Стандартлаш ва стандартлар - Материаловедение - Рефераты

Стандартлаш ва стандартлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

424.5 KB

Стандартлаш ва стандартлар Р е ж а : 1. Стандартлаш хақида тушинча. 2. Стандартлаш ва стандартларнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти. 3. Стандартларнинг услубий ва илмий техник асослари. 4. Стандартларни ишлаб чиқиш босқичлари. 5. Халқаро стандартлаш тўғрисида тушунча. 6. Унификациялаш агрелаш. 7. Стандарт турлари ва категориялари.

Таянч сўзлар ва иборалар: Стандартлаш; объект, техник талаб, меъёр, конда; материал, стандарт, соха, категория, тизим; унифика-ция, конструкция, махслот,тизимлилик,ўзароалмашувчанлик, илмий текшириш, процрессовлик, ўзаро боғлиқлик, афзаллик, комплекс, илғор, қўллаш, назорат, халқаро. Стандартлашнинг асосий лугавий сўзлари мезонлари ИСО нинг стандартлашнинг илмий мезонларини ўрганувчи комитет томонидан белгилаб берилган. Стандартлаш - бу барча манфаатдор томонларнинг эхтиёжини ҳисобга олган ҳолда умумий қоидаларни ишлаб чиқиш ва қўллашдир. Стандартлашда қўйиладиган асосий вазифа маълум йўналишдаги фаолиятни тартибга солишдир. Стандартлаш жараёнида фан ва техниканинг охирги ютуқлари асосланган ҳозирги замон ва келажак тараққиётини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Стандартлаш таърифидан кўриниб турибдики, бу фаолият режали бўлиб бу жараёнда ишлаб чиқилган қоида, меъёр ва талабларга риоя қилиш ишлаб чиқарилган махсулотнинг сифати иқтисодий оптимал қийматга эга бўлиб, иш юқори унумдорликка эга бўлиши таъминланишига қаратилган. Стандарт - меъёрий хужжат бўлиб (стандартланиши лозим бўлган объектга тааллукли) меъёр, қоида, талабларнинг (муаммо) мутахассис корхоналари томонидан тасдиқланади. Стандартлар барча манфаатдор томонларнинг қизиқишини бир хил даражада ҳимоялаши керак. Уларга риоя қилишдан ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи манфаатдор бўлиши керак. Стандартлар материал табиатига эга бўлган объектлар (машина, механизм, детал ва х. к.) ва меъёр, талаб ва шу сингари ташкилий масаларни ечувчи тизимлар учун ҳам яратилади. Стандарт одатда такрорланувчи объектларни ишлаб чиқариш, фойдаланиш ва бошқариш учун яратилади. Умуман олганда стандартлар негизида ўзаро-алмашинувчанлик мезонлари ётади. Техник талаб, меъёрий техник хужжат бўлиб, махсулот, материал ва бошқа нарсаларга қўйиладиган талаблар йиғиндисидир. Техник талаблар

махсулот янгиланиш муддатини ҳисобга олиб тузилади ва зарурият бўлганида янгиланади. 2. Стандартлаш ва стандартларнинг халк хужалигидаги ахамиятини зарурий даражада ривожлантириш ва фойдаланиш самарадорлигини ошириш мақсадида Давлат стандартлаш тизими (ДСТ) фаолият курсатади. Стандартлар категориялари: Давлат стандарти, Республика стандарти (Қорақалпогистон), соха стандарти, корхона стандарти, уларнинг таърифи. Стандартларни ишлаб чикиш олти боскичда олиб борилади. 1. Техник вазифани тузиш, стандартни ишлаб чикаришни ташкил қилиш. 2. Стандарт лойихасини ишлаб чиқиш ва тақриз учун тарқатиш. 3. Тақризларни ўрганиш ва охирги (2-навбатдаги) вариантда тузиш. 4. Стандартни тайёрлаш, манфаатдор томонлар билан келишиш ва тасдиқлашга бериш. 1. Кўриб чиқиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш. 2. С тандартни чоп эттириш. Патент тозалиги Стандартларни қайта кўриб чикиш Вазирлик ва соха мутахассисликлари томонидан камида 5 йилда 1 маротаба қайта кўриб чиқилади ва замонавий талабларга жавоб бермаган ҳолда Давлат стандартлаш комитети томонидан қайта ишлаб чиқилади.

3. Халқаро стандартлаш тўғрисида тушунча Давлат стандартлари ишлаб чиқилишида халқаро стандартлаш ташкилотлари стандартлари ва таклифлари кенг қўлланилади. Барча давлатларнинг шу асосда стандарт ишлаб чиқиши махсулотларнинг функционал ўзароалмашинувчанлигини таъминлайди ва улардан фойдаланиш самарадорлигини оширади. Дунёда энг йирик стандартлаш ташкилоти ИСО бўлиб у 1926 йилда ташкил этилган. ИСО ўз таклифлари билан бирга стандартлар ҳам ишлаб чиқади. Бу стандартлар асосида давлат стандартлари ишлаб чиқилади,

шунингдек бу стандартлар халқаро алоқалар воситиси сифатида ҳам фойдаланилади. ИСОнинг асосий мақсади мол алмашиниш, ўзарохамкорликда, илмий техник ва иқтисодий фаолиятда халқаро ҳамкорликни енгиллаштириш. ИСОнинг О лий О ргани Бош Ассамблея 3 йилда бир марта кенгаш ўтказади. Бу йиғилишда жуда муҳим қарорлар қабул қилинади ва Ташкилотнинг Президенти сайланади. ИСО таркибида Ижроия комитет, Стандартлашнинг илмий асосини ўрганиш комитети, ривожланувчи давлатларга ёрдамлашиш комитети, Аттестация комитети ва 150 дан ортик техник комитетлари мавжуд бўлиб, улар таклиф ва стандартлар ишлаб чиқаради: (ТК-1 Резбалар, ТК-2 «Болтлар, гайкалар ва қотириш деталлари»), ТК-3 «Қуйим ва қўнимлар», ТК-29 «Ускуналар», ТК-39 «Станоклар» ва бошқалар). ИСОнинг таркибига бўлим сифатида Халқаро электротехник комиссия киради. Унинг вазифаси электротехника, радиотехника ва электроника йўналишларида стандартларни умумлаштиришдир. Метрология бўйича 1875 йили ташкил топган Меъёр ва огирликлар буйича Халкаро ташкилот мавжуддир. Бу ташкилот комитетлари Халқаро бирликлар тизими (СИ) ишлаб чиқди. Бу тизим Метрик конвенцияга кирган барча давлатлар учун умумийдир. 4. Стандартлашнинг услубий асослари 5. Стандартлар барча уларга қўйиладиган талабларга жавоб бериш учун куйидаги принципларга риоя қилган ҳолда ишлаб чиқилиши керак: 1. Тизимлилик принципи ҳисобга олинганда ишлаб чиқилган стандарт бошка стандартларни ҳисобга олган ҳолда, стандартланувчи объектни ҳам ҳар томонлама ўрганиш асосида яратилади. 2. Комплекслилик ва оптимал чегараланиш принципи стандартлаш жараёнида стандартланувчи объектга таъсир этувчи барча элементлар

ҳисобга олинади. Стандартлаш тизими махсулотнинг лойихаланиш, ишлаб чиқариши ва фойдаланиш босқичларини ўз ичига олади. 3. Стандартларнинг прогрессивлик ва оптималлик прингиплари. Стандарт томонидан қўйиладиган талаблар жаҳонда фан ва техникага қўйиладиган замонавий талабларга мос бўлиши керак. 4. Функгионал ўзаро-алмашинувчанликни таъминлаш принципи объектдан фойдаланишда қўйиладиган муҳим вазифадир. 5. Стандартларнинг ўзаро боғланиш принципи (ед. изм., термин, определения и т. д.). 6. Стандартларни ишлаб чиқишда илмий тадқиқот прингипи ҳар бир стандарт ишлаб чиқилишда тажриба билан бирга назарий, экспериментал тадқиқотларга асосланган бўлиши керак. 7. Афзаллик принципи. Одатда деталларнинг тур ўлчамлари, бирикма ўлчамлари, қўнимлар, қўйимлар ва бошқа параметрлар бир вақтнинг ўзида саноатнинг бир неча сохалари учун стандартлаштириб, бу кўрсаткичлар жуда кенг диапазонни ўз ичига олади. Махсулотларнинг ўзаро алмашинувчанлигини ошириш, улчов турларини камайтириш, махсулот турини камайтириш, ўлчовли қирқиш асбоблари турини камайтириш, ускуна қолипрларнинг турини камайтириш максадида афзаллик принципидан фойдаланилади. Принципга асосан фойдаланиладиган параметр учун бир неча афзаллик қаторлари тузилади. Афзаллик каторлари шундай тузиладики, фойдаланишда улардан биринчиси иккинчисидан, иккинчиси учинчисидан афзал деб топилади. Диаметр ўлчамлари, метрик резба қадами, нормал бурчак қаторлари, силлиқ юза туташмалари қуйими ва қўними параметрлари қиймати шу принцип асосида тузилган. Машина ва механизмларнинг параметр ва ўлчамларини тизимлашда афзаллик қаторларидан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. У афзал сонлар қаторини қўллашга асосланган. Кўпинча геометрик прогрессия қонуниятлари

асосида кўрилган афзаллик қаторларидан фойдаланилади. Геометрик прогрессия асоси килиб «  » олинади. Масалан, 1  2 ва 2  1,6 прогрессиялар қуйидаги кўринишда бўлади: 1; 2; 4; 8; 16; 32 ва х. к. ва 1; 1,6; 2,5; 4; 6,3; . . . . . Энг қулай геометрик прогрессия сифатида қаторида 1 сони бўлган ва n n 10 бўлган йиғмани олиш мумкин. ИСО таклифи асосида қуйидагича «  » қийматга эга бўлган 4 та асосий ўқли қатор қабул қилинган. 1 510 15849 16 5     , , R қатори учун 2 1010 12589 125 10     , , R қатори учун 3 2010 11220 12 20     , , R қатори учун 4 4010 10593 106 40     , , R қатори учун Баъзи бир асосланган ҳоллларда шунингдек     10 103 80 80 , R ни қўллашга рухсат берилади. JSO нинг таклифига асосан амалиётда қаторларнинг яхлитлиги қиймат сонлари асосида қўллаш тавсия этилади. Радиотехникада халқаро электротехник комиссия томонидан тузилаган қаторлар қўлланилиб уларнинг асоси қуйидагича ҳисобланади: E3 103    ; E12 1012    ; E6 106    ; E24 1024    ; 8. Ўзгарувчанлик (динамик) принцип - даврий равишда стандарт қайта кўрилиб янгиланиб турилиши керак. 9. Материалнинг нисбий сарфи минимал бўлиши принципи. 5. Унификация ва агрегатлаш 6. 1. Унификация - умумлаштириш.

2. Систематизагия - маълум тартиб билан жойлаштириш. М. Универсалкная десятичная классификация, УДК УДК-62 - технич. ; УДК-621 - обуее машиностроение и электроника; УДК - 621.3 - электроника ва хоказо. 3. Симплификация - саралаш - зарур булмаган улчам турларини учириш йули билан махсулот турини камайтириш. Симплификация обектга ҳеч қандай мукаммаллик киритилмайди. Имкон қадар машина элементлари, уларни турлари бўйича камайтириш. Типизация турлилаштириш (ўхшашлигини аниқлаш) - мисол - технологик жараёнларни ўхшашлиги бўйича умумлаш).

Похожие

Маҳсулот сифати ва сифат кўрсаткичлари

Газламаларнинг олиниши

Шпонкали ва шлицали бирикмаларга қуйим ва қўнимлари тизими

Машинасозликда ўзаро алмашиниш

Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими