Метрология ва техник ўлчаш - Материаловедение - Рефераты

Метрология ва техник ўлчаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Метрология ва техник ўлчаш Р ежа : 1. Метрология тўғрисида умумий тушунча. 2. Ўлчаш усуллари, ўлчаш воситалари ва уларнинг метрологик кўрсаткичлари. 3. Ўлчаш воситаларининг турлари. 4. Ўлчаш воситасини танлаш.

Таянч сўзлар ва иборалар: Метрология; ўлчаш; техник ўлчаш усули; бевосита; билвосита; абсолют; нисбий; контактли ва контаксиз; дифференгиал ва комплекс; метрологик кўрсаткичлар; ўлчаш хатолиги; ўлчаш аниқлиги; сезгирлик; ўлчаш озалиги; штрихли ва тугал ўлчов асбоблари; колибрлар; универсал ва махсус ўлчаш воситалари; М етрология - ўлчашлар, услуб ва уларни бирлигини таъминлаш воситалари ва талаб этилган аниқликларга эришиш усуллари хақидаги фандир. Метрологиянинг асосий вазифаларига физикавий катталик бирликларини ўрнатиш, ўлчаш воситалари ва текширишнинг назарияси ва услубларини ишлаб чиқиш, ўлчашларнинг ягоналигини таъминлаш, асбобсозлик саноатини кузатиш ва ўлчаш воситаларини эксплуатация қилиш, хатоликларни бахолаш услубларини ишлаб чиқишлар киради. Техникавий ўлчашлар деб машинасозликдаги детал ва махсулотларни ўлчамларини ўлчаш тушунилади. Ўлчаш - бу махсус техник воситалар ёрдамида физикавий катталикни қийматини топишдир. Ўлчаш усуллари Ўлчамларни маълум қийматларини, асбобларни конструкгияларини, ўлчаш шартлари, ўлчамларни қидирилаётган қийматларини топиш усулларига қараб қуйидаги услубларига бўлинади: - бевосита ва билвосита; - абсолют ва нисбий; - контактли ва контактсиз; - дифференгиал ва комплекс. Бевосита усул - бунда ўлчанаётган қийматнинг катталиги бевосита ўлчаш асбобининг кўрсаткичи бўйича аниқланади (вал диаметрини, втулкани тешигини ўлчаш ва бошқалар).

Билвосита усул - бунда изланган миқдор у билан маълум боғланишда бўлган бошқа бир миқдорни ўлчаш йўли билан топилади (деталнинг конуссимонлигини, айлананинг юзасини топиш ва бошқалар). Абсолют усул - ўлчанаётган миқдорни ўлчаш асбобининг кўрсаткичларига қараб бевосита тўла ҳосил қилишдан иборат (вал диаметрини штангенциркул, микрометрда ўлчаш ва бошқалар). Нисбий усул - бунда ўлчанаётган миқдор ўлчамининг белгиланган ўлчамдан ёки намунанинг маълум ўлчамидан фарки аниқланади (тешикни индикаторли нутромерда аниқлаш). Контактли усул - бу ўлчашда ўлчанадиган буюм ва ўлчаш асбобининг сирти бир - бирига тегади (штангенциркул, микрометр, нутрометрда улчаш). Контактсиз усул - бундай ўлчаганда ўлчанаётган буюм ва ўлчаш асбобининг сирти бир-бирига тегмайди (микроскоп, оптиметр ва бошқалар). Дифференциал усул - детални ҳар бир элементини алоҳида текширишдан иборат (резкбанинг ташки, ички, ўрта диаметрлари, профил бурчаги, қадами). Комплекс усул - бунда махсус асбоблар, калибрлар қўлланилиб, детални яроқлиги тўғрисидаги хулосани барча ёки бир неча кўрсаткичлари бўйича берилади. Ўлчаш воситаларининг метрологик кўрсаткичлари Деталларни тайёрлашдаги берилган аниқликларига боғлиқ ҳолда ўлчаш воситаларини танлашда уларни метрологик кўрсаткичлари ҳисобга олинади. Шкала бўлимининг киймати - шкаладаги икки қўшни белгиларга мос келувчи қийматлар катталигининг фарқи, яъни асбобнинг стрелкаси шкаланинг бир бўлимига сурилгандаги ўлчам қийматининг ўзгаришидир. (Штангенгиркулда шкала бўлимининг қиймати 0,05 ва 0,1 мм, микрометрда эса - 0,01 мм).

Ўлчаш асбобининг ўлчаш чегаралари (шкала бўйича ўлчаш чегаралари) - ўлчамнинг шкала ёрдамида бевосита ўлчаш мумкин бўлган энг катта ва энг кичик қийматлардир (штангенциркулда шкала бўйича ўлчаш чегараси 0 ... 125, 0 ... 250 мм, микрометрда эса - 0 ... 25,. 25 ... 50 мм). Ўлчаш зўриқиши - ўлчанадиган буюм ва ўлчаш асбоби сиртларининг ёндашида ўлчаш асбобида юз берадиган зўриқишдир. Ўлчашдаги хатолик - ўлчаш йўли билан топилган қийматнинг ўлчанаётган қийматнинг хақиқий катталигидан фарқи. Ўлчаш воситаларининг турлари Техникавий улчашлар сохасидаги барча ўлчаш воситалари гурухларга бўлинади: 1. Чизиқли ва бурчак катталикларининг ўлчовлари. Ўлчов - талаб этилган аниқликдаги ўлчам катталигини ҳосил қилиш учун мўлжалланган ўлчаш воситасидир. Ўлчовлар конструктив белгилари бўйича штрихли ва тугал хилларига бўлинади. Штрихли - линейка, метрлар ва рулеткалар. Тугалларига тўпламлардан иборат текис параллел тугал ўлчов узунликлари киради. Тугал ўлчов узунликлари машинасозликдаги ўлчов бирлигини сақловчи асосий воситадир. Улар ёрдамида турли асбобларни текширилади. 2. Калибрлар. Калибрлар деб ўлчамларни техниикавий шартларга, сиртларни ва ўқларни шакл ва жойлашишдан четга чиқишларини қиёслаш учун хизмат қиладиган текшириш воситасига айтилади. 3. Универсал улчаш воситалари. Универсал воситалар ҳар ҳил геометрик кўрсаткичларни ўлчаш учун ишлатилади. Буларга штангенгиркуллар, штанген чуқур ўлчагичлар, микрометрлар, ўлчаш каллаклари, индикаторлар, индикаторли нутрометрлар ваа бошқалар киради.

4. Махсус улчаш воситалари. Махсус ўлчаш воситалари маълум турдаги кўрсаткичларни Цилиндрсимон резкбанинг аниқлигини текшириш - резбали калибрларда ва қопқоқларда, шпонкали ва шлигали бирикмаларнинг ўлчамларини текшириш (ариқчанинг эни ва чуқурлиги - махсус калибрларда - пластинкаларда), тишли ғилдиракни текшириш - қадам ўлчагичда, нормал ўлчагичда, ғадир- будурликни текшириш - микроскоп МИС-11, профилометрларда амалга оширилади. Ўлчаш воситасини танлаш Буюмларни текшириш учун ўлчаш воситаларини танлашда метрологик (бўлимлар қиймати, ўлчашдаги хатолик ва хакозолар), эксплуатацион ва иқтисодий кўрсатткичлар ҳисобга олинади. Ўлчаш воситасини танлашда ўлчашнинг рухсат этилган хатолигини бахолаш зарур ҳамда қабул қилиш чегараларининг жойлашиши аниқланади. Ўлчашдаги рухсат этилган хатолик  деталнинг тайёрлаш қуйимига боғлиқ. Квалитетлардаги  , мкм да жадвал Номинал диаметрлар, мм 5 6 7 8 9 10 11 12 3 дан 6 гача 6 дан 10 гача 10 дан 18 гача 18 дан 30 1,6 2 2, 8 3 2 2 3 4 5 3 4 5 6 7 4 5 7 8 10 8 9 1 0 1 1 0 12 1 4 16 18 30 30 40 3 0 30 4 0

гача 30 дан 50 гача ва хоказо 4 2 1 6 1 8 2 0 5 0 5 0 Ўлчаш воситаси ўлчанадиган ўлчамга, тайёрлаш қуйими ва ўлчашда рухсат этилган хатоликларга боғлиқ холда жадвалдан танланади. Муайян (аник) ўлчаш воситасини танлашда шу шароит учун зарур ўлчаш аниқлигини таъминловчи, ҳисобда бор, тузилиши жиҳатдан соддалигига қараб олинади.

Похожие

Техник моделлага ва конструкциялаш дарсларини ташкил қилиш методлари

Қўймачиликни махсус усуллари. Қўймачиликда техник назорат

Стандартлаш ва стандартлар

Резьбали бирикмаларга тегишли допусклар ва уларни контроль қилиш

Кескичларни ўтмасланиш мезонлари (критериялари)