Техник меъёрлаш асослари - Машиностроение - Рефераты

Техник меъёрлаш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.71484375 KB

Т ехник меъёрлаш асослари Режа: 1. Техник асосланган вақт меъёри тўғрисида тушунча ва уни аниқлаш усуллари. 2. Механик ишлов бериш учун сарфланган вақт меъёрининг таркиби. 3. Ишчининг малакасини аниқлаш 4. Механик ишлов бериш технологик жараёнларини лойиҳалаш учун дастлабки маълумотлар.

Техник асосланган вақт меъёри тўғрисида тушунча ва уни аниқлаш усуллари. Техник меъёрлаш деганда маълум бир ишни бажариш учун сарфланган вақт меъёрини аниқлаш тушинилади. Вақт меъёрини тўғри белгилаш ишлаб чиқариш учун муҳим аҳамиятга эга. Ишни бажариш учун сарфланган вақт бирлиги технологик жараённи қандай даражада такомиллашганлигини кўрсатувчи асосий омиллардан биридир. Вақт меъёрини техник ҳисоблар ва таҳлиллар асосида дастгоҳларни, кесувчи асбобларни имкониятларидан тўлиқ фойдаланишни, ишлов берилаётган деталга қўйилган техникавий шартларни инобатга олиб аниқланади. Машинасозликда вақт меъёри белгилаш металл кесиш дастгоҳларида бажариладиган алоҳида амал учун сарфланган вақтни ёки вақт бирлиги ичида тайёрланадиган деталлар миқдорини аниқлаш демакдир. Шундай қилиб техник асосланган вақт меъёри деганда маълум бир ташкилий-техникавий шароитларда ишлаб чиқариш воситаларидан илғор усуллар ёрдамида унумли фойдаланиб технологик жараён амалсини бажариш учун сарфланган вақт тушинилади. Вақт меъёрини ўрнатишда қуйидаги шартларни инобатга олиш зарур: 1. Иш маълум тоифали ишчи томонидан бажарилиши зарур; 2. Ушбу ишни бажариш учун энг унумдор мослама ва асбоблар қўлланилиши зарур; 3. Оптимал кесиш маъромлари танланиши керак, кўп кескичли дастгоҳлар ва шу каби юқори унумдорликка эга усуллардан фойдаланиш зарур; 4. Механик ишлов бериш учун қўйимлар миқдори тўғри белгиланиши керак; 5. Вақт меъёрига дастгоҳ ишлаб турган пайтда қўлда бажариладиган ишлар киритилмаслиги керак; 6. Вақт меъёрига нуқсонли деталларни тўғрилашга ва уларни ўрнига бошқасини тайёрлаш учун сарфланган вақт киритилмайди;

7. Ишни тўғри ташкил қилиш мақсадида иш ўрнига чизмалар, материаллар, мосламалар, кесувчи ва бошқа асбоб-ускуналар аввалдан келтириб қўйилиши зарур; 8. Кесувчи асбобларни чарҳлаш марказлашган бўлиши зарур; Чарҳланган кесувчи асбобни иш ўрнига тайёр ҳолда узатилади; 9. Вақт меъёрига ҳал қилинмаган ташкилий масалалар бўйича тўхташлар учун ва бошқа кўринишдаги узилишлар учун сарфланган вақт кирмайди; 10. Вақт меъёри нормал иш шароитидан келиб чиққан ҳолда белгиланиши зарур. Техникавий вақт меъёри ишчининг иш ҳақини белгилашда ва маҳсулотни таннархини калкуляция тузилишда асосий омиллардан бири. Вақт меъёрини аниқлаш усуллари. Техник вақт меъёрини аниқлаш алоҳида амални бажаришни таҳлил қилиб, ҳар бир иш учун сарфланган вақтни ҳисоблаш асосида олиб брилади. Бу усул ҳисобий аналитик усул деб юритилади. Техник вақт меъёрини ҳисоблаш усули ишлаб-чиқариш характерига боғлиқ бўлади. Ялпи ишлаб-чиқариш шароитида вақт меъёрини аниқлашда ҳар бир ҳатти-харакат инобатга олинса, серияли ишлаб-чиқармш шароитида хатти-ҳаракатлар гуруҳи инобатга олинган ҳолда ҳисоб олиб борилади. Донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида намунавий технологик жараёнлар ва амаллар билан таққослаш йўли билан аниқланади. Бу усулларга кўра, қўлда бажариладиган харакатлар ва харакатлар гуруҳи учун сарфланган вақт хронометраж асосида ишлаб чиқарилган вақт меъёрига (меъёрлаш бўйича жадвалларда келтирилган) кўра аниқланади. Бу ҳолда харакатларни бажариш унумли кетма-кетлик асосида бўлиб асосий вақт давомида айрим харакатларни бажарилиши назарда тутилади. Асосий вақт (асосий-технологик ёки машина вақт) тенгламалар асосида назарий ҳисобланади. Бу тенгламалар (формулалар) дастгоҳнинг кинематик схемасига кўра кесиш маъромларини инобатга олиб тузилган.

Хронометраж усул. Бу усулда вақтни меъёрловчи ходим (нормировшик) бажариладиган ишлар билан тўлиқ танишиб чиқади. Амални бажариш учун ҳарактлар гуруҳини тузади. Илғор ишчи томонидан бажариладиган харакатлар учун сарфланган вақт ҳам ўлчанади. Ҳар бир харакатлар гуруҳи учун сарфланган вақт 10-100 марта такроран ўлчанади ва ўртача миқдори қабул қилинади. натижада бир дона детал тайёрлаш учун сарфланган вақт аниқланади. Шу вақтга кўра ишчининг иш хақи бажарилган ишига қараб ва рағбатлантиришни ҳисобга олиб тайинланади. Агарда ушбу ишни бажарувчи ишчиларни кўп қисми вақт меъёрини 120 % бажарса, у ҳолда вақт меъёри қайта кўриб чиқилади. Худди шу усулда бажарилган ишлар ёзиб борилса ва сарфланган вақт аниқланса, бу усулни иш жойини суратга олиш усули деб ҳам юритилади. Механик ишлов бериш учун сарфланган вақт меъёрининг таркиби. Бир дона детал тайёрлаш учун сарфланган донавий вақтнинг таркиби қуйидагича бўлади: а) асосий ёки технологик вақт; б) ёрдамчи вақт; в) иш жойига хизмат кўрсатиш учун сарфланган вақт. Агарда вақт сарфи битта детал учун аниқланса, у донавий вақт деб юритилади. Бундан ташқари, тайёрлаш вақти ҳам мавжуд бўлиб, у битта партиядаги деталлар учун ҳисобланади. Бу вақтнинг миқдори партиядаги деталлар сонига боғлиқ бўлмайди. Шундай қилиб, донавий - калкуляция вақти асосий ва тайёрлаш вақтларини йиғиндисига тенг бўлади. Асосий (технологик) вақт бу бевосита металлни кесиб ишлаш учун сарфланган вақт бўлиб маълум бир металл қатламини олиб ташлаш билан боғлиқдир.

Ёрдамчи вақт қуйидагиларни ўз ичига олади: а) дастгоҳни бошқариш учун сарфланган вақт, бу дастгоҳни юргизиш, тўхтатиш, тезлик ва узатишлар миқдорини ўзгартириш ва ҳ.к.; б) кесувчи асбобни ёрдамчи юриши; в) хомашёни мосламага ўрнатиш, маҳкамлаш, ишлов берилгандан сўнг олиб қўйиш, худди шунингдек, кесувчи асбобни ва мосламани дастгоҳга ўрнатиш ва олиб қўйиш; г) Деталнинг ўлчамларини назорат қилиш: ўлчов асбобини олиш, ўлчаш, жойига қўйиш. Ёрдамчи вақт қўлда, машина ва механизмлар ёрдамида бажарилиши мумкин. Иш жойига хизмат кўрсатиш техник ва ташкилий хизмат кўрсатишларга бўлинади. Иш жойига техник хизмат кўрсатишга қуйидагилар киради: а) дастгоҳни созлаш ва мослаш; б) ўтмаслашга кесувчи асбобни алмаштириш; в) кесувчи асбобни тўғрилаш (олмос ёрдамида); г) қириндидан (иш жараёнида) тозалаш. Иш жойига ташкилий хизмат кўрсатишга қуйидагилар киради: а) иш сменасини бошланишида ва якунида кесувчи асбобларни саранжомлаш; б) дастгоҳни мойлаш ва тозалаш; в) дастгоҳни кўздан кечириш ва синаб кўриш. Иш жойига хизмат кўрсатиш вақти асосий технологик вақтга боғлиқ бўлади. Шунинг учун ушбу вақтни миқдорини асосий ва ёрдамчи вақтлар йиғиндиси оператив вақтга нисбатан фоизларда аниқланади (кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш) ва 3-5 % атрофида бўлади. Танаффуслар, дам олиш ва ишчининг жисмоний эҳтиёжларини қондириш учун сарфланган вақт. Бу вақт ишлаб-чиқариш ва дастгоҳ хусусиятларидан келиб чиқиб аниқланди. Оғир ва ишни тез толиқтирувчи

ишларда танаффуслар ва дам олиш учун вақт кўзда тутилади. Ишчининг жисмоний эҳтиёжни қондириш учун сарфланган вақт оператив вақтга нисбатан фоизларда аниқланиб 2-3% ни ташкил этади. Тайёрлаш вақти. Бу вақт сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади ва янги партия деталларни чизмасини, технологик жараённи ўрганиш учун ажратилади. Бундан ташқари, дастгоҳни созлаб, мослама ва кесувчи асбобларни алмаштириш ишдан сўнг эса (партия деталларига ишлов берилгандан сўнг) уларни яна қайта алмаштириш каби ишлар ҳам шу вақт доирасига киради. Юқоридагиларни инобатга олиб донавий вақт қуйидагича кўринишда бўлади:tд= tа+tёр+tхиз +tж , мин, (6.1) бу ерда: t а - асосий вақт, мин; t ёр - ёрдамчи вақт, мин; t хиз - иш жойига хизмат кўрсатиш вақти, мин; t ж - ишчининг жисмоний эҳтиёжини қондириш учун сарфланган вақт, мин. Донавий-калкуляция вақт эса: tд−к= tа+tёр+tхиз +tж+tтай n , мин, (6.2) бу ерда: t тай - тайёрлаш вақти, мин; n - партиядаги деталлар сони. Ишчининг малакасини аниқлаш Вақт меъёрларини аниқлашда ишчининг малакаси ҳам белгиланади. Ишчининг малакасини белгилашда ишлаб чиқариш тармоғидага биноан малакавий-тариф маълумотларига асосланилади. Ишни бажариш учун қанча бой тажриба ва билим талаб қилинса ишчининг малакаси шунча юқори бўлади. Донали ишлаб чиқаришда дастгоҳни созлаш, кесувчи асбобни ўрнатиш, ўлчов асбобларидан фойдаланиш талаб этилганлиги сабабли юқори малакали ишчи ишлайди. Ялпи ишлаб чиқариш шароитида аксарият ишлар механизациялаштирилган ва автоматлаштирилганлиги сабабли ҳамда

дастгоҳни ва кесувчи асбобни созловчи ишчи томонидан созланиши, юқори малакали ишни талаб этилмайди. Ишчиларга иш хаққи белгилашда биринчи тоифа асос қилиб олинади. Қолган тоифалар бўйича иш хаққи белгилашда биринчи тоифага миқдорини тариф коэффициентига кўпайтирилади. Механик ишлов бериш технологик жараёнлари ишлаб чиқаришни унумли ташкил қилган ҳолда металл кесиш дастгоҳлари, кесувчи асбоблар, мосламаларнинг технологик имкониятлари тўла фойдаланилиб, кам меҳнат ва вақт сарфлаб маҳсулотни минимал таннархда тайёрлашга қаратилган бўлиши керак. Механик ишлов бериш технологик жараёнларини лойиҳалаш учун дастлабки маълумотлар. Механик ишлов бериш технологик жараёнларини лойиҳалаш учун ҳар бир Деталнинг йиллик ишлаб-чиқариш дастури асос бўлади. Худди шунингдек, Деталнингнг ишчи чизмаси, унинг тайёрлаш бўйича техник шартлари ҳам технологик жараён лойиҳалаш учун дастлабки маълумот бўлиб хизмат қилади. Деталнингнг ишчи чизмасида қуйидаги маълумотлар бўлиши керак: а) хомашё тури; б) хомашё материали ва маркаси; в) ишлов бериладиган юзалар; г) тозалиги тўғрисида маълумот (шартли белгилар ёрдамида); д) ишлов бериш аниқлиги ва қўйимлар майдони; е) термик ишлов бериш тури.

Механик ишлов бериш технологик жараёнларни лойиҳалашда қуйидаги асосий масалалар ҳал этилади: а) технологик жараённи бажариш учун ишлаб-чиқариш тури ва ишни ташкил қилиш шакли белгиланади; б) партиядаги деталлар сони аниқланади ва ишлаб-чиқариш такти ўрнатилади; в) хомашё тури ва уни олиш усули ва ўлчамлари аниқланади. г) детал юзаларига механик ишлов бериш кетма-кетлиги, режаси тузилади. д) металл кесиш дастгоҳи, кесувчи асбоб ва мосламаларнинг тури техник кўрсаткичлари аниқланиб, белгиланган ишни бажариш учун уларни сони топилади; е) ишлов бериладиган юзаларни ўлчамлари ҳисобланади (қўйим миқдори ҳисобланади); ж) кесиш маъромлари ҳисобланади; з) амални бажариш учун сарфланган вақт меъёрлари белгиланади; и) ишчининг малакаси аниқланади; к) лойиҳаланган технологик жараёни техник-иқтисодий кўрсаткичлари аниқланади; л) технолгик жараёнинг хужжатлари расмийлаштирилади. Кўриб чиқилган масалаларнинг аксарият қисмини биз аввалги мавзулардан ўргандик. Шунинг учун уларни айримлари устида тўхтаб ўтамиз. Механик ишлов бериш режаси. Машина деталлари юзаларига механик ишлов бериш режаси уларни тайёрлашнинг энг маъқул вариантини тузишдан иборат. Режа механик ишлов беришни ҳар-бир қисмини ўзида мужассамлаштириши зарур: амаллар кетма- кетлиги, уларнинг таркиби ва бажариш тартиби.

Механик ишлов бериш режасини тузишда қуйидагиларга эътибор бериш зарур: 1) биринчи навбатда Деталнинг шундай юзаларига ишлов бериш керакки қайсики улар бошқа амалларда ўрнатиш базаси бўлиб хизмат қилади; 2) кейинги навбатда энг катта металл қатлами олиб ташланишини зарур бўлган қатламли юзаларга ишлов берилади, чунки шу ҳолда хомашёдаги мавжуд ички нуқсонлар аниқланади; 3) механик ишлов беришнинг мураккаблиги ёки материални хусусиятига боғлиқ равишда нуқсон кутилаётган операцилар бажарилади; 4) кейинчалик бажариладиган амаллар талаб этилаётган аниқлик ва юза тозалигига боғлиқ равишда олиб борилади. Шу нуқтаи назардан, юза қанча аниқ ва тоза бўлса шунча кеч ишлов берилади. Агарда тозалиги юқори юзага аввал ишлов бериб олинса ва бу юза кейинчалик ўрнатиш ёки маҳкамлаш юзаси бўлса у ҳолда юзанинг аниқлиги ва сифати бузилади. 5) энг юқори аниқлик ва юза тозалигига эга бўлган юзаларга ишлов берилади. Агар бундай юзаларга аввал ишлов берилган бўлса яна қайтадан ишлов берилади. 6) қора ва тоза ишлов беришни битта дастгоҳда олиб борилса ишлов бериш аниқлиги пасаяди. Металл кесиш дастгоҳлари, мосламалар, кесувчи ва ўлчовчи асбоблар танлаш. Механик ишлов бериш режаси тузилганда амал қайси дастгоҳда бажарилиши кўрсатилиб ўтилади. Унинг модели ва технологик имкониятлари келтирилади. Худди шунингдек ўлчамлари, қуввати, унумдорлиги, нархи ҳам келтирилади. Дастгоҳларнинг модели асосан ишлаб-чиқариш турига қараб белгиланади. Масалан, донали ишлаб-чиқаришда универсал, ялпи ишлаб-

чиқаришда махсус, автоматлаштирилган, агрегат дастгоҳлардан фойдаланилади. Технологик мосламалар ҳам дастгоҳлар каби иш унумдорлигини та p минлаш мақсадида ишлаб-чиқариш турига қараб танланади. Донали ишлаб-чиқаришда дастгоҳни ўзидаги мосламалардан фойдаланилса ялпи ишлаб-чиқаришда махсус мосламалар қўлланилади. Кесувчи асбоблар ҳам ўз навбатида ишлаб чиқариш дастури ортишига қараб махсуслашиб боради. Бунинг асосий сабаблари билан биз сиз билан аввалги параграфда танишиб чиқдик. Худди шу каби ўлчов асбобларнинг стандартлашган универсал турлари донали ишлаб чиқаришда қўлланса, ялпи ишлаб-чиқаришда махсус чегаравий калибрлар, индикаторли қурилмалар ва мосламалардан фойдаланилади. Кесиш маъромларини аниқлаш. Кесиш маъромларини аниқлашга киришишдан аввал Деталнингнг ишлов бериладиган юзаларининг ўлчамларини ҳисоблаб олиш зарур. Бу ўлчамлардан кесиш тезлиги ва вақт меъёрини ҳисоблашда фойдаланилади. Кесиш маъромларини ҳисоблаш учун дастлабки маълумотлар ролини қуйидагилар бажаради: 1. Ишлов бериладиган детал тўғрисидаги маълумотлар (ишчи чизмаси, ишлов бериш бўйича техник шартлар), хомашё материали, шакли, ўлчамлари, ўлчамнинг қўйимлар майдони, тўғри геометрик шаклдан оғишлар чегараси (оваллилик, конуссимонлик ва ҳ.к.), ишлов берилаётган юза тозалиги ва аниқлиги, юзаларни ўзаро жойлашиш аниқлиги; 2. Хомашё тўғрисидаги маълумот: хомашё тури ва уни олиш усули, қўйимларни миқдори ва тури: юзанинг ҳолати; 3. Металл кесиш дастгоҳининг паспорти.

Юқоридаги маълумотларга асосланган ҳолда кесиш маъромларини ҳисоблаш қуйидаги тартибда олиб борилади: 1. Кесиш чуқурлиги - t танланади, бу катталик қўйимлар ҳисобидан келтирилади. 2. Кесувчи асбоб танлаб олинади. Унинг материали геометрик ва конструктив параметрлари ва стандарти (махсус бўлмаса) кўрсатилади. 3. Суришлар миқдори аниқланади. Суришлар миқдори – S Деталнингнг ўлчамлари, тури ва кесиш чуқурлигига боғлиқ равишда қабул қилинади. узатишлар миқдорининг қабул қилинган катталиги дастгоҳ паспорти билан мослаштирилади, яъни дастгоҳ бўйича кичик ва яқин миқдори қабул қилинади. 4. Кесувчи асбобнинг турғунлик даври танланади. Кесувчи асбобнинг турғунлик даври- Т унинг турига, ўлчамларига ва ишлов бериш характерига боғлиқ бўлади. 5. Кесиш тезлиги аниқланади. Кесиш тезлигини аниқлашда ишлов берилаётган материал, ишлов бериш характери, кесиш чуқурлиги, кесувчи асбобнинг тури, узатишлар миқдори инобатга олинади. Ҳисоблаб топилган ёки жадваллардан қабул қилинган кесиш тезлиги асосида дастгоҳ шпинделининг айланишлар сони топилади. Бу катталик узатишлар миқдори каби дастгоҳ паспорти бўйича мосланади. 6. Кесиш кучининг ташкил этувчиси ёки буровчи моменти аниқланади. 7. Кесиш учун етарли бўлган қувватни аниқланиб, бу қувват дастгоҳнинг Ф.И.К. орқали унинг электродвигатели қуввати билан солиштирилиб кўрилади. Агарда кесиш учун талаб этилган қувват дастгоҳ қувватидан катта бўлса, у ҳолда кесиш чуқурлиги иккига бўлиниб икки ўтишда бажарилади ёки кесиш тезлиги пасайтирилади. Кўриб чиқилган барча ишлар технологик жараён лойиҳалаш учун зарур бўлиб, уларни бажаришда машинасозлик технологияси асосларини чуқур билиш тақозо этилади.

Барча лойиҳалаш ишлари бажарилиб бўлгандан сўнг янги ишлаб- чиқарилган технологик жараённинг техник-иқтисодий кўрсаткичлари аниқланади. Лойиҳаланган технологик жараён стандартлар асосида тузилган карталарда расмийлаштирилади. Бундай карталарга қуйидагилар киради: а) маршрут картаси (ГОСТ 3.1404-71). Бу картада технологик жараённи ташкил этувчи барча амалларни бажариш кетма-кетлиги ва тартиби ифодаланади. Бундан ташқари, дастгоҳ, мослама, кесувчи асбоб ва ўлчов асбоблари тўғрисидаги маълумот мужассамлаштирилади. б) эскизлар картаси (ГОСТ 3.1404-74). Бу картада технологик жараён амалсининг график тасвири акс эттирилади. в) амаллар картаси (ГОСТ 3.1404-71). Бу картада технологик жараён амалси тўла ифодаланган бўлиб, ҳар бир технологик ўтиш, холатлар ифодаланиб, дастгоҳ, кесувчи ёки ёрдамчи асбоблар, ўлчов асбоблари ҳамда кесиш маъромлари тўғрисидаги маълумотлар келтирилади. Ушбу картадан совутиш-мойлаш суюқликлари тўғрисидаги маълумот ҳам кўрсатилади.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дал ь ского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: Вусшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специальная част p ). Киев: Вусшая школа, 1984-272с.

Похожие

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари. Машина ва жихозларнинг техник ҳолатини баҳолаш меъзонлари

Бадиий конструкциялаш асослари

Машиналар ишончлилиги асослари

Валларни ҳисоблаш асослари