Машиналар ишончлилиги ва таъмирлаш фанининг мақсади ва структураси - Машиностроение - Рефераты

Машиналар ишончлилиги ва таъмирлаш фанининг мақсади ва структураси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125 KB

Машиналар ишончлилиги ва таъмирлаш фанининг мақсади ва структураси Режа: 1.Фаннинг ҳалқ хўжалигидаги ўрни ва ўрганиш соҳалари. 2.Фаннинг мақсади, вазифалари ва структураси. 3.Агросаноат мажмуининг (АСМ) ҳозирги ҳолати ва фаннинг ривожланиш истиқболлари, хизмат кўрсатиш базасини туркуми, мамлакатимизда ва чет эл қишлоқ хўжалигида ремонт соҳасини ривожланишинг қисқача тарихий шархи. 4.Машиналар ишончлилиги ва унинг ташкил этувчилари: бузилмаслик, узоқ муддатга чидамлилик, таъмирбоблик ва сақланувчанлик хоссалари тўғрисида тушинчалар

Умумий тушунчалар Фаннинг мақсади: Машиналар бузиқликларини олдини олиш ва бузилган машиналарни энг кам меҳнат ва маблағ сарфлаб қайта тиклаш бўйича муаммолар қўйиб, уларни замон талаби даражасида еча оладиган кадрлар тайёрлашдан иборат. Мавзуни ёритиш учун асосий калит сў злар 1. Қ ХТ. 2.ДСМ. 3.АСМ . 4 . Давлат. 5.Нодавлат 6.МТС. 7 . РТС. 8 . Сельхозтехника. 9 . Агропром 10 . МТП . 11 . Сервис. 12 . Фаннинг мақсади. 13. Бузилмаслик. 14.Узоқ муддатга чидамлилик. 15. Таъмирлашга яроқлилик ва сақланувчанлик Фаннинг ўрганиш услуби ВИЗУАЛ МАТЕРИАЛЛАР Фаннинг ҳалқ хўжалигидаги ўрни ва ўрганиш соҳалари Хўжалик юритишнинг янги шароитлари, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини техника билан қайта қуроллантиришни жадал суратларда амалга оширишни тақозо этади. Бунинг учун машиналарнинг ишончлилигини ошириш ва машина-трактор паркини таъмирлаш, хизмат кўрсатиш ҳамда сақлаш ишларига янада кўпроқ эътибор бериш лозим. Ҳозирги вақтда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши соҳасида минглаб тракторлар, автомобиллар, комбайнлар ва бошқа кўплаб қишлоқ хўжалик машиналари ҳамда чорвачилик комплекси ва фермалари ускуналаридан иборат катта машиналар парки фаолият кўрсатмоқда. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши да техник сервис иш лари ни янада ривожлантириш машина-трактор агрегатига техник сервис ўткакзиш турини тўғри танлаш ва улардан унумли фойда- ланишни ўрганишТехник сервис ўтказишга қўйилган талаблари асосида машиналарни таъмирлаш ва созлашни ўрганишҚишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида қўлланила-ётган машиналари га ўтказиладиган техник сервис турлари, уларнинг вазифаси ва техник сервис ўтказиш технологик иш жараёнларини ўрганиш

Ана шу машиналар паркини ҳар доим ишга яроқли ҳолда тутиб туриш ва ундан самарали фойдаланиш учун ҳар йили миллиард- миллиард сўм маблағ сарфланади. Шу сабабдан, машиналарнинг ишончлилигини ошириш, таъмирлаш сифатини яхшилаш, таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатишга сарфланадиган ҳаражатларни камайтириш кенг кўламдаги давлат аҳамиятиға молик вазифадир. Машиналарнинг ишончлилигини таъмирлаш даврида ошириш мақсадида, муқобил МТП ларда, агрофирмаларида (хўжаликлараро бирлашмаларда), «Ўзқишлокхўжаликтаъминот тузатиш» тизимидаги таъмирлаш -хизмат кўрсатиш базалари ривожлантирилмоқда, янги таъмирлаш устахоналари ва техник хизмат кўрсатиш пунктлари (жойлари) ишга туширилмоқда, мавжуд таъмирлаш устахоналари қайтадан янги таъмирлаш -технологик ускуналари билан жиҳозланмоқда. Машиналарнинг ишлатиш жараёнида, деталларининг ейилиши ва бошқа шикастланишлар сабабли ишдан чиқиши мўқаррардир. Чунки, ҳанузгача бутун фойдаланиш муддати давомида бузилмасдан ишлайдиган машина яратилган эмас. Бинобарин, машиналарни таъмирлаш объектив заруриятдир. Шу сабабли, қишлоқ хўжалик соҳасида фаолият кўрсатувчи бўлажак муҳандислар «Машиналар ишончлиги ва таъмирлаш » фанини ҳар тамонлама мукаммал ўрганишлари талаб этилади. Фаннинг мақсади, вазифалари ва структураси. Фаннинг мақсади – деталлар ва йиғиш бирликларининг ейилиши ҳамда бошқа асосий шикастланиш сабабларини ойдинлаштириш, машина деталларининг эҳтимоли бор нуқсонлари, уларни топиш ва бартараф этиш усуллари ҳақида асосий маълумотлар бериш, тикланадиган детал ва узелларнинг чидамлилигини ҳамда ишончлилигини ошириш тадбирларини яратиш, талабаларга машиналар таъмирининг илғор технологиялари ва усулларини, таъмирлаш-технологик ускуналарини билиб олишларида ёрдам бериш, шунингдек, таъмирлаш ишларини ташкил этиш ва унинг иқтисодий асослари билан таништиришдан иборат. Фаннинг асосий вазифаси бўлғуси мутахассисларга таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш тадбирларини ўтказиш билан қишлоқ хўжалик машина-трактор паркини ишга яроқли ҳолда тутиш йўлларини ўргатади. Шунингдек, таъмирлаш -хизмат кўрсатиш корхоналари ишини ташкиллаштириш, режалаш ва лойиҳалаш асосларини ҳам ўргатади. Шу боис дехкончилик саноати бакалавр мутахассислари чуқур касб тайёргарлигига эга бўлибгина колмай, балки шу йўналишда илмий тадқиқот ишларида ҳам муайан кўникмаларига эга бўлиш лозим. Талабалар қишлоқ

хўжалик техникаси ва ускуналарининг ишлаш қобилияти ҳамда ресурсларини энг самарали усуллари билан тутиб туриш ва тиклашга доир билимлар ҳамда кўникмаларни эгаллаши зарур. Машиналарни пухталигини ошириш ҳозирги куннинг энг асосий- иқтисодий ва сиёсий масалаларидан бири бўлиб турибди. Ишлаб чиқаришни интенсив ривожлантириш учун уни фақат машиналаштириш йўли билан амалга ошириш мумкин. Лекин ишлаб чиқаришдаги машиналар хозирги талабга жавоб бермайди. Заводдан қандай пухта, пишиқ машина ишлаб чиқармасин нотўғри эксплуатация қилиш натижасида қисмлари тезда ишдан чиқиши мумкин. Шунинг учун ҳар бир мухандислар машиналарни ишончлилигини ва таъмирлаш асосларини яхши билиши керак. «Машиналар ишончлилиги ва таъмирлаш » фанини ўрганиш учун аниқ, умумий муҳандислик ва мутахассислик фанларини (олий математика, физика, кимиё, материалшунослик, материаллар қаршилиги, ўзароалмашувчанлик, трактор ва автомобиллар, машина- трактор паркидан фойдаланиш, қишлоқ хўжалик ва мелиоратив машиналари, чорвачиликни механизациялаш, қишлоқ хўжалик иқтисодиёти ва бошқаларни) ҳам яхши билиш талаб қилинади. Агросаноат мажмуининг (АСМ) ҳозирги ҳолати ва фаннинг ривожланиш истиқболлари Республикамиз халқ хўжалигини ривожланиши, унинг иқтисодий қудратини мустахкамлаш энг муҳим соха – қишлоқ хўжалигини такомиллаштиришни тақазо этади. Аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига ва мамлакатимизнинг қишлоқ хўжалиги хом ашёсига бўлган ўсиб бораётган талабларни қишлоқ хўжалигининг моддий-техникавий базасини мутассил мустахкамлаш, ишлаб чиқариш процессларини механизациялаштириш, машина-трактор паркини ўстириш ва такомиллаштириш натижасида қондирилиши мумкин.

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ТАЪМИНОТИ Машиналар Жихозлар 1. Ҳ аракатланувчи машиналар; 2.Қ/х машиналари; 3.Суғориш ва бошқа машиналар 1.Чорвачилик қурилмалари; 2.Электр машина ва жиҳозлар; 3. Таъмирлаш ва бошқа технологик жиҳозлар. Ихтисослаш- тирилган таъмирлаш устахона лар и Хўжалик техник х измат кўрсатиш пунктлари ва устахоналар Таъмирлаш цехлар и Умуммақсадга мўлжаланган устахоналарТаъмирлаш заводлар и Дехқончилик саноат мажмуаси таъмирлаш хизмат кўрсатиш корхоналарининг ривожланган тизими ДСМ ривожланишининг асосий йўналишлари Механизацияла-штириш Электрлаштириш Автоматлаштириш

Машиналарни таъмирлашга, техник хизмат кўрсатиш ва сақлашга қилинадиган харажатлар ҳозирча уларнинг бошланғич нархидан анча ортиқ. Бинобарин, ишончлилик муаммосини ҳал қилиш катта маблағларни тежаш имконини беради. Ана шундай машиналар паркини доимо шай ҳолатда тутиб туриш ва ундан кўнгилдагидек фойдаланиш учун ҳар йили миллиардлаб сўм маблағ сарфланади. Шу боис машиналарнинг ишончлилигини ошириш, таъмирланган техниканинг сифатини яхшилаш ҳамда таъмирлаш ва хизмат кўрсатишга кетадиган сарфларни камайтириш давлат аҳамиятига молик вазифадир. Бозор муносабатларига ўтилиш билан машиналардан фойдаланувчилар ( хўжаликлар, фермер, шахсий хўжаликлар ва бошқалар) билан таъмирлаш корхоналари ўртасидаги х исоб - китобнинг шундай тизими яратилиши керакки, у таъмирлашга қабул қилинган машинанинг ҳ ам, унинг ўрнига берилган таъмирланган машинанинг ҳ ам хақиқий техник аҳволи ва колдиқ нархини ҳисобга оладиган бўлсин. Таъмирлаш чоғида машиналарнинг ишончлилигини ошириш мақсадида фермер хўжалиги, хўжаликлараро бирлашмаларда, қишлоқ Пахта териш ма шиналари Бошқа турдаги қишлоқ хўжалик машиналари Чорвачилик фермалари ускуналари Чорвачилик мажмуалари КомбайнларМинглаб тракторлар ДСМ нинг ишлаб чиқариш соҳаси

хўжалик вазирлигига қарашли корхоналарда таъмирлаш – хизмат кўрсатиш базаси ривожлантирилмокда ва мустахкамланмокда. Янги таъмирлаш устахоналари, техник хизмат кўрсатиш жойлари (станциялари) машина ховлилари курилиб, мавжудлари қайта ишланмокда, улар янги таъмирлаш – технологик ускуналари билан жихозланмоқда. Машиналарни таъмирлаш хозирги кунда объектив заруратдир, чунки бутун фойдаланиш муддати мобайнида исте ъ молчига хизмат қиладиган машина хозирча яратилгани йў қ . Мамлакатимизнинг дехкончилик-саноат мажмуаси машинада ишлаб чиқаришга аста секин боскичма-боскич ўтиб, ишлаб чиқариш жараёнидаги барча б ўғ инларни сифати ва самарадорлиги узлуксиз иш ла шини таъминлашмокда. Дех қ ончилик саноат мажмуасида, шунингдек, машиналарни таъмирлашни ташкил килиш ва технологиясида мухандис кадрларга ало ҳ ида эътибор берилади. ДСМ мухандиси чукур касб тайёргарлигига эга бўлибгина қолмай, тадқиқот ишларида муайян кўникмаларга ҳам эга бўлиши лозим. Мамлакатимиз агросаноати мажмуаси олдига қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини баркарор ўстириш, озиқ-овқат маҳсулотлари ва қишлоқ хўжалик хом ашёси билан ишончли таъминлашга эришиш вазифаси қўйилган. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини техника билан қайта қуроллантириш бундан буён ошириб борилмоқда. Қишлоқ хўжалигининг моддий техника таъминоти ва унга сервис хизмати кўрсатиш дастурида қишлоқ хўжалигини зарур техника воситалари билан таъминлаш даражасини ошириш юзасидан чора- тадбирлар белгиланган. Юқори унумли ер ҳайдаш тракторлари, ғалла ва шоли ўриш комбайинларига бўлган эхтиёж хорижий шериклар билан ташкил этиладиган қўшма корхоналарда уларни ишлаб чиқаришни кўпайтириш, етакчи фирмалардан асосан хорижий сармояларни жалб этган ҳолда сотиб олиш ҳамда машина-трактор парклари фаолиятини амалга оширилди. Пахтачилик учун ғилдиракли чопиқ ва универсал тракторлари, пахтачилик, озуқ ва бошқа қишлоқ хўжалик машиналарига бўлган

эхтиёжни уларни республика корхоналарида ишлаб чиқариш ҳисобига қондириш назарда тутилмоқда. Машина-трактор паркларини акциядорлик жамиятларига айлантириш ривожлантирилди, бунда уларнинг 50 фоизига акциялари маҳсулот етиштирувчиларга сотилади. Агротехника хизматини кўрсатишда ўзаро рақобатли муҳитни яратиш мақсадида, ҳар бир туманда давлат ва нодавлат шакллардаги бир неча машина-трактор паркини техника ишлаб чиқарувчи заводларни маблағ ва ресурсларини жалб этган ҳолда ташкил этиш назарда тутилди. Универсал чопиқ ва пахтачилик тракторлари, улар учун «Узкамминзмотор» қўшма корхонасида тайёрланаётган двигателларни шунингдек ташиш ва юклаш механизмлари, ерларни экишга тайёрлаш ўғит сепиш ва ўсимликларни биокимёвий ҳимоялаш учун техника воситалари ишлаб чиқарилди. «Ўзқишхўжмаш-холдинг» компанияси корхонасида ишлаб чиқарилаётган қишлоқ хўжалиги техникаларини сотиш бозорини кенгайтириш мақсадида уларни сотишдан олдидан тайёрлаш ва сервис хизмати кўрсатиш учун кейинги йилларда бир қанча савдо-сервис марказлари ва дилерлик шаҳобчалари ташкил этилди. Айниқса республикамизга чет давлатлар техникаларини кириб келиши (АҚШ, Германия, Франция, Япония ва шу каби давлатлардан) машиналарга режа асосида техник хизмат кўрсатиш ишларини вақтида ва сифатли ўтказишни таказо қилмоқда. Республикамизнинг вилоят ва туманларида марказлар тузилиб чет давлат машиналарига ТХ ва таъмирлар ўтказилмокда. Масалан , Андижон вилоятининг Олтинк ў л тумани МТП қошида чет давлат машиналарига ТХК ва таъмирлаш ишлари ўтказиш маркази ташкил этилган бўлиб, бу марказ «Кейс» ва «Магнум» тракторлари ҳамда чет давлатлардан келтирилган комбайин ҳ амда плугларга ТХК ва таъмирлаш ишларини бажаради. Машиналарни вилоят туманларидан марказгача келиши олдиндан белгилаб қўйилган режа асосида амалга оширилади. Машиналар марказга ўзлари билан жиҳозланган бўлиб, улар билан ишлайдиган мутахассисликлар тегишли давлатларга бориб тайёрлов курсларини ўқиб келганлар таъмирлаш ва ТХК ишларига зарур бўладиган за ҳ иравий детал, узел ва агрегатлар машиналарни ишлаб чиқарган чет давлатлардан олиб келтирилади. Чет давлатлардан лизинг асосида келтирилган машиналар, ускуна ва олинадиган захиравий қисмлар конвертация йўли билан давлатлар ўртасида ўзаро хисоб- китоб қилинади. «Машиналар ишончлилиги ва таъмиирлаш » фанидаги асосий тушунча ва атамалар Ишончлиликнинг асосий тушунчалари (атамалари) давлат стандарти томонидан белгиланади ва уларни ҳамма хужжатларда қўлланилиши талаб

этилади. Қишлоқ хўжалик техникаларига оид ишончлиликнинг умумий тушунчалари ГОСТ 27.002-83 билан белгиланади. Пухталик – машинанинг белгиланган режимларга ва ишлатиш, техник хизмат кўрсатиш, таъмирлаш, ташиш шароитларига мос келадиган берилган чегараларда белгиланган вақт ичида эксплатацион кўрсаткичлар қийматларини сақлагани ҳолда берилган вазифаларни бажариш хусусияти. Ишончлилик – комплекс хусусият бўлиб, машина ва унинг қисмларининг бўзилмай ишлаш, чидамлилик, таъмирлашга яроқлилик ва сақланувчанлик каби хоссаларнинг ҳар бирини алоҳида ёки бир йўла бир нечтасини ўз ичига олиши мумкин. Ишламай қолиш (отказ) – машинанинг ишлаш қобилиятининг бузилишидан иборат бўлган ҳодиса. Бузилмасдан ишлаш – машинанинг бирор вақт ичида ёки қандайдир ҳажмдаги ишни бажаргунга қадар ўзининг ишлаш қобилиятини мажбурий танаффусларсиз сақлаш хусусияти. Чидамлилик (узоқ хизмат қилиш) – машина, агрегат, узел, туташманинг ўзининг ишлаш қобилиятини охирги ҳолатгача сақлаш хусусияти. Охирги ҳолат машинани техник хизмат кўрсатмасдан ёки таъмирламасдан туриб, ундан фойдаланиш мумкин эмаслиги билан белгиланади. Охирги ҳолат техник хужжатларда изоҳланади. Таъмирлашга яроқлилик (таъмирбоплилик) – машина (агрегат, узел) нинг машинанинг хизмат кўрсатиш (таъмирлаш) йўли билан ишламай қолиши ҳамда нуқсонларининг олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этишга мослашганлигидан иборат хусусияти. Сақланувчанлик – машина (буюм) нинг ўз иш кўрсаткичларини сақлаш ва сақланиш муддати давомида ва бу муддат тугугандан кейин ҳам техник хужжатларда кўрсатилган қийматларда сақлаб қолиш хусусиятлари. Бажарган иши – объектнинг ишлаш давомийлиги ёки ҳажми. Агар объект (машина, агрегат, узел) танаффуслар билан ишлайдиган бўлса, у ҳолда жами бажарган иши ҳисобга олинади. Бажарган иш вақт, у зунлик, майдон (гектар), ҳажм, масса ва бошқа бирликларда ўлчаниши мумкин. Ишламай қолгунга қадар бажарган иши – таъмирлан ган машинанинг ишламай қолишлар оралиғида бажарган ишининг ўртача қиймати. Созлик – машинанинг норматив техник ва конструкторлик хужжатларидаги барча талабларга мос келадиган вақтдаги холати. Носозлик – машинанинг (буюмнинг) шундай ҳолатики, бунда у техник хужжатлардаги талабларнинг лоақал биттасига мос келмайди.

Ресурс – машинанинг (буюмнинг) техник хужжатларда изохланган охирги ҳолатга қадар бажарадиган иши. Биринчи таъмирлаш гача бўлган ресурс, таъмирлаш араро ресурс, белгиланган ресурс ва бошқа ресурслар бўлиши мумкин. Хизмат муддати –машина ишлатила бошлангандан ёки капитал таъмир лангандан то техник хужжатларда изоҳланган охирги ҳолатга келгунча ёки ҳисобдан чиқарилгунга қадар калёндар ишлаш давомийлиги. Таъмирлаш араро ресурс (хизмат муддати) – таъмирла нган машинанинг техник хужжатларда изоҳланган охирги ҳолатга келгунга қадар бажарган иши. Ишлаш қобилияти – машина (буюм) нинг шундай ҳолатики, бунда машина берилган вазифаларни техник хужжатлар талабларига мос келувчи парам ет рлар бўйича бажара олади. Таъмирлаш – ишлаш қобилиятини тиклаш машинанинг нуқсонларини бартараф этиш ишлари мажмуидир. Машина деталлари учун «тиклаш» (аввалги ҳолатига келтириш) атамасини қўллаш қабул қилинган. Жорий таъмирлаш . Таъмирлаш нинг бу тури машинани ишлатиш жараёнида бажарилади. Бунда айрим кам ресурсли агрегатлар, узеллар ёки механизмларни алмаштириш, тиклаш ва ростлаш ишлари киради. Жорий таъмирлаш да асосан агрегат усулидан фойдаланилади. Бу усулда машина айрим қисмларининг янгилари ёки таъмирла нганлари билан алмаштириш орқали бартараф этилади. Капитал таъмирлаш . Капитал таъмирлаш чоғида машиналарнинг техник ресурси тикланади. Бунинг учун машина тўлиқ қисмларга ажратилади, барча агрегатлари, узелларининг ишлаш қобилияти тикланади. Капитал таъмирлаш вақтида ҳамма деталлари ювилади, е йилган деталлар (шу жумладан базис деталлар ҳам) янгисига ёки тикланганига алмаштирилади, узеллар ва механизмлар тўлиқ йиғилади ва ростланади. Йиғиб бўлинган ҳар бир машина ростланади, бўялади, чиниқтирилади ва синалади. Ишончлилик ва таъмирлаш га оид тушунчалар ва таърифларни билиш, машиналарни таъмирлаш сифатини, уларнинг ишончлилигини баҳолаш учун объектив мезонларни танлаш имконини беради. Қишлоқ хўжалигида таъмирлаш соҳасини ривожланиш босқичлари. Мамлакатимизда қишлоқ хўжалик техникаларини таъмирлаш саноати, асосан, ўтган асрнинг биринчи чорагидан бошлаб шаклланган ва у бевосита

собиқ Иттифоқ таъмирлаш саноати билан боғлик равишда ривожланиб келди. Қишлоқ хўжалигидаги энг биринчи таъмирлаш устахоналари оддий токарлик станоклари ёки хориждан олиб келинган «Краузе» русумли комбинацияланган станоклар, шунингдек, оддий темирчилик асбоб- ускуналари билан жиҳозланган эди. Ихтисослашган таъмирлаш корхоналаридаги махсус таъмирлаш-хизмат кўрсатиш ускуналари ҳам турли чет эл фирмалари томонидан етказиб берилган. Фақатгина гайка калитлари ва отвёрткаларни устахоналарда ишчиларнинг ўзлари тайёрлаганлар. Иккинчи жаҳон уруши олдидан (1939-40 йиллар) қишлоқ хўжалигида машиналардан фойдаланиш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш усуллари ва технологияси бир оз такомиллашди, ишлатиладиган ускуналар ва аппаратлар мураккаблашиб, жамоа ва давлат хўжаликлари, МЦ лар, таъмирлаш корхоналарида механизатор ва таъмирловчи ишчилар таъмирлаш сохасидаги ишларида жуда катта тажриба ортира бошладилар. Ушбу тажрибаларни умумлаштириш ва бошқаларга ўргатиш зарурати келиб чиққан эди. Бу муаммоларни ҳал этиш учун илмий тадқиқот ишлари кўламини кенгайтириш, уни ўтказиш усулларини такомиллаштириш талаб этиларди. Ана шу мақсадлар учун мамлакатнинг техника жами ўқув юртларида бир неча янги кафедралар (машиналар таъмири, машина-трактор паркидан фойдаланиш) ташкил қилинди. Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда мамлакат қишлоқ хўжалигини тез суратларда механизациялашуви, ишлаб чиқаришнинг барча табақаларида техникани кенг жорий етилиши, таъмирлаш -хизмат кўрсатиш ишларининг ҳам такомиллаштиришни ва бу ишларнинг ҳажмини ортишини, машиналарни таъмирлаш учун зарур шарт-шароитларни яратилишини қатъий талаб этади. 1947 йилдан эътиборан қишлоқ хўжалигида кучли моддий-техника базаси (машиналарга техник хизмат кўрсатувчи ва уларни таъмирлаш устахоналар, заводлар ва бошқа воситалар) яратилишга киришилди. Таъкидлаш лозимки, шу вақтларда қишлоқ хўжалиги техникаларига оид таъмирлаш -хизмат кўрсатиш ишлари техник хужжатларсиз бажарилар эди. Шу сабабли, бу ишларни самарали бўлиши мумкин эмас эди, чунки муайян (бир) таъмирлаш-технологик жараённинг ўзи турли устахоналарда, турлича ва кўпинча нотўғри бажарилган, таъмирлаш сифати нисбатан паст бўлган. Таъмирлашнинг ўша вақтда ягона, энг илғор технологиясига ўтишини таъминлаш учун техник хужжатлар зарур бўлиб қолди. Ана шундай хужжатлар РосНИТИ (собиқ ГОСНИТИ) томонидан ишлаб чиқилди. 1949- 1953 йилларда катта нусхада нашр этган қишлоқ хўжалигида машиналарни таъмирлашнинг намунали технологиясининг умумий 2200 босма варақдан иборат 35 та альбом ва китобларни ўз ичига олган. Бу технология бир-бирини

тўлдирувчи материалларнинг нашр этган ғоят катта тўпламидан иборат бўлган. Ушбу технологияга асосан, ўша вақтнинг ўзида машиналарни таъмири учун меҳнат сарфи, таъмирлашда талаб этиладиган материалларни сарфлаш нормативлари, шунингдек, машиналарни қишлоқ хўжалигида фойдаланишда сарфланадиган эҳтиёт қисмлар нормативлари ҳам ишлаб чиқилган эди. Шундай тартибда ишлаб чиқилган техник хужжатлар ва кўрсатилган нормативларнинг афзаллиги, машиналарни у ёки бу устахоналарда умумий технология ҳамда нормативларга мувофиқ таъмирлаш самарали бўлишини таъминланган. Одатда, ягона (умумий) технология ва белгиланган норомативлар шаклидаги техник хужжатларга амал қилиб иш юритган устахоналарда таъмирлаш ишлари билан банд ишчилар сони ва машиналарни таъмирлаш вақти қисқарган, меҳнат унумдорлиги ошган, ишчининг иш хақи барқарорлашган, таъмирлаш сифати яхшиланган ва унинг ҳаражатлари камайган, ишлаб чиқариш маданияти ортган. Умумий технология самарадорлигининг энг асосий афзаллиги шундаки, юзлаб-минглаб ишчиларни касб маҳоратини ошириш имконини берган, таъмирлаш ишларини тўғри усуллар билан бажаришга тез ўргатиб борилган. Аммо, бу даврга келиб, жамоа ва давлат хўжаликларининг молиявий аҳволи яхшиланиб, ўзлари кўплаб техникалар сотиб ола бошладилар, натижада МЦ (Машина-трактор станциялари) лар тугатила бошланди. 1958 йилда М ТС лар тугатилгандан сўнг қишлоқ хўжалик техникаси таъмир ига оид ва уларга техник хизмат кўрсатиш ишларини ташкил этишда ва рахбарлик қилишда айрим ноаниқликлар пайдо бўлди. Ушбу ноаниқликларга барҳам бериш мақсадида, 1961 йилда собиқ Иттифоқ ҳукуматининг қарори билан Бутуниттифоқ «Союзсел ь хозтехника» бирлашмаси ташкил этилди. Шундан кейин, қишлоқ хўжалигида машиналарни таъмирлаш , мамлакат халқ хўжалигининг алоҳида тармоғи сифатида нормал ривожланиш учун зарур бўлган барча имкониятлар яратилди. Мамлакатнинг ҳар бир республикасида, вилоят ва туманларида «Сел ь хозтехника» бўлимлари ташкил этилди, улар қошида бир неча янги ти пли ихтисослашган устахоналар, таъмирлаш заводлари ва техникавий алмаштириш пунктлари барпо этилди. Қишлоқ хўжалигида таъмирлаш сохасининг базасини ривожлантириш режасига кўра, 1961-1962 йилларда бажарилган дастлабки хисоблар ишлаб чиқариладиган машиналар, қишлоқ хўжалигида етар ли даражада узоқ муддат унумли ишлашни учун халқ хўжалигининг ушбу тармоғига катта маблағ

ажратиш зарурлигини белгилаб берди. Қишлоқ хўжалигида таъмирлаш сохасига станок ва бошқа таъмирлаш -техналогик ускуналар ва хакозаларга хаддан ташқари талаб борлиги аниқланади. Умуман олганда, «Союзселхозтехника» тизими фаолият кўрсатган 1961- 1985 йиллар давомида қишлоқ хўжалиги таъмирлаш сохасида бир неча юзлаб ихтисослашган устахоналар, таъмирлаш заводлари, илмий тадқиқот лабораториялари ва институтлари ташкил этилди ва ушбу даврда мазкур соха сезиларли даражада ривожланди. 1985 йилдан кейин собиқ Иттифоқда қайта қ у риш даври бошланиши муносабати билан, қишлоқ хўжалигини ҳам қайта қўриш даври бошланди. «Союзсел ь хозтехника» давлат комит ет и тугатилди ва унинг ўрнига «Давлат агросаноат» комит ет ига б у туниттифоқ хўжалиги сохасини бошқариш билан бирга, техника билан таъминлаш ва уни тузатиш вазифалари ҳам юк латилди. Аммо, 1985-1991 йиллар давомида таъмирлаш соҳасида деярли ривожланиш бўлмади. Ремпубликамиз мустақиллиги эълон қилингандан (1991й.) кейин, қишлоқ хўжалиги таъмирлаш сохасида ҳам ўзгаришлар содир бўлди. Ҳозирги кунда қишлоқ хўжалигида «Ўзагромашсервис» давлат уюшмасининг жойлардаги таъмирлаш корхоналари фаолият кўрсатмоқдалар. Таъмирлаш хизмат кўрсатишнинг ривожланиш тарихи 1920-29 йил 1929 – 34 йил Қишлоқ хўжалигида таъмирлаш устахонасида ташкил топди Трактор заводлари қ урилди Токирлик дас г охи Режали огохлантир и ш Темирчилик асбоблари МТС ташкил этилган Четдан келтирилган дастгоҳлар

Х у л о с а 1934 - 41 йил 1941 - 57 йил Кўплаб техникалар ишлаб чиқарилди Намунавий МТС ташкил топди МТС ишлари кучайтирилди 1957 - 85 йил 1985 - 95 йил МТС тугатилди Агропром ташкил этилди РТС ташкил этилди Таъмирлаш корхоналар Сельхозтехника ташкил этилди 1996 - 20 10 йил МТП ва ММТП ташкил этилди Хусусий МТП Нодавлат МТП Сервис хизмат кўрсатиш шаҳобчалар

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Омаров А., Қаюмов А. Машинасозлик технологияси. -Тошкент: Фан 2003. -380б 2. Ф.П. Гурин ва бошқалар. Автомобилсозлик технологияси. /С.М. Қодиров тахрири остида таржима қилинган -Тошкент:ТАДИ. 2001.-250б 3. Ф.В. Гурин, В.Д.Клепиков, В.В.Рейн. Технология автотракторостроения. - М.: Машиностроение, 1981.-295с. 4. В.Ф. Гурин, М.Ф. Гурин. Технология автомобилестроения –М.: Машиностроение, 1986. -286с 5. А.А. Маталин. Технология машиностроения -М.: Машиностроение, 1985. – 496с. 6. Г.Н. Мельникова, Дальский А.М. Технология машиностроения. I и II часть. -М: МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1998. Iчасть-563с, IIчасть-640с 7. Абдусатторорв Т., Лебедев О.В., Ахмедов Б.Ш. Транспорт машинасозлиги технологияси. –Тошкент: 2003 й.-115б 8. Справочник технолога машиностроителя../ под редакцией Р.К. Мирзорякова и др. -М.: Машиностроене, 1985г.Том 1-451с. и 2-423с

Похожие

Машиналар ишончлилиги асослари

Механизм ва машиналар динамикасининг асосий масалалари

Машиналар яратишда ихтирочилик ва рационализаторлик фаолияти

Пневмотранспорт ва гидротранспорт усулларида транспортловчи машиналар

Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари