимизнинг бой маданий меьроси, қадимий тарихи, буюк сиймоларининг тарихий образларини ёшлар ўртасида матбуот ва телевидение, бадиий адабиёт, кино ва театр саньати орқали тарғиб қилиш, уларни жонли ва таьсирчан асарлар асосида ҳақиқий ибрат наьмунасига айлантиришда ҳамон нўноқмиз. Буюк аждодларимиз образининг бадиий талқини ниҳоятда бўш. Аксарият ҳолларда бош қаҳрамонларнинг юртга фидойилиги, ватанпарварлик ва жасурлик фазилатлари, ақлий салоҳияти теран ва таьсирчан образлар орқали эмас, минбарбоп, баландпарвоз, жимжимадор гап – сўзлар, сохта бақир – чақирлар воситасида ифодаланмоқда...”. Бугун дунё бўйлаб инсон маьнавияти, қалбини эгаллаш учун ғоявий кураш кетаётган ва мафкуравий таҳдидлар кучайиб бораётган бир шароитда ғоявий юксак, миллий қадриятларимизни ўзида акс эттирган пишиқ ва пухта ишланган саньат асарларимиз йўқ эмас, албатта. Аммо бу соҳада қилинган ишлар етарли эмас. Бузғунчи кучларнинг маьнавий таҳдидлари табора кучайиб бормоқда, шундай экан, ижод аҳли олдида ана шу кучлар қаршилигини дадил енгаоладиган, халқнинг қалбига чуқур кириб бораоладиган, миллийлигимизни тараннум этадиган етук асарлар яратишдек долзарб вазифа турибди. Токи, ўсиб келаётган авлод қалбида ўз ватанига меҳр, ота – боболарининг руҳига ҳурмат, аждодларимиз қилган буюк ишларидан фахралниш туйғулари шаклланиб, ўзлари ҳам улардек бўлиб яшашга интилсин. Буюк олмон адиби Гёте ҳавас қилганидек, ҳаё, вафо, эьтиқод, ихлос ҳамиша халқимиз қалбида яшаб қолсин.

Похожие

Ғояга карши ғоя кураш давом этади

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар

миллий ва умуминсоний маънавият хамда уларнинг узаро муносабати.

Ҳамнафас халқнинг мададкор бирлиги

Минтакавий можаролар ва сиёсий ечимлар