Машиналар ишончлилиги асослари - Машиностроение - Рефераты

Машиналар ишончлилиги асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.35546875 KB

Машиналар ишончлилиги асослари Режа: 1. Машиналар ишочлилигини таъминлаш масалалари 2. Ишончлиликнинг асосий тушунчалари ва таърифлари 3. Тайёргарлик ва техник фойдаланиш коэффициенти t

Машиналар ишочлилигини таъминлаш масалалари Халқ хўжалигининг барча тармоқларида қўлланиладиган машиналарнинг сифатини кўрсатувчи омиллардан бири бу ишончлиликдир. Машина ишончлилиги унинг қандай ишни бажаришга мўлжалланганлигига қараб белгиланади. Одатда машиналар ишончлилиги иш шароитидан келиб чиққан талабларга биноан таъмирланади, тикланади ва оширилади. Ишончлилик машиналар конструкциясини яратишда таъминланади. Бунда машинани яратишдаги техник вазифада кўрсатилган талаб ва шартларни эътиборга олган ҳолда ишончлилик ҳисобланади ва белгиланади. Машиналарнинг ишлаш жараёнида детал юзалари ейилади ва насоз ҳолатга келиб қолади ёки бутунлай иш бажариш қобилиятини йўқотади. Машина иш бажариш қобилиятини йўқотса ёки носоз ҳолатга тушиб қолса, ишончлилик ҳам йўқолади ёки пасаяди. Бундай вазиятда уни тиклаш учун таъмирлаш ишларини ташкил этиш ва амалга ошириш зарур. Фан ва техника тараққиёти ва ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар замон ва жахон бозори талабларига мос келиши учун машиналар ишончлилигини ошириш зарур. Машиналар ишончлилигини ошириш масаласини унинг бошқа сифат кўрсаткичларини белгиловчи хоссаларидан ажралган ҳолда кўриб чиқиш мумкин эмас, чунки ишончлилик сифатни белгиловчи хоссадир. Техник тараққиётнинг хозирги бозор муносабатларини ҳисобга олиши зарур бўлган босқичида машина сифати ва ишончлилиги билан боғлиқ бўлган вазифаларни давлат стандартлаштириш системасининг улкан имкониятларидан фойдаланмасдан ҳал қилиб бўлмайди. Ишончлиликнинг умумий масалари қуйидагилар: ишончлиликни таъмирлаш ташкилий шакллари, атамалар, ишончлиликни таъминловчи режаларга қўйиладиган умумий талаблар, ишончлиликнинг иқтисодий муаммолари, ишончлиликни ташкилий – услубий таъминлашнинг бошқа масалалари.

Ишончлиликни нормалаштириш: ишончлилик кўрсаткичлар нормаси ва таркибига қўйиладиган умумий талаблар, норматив - техник ҳужжатларда кўрсатилган ишончлилик кўрсаткичларин танлаш қоидаси, чегаравий ҳолатлар ва ишдан чиқишларни белгилаш қоидалари. Ишончлиликни ҳисоблаш усуллари: ишончлилик нормаларини ҳисоблаш усуллари, бўузилишлар турини ҳисобга олган ишончлилик кўрсаткичларини таҳлил қилиш ва ҳисоблаш усуллари, эҳтиёт қисмлар нормасини ҳисоблаш усулари ва бошқалар. Ишончлиликни таъминлаш усуллари: ишончлилик кўрсаткичларининг оптимал қийматларини аниқлаш усуллари, ишончлиликни конструктив жиҳатдан таъминлаш усуллари, иш тартиби ва ишлатиш шароитини инобатга олиш усуллари, ишончлиликни технологик таъминлаш усуллари, таъмирлашга яроқлиликни таъминлаш усуллари ва бошқалар. Ишончлиликнинг асосий тушунчалари ва таърифлари Ишончлилик янги яратилган машина учун ҳам капитал таъмирлашдан чиққан машина учун ҳам муҳим фактор бўлиб ҳисобланади. Машина ишлаш жараёнида унинг деталлари ишчи юзаларининг шакли юкланиш ва атроф- муҳит таъсирида аста-секин ўзгаради, қўзғалувчан бирикмалардаги зазор ўзгаради, қўзғалмас бирикмалардаги таранглик бўзилади, деталларни эластиклиги, магнитланувчанлиги ва бошқа хусусиятлари йўқолади, уларнинг ўзаро жойлашиши бўзилади. Ишончлилик – механик жиҳознинг белгиланган режимларга ва ишлатиш, техник хизмат кўрсатиш, таъмирлаш, сақлаш ва ташиш шароитларига мос келадиган, берилган чегараларда, белгиланган вақт ичида эксплуатацион кўрсаткичлар қийматларини сақлагани ҳолда мўлжалланган вазифаларни бажариш хусусияти. Ишончлилик жиҳоз қисмларининг бўзилмай ишлаш, чидамлилик, таъмирлашга яроқлилик ва сақланувчанлик каби хоссаларини ҳар бирини ўз ичига олиш мумкин бўлган комплекс хусусияти.

Бўзилмай ишлаш - машинанинг бирор вақт ичида ёки бирор иш муддатида ишлай олувчанлигини ўзлуксиз сақлаш хусусияти. Ўзоқ хизмат қилиш – машинанинг техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг белгиланган тизимида охирги ҳолатгача ишлай олувчанлигини сақлаш хусусияти. Таъмирлашга яроқлилик – машина шикастланишининг олдини олиш ва келиб чиқиш сабабларини топиш мумкинлиги ва уларни таъмирлашда техник хизмат кўрсатиш йўли билан бартараф қилиш хусусияти. Сақланувчанлиги – машинанинг сақлаш ва сақлашдан ҳамда ташишдан кейин ишга яроқли ҳолатини ўзлуксиз сақлаш хусусияти. Ишга яроқли ҳолати - берилган параметр қийматини норматив техник ҳужжатларда белгиланган даражада сақлаган ҳолда белгиланган вазифаларни бажариш ҳолати. Ишга яроқсиз ҳолати – машинанинг белгиланган вазифаларини бажариш хусусиятини ҳарактерловчи, камида битта белгиланган параметр қиймати норматив техник ва конструкторлик ҳужжатларда белгиланган талабларга мос келмайдиган ҳолати. Бузуқлик ҳолати - машинанинг норматив-техник ва конструкторлик ҳужжатларда белгиланган талабларнинг бирортасига ҳам мос келмайдиган ҳолати. Ишламай қолиш – машинанинг ишлай олиш хусусияти бўузилишидан иборат ходиса. Ишлаш муддати - машинанинг ишлаш давомийлиги. Иш муддати соатда, километрда ва хоказоларда ўлчанади. Машинанинг иш муддати бир суткалик ёки сменалик, ойлик, йиллик, таъмирлашлараро ва бошқа турларга бўлинади. Техник ресурс - машинанинг ишлатила бошланишидан ёки капитал таъмирлангандан кейин ишлатилиши. Ишончлилик кўрсаткичлари қуйидагилар: иш вақтида ишламай қўйишлар сони, бўзилмай ишлаш эҳтимоллиги, ишламай қолишдаги ўртача

иш муддати, бўзилмай ишлашгача ўртача иш муддати, гамма фоизли ресурс, ўртача хизмат қилиш муддати, ишламай қолишлар интенсивлиги, ишламай қолишлар оқимининг параметрлари. Вақт бирлигидаги ишламай қўйишликлар сони, яъни отказларнинг ўзгариши машинанинг ишлаш давомийлигига боғлиқ. 15.1-расмда машина ишининг турли даврларида отказларнинг ўзгариши кўрсатилган. 0- t n оралиқ – машиналарни ишга тайёрлаш даври; t n - t и оралиқ – машиналардан фойдаланишнинг нормал даври; t и – t оралиқ-физик ишқаланиш содир бўлган давр. Кўпгина машиналар учун нормал ишлаш оралиғида отказлар сонининг ўзгариши тахминан бир хил бўлган даврда ишончлилик коэффициенти қуйидаги ифода билан аниқланади : R = e -  t бу ерда е – натурал логарифм асосий. 15.1-расм. Ишламай қўйишликлар ўзгаришини кўрсатувчи график. Ишончлилик коэффициенти фойдаланиш вақтининг кўпайиши билан экспоненциал қоида асосийда (15.2-расм) пасайиб боради. Ишламай қўйишликларга тўғри келадиган бажарилган иш – m , ишламай қўйишликларнинг ўзгаришига тескари миқдор, яъни m =1/  . Агар t = 1/  бўлса, R = 1/ e = 0,4 бўлади; t = 0,1/  бўлганда R  0,9; t = 0,01/  бўлганда эса R = 0,99 га тенг. А 0 tt t иt n

15.2-расм. Ишончлилик коэффициентининг фойдаланиш вақтига нисбатан ўзгариш графиги Тайёргарлик ва техник фойдаланиш коэффициенти Машина фойдали иш коэффициенти деб маълум давр ичида машина хақиқий иш вақтини шу давр нисбатига айтилади. Эксплуатация давридаги машина ўртача фойдаланиш коэффициенти қуйидагига тенг бўлади. ηфойд = h H (15.1) бу ерда Н - машинани эксплуатация қилиш даври, h - машинани шу давр ичидаги хақиқий вақти. Агар машина ўзининг механик ресурслари тўла тугагунича ишласа, h - унинг ўзоққа чидамлилигини D - кўрсатади у ҳолда фойдаланиш коэффициенти қуйидагига тенг бўлади: ηфойд = D H (15.2) Календарли режимда ишлайдиган машиналар учун  фойда катталиги қуйидагиларга боғлиқ: 1) ишчи сменалар сони; 2) бўш вақт (машина бўзуқлиги, ишлаб чиқариш ритмининг бўзулиши туфайли юзага келадиган тўла юкланмаслик). Бир, икки ва уч сменали ишларда фойдаланиш коэффициенти  фойда =0,2; 0,4; 0,6 бўлиб, йиллик тўхтовсиз ишлаганда  фойда =0,95  1 га тенг. Даврий, яъни сезонида ишлайдиган машиналарнинг фойдаланиш коэффициенти 0,05 - 0,10 гача паслаб кетади. R 0, 2 0, 4 0, 6 0, 80, 9 1 0,1 1/ 2/R(t)= e -t t t

Янги машиналар яратишда меъёр белгиловчи тайёрлик коэффициенти сифатида энг катта тайёрлик коэффициенти олинади. Техник фойдаланиш коэффициенти фойдаланиш жараёнида машинанинг мажбуран тўхтаб туриш вақти йиғиндиси фоизда ёки бирлик улушларида аниқлашга имкон беради. Замонавий қолиплаш машиналари учун техник фойдаланиш коэффициенти 0,85  0,87 атрофида бўлади, бу эса мазкур машиналарининг таъмирлашга яроқлилиги даражаси пастлигидан далолат беради. Истеъмолчи техник фойдаланиш коэффициентининг ўртача қийматини билса, машиналар бир йил мобайнида ўртача қанча вақт ичида яроқли ҳолатда бўлишини аниқлай олади. Чунончи, агар корхонада К тф = 0,60 бўлган 50 та дастгох машинаси бор бўлса, бу хол машина ишлаш мавсуми мобайнида улардан фақат ўртача 30 таси ўзлуксиз ишлаши мумкинлигини англатади. Техник фойдаланиш коэффициентини машинанинг ишлаш қобилияти коэффициенти каби талқин қилиш ҳам мумкин, яъни К тф = 0,60 бўлганда машина ишга яроқли деб ёки машина вақтининг 60 % ида ишлайди, қолган 40 % ида эса техник сабаблар туфайли ишламайди, деб ҳисоблаш мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, техник фойдаланиш коэффициентнинг қийматига фақат машинанинг ишончлилик даражаси эмас, балки унга техник хизмат кўрсатишнинг айниқса таъмирлашнинг ташкил қилиниши ҳам таъсир кўрсатади. Масалан, жамоа ва давлат хужаликларида машиналарнинг таъмирлашнинг агрегат усули жорий қилинганда улардан техник фойдаланиш коэффициенти анча катталашиши (таъмирлашда машина бекор туриб қолиш вақти қискариш ҳисобига) мумкин.

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981.

Похожие

Машиналар ишончлилиги ва таъмирлаш фанининг мақсади ва структураси

Машиналар лойихасини тузишнинг методологик асослари

Машиналар лойиҳасини тузишнинг методологик асослари

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари