Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими - Материаловедение - Рефераты

Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

500 KB

Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими Режа: 1.Тешик ва вал системаси ўтқазишлари. 2. Машинасозликдаги аниқлик класслари. 3. Ўтқазишга оид стандарт допусклар майдонининг белгиланиши. 4. Допускларнинг афзал майдонлари ва аралаш ўтқазишлар.

Таянч сўзлар ва иборалар: Тешик, тизим, вал, аниқлик класслари, ўтқазишда оид стандарт, майдон, белгиланиш, аралаш, ўтқазишлар, чекли, четга чиқишлар,ўлчам, номинал, пастки, юқори, энг кичик ва энг катта, асосий майдон. Допусклар системаси турлича ўтқазишлар ҳосил қилиши бўйича тешик системаси ва вал системасига бўлинади, бу системаларнинг таърифи ГОСТ 7713-62 да қўйидагича берилган. Тешик системаси ўтқазишлар мажмуидан иборат бўлиб, бу ўтқазишларда бир хил аниқлик классида ва битта номинал ўлчамда тешиклардаги чекли четга чиқишлар бир хил турли ўтқазишларни ҳосил қилиш учун эса валлардаги чекли четга чиқишлар ўзгартирилади (3-расм). Тешиклар системасига тегишли стандартнинг ҳаммасида тешикнинг пастки четга чиқиши нолга тенг; бу ҳолда тешикнинг энг кичик чекли ўлчами номинал ўлчамга тенг бўлади. Бундай тешикнинг допуск майдони асосий майдон дейилади. расм. Тешиклар системасида ўтқазишлар эскизи ( I , II ва III -ўтқазишга тегишли чекли ўлчамлари турлича бўлган валлар эскизи).

расм. вал системасида ўтқазишлар эскизи I , II , III ва IV ўтқазишга тегишли чекли ўлчамлари турлича бўлган валлар эскизи). Валлар системасида ўтқазишларга тегишли тешикларга доир ва тешиклар системасида ўтқазишларга тегишли валларга доир допускларнинг барча стандарт майдонлари ўтқазишларнинг шартли номларига мос келувчи ҳарфлар билан (аниқлик классининг сон кўрсаткичини кўрсатиб) белгиланади. Масалан, қўзғалувчан ўтқазишларга тегишли допусклар майдони қуйидаги ҳарфлар билан белгиланади: С-сирпанувчан, Д-ҳаракатли, Х-ҳаракатланадиган, Л-енгил ҳаракатланадиган, Ш-бемалол ҳаракатланадиган, ТХ-исиқлайин ҳаракатланадиган қилиб ўтқазиш. Оралиқ ўтқазишларга тегишли ҳарфлар қуйидагича қабул қилинган: Г- (глухая) қимирламайдиган. Т –тиғиз (тугая), Н- таранг (напряжённая), П- жипс қилиб ўтқазиш (плотная). Пресслаб ўтқазишларга тегишли допусклар майдонини қуйидаги икки ҳарф билан белгилаш қабул қилинган: Гр- иссиқлайин пресслаб ўтқазиш, Пр-пресслаб ўтқазиш, Пл- енгил пресслаб ўтқазиш ёки Пр1- биринчи пресслаб ўтқазиш, Пр2- иккинчи пресслаб ўтқазиш. Машинасозликда 2-аниқлик класси энг кенг тарқалгани ва допусклар системасида асосий ҳисоблангани учун бу классдаги допусклар майдонини белгилашда 2 рақамии ёзилмайди. Масалан, 3-классли асосий тешик допуск майдонининг белгиланиши А 3 кўринишни, 2-класслигиники э а А кўринишни; 4- классли ҳаракатланадиган ўтказишга тегишли валнинг допуск майдони Х 4 кўринишни, 2- класслигиники эса кўринишни олади ва х к. 17-

расмда тешиклар системасидаги ва вал системасидаги учта бир хил ўтқазишга тегишли допусклар майдонларининг график жойлашиши келтирилган. расм. Уч хил ўтқазишларга тегишли допусклар майдонларининг жойлашиш схемаси. Расмдан кўриниб турибдики, тешик системасида ҳам, вал системасида ҳам бир хил ўтқазишни, масалан ҳаракатланадиган ўтқазишни ҳосил қилиш мумкин. Бундай ҳолда қуйидагича мулоҳаза ҳисобга олинади. расм. Тешиклар системасини қўллаш мумкин бўлмаганда ўтқазишларнинг жойлашиши. Тешиклар системаси энг кўп тарқалгандир, чунки ишлаб чиқаришда бу система бўйича ишлашда ўлчамлари жиҳатдан кам сонли тешиклар ҳосил қилинади, демак корхонада тешикларни ишлашда уларнинг ўлчамларини бевосита ярата оладиган ҳар хил кесувчи асбоблар (парма, зенкер, протяжкалар, ) калибрлар- мосламалар учун тиқинлар ва оправкалар камроқ

ишлатиладиган бўлади. Турли ўлчамли валларни осонроқ. Масалан, битта токарлик ёки ҳосил қилиш мумкин. Аммо, фақат битта тешиклар системаси асосида турли ўтқазишларни бажариш ҳар қандай машина учун ҳам мумкин бўлавермайди, бир қатор ҳолларда эса иқтисодий томондан фойдасиз ҳамдир. Масалан,18-расмда кўрсатилган туташмалар учу нўтқазишларни тешиклар системаси асосида бажарадиган бўлсак, у ҳолда ўлчамлари берилган деталларни бир-бирига бириктириш мумкин бўлмайди. Асосий А тешик учун олинга биринчи I ва иккинчи II втулкалардаги тешиклар учун ўлчамдан четга чиқиш бир хил (7503,0 мм) бўлади, валнинг учида пресслаб ўтқазишни вужудга келтириш учун эса вални ўлчамдан 045,0  ва 065,0  мм четга чиқиш билан ясаш, сирпанувчан ўтқазишлар учун эса вални ўлчамдан 0,02 мм четга чиқиш билан ясаш керак. Бу ҳолда пресслаб ўтқазиш учун валнинг чекли ўлчамлари тешик ўлчамларидан анча катта бўлади. Шунинг учун II втулкани сирпанувчан ўтқазиш бўйича ўрнатилганда бу втулка валнинг ўрганишда деформацияланади, I втулкани ўрганишда эса пресслаб ўтқазиш амалга ошмайди. Чивиқ шаклида яхлит чўзилган материалдан ёки симдан фойдаланилганда вал системасини қўллаш иқтисодий ва технологик жиҳатдан қулайроқ бўлади. Бунда қўшимча механик ишлов берилмайди. Бироқ буни фақат 2а ва ундан ҳам дағал аниқлик классларидагина бажариш мумкин. Шунингдек, вал системасини машиналар конструкцияларида нормаллашган ёки стандартлаштирилган узеллар ва деталлардан, масалан, думалаш подшипникларини копусга ўрганишда (19-расм) контрол штифтлар, валиклар ва ҳоказолардан фойдаланилганда қўллашга тўғри келади. Валларнинг номинал ўлчамлари берилган бўлганлиги сабабли, машиналар корпусларидаги думалаш подшипниклари ўтқазиладиган тешикларни, шунингдек, контрол штифтлар ва бошқа нормаллаштирилган ёки

стандартлаштирилган деталларни вал системаси бўйича мо сўтқазишларга тўғри келадиган ўлчамдан четга чиқиш билан ишлов бериш тўғри келади. 1 дан 500 мм гача ўлчамлар учун 19 та аниқлик класси мўлжалланган ва улар қуйидагича белгиланади: 02-03-04-05-06-07-08-09-1-2-2а-3-3а-4-5-6-7-8- 9ва 10.02 дан 06 гача аниқлик класслари алоҳида аниқ буюмларга ишлов беришга қўйиладиган допускларни охирги ўлчамлар, калибрлар ва бошқаларни ўз ичига олади. 07 дан 5 гача аниқлик класслари туташувчи ўлчамлар учун қўлланилади ва турли ўтқазишларга эга бўлади. 7-8 ва 9- класслар (туташмайдиган) мустақил ўлчамларга тегишли допускларни ўз ичига олади ва дағал фрезаланган поковкалар, қуймалар ва бошқариш учун мўлжалланади. 10- аниқлик класси, асосан, пластмассалардан тайёрланадиган деталларга ишлов бериш допусклари учун мўлжалланган. 02 дан 09 гача бўлган аниқлик классларини ноловой деб аталади, уларнинг допусклари халқаро допусклар системасидан 2а, 3а, 7, 8 ва 9 классларнинг допусклари сингари олинади. 1 дан 500 гача мумкин бўлган ўлчамлар 12 та интервалга бўлинган ва улар 5,1-жадвалда интервалнинг ўртача ўлчамини ваыртd 3 дан олинган катталикнинг қийматини кўрсатган ҳолда келтирилган. Допускларнинг катталиги қуйидаги формула орқали ҳисобланади: 35,0 УРTd a i а      Аниқлик классларига боғлиқ бўлган коэффициент а нинг сон қийматлари 5.2-жадвалда келтирилган. Коэффициент а нинг қийматини билан ҳолда исталган ўлчам ва аниқлик класси учун допуск катталигини ва аксинча, берилган допускли ўлчам қандай аниқлик классига талуқли эканлигини аниқлаш мумкин. 5.1-жадвал ўлчамлар ва 3d ўрт қийматларнинг интерваллари .

жадвал Ўлчамларнинг интерваллари,м м Интервалнинг ўртача ўлчами, ммуртd , мкм 1-3 2 1,26 3-6 дан юқори 4,5 1,65 6-10 8 2,0 10-18 14 2,41 18-30 24 2,88 30-50 40 3,42 50-80 65 4,02 80-120 100 4,64 120-180 150 5,31 180-260 220 6,04 260-360 310 6,77 360-500 430 7,55 жадвал .Асосий вал ва тешиклар учун коэффициент  нинг қиймати Аниқлик класси Коэффициент  нинг қиймати Тешик учун Вал учун 1 10 7 2 15 10 2а 24 15 3 30 30 3а 64 64 4 100 100 5 100 200 7 400 400 8 640 640 9 1000 1000 Мисоллар. 1.  65 мм бўлган вал учун 3-классга мўлжалланган допуск ҳисоблансин. 5.2-жадвалда 3-аниқлик класси учун а нинг катталиги 30 га, 5.1-жадвалда 50-80 интервалда ыртd 3 нинг қиймати 4, 02 га тенг. Бу берилганларни формулага қўйиб, допуск 60 мкм га тенг эканлигини топамиз:

. 60 02,4 5,0 30 мкм i а       2. Тешикнинг .  75 +0,03 мм кўринишидаги допускли ўлчами қандай аниқлик классига талуқли эканлиги аниқлансин. Допуск берилган ва 30 мкм га тенг, 5.1-жадвал бўйича 3d ўрт нинг қиймати эса 4,02 мкм га тенг бўлгани учун, аниқлик классини коэффициент  ҳисобланадиган қуйидаги формула бўйича аниқлаймиз 15 02,4 5,0 30 5,0 3     уртd a  . жадвал бўйича 15  бўлганда тешик учун допуск 2-аниқлик классига мос келишини топамиз.  нинг сон қийматини анализ қилиш шуни кўрсатадики, 1,2,3 а аниқлик классларда допускларнинг катталиги валлар ва тешиклар учун турлича бўлади. Тешиклар учун  катталик валлар учун  катталикка қараганда 1,5 марта катта, демак, тешиклар учун допуск ҳам 1,5 марта катта бўлади. Бу шунинг учун қилинганки, кичик допускли тешикларга ишлов бери шва уларни ўлчаш худи шундай допускли валларга қараганда қийироқ бўлади.  нинг сон қийматларининг бошқа хусусияти шундан иборатки, булар бир аниқлик классидан бошқасига ўтганда допускларнинг катталиги қандай ортаётганлигини ёки камаётганлигини кўрсатади. Масалан, 3-аниқлик классидаги валда допускнинг катталиги 1-аниқлик классидаги валнинг допуск катталиги ) 10 (  а дан уч марта катта ) 30 (  а бўлади. 1 дан 500 мм гача ўлчамларда турлича ўтқазишларни ҳосил қилиш учун стандартда тешик системасида валлар учун 1 дан 5 гача классларга 43 та допуск майдони, вал системасида тешиклар учун 34 та допуск майдони белгиланган. Валлар учун (валлар системасидаги асосийлари ҳам) допусклар майдонининг белгиланиши 5.3-жадвалда келтирилган. Сирпанувчи (С) ўтқазишларга қўйилган допусклар майдони асосий тешиклар (А) учун ҳам, вал (В) учун ҳам бир хил бўлгани учун С В  ва С А  тенгликлар қўйилган.

Ўтқазишга оид стандарт допусклар майдонининг белгиланиши . жадвал. Допускларнинг афзал майдонлари ва аралаш ўтқазишлар 1-500 мм гача бўлган ўлчамлар учун допусклар системасида ўтқазиларга тегишли жами 77 та стандарт допуск майдони бор. Допускларнинг барча стандарт майдонидан чексиз фойдаланиш ишлаб чиқаришда ишлов беришни талаб қиладиган тешик ва валларнинг кўп сонли ўлчамларини, демак кўп сонли ўлчамли кесувчи асбоблар (развёрткалар, зенккерлар ва бошқалар)нинг, мосламалар, калибрлар, оправкалар ва ҳоказоларнинг ҳосил бўлишига олиб келади. Буларнинг ҳаммаси заводнинг асбобсозлик хўжалигини мураккаблаштиради, машиналар ишлаб чиқаришни қимматлаштиради ва ишлаб чиқаришни татбиқ этшга тайёрланиш муддатини узайтириб юборади. Кесувчи асбоблар ва калибрлар рўйхати нисбатан унча катта бўлмаса, ҳамда уларга талаб катта бўлса бу асбобларни ихтисослаштирилган заводларда кўплаб ишлаб чиқаришга имкон беради, бу эса асбобнинг сифатини яхшилашга ва таннархини камайтиришга олиб келади. Ишлаб чиқаришда ишлов бериладиган деталларнинг тип-ўлчамларини камайтириш ва асбобсозлик хўжалигини ихтисослаштириш мақсадида ГОСТ

7713-62 да валлар ва тешикларга тегишли стандарт допуск майдонлари уч қаторга ажратилган. Биринчи қаторга афзал допуск майдонлари киради, бу майдонлардан биринчи навбатда фойдаланиш тавсия этилади. Иккинчи қаторга конструкторларни биринчи қатор допуск майдонлари қаноатлантирмаган тақдирда тавсия этиладиган допусклар майдони киради. Биринчи ва иккинчи афзал қаторларга кирмайдиган қолган стандарт допусклар майдонини конструктор фақат айрим ҳоллардагина фойдаланиши мумкин. Татбиқ этилиши афзал деб топилган допусклар майдони қаторига валларга тегишли 43 майдондан 19 таси, тешикларга тегишли 34 майдондан 14 таси киради. 50-80 мм ўлчамлар учун афзал допусклар майдонининг жойлашиш схемаси 7—расмда кўрсатилган. Афзал допусклар майдони стандартлар жадвалларида турли рангли фонлар билан ажратиб тавсирланган; биринчи қатор зарғалдоқ ранг билан, иккинчи қатор эса сариқ ранг билан тасвирланган. Афзал допусклар майдони қаторига барча стандарт допусклар майдонидан халқаро допусклар системаси (ИСО) даги допусклар майдони билан мос келганлари танлаб олинган. Бизнинг допусклар системамизни халқаро системага яқинлаштириш эса жаҳондаги турли мамлакатлар билан савдо-сотиқни кенгайтириш ва уни аста секин собиқ иттифоқда татбиқ этиш учун зарурдир. Афзал допусклар майдони сонининг камайиши турли ўтқазишларни ҳосил қилишга тўсқинлик қилмайди. Керакли чекли зазорли ёки тарангликни ўтқазишларни ҳосил қилиш учун конструктор вал ва тешик учун исталган афзал майдон олиши мумкин. Агар валларга тегишли 19 та афзал допусклар майдони ва тешикларга тегишли 14 та афзал допусклар майдонини аралаш татбиқ этилса, битта номинал ўлчамнинг ўзи учун 266 хил (19х14) ўтқазиш ҳосил қилиш мумкин.

расм. Афзал допусклар майдонининг жойлашиш схемаси: а-валлар учун, б-тешиклар учун.

Похожие

Думалаш подшипникларининг қуйим ва қўнимлар тизими

Резьбали бирикмалар қўйим ва қўнимлари

Қуйим ва қўнимлар тизимини тузишнинг ягона принципи

Стандартлаш ва стандартлар

Тишли ва червякли узатмаларнинг ўзаро алмашувчанлиги