Қуйим ва қўнимлар тизимини тузишнинг ягона принципи - Материаловедение - Рефераты

Қуйим ва қўнимлар тизимини тузишнинг ягона принципи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

277 KB

Қуйим ва қўнимлар тизимини тузишнинг ягона принципи Режа : 1. Асосий оғишлар ISO тизимида вал ва тешикларнинг қуйим майдонлари. 2. Қуйимлар майдони жойлашишини ҳисоблаш. Асосий чекга чиқишларнинг ифодаланиш қоидалари. 3. Асосий чекга чиқишларнинг, ҳосил қилувчи қўним турларига боғлиқ ҳолда гурухланиш. 4.Қуйим майдони ифодаланиши. Ягона қўним тизимида қуйимлар. Қуйим ва қўнимларни танлаш. 5.Қуйимларнинг афзоллик даражалари.

Таянч сўзлар ва иборалар: Асосий оғишлар, ISO , гурухлари, қўним ифодаси, афзал куйим майдоналари, бушлиқли, тарангликли ва ўтувчи қўнимлар. Қўйим ва қўнимлар тизимини тузишнинг ягона принципи СЭВ га аъзо давлатлар учун қўйим ва ўтқазишларнинг ягона тизими. 1977 йилдан 1980 йилгача СЭВ га аъзо мамлакатларда машинасозликда қўлланиладиган барча типдаги бирикмалар учун ягона допусклар ва ўтқазишлар системаси (ЕСДП СЭВ) киритилган. Системанинг допуск ва ўтқазишлари СЭВ стандартлари (СТ СЭВ) билан регламенгланади. Бу халқаро стандартлар системаси (ИСО) асосида тузилади ва давлат стандарти сифатида ишлатилади. Бундай тадбир турли мамлакатларда ягона техникавий ҳужжатларни ва стандарт техникавий ускуналарни ишлатишга имкон беради, машинасозлик ҳамда асбобсозликда ўзаро алмашинувчанлик даражасини оширади ҳамда ўзаро қулай бўлган савдо-сотқни таъминлайди. Деталлар силлиқ элементларининг ўлчамларига тегишли допусклар ва ўтқазишлари СЭВ нинг тўртга стандартида кўрсатилган. Допусклар системасининг умумий қоидаси ва асосий ўлчамдан четга чиқиш қаторлари СТ СЭВ 145-75 да кўрсатилган. Бизга маълум бўлган чекли ўлчам (ЮЧ-юқориги четга чиқиш ва ПЧ-пастлки четга чиқиш) дан ташқари ноль чизиғига (номинал ўлчамга) яқин бўлган асосий ўлчамдан четга чиқиш кўрсатилган ва ундан допусклар майдонини ноль чизиғига нисбатан аниқлашда фойдаланилади. Ўтқазишга оид допусклар майдони ва 3150 мм гача ўлчамли туташмайдиган элементлар учун допусклар майдони СТ СЭВ 144-75 да регламентланади, 3150 мм дан узун ва 10000 мм гача ўлчамли элементлар учун эса СТ СЭВ 177-75 да регламентланади. Пластмассадан ясалган 1 дан 500 мм гача ўлчамли деталлар учун допусклар майдони СТ СЭВ 179-75 да кўрсатилган. Бу стандартга СТ 144-75 дан допусклар майдонининг бир қисми ва ИСО системасидан (СТ 144-75 га кирмайдиган ва пластмассадан ясалган деталларни ўтқазиш учун мўлжалланган) қўшимча киритилган. СТ СЭВ 179-

75 да пластмассадан ясалган деталларининг металладан ясалган деталларга қараганда бир қатор хусусиятлари, масалан, чизиқли кенгайиш коэффициенти, гигроскоплик ҳисобга олинади. Бу эса деталлар ўлчамларининг ўзгаришига олиб келади. СТ СЭВ 144 ва 145-75 собиқ иттифоқда 1977 йил январдан, СТ СЭВ 177 ва 179-75 лар эса 1978 йил январдан киритилган. 3150 мм гача ўлчамлар учун допусклар ва ўтқазишлар системаси 19 та аниқлик қаторига (аниқлик класслари ўрнига эга бўлиб, улар квалитетлар деб аталади ва кетидан тартиб номерларини қўйган ҳолда IT гача белгиланади. IT 01; IT 0; IT 1; IT 2 ва ҳоказо IT 17 гача белгиланади. IT 01 дан IT 5 гача бўлган дастлабки квалитетлар энг аниқ (нолинчи) бўлиб, улар бизнинг нолинчи класслар (02-03 ва ҳоказо)га мос келади. Тешиклар ва валлар учун барча допусклар майдони латин алфавитининг қуйидаги ҳарфлари: тешиклари учун катта ҳарфлар (А, В, С, D ва ҳоказо) ва валлар учун кичик ҳарфлар ( a , b , c , d ва ҳоказо) билан белгиланади. Допусклар майдонлари қатори иккита ҳарф билан белгиланади, бунда о, W , Q , L ҳарфлардан фойдаланилмайди. 3150 мм гача бўлган ҳамма ўлчамлар қуйидаги учта ўлчамлар группасини ҳосил қилувчи 1 мм гача, 1 дан 500 мм гача ва 500 дан юқори 3150 мм гача интервалларга бўлинган. Щар қайси ўлчамлар группасига допусклар майдонининг турли хил ива тавсия этиладиган ўтқазишлар мўлжалланган. Бунда тешик системаси (тешик Н) даги ўтқазишлар афзал ўтқазишлар ҳисобланади. Ишлаб чиқаришда тип- ўлчамларнинг сонини камайтириш учун допускларнинг афзал майдони белгиланган. Булар турли ўлчамдаги технологик ускуналарни (асбоблар, калибрлар, оправкалар ва бошқалар) кўплаб ишлаб чиқаришга ихтисослаштирилган заводлар ташкил этишга асос хизмат қилади. 1 дан 500 мм гача бўлган ўлчамлар (энг кенг тарқалгани) учун тешикларга 72 та, валларга 80 та допусклар майдони белгиланган. Уларнинг квалитет номерини кўрсатган ҳолда белгиланиши 6 –жадвалда келтирилган, ўтқазишларга тегишли афзал допусклар рамка ичига олинган бўлиб,

улардан 10 таси тешиклар учун, 17 таси валлар учундир. Тешик Н нинг допуск майдони тешик системасида асосий ҳисобланади, унинг қуйи ўлчамдан четга чиқиши нолга тенг бўлади. Вал учун асосий допуск майдони h ҳисобланади, унинг юқориги ўлчамдан четга чиқиши нолга тенг. Н ва h допусклар майдони бизнинг А ва В системамизда (асосий тешик ва вал допусклар майдонига мос келади.). жадвал I S ва J s допусклар майдонининг ўлчамдан четга чиқишдлари ( ± ) симметрик жойлашган ва улар Н ва h сингари барча квалитетларда бор. Ўтқазишлар номланмайди ва қуйидаги 3 группага бўлинади: гарантияланган тарангликни (прессланган) гарантияланган зазорли (ҳаракатланадиган) ва ўтувчан. Чизмаларда шартли белгилар ва допускларга мисоллар: Ø 75 6 7 h Н - тешик системасида сирпанувчан ўтқазиш: тешик Ø 75 Н7 7-квалитетни, вал

75 h 6-6 квалитетни билдиради. Ø 75 8 9 h Е - вал системасида ўтқазиш: вал Ø 75 h 8 тешик Ø75Е 9. Тешиклар учун допускларни 1 квалитетга каттароқ олиш тавсия этилади, чунки тешикка ишлов бери шва уни ўлчаш Валга нисбатан қийироқ бўлади. Ўтқазиш характери допусклар майдонининг график тасвиридан аниқ топилади. Энг кўп сонли допусклар майдони учун 1 дан 180 мм гача бўлган ўлчамларнинг интервали ОСТ билан мос келади. 180 дан 500 мм гача ўлчамлар учун ОСТ даги сингари 3 та интервал эмас, балки 4 та интервал (180-250-315-400-500) мўлжалланган. Пресслаб ўтқазишга тегишли ўлчамдан четга чиқишлар учун (масалан, h . s . t , u , r , x , z учун) 30 мм дан юқори ўлчамлари ўлчамларда бир-бирига яқинроқ интерваллар мўлжалланган. 5 дан 17 гача квалитетлар учун допускларнинг катталиги қуйидаги маълум формуладан ҳисобланади: i а   I Т5 учун допускнинг бирликлар сони 7 белгиланган, кейинги квалитетларда 6,1 10 5 5   R афзал қаторга ортиб боради (6 квалитет учун 10a 7- квалитет учун эса 16,8 –квалитет учун 25,9 квалитет учун -40,10 квалитет учун -64 ва ҳоказо, кейингиси 1,6 га ортиб боради). Допуск бирлиги I қуйидаги кўринишда қабул қилинган: D D i 001,0 45,0 3   бу ерда D ларда, I мкм ларда берилган. D нинг қиймати ҳар қайси интервалнинг охири ўлчамлари катэ D . ва кичэ D . кўпайтмасининг ўртача геометрик миқдори сифатида ҳисобланади. .. . . кичэ катэ D D D   допуск бирлиги I формуласидаги 0,001 D иккинчи ҳади D 3 га қараб катта ўлчамларда муҳим қўшимча беради. Бунда деталларнинг ўлчамларини ошириш билан ишлов беришдаги ва контрол қилишдаги хатоликларнинг анча ошиши ҳисобга олинади.

Допусклар ва ўтқазишларнинг ягона ситемасига ўтишда қуйидагилар билан боғлиқ бўлган қўшимча меҳнат сарфи ва воситалар талаб қилинади: Корхонадаги барча хизматчилар ва конструкторлар янги стандартнинг мазмунини ҳамда допускларнинг чизмада белгиланиш тартибини ўрганишларини; 1980 йилгача ишлатилган техник хужжатларга допусклар майдони ва ўтқазишларнинг янги белгиланишларини (калибрлар ҳамда технологик ускуналарнинг шифрларини ўзгартирилган ҳолда) киритишни; Мамлакатимиз дпусклар бўйича янги технологик ускуналар ҳамда калибрлар тайёрлашни талаб қилади. Бу биринчи навбатда Халқаро допусклар системасида биздаги 3,5 -ва қисман 4-аниқлик классларига келувчи допусклар майдонининг бўлмаслиги билан боғлиқ; Силлиқ бирикмаларга допусклар ва ўтқазишлар бўйича справочниу қайта ишлашни талаб қилади. ISO системасида ҳар хил қуйимлар майдонини ҳосил қилиш учун зарур булган бошланғич элементлар стандартлаштирилган. Щар бир қуйим майдони икки мустақил характеристикани умумлашганини, яъни қуйим катталигини ва унинг номинал ўлчамга нисбатан жойлашишини намоён этади. Куйим майдонини жойлашиши уни номинал ўлчамга нисбатан силжишини ифодалайди ва асосий четга чиқиш деб аталган чегаравий четга чиқишлардан бирини ишораси ва катталигидан аниқланади. Қуйим майдони номинал чизиққа нисбатан жойлашгани лотин алифбосини ҳарфларида белгилаш қабул қилинган, яъни каттаси тешик учун ва кичиги вал учун. ISO системаси вал ва тешикка 21 та қуйим майдони ўрнатилган. Бундан ташқари аник механикада қўлланишга вал ва тешикларга харакатланувчан ва таранглик ўтказишлар ҳосил қилиш учун учтадан оралиқ қуйимлар майдони киритилган.

Қуйимлар майдонини жойлашиши асосий четга чиқишдан нул чизиққача бўлган узунлигини қиймати « е » қуйидаги формуладан ҳисоблаб топилади:e c dn   Коэффициент « с » ва кўрсаткич « n » ҳар хил қуйиимлар майдони учун турлидир, аммо бир хил қуйимлар майдонидаги барча аниқлик даражалари учун доимийдир. Бир хил номли қуйимлар майдони учун тешик ва валларни асосий четга чиқишлари бирдир, демак, тешик ва вал системасидаги зазор ва тарангликлар хам бирдир. Шундай қилиб, «е» катталик ҳар қандай қуйим майдони учун аниқлик даражасига боғлиқ эмас. Қуйимни қийматини аниқловчи бошқа юқориги ва қуйи четга чиқишлар аниқлик даражаси - квалитетга боғликдир. Асосий четга чиқишларни харфларда белгиланиши алифбодаги тартибдек қабул қилинган, ҳамда бирикмаларда энг катта зазор олиш имконини берувчи четга чиқишлардан бошланган.     a A h H .... четга чиқишлар зазорли ўтказишлардаги қуйимлар майдонини ҳосил қилиши учун тайинланган;     j J n N s s..... - оралиқ ўтказишлардаги қуйимлар майдони учун;     pP zZ ..... - таранглик ўтказишлардаги қуйимлар майдони. Бир харф билан белгиланган асосий четга чиқишнинг сон қиймати номинал боғлиқ ҳолда ўзгаради. Қуйим майдони асосий четга чиқиш ва квалитетни бирикишидан ҳосил бўлади. Мос равишда қуйим майдонини шартли белгиланиши асосий четга чиқиш харфи ва квалитет тартиб рақамидан иборат: h5; f7; d10; s5; j s 7 ва хоказо . H6; F8; D10; S7; J s 7 ва хоказо . ISO системасида умуман олганда асосий четга чиқишни квалитет билан ихтиёрий бирикувига рухсат этилади. Аммо барча мумкин бўлган бирикувлар техникавий маъно касб этмайди, бир вактда барча бирикувларни қўлланилиши иқтисод нуқтаи назаридан тўғри эмас, чунки бу асбобсозлик

хўжалигини ўта мураккаблаштиришга олиб келади. Шунинг учун ягона қуйим ва ягона қуйим ва ўтказишлар системасида ўтказишлар тешикни ва вални куйим майдонларини бирикувидан хосил килинади. Ўтказишнинг шартли белгиланиши каср шаклида бўлиб, суратида тешикнинг қуйим майдони белгиланади, махражида эса валнинг куйим майдони.  20 H f 8 7 ;  20 F h 8 7 ; Тешик ва вални қуйимлар майдонини ихтиёрий бирикувига рухсат этилади. Аммо иқтисодий нуқтаи назардан ўтказишларни тешик ёки вал системаларида қўллаш мақсадга мувофиқдир. Тешик системаси - ўтказишлар йиғиндиси бўлиб, ҳар хил зазор ва тарангликлар асосий тешикка чегаравий қийматлари турли бўлган валларни бириктиришдан ҳосил қилинади. Қуйи четга чиқиши нолга тенг бўлган тешикка асосий тешик деб аталади ( H 6, H 7, H 8, H 9 ва хоказо). Демак, зазорли ва тарангли турли ўтказишлар ҳар хил валларни асосий тешик билан бирикишидан ҳосил қилинади. Масалан: H g 7 6 ; H u 8 8 ; H d 9 9 ; H k 7 6 ; H a 12 11 ; H s 7 6 ; H js 8 7; Вал системаси - ўтказиш йиғиндиси бўлиб, ҳар хил зазор ва тарангликлар асосий валга чегаравий қийматлари турли бўлган тешикларни бириктиришдан ҳосил қилинади. Асосий вал - юкориги четга чиқиши нолга тенг бўлган валдир ( h 5, h 6, h 7, h 8 ва хоказо). Демак, ўтказишлар F h 8 7 ; K h 7 6 ; H h 10 9 ; U h 8 7 ; J h s8 7 ва хоказо. Тешик системаси қўлланишда афзалликка эга, чунки турли ўтказишларга ҳар хил валларни тайёрлаш, тешикка нисбатан, арзон ва қулайдир. Вал системаси, қачонки вал тешиклар билан турли ўтказишларда

йиғилганда, валлар стандартлашга ўлчамларга эга бўлганда ва баъзи бир лойихавий мулоҳазалар бўлганда қўлланилади. Механизмларни талаб этилган (зарур) эксплуатагияга оид кўрсаткичларини таъминлаш мос куйим ва утказишларни тугри танлаш билан эришилади. Куйим ва ўтказишларни танлаш нафақат техникавий балки иқтисодий масала ҳамдир, яъни қуйим ва ўтказишни танлашда техникавий – иқтисодий асослаш лозимдир.

Похожие

Думалаш подшипникларининг қуйим ва қўнимлар тизими

Стандартлаш ва стандартлар

Тишли ва червякли узатмаларнинг ўзаро алмашувчанлиги

Шпонкали ва шлицали бирикмаларга қуйим ва қўнимлари тизими

Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими