Oltin ajratish fabrikalarining oqava suvlarini tozalash - Материаловедение - Рефераты

Oltin ajratish fabrikalarining oqava suvlarini tozalash

Загружено в:

11.11.2022

Скачано:

0

Размер:

24.74609375 KB

Oltin ajratish fabrikalarining oqava suvlarini tozalash Rangli metallar ishlab chiqarish sanoati suvni eng koʻp iste’mol qiladigan sohalardan biri hisoblanadi. Suv boʻtanani tayyorlash uchun, pirometallurgik agregatlarni sovutish uchun, gazlarni tozalashda, choʻkmalarni yuvishda, bug’ olishda koʻp ishlatiladi. Shu sababli suvlar zararli birikmalar, ya’ni metallar, ftor, xlor kabi birikmalar bilan zararlanadi. Suv isroflanishini oldini olish uchun ularni qayta-qayta ishlatish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda zavod sharoitida aylanuvchi suv tizimi ishlab chiqilgan. Masalan: Quyultirishdan soʻng olingan suvqayta ishlatish uchun tegirmonga beriladi. Chiqindi suvlar tarkibida bir qancha qimmatbaho foydali komponentlar: rux, kadmiy, molibden, reniy va boshqa metallar boʻlib, ular ham suv bilan birga yoʻqoladi. Hozirgi vaqtda aylanma suv miqdori 68%ni tashkil qiladi. Dunyoda 130 ta sanoat ishlab chiqarish korxonasidan 62tasi aylanma suvdan foydalanib, uning miqdori 97%ni tahshkil qiladi, 22 tasi esa butunlay oʻzidan chiqindi suv chiqarmaydi. Chiqindi suvlarni zararsizlantirishda « Suvni turli zararli chiqindi suvlardan saqlash qoidalari» ga amal qilish lozim boʻlib, suvdagi zararli moddalarning ruxsat etilgan konsentratsiyasi mavjud (PDK) ligi tufayli, undan oshirmaslik talab qilinadi. Chiqindi suvlardagi zararli komponentlar miqdori oltin saralash fabrikalari (OSF) da qoʻllananiladigan texnologik sxemaga bog’liq boʻlib, rudalar tarkibiga va jarayonlar turiga boʻg’liqdir. Koʻp hollarda bu koʻrsatgichlar koʻtarilib ketadi. Masalan, chiqindi suvlardagi sianid va rodanid ionlarning konsentratsiyasi (SN - va SNS - ) 200-500, rux 100-200, margumush 20-40, mis 40-50 mg/l ni tashkil qiladi. Shu sababdan chiqindilar chiqindixonaga tashlanishidan oldin zararsizlantiriladi. Chiqindi suvlarni zararsizlantirishning turli usullari mavjud. Koʻpchilik xorijiy zavodlarda chiqindi suvlar sianidning gaz holidagi kuchli kislotaga oʻtkazilishi bilan kechadi. Buning uchun suvlar nordon sulfat kislota bilan yoki oltingugurt bilan pH 2,8-3,5 muhitda qayta ishlanadi. Sinil

kislotasi bug’lari ushlab qolinadi va vertikal kolonnalarda ishqor bilan qayta ishlanadi. Olingan sianli eritma jarayonga qaytariladi. Jarayonning afzalligi sianidning ma’lum qismini qayta tiklash imkoni mavjudligidadir. Kamchiligi esa rodanid va sianidlarning eritmani toʻliq zararsizlantirmasligi. Shu sababdan qoʻshimcha tozalash usullarini qoʻllashga toʻgri keladi. Ba’zi oltin ajratish fabrikalarida oqava suvlarni tozalashda temir sulfat tuzlari qoʻllaniladi. Bu usul eritmadagi SN - ionlarini zaharli boʻlmagan Fe(SN) 6 4- ionlariga yoki suvda erimaydigan oddiy Fe(SN) 2 shakliga oʻtkazishga asoslangan. Fe(SN) 6 4- + O 2 + 2H 2 O = Fe(SN) 6 3- +4OH - Ammo ular asta-sekin zaharli sinil kislotasini hosil boʻlishiga olib keladi, bu esa jarayonning asosiy kamchiligi hisoblanadi: 4Fe(SN) 6 3- + 2H 2 O = 4Fe(OH) 3 + 12HCN + 12SN Shu sababdan bu usulning qoʻllanilishi cheklangan. Eng samarali usullardan biri chiqindi suvlardagi sianid tuzlarini natriy gipoxlarati Na О S1, kalsiy gipoxlorati S а ( О S1) 2 va xlorli ohak S аО S1 2 bilan oksidlab zararsizlantirishdir. Natijada oddiy va kompleks sianid va rodanid birikmalari zaharsiz birikma CNO - shaklida oksidlanadi: CN - +OCl - = CNO - + Cl - Cu(CN) 2- 3 + 7OCl - + 2OH - + H 2 O = 6CNO - + 7Cl - + 2Cu(OH) 2 CNS - + 4OCl - + 2OH - = CNO - + 4Cl - + SO 4 2- + H 2 O Hosil boʻlgan sianat gidrolizga uchraydi: CNO - + 2H 2 O = NH 4 + + CO 3 2- Shuning bilan birga flotoreagentlar ham zararsizlanadi. Bu usul amaliyotda keng qoʻllaniladi. Zarasizlantiruvchi vosita sifatida koʻp hollarda arzon hisoblangan xlorli ohak qoʻllaniladi, u xlor tuzi va xlorid kislotasi aralashmasi hisoblanadi. Zararsizlantirish jarayonini nafaqat eritmaga nisbatan balki, boʻtanada ham olib borish mumkin, ammo ikkinchi holatda reagent О Sl - ionlari sarfi boʻtanadagi sulfidlar bilan ta’sirlashish hisobiga ortiqcha sarf boʻlishiga olib keladi. Sianli birikmalarni oksidlash uchun xlor ham qoʻllanilishi mimkin. Uning ta’siri xuddi gipoxlorat va xlorli ohak kabidir:

CN - + Cl 2 = CNCl + Cl - 1 - jadval Suv havzalarida ba’zibir zararli komponentlarning ruxsat etilgan konsentratsiyasi (PDK), mg/l № Birikma nomlari Ichimlik suvida Baliqchilik suvlarida 1 Sianidlar 0,1 0,05 2 Rodanidlar 0,1 - 3 Temir 0,5 0,05 4 Rux 1,0 0,01 5 Mis 1,0 0,01 6 Nikel 0,1 0,01 7 Kobalt 1,0 0,01 8 Qoʻrg’oshin 0,1 0,1 9 Mishyak 0,05 0,01 10 Simob 0,005 0,001 11 Xlor - - 12 Tiomochevina 0,03 - 13 Butil ksantogenat 0,001 0,03 14 Qayrag’och yog’i - 0,1 Amaliyotda xlorni qoʻllash zararsizlantirish uchun emas, balki xlorli ohak olish uchundir. Xlorli ohak olish uchun gaz holidagi xlor ohaktosh bilan qayta ishlanadi: Ca(OH) 2 + Cl 2 = CaOCl 2 +H 2 O Yaxshi zararsizlantiruvchilardan biri ozondir. Chiqindi suvlarni ozonlash jarayoni oddiy va kompleks sianid va rodanidlarni, flotoreagentlarni toʻliq oksidlash imkonini beradi. Jarayonning gipoxloratlarga qaraganda afzalligi oʻzidan

keyin suvlarni qaytaruvchilar bilan ifloslanmasligidir. Hozirgi vaqtda ozon hosil qiluvchi ozonatorlarning rivojlanmaganligi va koʻp elektr energiya sarf qilishi usulni qoʻllanilishini cheklaydi. Undan tashqari hozirgi vaqtda oqava suvlarini tozalashda biologik (bakteriologik) usuldan keng foydalanilmoqda. Biokimyoviy usulda oqava suvlarni tozalash ayrim turdagi mikroorganizmlarning hayot faoliyati jarayonida organik birikmalarni eritish va ammiak, vodorodsulfid, nitritlar va ularni oksidlash bilan bog’liq.Biokimyoviy usulda oqava suvlarni tozalashni bir vaqtda turli tezlikda kechayotgan shartli ikkita bosqichga ajratish mumkin: mikroorganizm tanasi yuzasiga oqava suvdagi mayin disspers va eriydigan organik va noorganik moddalarning adsorbsiyalanishi va kechayotgan biokimyoviy jarayonlar (oksidlanish va qaytarilish) hisobiga mikroorganizmning hujayrasi ichida adsorbsiyalangan moddalarning parchalanishi sodir boʻladi. Bu ikki bosqich ham aerob va anaerob sharoitida ham sodir boʻlishi mumkin. Boyitish fabrikalarining sanoat oqava suvlarini biokimyoviy tozalash sutkalik va yillik hajmi katta boʻlganida uni tozalash texnik jihatdan amalga oshirish tabiiy oksidlovchi suv havzalarida amalga oshirish mumkin, chunki bu yerda suv saqlanganda mikroorganizmlar ta’sirida tabiiy tozalanish jaryoni ketadi. Oksidlovchi suv havzalarida mikrosko’pik mayda oʻsimliklar dunyosi juda xilma - xil. Ochiq suv havzalarida biologik oksidlash jarayoni koʻplab turli xildagi bakteriyalarning birgalikdagi ta’siri orqali kechadi. Bu havzalardagi bakteriyalar miqdori oqava suv tarkibidagi organik va noorganik moddalar turiga bog’liq boʻlib, 1 g quruq biomassa tarkibida 106 dan 1014 gacha hujayra boʻlishi mumkin. Bu bakterialar turi 5 - 10 dan hatto 100 tagacha yetishi mumkin. Suv tozalash inshootlariga ularning ishlash sharoitiga qarab geterotrof va auvtotrof mikroorganizmlar joylashtiriladi. Suv tubi choʻkindi qatlamidan ajratib olingan mikroorganizmlar asosan Bacterium liguefaciens, Bacterium album, Pseudomonas fluorescens va Bacillus brevis turiga mansub boʻladi. Balchiq (il) tarkibidagi 50 - 80% bakterialar Pseudomonas turiga mansub boʻlib, ular 20 turdan ortiq organik moddalarni oksidlash hususiyatiga ega.

Bakterium mikroorganizmlari oqava suvdagi neft mahsulotlari va fenollarni yaxshi oʻzlashtiradi. Uglevodlar, fenollar va spirtlar Bacillus mikroorganizm turi ishtirokida oksidlanadi. Balchiqda oltingugurtni oʻzlashtiruvchi bakteriyalardan Thiobacterium va Thiotrix sulfitlarni giposulfidlarni va vodorodsulfidni oksidlash xususiyatiga ega bakteriyalar mavjud. MDH davlatlaridagi boyitish fabrikalarining chiqindixonalaridagi suvning tarkibini tatqiqot qilish shuni koʻrsatdiki, T. Ferrooxidans bakteriyasining mavjudligi birinchi navbatda chiqindixonalarning muhitini belgilaydi. Tindirgichlardagi suvda yoz mavsumida T.thioparus va T.denitrificans miqdori 100 marotabagacha oshib 100 h/ml ga yetishi oksidlanish jarayonining jadallashganidan darak beradi. Choʻkish jarayonlarida muhitning kislorodga toʻyinishi katta ahamiyatga ega. Anaerob zonasida organik moddalarni mikrobiologik parchalanish natijasida quyi molekulyar spirtlar, efirlar va boshqa oraliq mahsulotlar bilan almashinish natijasida og’ir metallar ionlari bilan eruvchan komplekslar hosil qiladi. Anaerob sharoitida bu vaqtda mis choʻkmaydi, balki eruvchan birikma holatida mikroorganizmlar metabolizmi mahsulotlari bilan eritmada yig’iladi. Koʻplab boyitish fabrikalarida flotoreagent sifatida NaCN, KCN tuzlari mis va ruxni tazyiqlovchisi sifatida ishlatiladi. Odatda boyitish fabriksi oqava suvlarida sianid tuzlarining ishlatilish sababli mis - rux sianidlar komplekslari, ayrim hollarda esa erkin sianidlar mavjud boʻladi. Shuning uchun ham bu oqava suvlarni tozalashda metallardan va sianidlardan tozalash imkoniyatlari koʻriladi. Sionidlar miqdori 10 - 11 ml/l, oshishi belgilangan me’yoriy miqdordan (“PDK”) yuqoriligini koʻrsatadi. Hozirda oqava suvlarni sianidlardan tozalashning mikroorganizmlar ishtirokida amalga oshirilishi keng yoʻlga qoʻyilgan. Bunda 23 dan ortiq Pseudomonas fluorescens Bact album, Bacillus brevis, Bact. Lique faciens kabi faol shtamlari ishlatiladi. Bu mikroorganizmlarning hayot faoliyatida organik uglerodning va azotning boʻlishi zaruriy shart sharot sanaladi. Mikroorganizmlarning sianidlarni parchalanishidagi biokimyoviy jarayonlar – azotning sianid ionini ammoniygacha

oʻzgartiradi. Muhitda boshqa yengil oʻzlashtiriluvchi azot manbasining borligi mikrobiologik sianidlar parchalanishining tormozlaydi, bunda organik uglerodning borligi zaruriy shartdir. Bu jarayondagi eng yaxshi koʻrsatkichlar oziqa sifatida saxarozalar va natriy atsetat tuzlari ishlatilganda kuzatiladi. Sianidlarning mikrobiologik parchalanish quydagi reaksiyalar shaklida sodir boʻladi: 2CN - + O 2 mikroorganizmlar 2CNO 2CNO - + 2H 2 O gidroliz NH 4 + + CO 3 2 - Hozirgi vaqtda xrom biriktiruvchi oqava suvlarni biologik tozalash usullari yaratilgan. Bu usullarning asosida havo kislorodi yoʻq boʻlgan zonada maxsus mikroorganizmlar mikroflorasi ta’sirida Cr 6+ gacha qaytarilish jarayoni yotadi.

Nazorat savollari: 1. Sanoat miqyosidagi oqava suvlar qanday hosil boʻladi? 2. Chiqindi suvlarni tozalashni qanaqa usullarni bilasiz? 3. Bakteriyalar yordamida chiqindi suvlarni tozalash nimaga asoslangan? 4. Tindirgichlardagi suvda yoz mavsumida T.thioparus va T.denitrificans miqdori necha marotabagacha oshadi? 5. Balchiq (il) tarkibidagi 50 - 80% bakteriyalar qaysi turiga mansub? 6. Quruq biomassa tarkibida nechidan 1014 nechigacha hujayra boʻlishi mumkin. 7. Hozirgi vaqtda xrom biriktiruvchi oqava suvlarni qanday tozalash usullari yaratilgan. 8. Zararsizlantirishning eng samarali usullardan biri qanday?

Похожие

Oltin va kumushni affinajlash

Sianli eritmalardan oltinni sorbsiya usulida ajratish

Sianli eritmаlаrdаn sigmеntаtsiya usulidа choʻkindi nоdir mеtаllаrini аjrаtish

Flotatsiya jarayoni

Zichlab suyuqlikda eritish - sian аmаliyoti. sianlаsh usullаri