Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари. Машина ва жихозларнинг техник ҳолатини баҳолаш меъзонлари - Машиностроение - Рефераты

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари. Машина ва жихозларнинг техник ҳолатини баҳолаш меъзонлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116 KB

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари. Машина ва жихозларнинг техник ҳолатини баҳолаш меъзонлари Режа : 1.Машина ва жиҳозларни баҳолаш меъзонлари. 2.Машиналрнинг бузилиши ва шикастланишининг тасодифий ҳодисалиги, уларнинг содир бўлиш мумкинлигининг объективлиги.

Умумий тушунчалар Мавзуни ёритиш учун асосий калит сў злар 1. Пластик деформацияланиши.2.Емирилиш 3.Чарчаш. 4. Оқувчанлик. 5.Эгилиш. 6.Букилиш. 7.Физик ейилиш. 8.Маънавий эскириш. 9.Конструктив. 10.Ноконструктив. 11.Ишқаланиш. 2.Тур ғ ун. 13.Харакатдаги. 14.Мойсиз. 15. Чегарада. 16. Сую қ ликда. Конструктив элементларга – материал ва шаклидан катъий назар машинани таркибига кирувчи ҳамма тайёрланган деталлар киради. Қишлоқ хўжалик техникасида конструктив элементларга, рамалар, блоклар, прокладкалар, шайбалар ва х,к, деталлар киради. Ноконструктив элементлар – машина ишлашини нормал таъминлаб, ҳамма конструктив элементларни боғловчи деталлар киради. Трактор ва қишлоқ хўжалик машиналарида ноконструктив элементларга йиғиш, созлаш, бўяш мойлаш ва бошқалар киради, Ноконструктив элементлар машина қ ийматини 10 % дан 20 % ни ташкил қилади. Машинанинг яроқлилиги деганда -. машина оптимал хизмат муддат ичида, им к онияти бўйича маълум чегарадан чиқмай ўз функциясини бажариши тушинилади. Ишлаб чиқаришдаги машиналарни яроқликлиги ўлчовсиз қиймат бўлиб вақтга боғлик деб тушунилади, яъни вақт ўтиши билан ишга яроқлиги ўзгара боради. Яроқлилик куйдагича топилади: МАШИНАНИ ТЕХНИК ХОЛАТИНИ БА Ҳ ОЛОВЧИ МЕЗОНИ Конструктив элементлар Ноконструктив элементлар

       s z i i м 1 1бу ерда :   s i 1 - конструктив элементларни ишга яроқлилик йиғиндиси , max дан 0 гача ўзгаради .   я i 1 - ноконструктив элементларни ишга яроклилиги бўйича йиғиндиси , max дан 0 гача ўзгаради ; i - конструктив элементлар номери 1 дан S гача ўзгаради ; j- ноконструктив элементлар номери 1 дан Z гача ўзгаради ; Е - конструктив элементларни яроқлилиги Е j - ноконструктив элементларни яроқлилиги. Машинани конструктив ва технологик томонини баҳолайдиган миқдор кўрсаткичига уни баровар чидамлилик коэффициенти дейилади. Баровар чидамлилик коэффициенти куйдагича топилади: i i i i i i кчб C n C n          ..  бу ерда: n i - хизмат муддати ичида алмаштириладиган конструктив элементларнинг сони, C i - конструктив элементларнинг нархи.  бчк -ни ҳисоблаганда n i -ни олдиндан аниқлаш қийин бўлгани учун, норматив маълумотга асосан хусусий баравар чидамлилик коэффициенти аниқланади. iуу м э м э кчбх ТN n N n N     ...  бу ерда: N э - бир хил конструктив элементлар сони; n m - машиналар сони; T - машинанинг хизмат муддати. N iур -ўртача иш нормаси учун ўртача йиллик конструктив элементларни алмаштириш нормаси.

Умумий баравар чидамлилик коэффициенти ҳусусий баравар чидамлилик коэффициенти орқали куйдагича топилади. кчбх i i кчбу C С ... ...     бу ерда:  C i -конструктив элементларни умумий нархи; C i - конструктив элементларнинг нархи;  х бч к - хусусий баравар чидамлилик коэффициенти. Яхши машина учун  учк =1.0 бўлиши керак. Лекин  учк тракторлар учун 0.35...0.60; плуглар учун 0.4...0.45; сеялкалар учун 0.80...0.85. Баркарорлик коэффициенти ноконструктив элементларни баҳолайди. Буни техник хизмат ва таъмирлаш тургунлиги дейилади. j j кб C n j С     .  бу ерда: С j - ноконструктив элементларнинг нархи, n j +С j - хизмат муддатига тўғриланган ноконструктив элементларнинг нархи. n j - ноконструктив элементлар сони Машиналарнинг техник холати ишлатиш даврида кундан- кунга ёмонлашиб боради. Уларнинг деталлари ва қисмларининг хусусиятлари ҳар хил бўлиб, бир вақтда ишдан чиқмайди. Бунга сабаб машина қисмларини ҳар хил конструкцияга эга бўлиши, тайёрлашда ва ишлатишда ва сақланганда турли омилларни таъсир килиши турлича бўлишидадир. Агар барча омилларни таъсир қилувчи даражаси аниқланса уларни олдини олиб ёки бутунлай йўқотиш чоралари топилган бўлар эди. Бу эса машина кисмларини тезда ишдан чиқишини камайтиришга, ишлатиш ва таъмирлашга кетган сарфларни қискартиришга олиб келади. Тез - тез радларни келиб чиқиш ва иш қобилиятини йўқотишга олиб келадиган сабабларига куйидагиларни кўрсатиш мумкин: чарчаганлигидан емирилиш ва бикирлигини камайиши натижасида келиб чикадиган радлар, деталларни юзаларини ейилиши натижасида ўзаро жойлашиши, ўлчамлари

ва формасини ўзгариши, меъёридан ортиб кетган юкланиш натижасида харакатдаги бирикма ва деталларни деформациялари, занглаш, материалларни эскириши натижасида деталларнинг емирилиши ва иш қобилиятини камайиши ҳамда кимёвий актив моддаларни таъсирида емирилиши ва х.к. Бундан ташқари бирикмаларни бўшаб қолиши, созлашларни бузилиши натижасида ҳам радлар содир бўлиши мумкин. Агар детал статистик юкланиш таъсирида емирилса чарчаш дейилади. Агар цикл билан юкланганда емирилиб чарчашлик ҳосил бўлиб юқори хароратда ўтса оқувчанлик дейилади. Машиналарни физик ва маънавий эскириши. Машиналарни ишлатиш даврида физик (ашёвий) ва маънавий эскиради. Физик ейилиш бу ишлатиш даврида табиий равишда бўладиган ҳодиса. Бунда ҳамма деталлар ишлатиш бошидан ўз ишлаш муддатини ўтагунча физик ейилади. Машинанинг ейилишларини йиғиндиси учта таркибий қисмдан иборат: Ишлатиш даврида юкланиш натижасида юзага келган ёйилиш И 1 бир жойдан иккинчи жойга олиб борилганда юзага келган ейилиш И 2 техник хизмат ва таъмирлаш даврида ва сақлашдан кейинги ейилишлар И 3 3 2 1 И И И И + + = Ейилишларни йиғиндиси ишлаш давридаги вақтга боғлиқ функция ҳисобланади. Бу функция кичик вақт ичида ейилиш содир бўлиши билан боғлиқ бўлган функциядир. МАШИНАНИНГ ЕЙИЛИШЛАР ЙИҒИНДИСИ Ишлатиш даврида юкланиш натижасида юзага келган ёйилиш И 1 Бир жойдан иккинчи жойга олиб борилганда юзага келган ейилиш И 2 Т ехник хизмат ва таъмирлаш даврида ва сақлашдан кейинги ейилишлар И 3

И = F ( t ) Биринчи кўринишдаги ейилиш машинани ишлатишга тўғри пропорционал, иккинчиси, маълум даражада, ишлатилишига тескари пропорционал. Физик ейилишни биринчи тури деталларнинг ўлчами ва айрим параметрларини секин- аста ўзгартиришга ва шу билан техник – иқтисодий кўрсаткичларини камайтиришига олиб келади. Физик ейилишни иккинчи тури ишлаш даврида ва сақлашда деталларни занглаши, пластмасса ва резина деталларини эскиришини билдиради. Физик ейилишни миқдор жиҳатдан фоизларда топилади. Янги деталнинг ейилишини 0% деб кабул қилинса, яроқлилиги 0 бўлган детални ейилиши 100% бўлади. Бир неча деталларни ишчи юзаларини ейилиш даражаси энг кўп ейилгани билан баҳоланади. Физик ейилишни иқтисодий баҳоланишини машиналарни таъмирлашга кетган сарфи билан ўлчанади. Машиналарни физик ейилишини иқтисодий ўлчамлари куйидагича топилади.т Т С С Δ 100 αφ + = бу ерда: α ф - машинани қайта ишлаб чиқаришдаги нархига нисбатан фоизидаги физик ейилишини иқтисодий ўлчови; АШЪЁВИЙ ЕЙИЛИШ КЎРИНИШЛАРИ Тангадек ейилиб алоқадан чиққанига ўхшайди Ишлатилмаган қиличдай қинида занглайди

С т - машинани смета кўрсатилган таъмирлаш нархи, сўм; С б -машинани янги конструкцияси ишлаб чи қ ариш муносабати билан эскисига қў йилган янги нарх, (бошланғич қолдик нархи) сўм; ∆-нисбий қолдиқ ейилишининг ми қ дори, % Машинани таъсирлашни самарали бўлиши учун С б <С я бўлиши керак. С я -янги машина нархи, сўм; Машинани таъмирланиши самарали бўлиши учун С б < С я бўлиши керак, бу ерда С я янги машинани нархи. Маънавий ейилиш - бу техникавий ривожланиш таъсирида мавжуд техниканинг қимматини камайиши. Маънавий ейилиш икки кўринишда бўлади. Биринчи к ў риниш - машина ишлаб чиқадиган корхонани иш унумдорлигини ошиши билан арзонлашишини кўрсатади. Бу техник ўсиши ва шунга ўхшаш соҳа билан боғликлигидан келиб чиқади. Биринчи кўринишдаги маънавий ейилиш билан машинанинг кийматини йўқотиш куйидагича топилади.bС С С Π 1= бу ерда: С 1 - машинанинг кийматини йўқотиш С п – янги машинанинг нархи, сўм С b – машинани тиклангандан кейинги нарх (бошланғич) Машинани тиклаш учун кетган ( қ олдиқ) нарх куйидагича топилади. Τ Τ ) 1( У С Сb + = бу ерда: С т – йилдан кейин машинани тиклаш нархи, сўм С b - машинани бошланғич нархи, сўм У- иш унумдорлигини ўртача ўсиши, % Т- кўрсаткич

Маънавий ейилишни иккинчи кўриниши ўзига нисбатан яхши конструкцияда чиққан машина пайдо бўлиши билан юзага келади. Техник прогресс натижасида машинани маънавий ейилишининг ўлчови куйидаги коэффициент қиймати билан ифодаланади.я б Я М С С С α = бу ерда: α м - олдинги қийматига нисбатан олинган маънавий ейилиш ўлчови ; С я - янги машинани бошланғич нархи (қиймати, сўм) С b – янги ўхшаш техника келиб чиқиши билан ўз қийматларини йўқотиш, колдиқ сўм; Машинани умумий ейилиши куйидагича бўлади. α = 1-(1- α ф )·(1- α м ) бу ерда: α - машинани бошланғич қийматини камайишини ҳисобга олувчи ейилиш бўйича умумий ўлчови . 1-(1- а ф ) · (1- а м ) – физик ва маънавий ейилиш натижасида қолган қолдик киймати.

Харакатдаги ишқаланиш ўз навбатида : сирпанма ва тебранма ҳамда сирпаниб – тебранма турларга бўлинади. Механизмларни ишқаланиши ўз навбатида мойсиз, чегарада ва суюқликда бўлади. Механизмлар ишқаланиш таъсирида турғун ҳолатини сақлаб туради. Агар ташқи куч ишқаланиш кучидан катта бўлса харакатдаги ишқаланиш келиб чиқади. Агар вал ва тешикли бирикма шарикли ёки роликли подшипникларга эга бўлмаса, ундаги ишқаланиш сирпаниб ишқаланиш дейилади. Шарикли ёки роликли подшипникларда харакатланувчи бирикмалар тебраниб харакатланувчи бирикмалардир. Механизмлар ишлаган пайтида умумий сирпаниш кучига эга бўлади. Бунда ишқаланишда катнашаётган деталларнинг умумий юзаси S = S c + S чр + S ж S c – мойсиз ишқаланиш режимида ишлаётган юза S чр- чегара ишқалаш режимида ишлаётган юза S ж – сую қ ликда ишқаланиш режимида ишлаётган юза МАШИНА ДЕТАЛЛАР ИНИНГ ИШ Қ АЛАНИШИ Турғун ишқаланиш Харакатдаги ишқаланиш Иккита жисмнинг нисбий силжишига ўтгун г а қа д а р жуда кичик силжишлардаги ейилиш . Нисбий харакатдаги иккита жисмнинг ишқаланишиСиртларнинг болтли бирикмалари илашиш муфтаси, тормозлар ва хаказолар киради . Бир бирига нисбатан силжийдиган барча сиртлар

Ишқаланишнинг назарий асослари Механик назарияси. Француз физиги Амонтон 1699 йили ишқаланиш кучини куйидагича аниқлади. F=  N, бу ерда: F- иш қ аланиш кучи, Н  - иш қ аланиш коэффициенти; N-нормал юкланиш,Н ХАРАКАТДАГИ ИШКАЛАНИШ Сирпанма Тебранма Тебранма сирпанма Агар вал ва тешикли бирикма шарикли ёки роликли подшипникларга эга бўлмаса, ундаги ишкаланиш сирпаниб ишқаланиш дейилади. Шарикли ёки роликли подшипникларда харакатланувчи брикмалар тебраниб харакатланувчи брикмалардир. Механизмларни ишкаланиши тебраниш билан бир вақтда сирпаниш харакатларидан содир бўлиши мумкин. ИШҚАЛАНИШ МУХИТИ Мойсиз Чегарада Суюқликда Мойсиз ишкаланиш купинча кишлок хужалиги техникасини секин айла- нувчи кисмларида учриайди масалан трактор занжирининг бармоқларида Агар брикмаларни ишкаланиш юзаларига юпка мой катлами берилса, унда ишка ланиш чегарада бўлади Агар харакатланувчи брикмани ишкаланиш юзалари мой катламида ажратилса бундай ишкаланиш суюқликда ишқаланиш де йилади

1785 Француз физиги Ш.О. Кулон қўшимча қилиб ушбу формулани берди F = A +  N , бу ерда: А- доимий қўшимча коэффициент. Иш қ аланишнинг молекуляр назарияси . Рус физиги Б.В. Дерягин (1915...1941 йил) бу назарияни ривожлантириб ишқаланиш қонуни куйидагича беради. F=  S( P o +P ) бу ерда : S - ишқаланишни хақиқий юзаси , м 2 ; P o - молекулаларни ўзаро таъсиридан келиб чиққан солиштирма кучи , Па ; P=N/S - солиштирма босим, Па. Ишкаланишнинг молекуляр- механик назарияси . И.В. Крагельский (1946) совет физиги F ни куйдагича топади. F=  мех +  мол бу ерда:  мех - механик келиб чиққан ишқаланиш кучи, Н;  мол - молекуладан келиб чиққан иш қ аланиш кучи,Н Иш қ аланишнинг гидродинамик назарияси . Ишқаланиш кучини Н.П. Петров томонидан куйидагича топилади. h VS F η = бу ерда:  - Мойни абсалют ёпишқоқлиги, Па.с; V- Ишқаланиш юзасини солиштирма тезлик билан харакати, м/с; S- бир-бирига нисбатан сирпанган юза, м 2 ; h- мой сатхини қ алинлиги, м.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Омаров А., Қаюмов А. Машинасозлик технологияси. -Тошкент: Фан 2003. -380б 2. Ф.П. Гурин ва бошқалар. Автомобилсозлик технологияси. /С.М. Қодиров тахрири остида таржима қилинган -Тошкент:ТАДИ. 2001.-250б 3. Ф.В. Гурин, В.Д.Клепиков, В.В.Рейн. Технология автотракторостроения. - М.: Машиностроение, 1981.-295с. 4. В.Ф. Гурин, М.Ф. Гурин. Технология автомобилестроения –М.: Машиностроение, 1986. -286с 5. А.А. Маталин. Технология машиностроения -М.: Машиностроение, 1985. – 496с. 6. Г.Н. Мельникова, Дальский А.М. Технология машиностроения. I и II часть. -М: МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1998. Iчасть-563с, IIчасть-640с 7. Абдусатторорв Т., Лебедев О.В., Ахмедов Б.Ш. Транспорт машинасозлиги технологияси. –Тошкент: 2003 й.-115б 8. Справочник технолога машиностроителя../ под редакцией Р.К. Мирзорякова и др. -М.: Машиностроене, 1985г.Том 1-451с. и 2-423с

Похожие

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари

Машиналар ишончлилиги асослари

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар

Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари

Саноат машина ва жиҳозлари тўғрисида умумий маълумотлар