Quymakorlikning afzalligi - Материаловедение - Рефераты

Quymakorlikning afzalligi

Загружено в:

22.01.2023

Скачано:

0

Размер:

332.400390625 KB

Quymakorlikning afzalligi Reja: Quymakorlik qotishmalarini xususiyatlari  Quymakorlik strukturasi.  Quymakorlik tarixidan.

Agar biz quymakorlik sohasini boshqa sohalar bilan solishtirib ko’rsak, quymakorlik quyidagi afzalliklarga ega: 1. Quymakorlik usuli bilan har qanday o’lchovli, devorini qalinligi va massasi bo’lgan detalni tayyorlab olish mumkin. Boshqa usulda olib bo’lmaydi yoki juda qiyin. 2. Mexanik ishlov berishga quyim foizi quymalarda past. 3.Qirindi va boshqa quymakorlik chiqindilarini qayta suyuqlantirishga jo’natilsa bo’ladi. 4. Quymakorlikda qimmat bo’lgan presslar, bolg’alash-shtamplash jihozlari shart emas. 5. Quyma usulda olingan yarimmahsulotlar boshqa usulda olinganlar bilan sifati bo’yicha talabga javob beradi. Quyma detallar statik va dinamik yuklanishlarga bas keladi, juda past va yuqori darajalarda ishlash xususiyatini yo’qotmaydi. Mashinalarda asosiy detallar quymakorlik yo’li bilan olinadi. Masalan traktorlarda bu 55-60%: stanoklarda 90% massasi bo’yicha quyma detallar ishlatilinadi. Mashinasozlikda ishlatiladigan umumiy metallarning 40-50% quymalarga to’g’ri keladi. Butun dunyo bo’yicha bir yilda taxminan 100 mln.t.quyma tayyorlab olinadi. O’zbekistonda ham quymakorlik rivojlanmoqda. Sobiq Sovet O’zbekistonda 72 quymakorlik sexlari ishlab turardi, bularning ko’plari 1941-43 yillarda ko’chirib keltirilgan sexlar edi. Bugun mustaqil O’zbekistonda eski sexlar ko’pi yopilib o’rniga yangi zamonaviy jihozlangan quymakorlik zavodi va sexlari ishga tushirilmoqda. Shular orasida GAJK qarashli “Quyuv mexanika” yangi zavodi. Bu zavod temir-yo’l vagonlari detallarini quyib beradi. Respublikamizda avtosanoat rivojlanmoqda va avtomobillarimiz boshqa davlatlarga ham eksport qilinmoqda. Uzavtosanoat Sergelida (Toshkent) yangi alyuminiydan dvigatellar golovkasini avtomatik tizimda quyib beradigan liniya ishga tushirildi (GM zavodi).

Ushbu joyda yangi quymakorlikning maxsus usullari zavodi ishga tushirildi (Uzavto-inzi). Bu zavod quymakorlikning maxsus usullari yo’li bilan mashina dvigatellari detallarini quyib beradi. Undan tashqari Angren shaxrida cho’yandan mashina dvigatellari blokini quyish zavodi qurilmoqda. Respublikamizning Navoiy kon-metallurgiya kombinati, Olmaliq kon metallurgiya kombinati, Bekobod metallurgiya kombinatlari va boshqalar ko’p quymalar quyib metallurgiya, mashinasozlikka yarimmahsulotlar tayyorlab bermoqda. Quymakorlik bugungi kunga qadar ikkita yo’nalishda rivojlanmoqda: 1. Quymakorlik qotishmalari va metallurgik jarayonlar. 2. Ishlab chiqarish texnologiyasi va avtomatlashtirish Maxsus fizik va mexanik xususiyatga ega bo’lgan rangli qotishmalar va legirlangan po’latlar quymakorlikda o’zlashtirilgan. Qora va rangli metallarni suyuqlantirishda metallurgik jarayonlar rivojlangan, quymakorlik texnologiyasida katta yutuqlarga erishilgan. Quymakorlik bu eng ko’p rivojlangan va tarqalgan mashinasozlikka zagotovkalarni tayyorlab beradigan usuldir. Statistik ma'lumotlari bo’yicha 70% zagotovkalarni (massasiga muvofiq) quymakorlik usulida olinadi, ba'zi bir sohalarda bu raqam 90-95% tashkil qiladi. Quymakorlik vazifasi suyuqlantirilgan, belgilangan kimyoviy tarkibga va sifatga ega bo’lgan qotishmani tayyorlab qo’yilgan qolipga quyishdir. Quymakorlik sohasining mashinasozlikka boshqa usullarda zagotovka tayyorlab beradigan (shtampovkalash, bolg’alash) usullariga qaraganda afzalligi amaliyotda har qanday murakkablikka ega bo’lgan zagotovkalarni minimal mexanik ishlov berib olish mumkin. Bu muhim afzallik, chunki mexanik ishlovga xarajatlarni kamaytiradi, mahsulotning tannarxini tushiradi va qotishma sarfini kamaytiradi. Qotishmalarning kristallanishi va sovishi jarayonida uning asosiy mexanik va ekspluatatsion xususiyatlari muayyan shakllanadi. Quymalarning vazni bir necha grammdan bir necha tonnacha bo’lishi mumkin.

(Masalan Peter Beeley “Foundry technology” kitobidan 2003 y. Og’irlik diapazoni, 3-betdan). Quymalarni ishlab chiqishda og’irlik va o’lchovlarini chegarasi yo’q desa bo’ladi. К o’rinib turibdiki og’irlik diapazoni quymakorlikda katta. a 1a-rasm . 280 t tegirmonlarda ishlatiladigan detal ko’rsatilgan. b 1b-rasm 9g tish implantanti keltirilgan.

Quymakorlikni turli detallar va mashinalar ishlab chiqish sharoiti keng 1 a,b,d - rasmlarda cho’yandan quyib olingan temir badiiy darvoza (Raymond Lister) dekorativ kitobidan olingan. 1 e -rasmda temir yo’l strelkalari, o’tar joylari marganesli po’latdan ishlab chiqilgan sekciyalar (British Rail va Osborn fild tomonidan berilgan). xcv d 1d-rasm. Temirdan badiiy darvoza

e 1e-rasm. Temir yo’l strelkalari Amaliyotda qotishmalarni hamma turlari quymakorlik texnologiyasi yordamida tayyorlab olsa bo’ladi. Ba’zi bir quymakorlik qotishmalarni turlari 1- jadvalda keltirilgan. Quymakorlik qotishmalarini xususiyatlari 1-jadval Qotishma Zichligi g/sm 3 Kirishishi, % Quyish darajasi, 0 C Qattiqligi Kulrang cho’yan 7,0−7,3 0,8−1,0 1180−1450 12−44 28−64* 143−289 Bolg’alanuvchi cho’yan 7,1−7,4 1,4−1,6 1350−1480 30−63 2−12 163−269 Uglerodli quyma po’lat 7,7−7,85 1,6−2,0 1350−1570 40−60 10−24 109−190 Bronza 7,4−8,9 1,3−2,4 1000−1200 3−60 2−20 14−250

Latun 8,3−8,6 1,9−2,0 1050−1150 15−70 4−20 30−160 Alyuminiy qotishmasi 2,5−2,9 1,25−1,35 690−780 12−35 0,5−15 45−95 Magniy qotmasi 1,7−1,85 1,35−1,6 690−800 9−28 1−6 30−75 Quymakorlik strukturasi. Quymalar ko ’ p metallurgik xarakteristikalarini qoilpda qotish jarayonida ega bo ’ ladi . Asosiy metallografik xususiyatlari keyingi termik ishlov berishda , yoki qotishida uzoq vaqt metallni strukturasi va xususiyatiga ta ’ sir qiladi . Asosiy metallgradik xususiyati , donachalrni o ’ lchovi va shakli quyish sharoitiga bog ’ liqdir . Quymakorlik jarayoni uni sharoitga moslashishi. Quymalarni kamroq harajat bilan tayyorlab olsa bo’ladi. Quymalarning shakli texnologik moslamalarga, qoliplarga bog’liq quymalar devorining qalinligi 0,5 mm dan to 30-40 mm gacha bo’lishi mumkin. Bugungi kunda quymalar turli cho’yanlardan, po’latlardan, rangli qotishmalardan tayyorlab olinadi. Qotishmalarni rafinirlab, modifikatsiya qilib, legirlab kerakli kimyoviy tarkib va puxtalikka ega bo’lganini olish mumkin. Quymakorlikning maxsus usullari yordamida yuqori aniqlikka ega bo’lgan, mexanik ishlov berilmaydigan tayyor detallarni olsa bo’ladi. Bu usullarda metallning foydali ishlash koeffitsiyenti yuqori va quymaning sifati yaxshidir. Quymakorlik mashinasozlikning va boshqa sohalarni asosiy zagotovkalar yetkazib beruvchi sohasidir. Ko’pgina sharoitlarda quyma usuli yakka-yagona murakkab quymani tayyorlab olish yo’lidir. Quyma zagotovkalar eng arzon va mexanik ishlov berishga minimal quyum talab qiladi.

Turli zagotovkalar uchun metallni foydali ishlatishning taxminiy koeffitsiyenti 2-jadvalda keltirilgan. O’z navbatida qum - gilli qolipda quyma olish qo’lda va mashinada (mexanizatsiyalangan) ishlab chiqish usullariga bo’linadi. Quymakorlik maxsus usullariga quyidagilar kiradi:  kokil usuli;  eritib chiqaradigan moslama yordamida quymani tayyorlab olish;  kuydirib chiqaradigan moslamalar;  markazdan qochma kuch yordamida quyma olish;  bosim ostida quyma olish;  qoplamli qoliplar yordamida quyma olish. Metallni foydali ishlatish koeffitsiyenti 2-jadval Zagotovka turi MFK (kim) Zagotovka turi MFN (kim) Quyma Metall prokati 0,60 Bosim ostida 0,95 Shtampovka (issiq) 0,40 Eritib chiqariladigan moslamalar yordamida 0,80 Ingichka chiviqcha 0,35 Qoplamli qoliplar 0,80 Erkin bog’lash 0,30 Kokil usuli 0,75 Qum-gilli qolipda 0,70 Quymakorlik tarixidan. Suyuq qotishmalardan buyumlar tayyorlab olish eng qadimgi zamonlardan ma’lum. Ko’pgina mamlakatlarda chunonchi Misr, Gretsiya, Xitoy va boshqa joylarda olib borilgan arxeologik qidirishlar, odamlar eramizdan 5000 yil muqaddam ham turli maqsadlar uchun metallardan quyma buyumlar tayyorlaganliklarini ko’rsatadi. Asrlar osha bu san’at avlodlardan avlodlarga o’tib rivojlana bordi.

Ilgari (taxminan 7 ming yil hozirgi eragacha) asosiy mehnat quroli tosh bo’lgan. Toshdan keyin qurol sifatida metallar xizmat qila boshladi. Birinchi metalldan qurollar eneolit davrida (mis-tosh asri) paydo bo’ldi. Bu 7-4 ming yil oldin yangi eragacha. Metall asri odamzod rudadan mis olishni o’rganganda boshlandi. Lotin tilida “kuprum” mis Kipr oroliga qarashli va bu yerda juda ko’p mis rudniklari topilgan. Mis qotishmasi bronzadan turli taqinchoqlar, brasletlar tayyorlab olishadi, undan keyin xanjarlar, boltalar, qozonlar, nayzao’qlar va boshqalar tayyorlab olindi. O’zbekistonda ham arxeologik va tarixiy yodgorliklar ko’p topilgan. Qilichlar, nayzao’qlar, (strela) bronzadan Qiziltepa mozorlarida topilgan va bular birinchi asrga to’g’ri keladi. O’rta Osiyoning janubiy rayonlarida flyagalar, idish-tovoqlar, qurollar topilgan. Buxoro viloyati Chorku qo’rg’onida Xo’ja Axror va Shayboniyxon madrasalarida 1489 yilga qarashli cho’yan qozonlar bor ekan. Bronzadan quymalar Toshkent dengizi, Ohangaron atrofida bronzali qurollar, qishloq xo’jaligi o’roqlari topilgan [2]. (Foundry technology kitobidan muallif Peter Beeley, London, 2003.) Quymakorlik sanatini eng qadimiy sanoatlardan deb aytsa bo’ladi. Bronzadan haykallar ochiq qoliplarda 5 ming yil xristian dinidan avvalroq ishlab chiqilgan. Erib chiqib ketadigan moslama yordamida olinadigan quymalar ham 3 ming yil oldin Yevropa cherkovlari va uy-ro’zg’or anjomlarida ishlatilgan. Abraham Darby 1709 yilda koksli domna pechida cho’yan quyib olingan. 1856 yilda Bessemer konvertorida po’latdan quymalar olishgan. N.B. Rubsov kitobida 1003 yili Xitoy imperatoriga pushkalar ko’rsatilgan, bu pushkalar O’rta Osiyo musulmonlari qo’lida bo’lgan deyilgan. Shirazli quymakorlari ichida eng zo’ri bu “I-ci-ma-il” (Ismoil) ekan. Bu kishi quyib olgan pushkalari uzunligi 150 dzin, snaryadlari yerga 7 funtga kirib ketarkan. O’rta Osiyoda cho’yandan mahsulotlar ko’p ishlab chiqarilgan. Masalan Toshkentda (sirk oldida), Buxoroda, Qo’qonda, Shahrisabzda “Degrex”,

“Derezlik”, “Degrez” mahallari bor, bular qurollar, xo’jalik asboblari va boshqalarni quyib berishgan. Badiiy quymakorlikning mashxur asarlari Shaharlar chiroyni beradigan va ajratib turadigan tarixiy joylari, tarixiy xaykallari va boshqa antiqiy belgilari mavjud. Shaharlarda turli haykallar o’rnatilgan, masalan Buxoroda labi xovuzda Nasriddin Afandini eshak ustidagi haykali bor. Turkistonda Axmad Yassaviyning madrasasida chiroyli quyligan qozon bor. Moskvada Minin va Pojarskiy haykallarini haykaltarosh I.P.Martas bajargan, lekin uni bronzadan quyib olishni antiqiy quymakor- usta V.E. Yekimov amalga oshirgan. Sankt - Peterburg shaxrida Anichkin ko’prigida to’rtta otlar haykali bor. Bular bronzadan quyilgan, italyan haykaltaroshi Klodt tarafidan quyib olingan [4]. Haykaltaroshlar asarlarini oldin loydan, gipsdan tayyorlab olishadi, keyin ularni badiiy quymakor ustasi bronzadan quyib beradi va bunday asarlar ko’p shaharlarning eng ahamiyatli maydonlariga qo’yiladi. Masalan Toshkent shahrida Amir Temur haykali, Navoiy haykali. Moskvada “Sar pushka”, ”Sar kolokol” va boshqalar. Bular badiiy quymakor ustalar tarafidan quyib berilgan asarlar. Sankt-Peterburgda “Medniy vsadnik” haykali Falkone tarafidan bajarilgan. Bu haykalga 81 t bronza, 15 tonna temir ishlatilgan. Haykalni tagidagi toshni og’irligi 1670 t. Bu haykalni joyiga keltirish ancha qiyin bo’lgan. Rossiyada, Uralda, Kasli daryo bo’yida badiiy quymakorlik Kasli zavodi bor. Bu zavod 1900 yili butun dunyo ko’rgazmasida cho’yandan quyilgan mahsulotlari eng chiroyli bo’lib birinchi o’rinni olgan. Yevropaning tarixiy shaharlarida Madrid, Parij, Berlin, Praga va boshqalarida juda ko’p quyma usulda bronzadan quyib olingan podshohlar, yozuvchilar, san'at arboblarining haykallari bor. Masalan Londonda maxsus yozuvchi Konand Doyl kitoblari qahramonini haykali mavjud.

Adabiyotlar 1. Производство сталных отливок, под ред. Я.Я.Козлова, Москва, МИСИС, 2003, 347. 2. А.Муйнов. Получение отливок вакуумно-пленочным методом, Бухоро, 1972, 46. 3. Специальные способы литья, под ред. Б.Б.Гуляева, Машиностроение, 1971, 255. 4. Н.Н.Рубцов, В.В.Балабин, М.Н.Воробев. Литейные формы, Машгиз, 1959 5. S.A. Rasulov, N.D. Turaxodjayev. Metallurgiyada quyish texnologiyasi, Toshkent, Cho’lpon, 2007, 209. 6. Технология литейного производства, литье в песчаные формы, учебник, под ред. А.П.Трухова, Академа, 2005, 525. 7. С.С.Жуковский, А.М.Лясс, Формы и стержнииз холоднотвердеющих смесей, М, Маш., 1978, 221. 8. Mahi Sahoo and Sudhari Sahu Principles of metall casting, 3-rd edition, 2014, 765p, New York. 9. М.Н.Сосненко, Современные литейные формы, М., Маш., 1987, 263.

Похожие

Quymakorlikning texnologik asoslari

Quymani tayyorlab olish texnologiyasini loyihalash asoslari

Oltin ajratish fabrikalarining oqava suvlarini tozalash

Siljish, sof siljish, undagi guk qonuni

Metall va uning qotishmalarini korroziyadan ximoyalash usullari