Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар - Машиностроение - Рефераты

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

28.8349609375 KB

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар Режа: 1. Машиналар яратиш тарихидан 2. Жамият тараққиётида машинасозликнинг етакчи роли ва замонавий ривожланиш йўллари 3. Ишлаб чиқаришни комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар Мустақилликка эришиб, юксалиш сари олға интилаётган мамлакатимиз - Ўзбекистон Республикасининг бугунги кунини йирик саноат корхоналари, турли муҳандислик иншоатлари ва тизимлари, маданий ва маиший бинолар, замонавий машинасозлик корхоналари қурилишларисиз тасаввур этиб бўлмайди. Мамлакатимиз иқтисодиётини ривожлан-тиришда чет эл инвестицияларини кириб келиши сабабли кўплаб саноат корхоналари жаҳон стандартларига жавоб бера оладиган қилиб янги ва қайта қурилмоқда, катталашмоқда. Буларни исботи сифатида мамлакатимизда "Истиқлол режаси" амалга оширилаётганини кўрсатиш мумкин. Яъни чет эл компаниялари билан қўшма корхоналар яратилмоқда, жумладан Тошкентда "Зафар" Ўзбекистон-Хитой; "Ўздэуэлектроникс" Ўзбекистон-Корея; "Совастротекстил" Ўзбекистон-Балтика; Чирчиқда "Вексаф"; Ангренда "Ўзтуркакқуммаш"; Гулистонда "Ўзалтайтрактор"; Бўкада "Қобул-Тойтепа текстайлз"; Жиззаҳда "Жибри" Буюк Британия; Самаркандда "Самжинтекс"; Югославия; "Самрад" Швейцария, "Мармаргранит" Австрия; "Самкоч-Авто"; Қаршида "Катекс" комбинати; "Султон-Аджанта" Термиз; Бухорода "Гуфик- Авиценна" Ҳиндистон; Hавоийда "Зарафшон-Hғюмонт"; Элликкалҳада "Элтекс"; Hаманганда "Ас-HамТекстил" Туркия; Андижонда "Тиксанти", "Ўзэкс" Россия; Асакада "Ўз-ДЭУ-Авто" Корея; Фарғонада "Ўзсаламан" Олмония, "ЎзДЭУ Текстайл" Корея, "Полиамид-6" Олмония; "ФНҚИЗ" Франция-Япония; "Азот" Хитой-АҚШ ва бошқалар. Табиийки, улкан қурилишларнинг тобора ривожланиб бориши замонавий технологик машина ва жиҳозларга бўлган талаб ва эҳтиёжни кучайтиради. Хозирги замонда технологик машина ва жиҳозлар яратиш қуйидаги йўналишларда такомиллашиб ва ривожланиб бормоқда: - машиналарнинг сифати, пухталиги ва хизмат муддатини ўстириш ; - машиналар қувватини орттириш;

- алмашинувчи ишчи қисмларга эга бўлган универсал машиналар яратиш; - қўл машиналари ва жиҳозларидан фойдаланиш; - машиналарни маневрчанлигини ошириш; - автоматик қурилмалардан фойдаланиш; - машиналарни эргономик ва эстетик талаблар асосийда лойиҳалаш. Бундан ташқари, янги русумдаги машиналар яратиш бўйича изланишлар олиб борилмоқда. Хусусан, ноанъанавий технологиялар, детонацион тўлқин энергияси, портлаш энергияси, лазер нурлари, тебранишлар (резонанс технологиялар ва техника), шамол энергияси, улpтра қисқа товуш тебранишлари ёрдамида ишловчи янги русумдаги машиналар яратилмоқда. Янги қурилмани яратиш жараёнида энг яхши, жаҳон андозалари даражасидаги лойиҳаларни вужудга келтириш учун бир-бирини тўлдирувчи бир неча усулни қўллаш керак. Техниканинг тараққиёт тарихидан кўриниб турибдики, ҳар қандай техник ечимлар ҳам ўз даврида энг яхши ҳисобланишига қарамай, вақт ўтиши билан такомилаштиришни талаб қилади. Техник қурилма яратишда аввало қуйидаги саволларга жавоб топиш лозим: - яратилаётган қурилмада айрим кўрсаткичларини ошириш ёки камайтириш, функциялар сонини кенгайтириш мумкинми? - қурилмани янги ривожланиш босқичига ўтказиш мумкинми? - янги яратилган машина эстетик нуқтаи назардан талабга жавоб берадими? - ва ҳоказо . Бу эса мутахассис қадрлардан янги машиналар яратишни, техник ижодкорликни, янги техник ечимлар топишни, муаммоли масалларни мустақил ечиш маҳоратига эга бўлишни, оз энергия сарфлаб, юқори иш унуми билан ишлай оладиган, кам ейиладиган, чидамли ва сифатли маҳсулот ишлаб чиқарадиган, иқтисодий самарали машина ва жиҳозлар яратишни, шу мақсадларга қаратилган иш режимларини танлай олишни билиш талаб этилади.

Шу сабабли 5520700 - "Технологик машиналар ва жиҳозлар" бакалавриат таълим йўналиши бўйича таълим олаётган талабаларга машиналар яратишнинг техник асослари билан таништириш мақсадга мувофиқдир. Ушбу йўналиш бўйича олий ўқув юртини битирган бакалаврлар техник ижодкорлик сирларини билишлари, машиналар яратишнинг асосий босқичлари бўйича: прогнозлаш, лойиҳалаш комплексларини ўрганиб чиқиб ишлаб чиқаришга тадбиқ эта олиш қобилиятларига эга бўлишлари керак. Фаннинг мақсади - замонавий машина, асбоблар, қурилмаларни юқори илмий-техник даражада яратиш жараёни ва услубиятлари билан талабаларни таништириш. Машиналар яратишнинг моддий жараёни қуйидаги анъанавий технологик жараёнлардан фойдаланиш ва уларни қўллашга асосланади: - қуйиш; болгалаш ; пайвандлаш; детал ва тановарлар (заготовкалар) га механик ишлов бериш ; қисмларни, машина ва агрегатларни йиғиш, созлаш ва бошқалар. Шу билан бирга, яратилаётган машинанинг сифати ва техник кўрсаткичлари фақат юқорида санаб ўтилган жараёнлар билан тўласича шаклланмайди, балки машина яратилишининг ҳар бир босқичида унинг тузилишига киритиладиган техник ғоялар ва ижодий қарорлар асосийда, прогноз босқичидан тортиб машинадан фойдаланишда кўзда тутилаётган техник-иқтисодий самараси таъсирида замонавий машина дунёга келади. Вазифасига, андозасига (типоразмерига), конструктив тузилишига ва бошқа хусусиятларига кўра ҳар бир машинанинг индивидуаллигига қарамасдан, машиналарни яратишнинг умумий қоидалари ва қонунлари мавжуд. Бу қонуният ва қоидаларнинг кўплари механизм ва машиналар назарияси, машина деталлари, материаллар қаршилиги, конструкцион материаллар технологияси, гидравлика, электротехника, триботехника ва бошқа умуммуҳандислик фанларида ўкитилади.

Бу қоидаларнинг қолганлари эса махсус мутахассислик фанларида боғланмаган ҳолда алоҳида муаммолар тарзида машинасозлик имкониятлари ва унинг ривожи кам эътиборга олинган ҳолда берилади. "Машиналар яратишнинг техник асослари" фани ана шу тарқоқ қоидаларни ва энди кашф этилаётган қонуниятларни бир бутун ҳолда боғлаб ўргатишни ҳам кўзда тўтади. У талабаларга машиналар яратишнинг асосий босқичлари, бу борадаги муаммоларни ҳал қилиш йўллари, сифатли машиналар яратиш усуллари тўғрисида маълумотлар беради. Машиналар яратиш тарихидан Содда механизмлар (тишли, пишангли ва ҳоказо) қадим замонлардан маълум ; улар инсон меҳнатини енгиллаштириш, меҳнат унумдорлигини ошириш мақсадида тадқиқ этилган, такомиллаштирилган, тажрибада синаб кўрилган. Ушбу фаннинг ривожланиши кишилик жамияти маданияти тарихи билан боғликдир. Қадимги замонлардан бери сақланиб келинаётган ажойиб бинолар ва архитектура ёдгорликлари ўша замон ҳалкларида машина ва механизмлар ҳақида етарли тушунчалар бўлганлигидан далолат беради. Механика соҳасида бизга етиб келган асарларда Аристотел (эрамиздан аввалги 384-322йиллар) номи билан боғлик бўлган дастак, пона ва блок кабилар элементар механизмлар ва машиналар назарияси асосийда яратилган. У оддий машиналар назариясини яратган эди. Шундай оддий машиналар билан Архимед ҳам шуғулланган (эрамизгача 287-212 йиллар). Эрамиздан 287 йил муқаддам Сицилия оролларидаги Сиракўза шахрида туғилган Архимед томонидан 40-га яқин машина ва механизмлар яратилган. Полиспаст, тишли ғилдиракни ҳаракатга келтирувчи чексиз винтлар (червяклар), Архимед винти ва дастакиси, ҳар хил механизмлар ана шулар жумласидандир. Архимед дастакилар (ричаглар) назариясини яратди. Унинг бу соҳадаги кашфиёти механикада "Олтин қоида" номи билан

юритилади. Эрамизнинг 1-асрида яшаган Александриялик Герон дастаки, пона, блок, чиғир ва винт каби оддий машиналарни алоҳида ва биргаликда ишлаши мумкинлигини айтган. Ўрта Осиё олимлари ҳам бу фанга катта ҳисса қўшдилар. Буюк олим Абу Али ал Хусайн ибн Абдуллох ибн Сино (980-1037) тиббиёт, адабиёт, мусиқа, фалсафа, математика, геология, астрономия, химия, физика, логика, тилшунослик ва психология каби фанлар билан шуғулланиб қолмай, балки механика масалалари билан ҳам шуғулланган. У ўзининг "Ақл мезони (Мийар ал-ақул) " деган асарида, асосан, механикадаги содда системалар, яъни чиғирлар, дастакилар (ричаглар), блоклар, винтлар ва поналардан тузилган машиналарнинг ишлаш принципларини баён этган. Ибн-Сино Иоанна Филопаннинг ҳаракат ҳақидаги таълимотини ривожлантирди. У ҳаракатланувчи жисмга қўйилган куч йўқолмаслигини ва ҳаракатга бирор қаршилик бўлмаса, ҳаракатнинг чексиз ўзоқ вақт содир бўлиши кераклигини айтган. У "Ақл мезони" деган асарида Аристотел ва Герон асарларини ижобий қайта ишлади ва қўшимчалар киритди. Абу Юсуф ал-Ҳоразмий (Х-аср) ўзининг "Илмларнинг калитлари" деган китобида механика, айниқса Героннинг "Пневматика" си, ҳақида ҳам сўз юритган. Исмоил ал-Жазарийнинг (12-13 асрлар) "Инженерлик механикасини билиш китоби" ва Муҳаммад ал-Ҳуросоннинг "Сув ғилдираклари ва сувни юқорига чиқариш, уни амалга оширишда ишлатиладиган механик мосламалар" трактатлари ҳам диққатга сазовордир. Уйғониш даврининг атоқли арбоби ҳамда олими Леонардо да Винчи (1452-1519) тикув дастгохлари, босма ва еғочга ишлов бериш машиналари ва механизмлари конструкциялари лойиҳаларини ишлаб чиққан, ишқаланиш коэффициентини тажриба йўли билан аниқлашга уриниб кўрган. Италиялик врач ва математик Д.Кардан (1501-1576) соат ва тегирмон механизмларининг ҳаракатини ўрганди.

Француз олимлари Г.Амонтон (1663-1705) ва Ш.Кулон (1736-1806) биринчи бўлиб тинч ҳолатдаги ва сирпанишдаги ишқаланиш кучларини аниқлаш ифодаларини таклиф қилдилар. Ўттиз йил Россияда яшаган ва ишлаган, 850-та илмий иш муаллифи, атоқли математик ва механик, швейцариялик профессор Л.Эйлер (1707-1783) қаттик жисм кинематикаси ва динамикасига оид масалаларни ечди, амалий механика масалалари билан, чунончи, тишли ғилдираклар профиллари билан шуғулланди ва буларнинг ичида энг истиқболлиси эволpвентасимон профилдир деган ҳулосага келди. Рус механиги ва ихтирочиси И.И.Ползунов (1728-1766) биринчи бўлиб 2-цилиндрли буғ моторининг лойиҳасини яратди, қозонни сув билан таъминлайдиган автоматик ростлагич, сув ва буғ берувчи қурилмалар ва бошқа механизмлар яратди. И.И.Кулибин (1735-1818) туҳум шаклидаги машҳур соатни яратди. Бу соат ўша давр учун автоматик ишловчи жуда мураккаб механизм эди. Автоматик ростлаш назариясининг асосчиларидан бири И.А.Вишнеградский (1831-1895) автоматик пресс, юк кўтариш машиналари, насос ростлагични ишлаб чиқди ва машиналар лойиҳалашнинг илмий мактабини яратди. "Рус авиациясининг отаси" - H.Е.Жуковский (1847-1921) машиналар динамикасига катта ҳисса қўшди. H.П.Петров (1836-1920) мойлашнинг гидродинамик назарияси асосларини, қишлоқ хўжалиги машиналарини ҳисоблаш ва қуриш назарий асосларини яратган. Рус олими Ассур Л.В (1878-1920) механизмларни таҳлил ва синтез қилишда тадбиқ эҳтилаётган кўп бўғинли механизмлар тузилишининг умумий қонуниятларини яратган. Машиналар механикасини яҳлит машинасозлик назариясига айланишига И.И.Артоболевский (1905-1977) салмоқли ҳисса қўшди. И.И.Артоболевскийнинг шогирдлари ва издошлари - А.П.Бессонов, В.А.Зиновғев (1899-1975), И.И.Левитский, H.В.Умнов, С.А.Черкудинов ва бошқалар машиналар динамикаси, механизмларни оптимал синтез қилиш,

машина-автоматлар назарияси ҳамда машина ва механизмлар назариясининг бошқа соҳаларида уни яҳнада ривожлантиришга ҳисса қўшдилар. Бауман номли Москва олий техника билим юрти олими Ф.Е.Орлов (1843-1892) амалий механика курсини яратди ва 1872 йилдан шу курсдан дарс бера бошлади. Д.С.Зернов (1860-1922) ўзатмалар назариясини кенгайтирди. H.И.Мерцалов (1866-1948) текис механизмлар кинематикасини текширишни фазовий механизмлар назарияси билан тўлдирди ҳамда маховикни ҳисоблашнинг содда ва ишончли усулини ишлаб чиқди. Гавриленко В.А. (1899-1977) эволpвентасимон тишли ўзатмалар назариясини яратди. Қурилиш машинасозлигига В.Л.Кирпичев, М.Я.Сапожников, H.Е.Дроздов, М.И.Журавлёв, А.А.Фоломеев, Ф.Г.Банит, А.И.Боганов, В.А.Бауман, Ф.А.Лапир, Г.С.Константопуло ва бошқ., кимёвий қурилмалар яратишга Ўзбекистонлик академиклар З.Салимов ва H.Юсупбеков, фан докторлари Ш.Гуломов, А.Ортиқов, И.П.Левш, В.И.Левш, М.Юсупов ва бошқалар катта ҳисса қўшдилар. Машинасозлик технологияси кесувчи асбобларини лойиҳалаш асосларини H.А.Hеведов, К.А.Осипов, Г.А.Алексеев, А.В.Аршинов, Р.М.Кричевская; металларни кесиш режимларини лойиҳалашга Л.А.Брахман, Ц.З.Бродский, Л.А.Биков, В.Б.Борисов, В.H.Васил p ев ва бошқалар катта ҳисса қўшдилар. Булардан ташқари А.Ф.Горбацевич, В.А.Шкред ва бошқ. машинасозлик технологиясининг назариясини яратишди. А.К. Hартов дунёда биринчи бўлиб механик суппортли токарлик дастгоҳи ясаш ва дастгоҳ ишини автоматлаштиришга катта ҳисса қўшди. И.А.Тиме, К.А.Зворикин, Я.Усачев каби олимлар металл кесиш назариясига асос солдилар. Автомобил тарихидан. Ҳ озирги машиналарнинг пайдо бўлиши оддий тегирмон ғилдирагидан то одам мускулидан ҳаракатга келувчи ўзиюрар аравачагача бўлган жуда ўзоқ йўлни босиб ўтди. Биринчи марта ана

шундай аравача бундан 200 йил муқаддам яратилган эди. Бундай ўзиюрар аравача Россияда истиқомат қилувчи деҳқон Шамшуренко томонидан яратилди. Кейинроқ И.П. Клубин уч ғилдиракли "самокат"ни ихтиро этди. У оёқларнинг ҳаракати билан юрар эди. Hиҳоят, инсоният тариҳида транспортнинг универсал двигатели - буғ двигатели ихтиро қилинди. Биринчи буғ автомобилини 1771 йилда француз ҳарбий инженери Кюнго яратди. Бу машина артиллерия юкларини ташишга мўлжалланган эди. Иккинчи буғ машинасини 4-5 тонна юк кўтаришга мўлжаллаб яратди. Буғ автомобилини яратиш фикри 19-асрнинг биринчи ярмида Англияда янада ривожланди. Буғ автомобилларининг огирлиги туфайли ва оддий йўлларда зўрға ҳаракатланиши сабабли, улар релpсда ҳаракатлантирилди. Бу эса паровознинг вужудга келиши учун асос бўлди. Америкада 1892 йилда ўзининг биринчи автомобилини яратиб ва бундай арзон автомобилларни кўплаб ишлаб чиқарган Генри Форд Америка автомобилсозлигига пойдевор қўйди. Ҳозирги пайтда бутун дунё бўйича автомобилларнинг умумий сони 450 миллиондан ошиб кетди. Бу автомобилларнинг учдан бири АҚШ га тўғри келади. Ҳар йили автомобил заводлари 30 миллиондан ошиқ автомобил ишлаб чиқаради, буларнинг 8 миллионга яқини "Женерал моторс", 4 миллиони "Форд", 3 миллиони "Тойота" ва қолган ярми "Фаг", "Hиссан", "Рено", "Фиат", "Хонда", "Мазда" ва бир қатор бошқа автомобил уюшмаларида ишлаб чиқарилмокда. Бизнинг мустақил юртимиз Ўзбекистон ҳам автомобил етиштирувчи давлатлар қаторига Асакада «ЎзДЭУ-авто» автомобил заводи қурилиши билан қўшилди.

Жамият тараққиётида машинасозликнинг етакчи роли ва замонавий ривожланиш йўллари Техник асримизни қандай ном билан атамайлик, космос ёки автоматика асрими, атом ёки электроника асрими - техник тараққиётнинг асосий машина бўлиб келган ва яна шундай бўлиб қолаверади. Машинасозлик мамлакат иқтисодиётининг энг муҳим аҳамиятга эга бўлган пойдевори бўлиб, у халқ ҳўжалигининг барча тармоқларидаги ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштиришда моддий база сифатида хизмат қилади. Ҳар қандай давлатнинг техник даражаси, ижтимоий меҳнат унуми, халқфаровонлиги, иш унумдорлиги, моддий ва иқтисодий тежамкорлиги ва бошқалар шу мамлакатда машинасозлик қай даражада ривожланганлигига боғлиқдир. Шу сабабли мамлакатимизни иқтисодий ва социал ривожлантириш режаларида машинасозликни илгарилама ривожлантириш кўзда тўтилган; унинг олдида энергия ва материалларни кўп миқдорда тежашга имкон берувчи технологиялардан фойдаланишга шароит яратувчи, машина ва механизмларнинг тухталиги ҳамда чидамлилигини таъминлаш, уларнинг иқтисодий самарадорлиги ва иш унумини ошириш вазифалари турибди. Машина мустахкам бўлиши, ишончли ва юқори даражада унумли ишлаши, шу билан бирга у енгил, материал сиғими ва энергия сарфи мумкин қадар кам бўлиши, атроф-муҳитни ифлослантирмаслиги, техник эстетика ва эргономика талабларига жавоб берадиган бўлиши керак. Ана шу вазифаларни муваффақиятли ҳал этиш, ҳозирги замон талабларида яхши машиналар яратиш учун машинасозлик соҳасидаги мутахассислар қатор фанлар назарияси асосларидан билимга эга бўлишлари зарур. Ҳозирги кунда хом-ашё ва тайёр маҳсулотларни ташиш, очиқ усулда кўмир ва руда қазиб чиқариш, юк кўтариш, ортиш-тушириш, ер ишларини бажариш, табиий тош материалларини майдалаш, саралаш ва ювиш, бетон қоришмалар тайерлаш, бетон аралашмаларини зичлаш, пардозлаш, саноат

усулида уй-жой бинолари ва саноат корхоналари қуриш, моддий буюмлар, озиқ-овқат, кийим-кечак ишлаб чиқариш, металларга механик ишлов беришда янги машина ва жиҳозлар аҳамияти тобора ортиб бормоқда. Машинасозликда янги материаллар жорий қилиш билан янги технологиялар, бутунлай янги структурали кинематик ва динамик ҳусусиятларга эга бўлган автоматик машиналар яратиш масаласи туғилди, аввалги технологиялар бутунлай ўзгартирилиб юборилди. Машина тузилишида сифат ўзгаришлар содир бўлди. Мисол учун: ўзатиш механизмлари ўрнини босадиган чала ўтказгичли вентилларни ишлатилиши ва бошқалар. ЭҲМ ёрдамида оптимал параметрга эга бўлган автоматларни синтезлаш масаласини тўла ҳал этмоқ учун технологик ва лойиҳалаш жараёнларини алгоритмлашни ишлаб чиқиш керак. Ишлаб чиқариш жараёнларида ишлатиладиган машиналар дунёсида илмий-техника тараққиётини амалга ошириш керак. Бу масалаларни ҳал этилиши бизни янгидан-янги сифат поғоналарига кўтаради, чунки янги поғонага чиқиш ва унда дадил туриш-яратувчи инсонда сифат ўзгаришларисиз асло мумкин эмас. Янги яратилган машина инсонга янгидан- янги мураккаб масалаларни қўя бошлайди. Ҳулоса қилиб айтганда, машина фақат энергияни қабул этиб,маҳсулот ишлаб чиқарадиган мослама бўлибгина қолмай, балки ишлаб чиқариш жараёни учун керак бўладиган информацияларни ҳам ишлай олади, яъни бу соҳада инсон ўрнини босади. Бугунги машина - сифат ўзгаришларига эга бўлган, бутунлай янги машинадир (саноат роботлари, ЭҲМ ва бошқалар) . Замонавий техника тараккиёти ривожланишининг асосий йўналишлари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин : - ишлаб чиқаришнинг ҳамма турларини автоматлаштириш. Бу вазифани ҳал этишда робототехника тизимлари катта ҳисса қўшади. Робототехника системасининг кўпгина турлари саноатда юклаш, жойлаштириш, содда қисмларни йиғиш каби ишларни бажармоқда ;

- қайта созланиши иш дастурини ўзгартиришдангина иборат бўлган, сонли дастур билан бошқарилувчи ускуналардан кенг фойдаланиш. Машина ва бошқарувчи ЭҲМ нинг биргаликда ишлашини ўрганиш, керакли алгоритм ҳамда дастурларни ишлаб чиқиш; - машиналарни титрашдан ҳимоялаш ва улардаги шовқин даражасини пасайтириш; - машиналарнинг сифати, тухталиги ва хизмат муддатини ўстириш ; - машиналар қувватини орттириш ; - машиналарни манёврчанлигини ошириш; - "Инсон-Машина-Муҳит " тизимини ўрганиш; - бўғинларнинг массаси ўзгарувчан бўлган машиналар динамикасини ривожлантириш; - машиналарнинг ишлаш имкониятларини ўрганиш ва прогноз қилиш; - машиналарнинг акустик динамикаси, яъни машиналардаги шовқин ҳодисаси манбалари ва сабабларини ўрганиш, машхур фирмалар билан ҳамкорликда иш олиб бориш ("Х p юлетт-Паккард" (электроника фирмаси), "Макдонал p дс" ( хизматчиларни тезкорлик билан овқатлантириш замонавий технологик жиҳозлари билан машҳур фирма), "Вол p во" (автомобилсозлик фирмаси), "Кавасаки"(мотоцикл заводи) , "Hиссан" (автомобилсозлик фирмаси) ва бошқ. Мазкур фирмалар билан ҳамкорлик қилиш яхши самара бериши шубҳасиз. Ишлаб чиқаришни комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш Қурилиш машиналаридан фойдаланиб қурилиш ишларини қисман ва тулик механизациялаш ҳамда автоматлаштириш мумкин. Кўп қаватли ғиштли бино қуришда ғишт ва қоришмани юқорига транспортировка қилиш механизмлар ёрдамида бажарилса, ғишт териш қўлда бажарилади. Токарлик дастгоҳида ишлов бериш зарур бўлган детал қўлда ўрнатилади ва деталга токарлик дастгоҳи механик ишлов беради. Енгил саноат ва тўқимачилик машиналарда ҳам қисман қўл меҳнати мавжуд. Ишни бундай ташкил қилишда жараён қисман механизациялашади.

Замонавий машиналар ишлаб чиқариш жараёнларини комплекс механизациялашни талаб қилади, яъни ишлаб чиқаришдаги ҳамма жараёнлар механизмлар ёрдамида бажарилиб, ишчи фақатгина бу машиналарни бошқариш билан шуғулланади. Технологик жараёнларни механизациялашнинг олий шакли автоматлаштиришдир. Машиналар қисман автоматлашганда турли хилдаги датчик ва асбоблардан фойдаланилади. Корхоналардаги юк кўтариш баландлигини автоматик назорат қилиш, булғдозер сургичини лазер нурида бошқариш қисман автоматизациялашга мисол бўла олади. Барча ёрдамчи ва асосий жараёнлар тўлиқ автоматик режимда бажарилганда, жараён тўлиқ автоматлаштирилган бўлади. Юқори унумдорлик ва сифат ишлаб чиқариш жараёнидаги субъектив факторларни чиқариб ташлаш кераклигини тақозо қилади. Субъектив факторларни фақат юқори тезлик, атрофдаги факторларга сезгирлик ҳусусиятига эга инсон зиммасидаги қатор функцияларни ҳам миқдор ҳам сифат нуқтаи назаридан бажара оладиган автоматик бошқарув системаларини (АБС) қўллабгина камайтириш мумкин. Ҳозирги автомат- машиналар механик, электрик, электрон, пневматик ва гидравлик системаларни ўз ичига олган мураккаб комплекс системалардан иборат. Машиналарни автоматлаштириш уларни иш унумдорлигини ва сифатини кескин кўтаришга имкон беради. Халқ хўжалигида ишлаб чиқаришни комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш қуйидаги йўналишларда олиб борилмоқда: - автоматик назорат - объектнинг ҳолати ёки катталикларнинг техник нормативларда кўрсатилган чегара қийматига етганлиги ҳақидаги маълумотларни автоматик равишда олиш; - автоматик созлаш - баъзи бир физик катталиклар қийматини автоматик равишда талаб қилинган миқдорда ушлаб туриш. Бундай

созлашни амалга оширувчи қурилма автоматик бошқариш тизими (АБТ) дейилади; - автоматик бошқариш - ишлаб чиқариш жараёнидаги машина ва жиҳозларни инсон иштирокисиз бошқаришдир. Робот - зарарли ва бир хил бўлган қўл меҳнатини, инсон қўли етиши қийин бўлган жойлардаги ишларни бажарувчи машина. Манипулятор - оператор ёки бошқарувчи дастур асосийда инсон қўли каби ҳаракат қилувчи механизм.

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981. 5. Косарев А.А., Янушкевич И.П. Практика применения временних указаний о порядке оформления, подачи и рассмотрения заявления на рационализаторское предложение. - «Вопрос изобретателства», 1989, №22. 6. Артемғев Е.И. и др. Патентоведение. М.: Машиностроение, 1986.

Похожие

Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари

Машиналар ишончлилиги асослари

Техник меъёрлаш асослари

Машиналар яратишнинг асосий босқичлари прогнозлаш лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришга тайёрлаш

Машиналар лойихасини тузишнинг методологик асослари