Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари - Машиностроение - Рефераты

Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

145 KB

Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари Режа : 1.Машиналарни ишончлиликка синаш режалари, турлари ва мақсади . 2.Тикланган деталлари ва таъмирланган машиналарни тезкор ва иммитацион синашлар. 3. Тезкор синаш усуллари ва воситалари, ўхшашлик шартлари, жададллаштириш доимийлиги 4. Ейилишга, чидамлиликка, толтқишига ва занглашга қарши синашлар 5.Машиналар ишончлилигини синаш давомида уларнинг техник ҳолатини ва ресурсини ташҳис (диагностика) қилувчи усуллар ва воситалар 6.Синашни ташкил қилиш. Машиналарнинг конструктив технологик йўллар билан ва таъмирлашда уларнинг ишончлилигини ошириш

Қишлоқ хўжалик техникасини доимо такомиллаштириш ҳаёт такозосидир. Чунки, ҳар бир соҳа шу тарика ривожланади. Шунга кўра синаш ва назорат қилишни асосий мақсади техникаларни ишончлилик кўрсаткичларини аниқлаш ва уларни норматив ёки шунга ўхшаш машиналарни кўрсаткичлари билан солиштиришдан иборатдир. Маҳсус ГОСТ 16504-74 да кўрсатилишича 40 дан кўпроқ синаш турлари мавжуд. Агар уларни катта бўлакларга бўлиб кўрсатсак синаш турлари учта қисмга б ў линади: тадқиқот ишларидаги синаш, диагностика қилиш ва контроль синашлар. Синаш методлари ва воситалари: Мустахкамликга синаш методлари куйидаги кўрсаткичларни аниқлашни қўзда тутади. Радлар ўртасидаги иш хажми мураккаблиги бўйича ҳар бир группа учун режали техник хизматларни солиштирма меҳнат сарфи, радларни аниқлаш ва йўқ килмоқ, ресурс, гамма- фоиз ресурс, машинани тайёргарлик ва техник фойдаланиш коэффициентлари. Хўжалик шароитида синашлар машиналарнинг синаш методларини асосийси ҳ исобланади. Аммо агротехник муддатлар чегараланганлиги туфайли ва кўп ишлар мавсумий бўлганлиги учун машиналар мустахкамлигини кисқа муддатда баҳолаш мумкин эмас, шунга кўра тезкорлик методларидан фойдаланилади. МАШИНАЛАРНИ СИНАШ Тадқиқот ишларида синашда Техник диагностика қилишда Контроль (назорат) синашда Стендда Эксплуатация шароититда Эксперт баҳолашда

Бу тезкорлик синашларни қайси бирини танлаш техник воситаларни мавжудлиги, олинадиган натижаларни муддати ва аниқлиги, ҳамда математик таъминланишига каралади. Стендда синашлар. Стационар устахоналарда маҳсус юклагич ёрдамида ўтказилади. Юклагич қ урилмалар дала, эксплуатация асосий иш шароитини такрорлайди. Яъни таъсир қ илувчи куч, қ аршиликлар, климатик ва вибрация таъсирлари такрорланади. Машинани тайёргарлик коэффициенти Машинани техник фойдаланиш коэффициент и Гамма- фоиз ресурс Ресурс Радларни бартараф килмоқРадларни аниқлаш Режали техник хизматларни солиштирма меҳнат сарфи Мустахкам- ликга синаш кўрсаткич-лари ТЕЗКОРЛИК БИЛАН СИНАШ Стенда Полигонда Тахлид ( ў хшатиш)

Полигонда синаш харакатдаги машиналар учун маҳсус ажратилган далада ёки йўлда ў тказилади. Бу далада ёки йўлда синаладиган машиналарга таъсир қ илувчи барча юкланишларни ўхшатиб қўйилади. Бунда тупро қ йўл ва қаршилиги таъминланади. Хақиқий вақт масштабида, иш шароити ва технологик материалларни физик ўхшатилиб синашни тахлид қилиб синаш дейилади. Тахлид қ илиб синашда синалувчи объект маълум масштабда кичайтирилиб олиниши мумкин, шунга кўра куч ва қ аршиликлар танлаб олинади. Тезкорлик билан синаш иккита метод билан ўтказилади: ва қ тни зичлаштириш ва юкланишни кучайтирниш (интенсивлаш). Ва қ тни зичлаштириб синаш деб маълумотларни ҳ ар -хил юкланишларни кўпайтирмай ва қ тни тежаш йўли билан ўтказилишига айтилади. Масалан салт юришлар камайтирилади, синашлар кечаю-кундуз узлуксиз ўтказилади. Вақтни зичлаштириб синашда объект вақт бирлигига интенсив ишлайди, танаффус ва салт юриш бўлмайди. Бунда тезкорлик коэффициенти куйидагича топилади. Ку = Т р + Т х / Т р бу ерда: Т р - кунли ёки мавсумда соф ишлаган вақти, соат Т х - шу муддатдаги салт юриш вақти, соат Мисол: Агар кунда ишлаш вақти Т р = 6 соат бўлса бир неча кеча- кундуздаги тезкорлик коэффициент К у = 4 б ў лади. Агар объект синаш учун 240 соат талаб қилса , синаш муддати 40 марта камаяди, яъни К у = 40 бўлади. Бериладиган юкни тезлатиш натижасида тезкорлик коэффициентини шунча ошириш мумкин. Бўлакча қилиб айтганда объектни эксплуатация давридаги ўртача ресурси тезкорлик коэффициенти ошишига караб шунча камаяди. Шунга кўра объектни ўртача эксплуатация давридаги ресурси аниқланади.

Т э = К у Т у бу ерда: Т э - тўла эксплуатацион ресурс К у -тезкорлик коэффициенти (тезкорлик нормал эксплуатация шароитига ўтиш коэффициенти) Т у - тезкорлик синашдаги олинган ресурс. Объектларни юкланишини физикавий-химиявий (куч, исси қ лик ёки бўлак таъсирларни кучайтириш) жараён ёрдамида интенсив равишда кучайтирилиб маълумотлар олиниши тезлаштирилишига айтилади. Юкланишни кучайтириб синаш вақтини бирдан камайтириш мумкин, лекин бунга эхтиёткорлик билан ёндашиш керак, чунки олинган натижа эксплуатациядаги маълумотга тўғри келмаслиги мумкин. Бўлакча қилиб айтганда тезкорлик билан синаганда эксплуатация шароитидаги радлар бўлмаслиги мумкин, унда тезкорлик билан синашни аҳамияти қолмайди. Юкланишни кучайтириб синашни самарадорлигини ошириш учун эксплуатация шароитида синашга ўхшашлигини таъминлаш керак. Эксплуатация шароитида синаш. Эксплуатация шароитида синаш даврида мустахкамликни баҳолаш учун радлар ўртасидаги наработка, гамма- фоизли ресурс, тайёргарлик ва техник фойдаланиш коэффициентлари аниқланади. Рад бериш ва радларни тиклаш тасодиф омил бўлгани учун улар умумий хизмат қ илиш назариясига (теория массового обслуживания) мос келади. Умумий хизмат қилиш назарияси (УХН) операцияларини тадқиқот қилишда кенг кўлланилади. Ҳ ар бир объектдан маълумот келиб системани ташкил қ илади, буни канал, асбоб ёки аппарат хизмати дейилади, канал ёрдамида бажарилиши системали хизмат кўрсатиш операцияси деб аталади, ёки талаб бўйича

хизмат кўрсатиш дейилади. Хизмат қилишни асосий хусусияти уни муддати ҳисобланади. Эксперт ба ҳ олаш. Сифатни миқдор жихатидан баҳолаш учун эксперт методлари мухим ахамиятга эга. Бу методлар мутахассисларни фикрини тахлил қилишга м ў лжалланган. “Эксперт” атамаси лотинчадан - тажриба дегани бўлиб иқтисод адабиётларида кўпдан бери ишлатилади. Айниқса кейинги пайтларда бу атама кўп ишлатиладиган бўлиб қолди. Чунки тадқиқот ишларида “эксперт” методи мухим қ урол бўлиб маҳсулот сифатини прогноз қилиш ва баҳолаш учун қулай ҳисобланади. Маҳсулот сифатини аниқлаш учун электрон ҳисоблаш машинаси (ЭХМ) дан фойдаланиш мумкин. Ҳисоблаш машинаси катта хажмдаги маълумотларни тезкорлик билан бажаради. Аммо баъзи масалаларни ечишда киши онгини самараси ҳ ар қандай (ЭХМ) дан юқори туради. Масалан одам бир онда юқори аниқликда маҳсулот нусхаларининг белгилари (к ў риш, эшитиш, мазасини билиш ва бошқалар) ёрдамида била олади. Бўлакча қилиб айтганда одамни онги, экспертчи онги машинадан фарқли ноани қ маълумотларга эга бўлган масалаларни ечишда тез мослаша олади. Кўпчилик масалаларни ечимини олиш учун иккита альтернатив мавжуд: ани қ ҳисоблаш методлари топилмагунча ечимини олишни тўхтатиб туриш, ёки камрок аниқликка эга бўлган эксперт методини қўллаш керак. Шундай қилиб экспорт методи бўлак объектив методларни қўллаш мумкин бўлмаганда ва фойдасиз бўлганда қўлланилади. Тажрибадан маълум бўлишича эксперт методидан куйидаги масалаларни ҳал қилишда қўлланиши мумкин.

Эксперт метод билан товарларни сифатини аниқлаш катта самарадорликга эга. Шунинг учун кўп мамлакатларда эксперт- товарлар юридик аҳамиятга эга. Ҳар қандай ташки савдо экспортларини хулосаси билан иш юритилади. Эксперт методини аниқлигини прогноз қилишда яққол кўриш мумкин. Агар бу методни текшириш учун тўғри методология асосида мутахассис танланса эксперт ба ҳ олаш 5...10 % гача хатога йўл кўйиши мумкин. Емирилишга чидамлилик материал ишқаланишининг белгиланган шароитларида емирилишга қаршилик кўрсатиш хусусияти сифатида аниқланади. Ҳозирги вақтда таркиби ва сифати турли бўлган углеродли пўлатлар маркалари мавжуд. Уларнинг хусусияти ва белгиланиши хақидаги маълумотлар тегишли сўров адабиёт (справочник) ларида мавжуд. Бироқ бу манбаларда мазкур пўлатларнинг фаол қишлоқ хўжалик муҳитларида занглаш-механик емирилишга қаршилик кўрсатиш тўғрисида бирон-бир маълумот йўқ. Емирилишга чидамлилик материалнинг абсолют хусусияти Махсулот сифатини ба ҳ олашда . Бош қ ариш ишида Операцияларн и тад қ и қ кот қ илишда , Илмий -техник прог нозлашда ЭКСПЕРТ МЕТОД БИЛАН АНИҚЛАНА - ДИГАН МАСАЛАЛАР

ҳисобланмайди. Емирилиш шароитига қараб у ўзгариб боради. Углеродли пўлатлар турли таркиб ва хусусиятларга эга бўлиб, у ёки бу даражада занглаш-механик емирилишга қаршилик кўрсатиш хусусиятини намоён қиладилар. Бироқ металлнинг микроҳажмларда емирилишида катта турли- туманлик кузатилади, ҳамда ўртачалашган механик хусусиятлар занглаш- фаол қишлоқ хўжалик муҳитларида емирилишда емирилишга чидамлиликни баҳолашга яроқсиздир. Шунинг учун конструкцион материални тўғри танлаш учун мазкур муҳитларда емирилишга чидамлиликни лаборатория ва ишлатиб кўриш тадқиқотларини ўтказиш зарур Машиналарни лойихалашда занглаш ва занглатиш-механик емирилишга қарши чораларни ишлаб чиқиш занглаш назарияси, иқтисодий Протекторли ва электрокимёвий химоя услубларидан фойдаланиш Мухитнинг фаоллигини камайтириш мақсадида уни қайта ишлаш Турли химоя қатламларини қўллаш хисобига мухитнинг тўғридан- тўғри таъсиридан материални изоляция лаш Емирилиш- занглатиш мустахкам материалларнин г рационал танловиДетал ва қисмларини оптимал конструкция- лаш Машиналарни занглаш ва емирилишидан химоя қилишнинг замонавий услубларини

сохасидаги билимлар, ҳамда ишлаб чиқариш тажрибаси ва соғлом фикрни ўзаро муносабатлилигини таъминлашни тақазо этади. Занглаш ва емирилиш назарияси билимларини химоялаш услубларини ишлаб чиқишдан лойихалашга химоя услубларини тўғри қўйиш эксплуатацион харажатларни сезиларли камайтириш ва машинанинг узоқ муддат ишлаши имконини беради. Занглатиш-фаол қишлоқ хўжалик мухитларида ишловчи машиналарни тайёрлаш учун конструкцион материалларни кенг таққослаш имкони мавжуд бўлиб, уларнинг орасида оммалашиб бораётган нометалл материаллар номенклатураси ҳам шулар жумласига киради. Машиналарнинг конструкциясида электрокимёвий жихатдан турлича ҳолда бўлган бирикмалар кўп учрайди, уларнинг мухит билан ўзаро таъсирида алоқали занглаш вужудга келади. Бу холда ўз ўзидан маълумки, металларни бир-биридан пластмасса, резина, герметика ва хоказолар билан қоплаш (изоляция) лаш тавсия этилади. Заклёнкали конструкциялар қўлланилганда, заклёнкалар асосий металлга нисбатан манфий потенциалга кўпроқ эга бўлишига йўл қўймаслик зарур. Бу холда машинанинг энг масъул қисмининг кучли бузилиши бошланади. Деталларни тирқишли занглашдан химоялаш учун конструкция элементларини шундай жойлаштириладики, у ерда тирқиш, очиқ оралиқ масофа бўлмаслиги лозим. Машиналарни конструкциялашда қисмларнинг яхлитлигини, элементларнинг суйри ҳ олга эга бўлишини, кучланиш концентрациялари бўлмаслигини, даврий равишда мухитнинг қолдиқларини тозалаш учун енгил ажратиш имконини таъминлаш зарур. Занглашга қарши, емирилишга қарши профилактикада материаллар танловига сезиларли ўрин ажратилади. Уларнинг функционал ўлчамадан аниқ иш шароитидаги мустахкамлиги хусусияти билан келишилган бўлиши, занглаш ва емирилишнинг ўзига хос кўринишларига мойиллиги, махсус ишлов бериш меъёри, пайвандлаш ва максимал мустахкамликни

таъминловчи уларга шакл бериш имконияти эътиборга олиниши лозим. Шунингдек, технологик жихатдан мустахкамлиги, деталлар тайёрланишининг соддалиги, ташқи кўриниши, эгилувчанлиги ва қиймати ҳ ам ба ҳ оланиши лозим. Занглатиш-фаол мухитларда ишловчи қишлоқ хўжалик машиналарини тайёрлаш учун материал танлашда иқтисодий жихатдан ўзини оқлайдиган муддатда оз миқдорда харажат билан ишлатилганда, ўзининг вазифасини ишонч билан ўтайдиган имкониятларни хисобга олган ҳ олда, танлаш зарур. Машиналарни тайёрлашга кетадиган материалларни алохида эмас, балки комплекс ҳ олда ягона, буткул ҳ олда кўриш лозим. Кучли материалларни оғир иш шароитида ишловчи деталлар тайёрлаш учун ҳ амда тайёрланишини мураккаб ва қиммат технологик жараёнларни талаб қиладиган деталлар учун ишлатиш зарур. Шундай келишувчанлик холлари ҳ ам бўлиши мумкин, занглатиш мустахкамликни таъминлаш учун қулай механик хусусиятдан воз кечиш ёки аксинча бўлиши мумкин. Занглатиш-механик емирилишга дучор бўлган деталларни зангламас пўлатлардан, хеч қандай химоясиз тайёрлаш зарур. Турли жинсли металларнинг алоқа занглашини мухит намлигини камайтириш йўли билан пасайтириш мумкин, чунки турли жисмлардан иборат бўлган металларнинг қуруқ бирикмалари зангламайди. Агар бир- бирига мос келмаган металлар бирикмаси тўғри келса, хатто паст электр ўтказувчанлик мухитларида ҳ ам уларни диэлектрик орқали ажратиш даркор. Шуни эътиборга олиш лозимки, диэлектрик ажратиш, электр ўтказувчи мухитга ботирилганда ёки изоляция суюқлик билан намланганда бу металлар орасидаги электролитик таъсир туфайли турли жисмли металлар ўртасида электрокимёвий реакция натижасида бузилиши мумкин. Иккита жинсли металларни диэлектрик ёрдамида ажратиш мумкин бўлмаган ҳ олда, улар орасига учинчи металлни қўйиш мақсадга

мувофиқ, учинчи металл аввалги икки металл орасидаги потенциаллар фарқини камайтиради. Имкони борича турли жинсли металлар бирикмаси ўртасида тирқишларга йўл қўймаслик зарур. Бундай бирикмалар ўртасида занглаш, таъсирга нисбатан фаолроқ ўтади. Ҳ ар қандай кутилаётган атроф-мухит шароитларида занглашга қарши ишлаб чиқилган рационал химоя самарасини қуйидагилар хисобига сезиларли даражада кўтариш мумкин: оптимал конфигурация, ишлов беришнинг тезлиги, тайёрлаш, текстура ва ички, ташқи юзаларга олдиндан илов берилиши, ҳ амда уларнинг электрик ва электрокимёвий стабиллик даражасини ушлаб туриш. Занглаш ва емирилиш одатда юзада бошланиши сабабли, лойихалаш босқичида мазкур юзаларга ишлов бериш тозалигининг тегишли аниқ ўлчамларини белгилаб олиш мақсадга мувофиқдир. Юза хусусияти талаблари ма ҳ сулотнинг функционал хусусиятларини яхшилаш мақсадида, ҳ амда уларни занглаш ва емирилишдан химоялаш мақсадида ишлаб чиқилиши лозим. Шундай қилиб, занглатиш-фаол қишлоқ хўжалик мухитларида ишловчи машиналарнинг деталларини емирилиши ва занглашга қарши курашнинг конструкцион услуби асосан материаллар танлови, деталларнинг юзаси ва геометрик шакли танловидан иборатдир. Машиналар деталларининг занглатиш чидамлилиги ва емирилишга чидамлилиги асосан иккиламчи таркиблар пайдо бўладиган юпқа юза қатламлари ҳолати билан аниқланади. Хозирги пайтда машина деталларининг юпқа юза қатламларининг ҳолатини, таркиби ва хусусиятини ўзгартиришнинг жуда кўп усуллари ишлаб чиқилган. Уларни аниқ иш шароитларини хисобга олган холда қўллаш юза қатламлари аввалдаги белгиланган хусусиялар билан шакллантириш имконини беради. Бу эса ўз навбатида машиналар хизмат муддатини сезиларли даражада кўтаришнинг имконидир.

Полимер материалларни ишлаб чиқариш интенсив ривожланиши ва уларнинг халқ хўжалигининг барча тармоқларида кенг қўлланилишига қарамай, занглатиш-фаол қишлоқ хўжалик мухитларининг таъсирида уларнинг хусусиятини ўрганишга хали етарли эътибор қаратилмаган. Кўпчиликка маълум бўлган ва техникада қўлланилаётган полимер материалларнинг мустахкамлиги ва уларни қишлоқ хўжалик машинасизлигида қўллаш сохалари тўғрисида маълумотлар мавжуд эмас. Полимер материалларнинг механик хусусияларини тадқиқ этиш натижалари, ҳамда уларнинг таркиб билан боғлиқлиги (35, 36, 87, 97) ишларда келтирилган бўлиб, уларда битта полимердаги мавжуд мураккаб, молекула усти хосилалари унинг механик хусусиятларига сезиларли таъсир кўрсатиши айтиб ўтилган. Шу билан бирга, молекула усти таркибларининг занглатиш-фаол қишлоқ хўжалик мухитлари таъсирида полимерларнинг парчаланиш жараёнидаги ролини аниқловчи тадқиқотлар амалда мавжуд эмас. Юза қисмини емирилиши занглатиш чидамли қопламалар билан қопланиб мустахкамлашнинг бир қатор услублари мавжуд: устига эритиб қуйиш (наплавка), чанглаш (напыление), металлаштириш, гальваник тўйдириш, диффузион тўйдириш ва хоказолар. Диффузион қопламалар бошқа қопламаларга нисбатан бир қатор афзалликларга эга бўлиб, аввалам бор уларнинг асосий металл билан мустахкам алоқаси мавжудлигидир. Химояланадиган материал кристаллик панжарасига қопланаётган жисмнинг сингиб кетиши бошқа кўринишдаги қопламалар мустахкамлигидан сезиларли даражада ортиқдир. Бундан ташқари, қоплама чуқурлиги бўйича қопланаётган модда концентрациясининг босқичли пасайиши қопланаётган металлдан ташқи диффузион қатлам юзасига ўтишда хусусиятларнинг камроқ кескин ўзгаришини хосил қилади. Металл юзасини ва қопламани физик механик хусусиятларини текшириш .

Бажарилган тадқиқот натижаларидан шу нарса маълумки, металлни тажавузкор мухитга қаршилик даражасини ундаги углерод миқдорига ва унга қандай ишлов берилганлигига боғлиқ деб бўлмайди. Металлни тажавузкор мухитда туриш вақтига боғлиқ. Металлни ташқи мухитда вақт давомида емирилиши ҳамда занглаши юқорида кўрсатилган кўрсатма бўйича тайёрланган намуналар 12 ой мобайнида текширилди. Адабиётлар шархи ва тадқиқотчиларнинг ишларидан шу нарса маълумки химоя қопламаларининг мустахкамлиги унинг физик ва механик хусусиятларига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади. Қоплама қанчалик махкам юзага ёпишса унинг химоялаш даражаси шунчалик яхши. Адгезия бу- қопламани шундай ҳусусиятики материаллар металл юзасига ётқизилиб маълум вақт (қуриш вақти) ўтгандан сўнг металл юзасига ёпишқоқлиги тушунилади. Қоплама адгезиясини аниқлашни уч хил услуби мавжуд бўлиб, бизни тадқиқотимизда катакчалар аро кесиш услуби қўлланилди. Қопламаларни адгезияга синаш ҳар 10 кун тадқиқотлар ўтказилгандан сўнг аниқланди. Адгезия натижаларини қуйидаги жадвалда кўрсатилган кўрсаткичлар бўйича балларда баҳоланди. Қопламанинг адгезия кўрсаткичларини аниқлаш меёрлари. № Кўрсаткичлар Балл 1 Қоплама катакчаларга кесилганда кесилган қоплама чеккалари ва катаклари кўчмаган 1 2 Қоплама катакчалари кўзга кўринарли кўчишлар бор, айниқса кесилган жойлар тутушган жойларда ва айрим катакчалар чеккалари тушган 2 3 Қопламани кесиш жойларида ва айрим катакчаларни кўчиши (ҳар бир катакчани 35% гача зарарланиши) 3 4 Қопламани кесиш йўналишида, ёнбош қирқишларда ва катакчаларни кўчиши (ҳар бир катакчани 35 % дан юқори зарарланиши ёки кўчиши. 4

Маълумки қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда ишлатилаётган барча турдаги техникалар ишлаш жараёнида ташқи ва ички факторлар таъсирида тебранади, силкинади ёки қандайдир ташқаридан зарбага дучор бўлади. Демак машиналарнинг химоя қопламаларига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Ҳимоя қопламаларига таъсир этаётган кучларни зарба деб қабул қиламиз ва шу зарбага чидамлилигини аниқлаймиз. Бунинг учун биз томонимиздан қуйдаги мосламадан фойдаланилди. Мослама стерженини баландлиги 1000 ммга тенг. Унга махкамланган ва стержен баландлиги бўйича эркин харакат қилувчи юк бор. Бу юкнинг пастки томони учли қилиб ишланган б ў либ намуна устига тушганда унда из қолдиради. Аввалдан тайёрлаб қўйилган намуналар навбатма навбат шундай қўйиладики юқоридан тушаётган юк уни устига тушсин. 1.Расм. Зарбага чидамлийликни аниқловчи мослама 1-Стержен; 2-Таглик; 3-Туткич; 4-Юк Зарбага чидамлилик қопламани яхлитлиги, ўйилиб, синиб қолмаслиги, кўчиб кетмаслиги билан баҳоланади. Мосламадаги юкни намуна устига ташлаб юбориш баландлиги юқорида кўрсатилган талабларни мослама уни яъни қопламани зарбага чидамлилик кўрсаткичи дейилади. Кўрсаткичнинг қиймати 5000 Н.мм бўлса энг яхши бўлади. Қопламани ишлатишга яроқлилик даражаси қишлоқ хўжалик техникалари учун 2000 Н.мм дан кам зарбага дош бермаса яроқсиз ҳисобланади. Ҳимоя қопламаринининг эластиклигини аниқлаш

Машина механизм ва деталларига ётқизилган химоя қопламалари ташқи ва ички кучлар, зарбалар таъсирида эгилади букилади. Шунда қопламаларни эластиклиги асосий кўрсаткич ҳисобланади. Агар қоплама эластиклиги ёмон бўлса кўчиб кетади. Кўчиб кетган жойлар ташқи мухит таъсирида занглайди. Қопламани эластиклигини аниқлаш учун қуйидаги мосламадан фойдаланилади. Мослама қуйидагилардан ташкил топган; иккита қалинлиги 10 ммли пластинка (1), 20,15,10,5,3,2,1мм ли стерженларни туташтириб турувчи (3) Расм 2. 2 . Расм Қопламаларни эластикликка текшириш мосламаси. 1-пластинкалар. 2-Стержен. 3-Туткич. 4- Намуна Мосламага намуна жойлаштириб расмда кўрсатилганидек пластинкани бир томони иккинчи пластинага қараб 180 0 га буралади. Сўнг мосламадан намунани олиниб текширилади. Текшириш намунани эгилган қисмини лупа ёрдамида текширилади. Мосламадаги стерженлар намунада лупа орқали текширилганда кўчиш ёки ёрилишлар пайдо бўлгунча қадар алмаштирилади. Охирги текшириш намунадаги химоя қопламаларини эластиклик кўрсаткичи ҳ исобланади. Ушбу мослама ёрдамида қопламани нисбий узайишини аниқлаш имконини беради. Маълумки қоплама қандайдир қалинликка эга, қуйидаги формула орқали химоя қопламасини ташқи ва ички металлга ёпишиб турган қисмини нисбий узайишини аниқлаш мумкин.    d и 100          d Т 100 

Бу ерда : ℓ и , ℓ т - қопламани ички ва ташқи нисбий узайиши , мм d -стержен диаметри, мм δ-намуна қалинлиги, мм δ / -қоплама қалинлиги, мм Техник диагностика қ илишни асосий мақсади машинани хозирги холати тўғрисида маълумот олиш, таҳлил қилиш ва шунинг натижасида келгусидаги холати тўғрисида хулоса чиқаришдан иборат. Бу машинани рад беришини ўз вақтида аниқлашда ва олдини олишга имкон беради. Диагностика қ илишни методлари асосан машиналарни параметрларини ў згаришини ани қ лаш ва ў лчашга м ў лжалланган. Хозирги пайтда кўплаб диагностика асбоб ускуналари чи қ арилмокда. Бу асбоб ускуналардан жойларда самарали фойдаланилса ю қ ори и қ тисодий к ў рсаткичларга эришилади. Масалан тракторларни т ў хтаб қ олиши 2...2,5 мартага, таъмирлаш ишлари 1.3...1,5 мартага камайиши мумкин, таъмирлашлар орасидаги бажарилган ишлар 500 мото соатга ортиши мумкин. Асосий тушунчалар ва диагностикани вазифалари. Асосий атамалар ва техник диагностика тушунчалари ГОСТ билан белгиланган. Шулардан айримлари билан танишиб чи қ амиз. Техникани холати - бу объектни умумий хусусияти б ў либ, маълум ва қ тдаги белгисини к ў рсатади. Диагностик омил (параметр) - бу объектни техник холатини ани қ лаш учун қў лланиладиган омил (параметр) шу билан билвосита иш қ обилиятини киёфалайди (бунга исси қ лик, овоз, тебраниш, ёкил ғ и ва мой сарфи ва бош қ алар киради. Параметр тузилиши - бу объектнги бевосита иш қ обилиятини киёфаловчи параметр (ейилиш, детални ў лчами, тиркиш, бирикмадаги зурикишлар ва бош қ алар).

Умумлаштирилган параметр - бу машинани бир неча қ исмини техник холатини бирдан диагностика қ иладиган параметр. Диагностика атамаси гречка “Диагнозис“ с ў зидан олиниб ани қ лаб (англаб) олмо қ дегани. Диагностика жараёнида техникани холатини ани қ лаб олиб, с ў нг уни таъмирланиши ёки техник хизмат қ илиши т ўғ рисида хулоса қ илинади. Техник диагностикани асосий хусусияти машинани холатини чегараланган маълумот асосида қ исмларга ажратмасдан айтиб бериш ва келгувсида ишлай олишини айтиб бериш. Машинани қ исмларга ажратмасдан диагностика қ илинганда умумий параметри, шу билан ани қ эмас параметр тузилиши олинади. Шу билан бир қ аторда объектни иш қ обилиятини параметр тузилиш билан характерлаш м ум кин. Объектни параметрлари бир-бирига бо ғ ли қ б ў либ уларни бо ғ ликлик даражасини ани қ лаш керак. Шундай қ илиб объектни техник холатини диагностика қ илишни принципини биринчи фар қ и кузатилган ва қ тда диагностик ва структура параметрлари ў ртасидаги бо ғ ли қ т ўғ рисида маълумот борлигида. Лекин диагностика қ илиш вазифаси фа қ ат объектни техник холатини ани қ лабгина қ олмай, балки унга хулоса чи қ аришдир. Келгусида ишлатишга яро қ лими ёки таъмирлашни талаб қ иладими к ў рсатиб беради. Агар параметрни холати о х ирги ҳ олатга етса, хулоса ани қ агар у холатга етмаса қ ачон етиши мумкинлиги т ўғ рисида белгилаб берилади. Шундай вазифани бажариш техникани холатини прогноз қ илиш дейилади. Машинани техник холатини прогноз қ илиш бу илмий жихатдан уни рад беришини олдиндан айтиб беришдир. Машиналарни диагностика қ илиш усуллари ва воситалари. Машиналарни асосан куйидаги усуллар билан диагностика қ илиш мумкин. 1.Физикавий ў лчамларни универсал усуллар билан ў лчаш ёрдамида: бунга к ў з ва сезиш органлари назорати ва асбоб-ускуна назорати киради. 2.Тебраниб товуш чи қ ишини ани қ лаш. 3.Детал ва қ исмларни функцияси б ў йича. 4. Эталон методи. 5. Ў лчаш, ҳ исоблаш ишларини автоматлаштириб.

Ҳ амма машиналарда ў зига хос бузу қ ликлар мавжуд. Шунга қ араб диагностика усуллари ва воситалари қ абул қ илинади. К ў з ва сезиш ёрдамида двигателларнинг тутаб ишлашлиги, овоз чи қ ариши, қ изиши искра бериши ва бузукликлари ани қ ланиши мумкин. Аммо к ў пинча к ў з ва сезиш ёрдамида дастлабки ҳ улоса қ илиниб, қ айси асбоб-ускуна билан охирги хулоса қ илишлиги к ў рсатилади. Машина қ исмларини тебраниб товуш чи қ аришини стетоскоп ёрдамида ани қ лаш мумкин. Тажрибали механик механизмлардаги ёт товушни стетоскоп (куло қ ка к ў йиб) ёрдамида топиши мумкин. Бундан таш қ ари шовкинни ў лчаш асбоби билан шовкин даражаси ў лчаниб хулоса қ илиш мумкин. Корпус деталларини тебранишларини ў лчаш учун механик тебранишларни электрик сигналга айлантирувачи пьезометрик датчиклардан фойдаланилади. Бунда диагностика сигналларини умумий сигналлардан ажратиб олинади. Сигналларни ажратиш учун частоталардан фар қ қ илиниб фильтрланади. Масалан, мана шундай ў лчаш асбоби Ленинград қ ишло қ х ў жалик институтида ишлаб чи қ илган. Бу асбоб тебраниш даражасини 15 % хатолик билан ани қ лай олади. Функцияси б ў йича диагностика қ илиш методида машина деталларини қ исмлари ва агрегатларини иш қ обилияти ў лчанади. Иш қ обилиятини ў згаришига қ араб. дефектлари ани қ ланади. Машина деталлари ва қ исмларини функциясини бажаришдаги параметрлари мавжуд. Бу параметрларни ў лчаш учун қ улай ў лчаш усуллари қў лланилиб, маълумотлар олинади. Текшириш учун танланган параметрларга, масалан, дизель ёкил ғ и форсункаси учун-пуркаш босими, сифати, поршень, гильза учун маълум компрессия, тормоз учун- тормозлаш самарадорлиги ва х.к.

Двигателни функцияси б ў йича назорат қ илиш учун- қ уввати ва ёкил ғ и сарфи, туташи. Мойлаш системасини назорат қ илиш учун - мой босими к ў п ёки камлигини қ абул қ илиниши мумкин. Шунга ў хшаш барча қ исмларни ў з функциясини бажаришга қ араб уларни холатини ба ҳ олаш мумкин. Агар текшириладиган параметр к ў п факторларга бо ғ ли қ б ў лса ва ў лчаш асбобига, синаш шароитига бо ғ ли қ б ў лса диагностика қ илишни эталон методи қў лланилади. Дизель ёнил ғ и насосини ишлаб чи қ аришда эталон усули кенг қў лланилади. Бунда ю қ ори сифатли созлик ва ю қ ори ани қ ликни таъмирлаш эталон насос, форсункалар ёрдамида олинади. Таъмирлангандан кейин ҳ ам ёкил ғ и насоси, форсункаси пулунжер паралари эталонга солиштирилса ю қ ори ани қ ликга ва созланишга эришилади. Демак эталон форсункага, эталон насосга ва эталон назорат стендлпарига эга б ў лиши керак. Машина-трактор паркидаги техникани диагностика қ илишда ў лчаш ва ҳ исоблаш ишларини автоматлаштириш мухим ахамиятга эга. Бузу қ ликларини қ идириш методлари автоматик индукциясига ва автоматик қ идиришга киради. Биринчисида керакли датчиклар сонини белгилаш, иккинчисида қ атор ў лчаш ва логик операциялар бажариш ёрдамида қ идиришни ў тказиш бажарилади. Умуман автоматик равишда диагностика қ илиш жараёни куйидагилдарни ў з ичига олади. а) танланган ну қ талардаги ҳ олатни билиш учун датчикларни ў лчаш. б) топширик ва машинани ва диагностика воситасини иш режасини тургунлаштириш в) регистрация ( қ айд қ илиш) ва олинадиган параметр (омил) ларни ў лчаш.

г) олинган диагностика омилларини рухсат этилган қ ийматлари билан солиштириш ва тахлил қ илинган натижаларни техник хизмат ва таъмирлаш учун топшириш. Бундай автоматик диагностика қ илиш системасига “ “Урожай-1 Т” киради. Бу система 25 та датчикка эга ва тракторларни 40 дан орти қ омилларини назорат қ илишга ёрдам беради. Ҳ амма датчикларни омиллари электр сигналларига айлантирилади, кейин улаш ресурсларини прогноз қ илишда ишлатилади. Автоматизация ёрдамида диагностика қ илиш катта хажмдаги ишларни бажаришда ва х исоблашда ў тказилади. Машина ва уни элементларини прогноз қ илиш. Прогноз қ илиш- бу диагностика қ илишни ажралмас қ исми б ў либ, ма қ сади машина қ исмларини навбатдаги техник хизматигача ёки таъмирлашигача радсиз ишлашлигини олдиндан к ў рсатиш ва радини олдини олишдан иборат. Прогноз диагностика натижаларига қ араб қ илинади. Буни натижасида объектни хозирги ва қ тдаги техник ҳ олатини ани қ ланади. Яна шуни таъкидлаш керакки техникани назорат қ илаётган пар а метрни (омил) ни қ ийматини ў згариши эксплуатация шароитини ва ишлаш режимини хар- хилига қ араб тасодифий характерга эга. Машина элементларини техник холатини икки к ў ринишда прогноз қ илинади: ў ртача статистика, ёки эхтимоллик ва конкрет машинани параметрини қ ийматини ў згаришини реализация қ илиш (ани қ лаш) й ў ли билан. Ў ртача статистик й ў л билан прогноз қ илиш- статик ишлов бериш ва ишлаб чи қ иш, тайёрлаш ва эксплуатация жараёнларида олинган натижаларни тахлил қ илиш ва бир турдаги машиналарга келгувсида бир хил рухсат этиладиган параметрларни холатини белгилаш ва бу машиналарга бир хил техник хизмат қ илиш даврийлигини таъминлашдан иборат. Агар назорат қ илинганда машина параметрларини қ иймати рухсат этилгандан кам ёки унга тенг б ў лса объект келгувси назоратгача хизмат

талаб килмайди. Агар у рухсат этилгандан к ў п ёки охирги кийматга тенг б ў лса, объект техник хизмат ёки таъмирлашга топширилади. Ў ртача статистик прогноз қ илиш бир турдаги хамма объектлар учун битта техник хизмат қ илиш даврийлигини таъминлаб, техник хизмат қ илиш ва таъмирлаш ишларини режалаштириш ва ташкил қ илишга қ улайлик тутдиради. Лекин объектлари радсиз ишлаш муддати катта сочилишга эга б ў лгани учун бун дай прогноз қ илиш натижасида бир томондан рад бериш аломати мавжуд б ў лак томондан ресурслардан т ў ла фойдаланмаслик муаммоси кундаланг б ў лади. Демак бунда прогноз қ илишни ани қ лиги ю қ ори эмас, чунки эксплуатация шароитида конкрет машина қ андай ишлайди номаълум. Реализация й ў ли билан прогноз қ илиш - конкрет машинада параметрларни қ иймати ў згаришини ў лчаш билан, бу ў згаришни тезлигини ва динамикасини ани қ лашга м ў лжалланган параметрларни қ ийматини ў згариши т ўғ ридан-т ўғ ри диагностика ёрдамида ў лчаниб ва кейин у маълумотларга ишлов бериш натижасидан олинади. Реализация ёрдамида прогноз қ илишни асосий ма қ сади детал ва агрегатларни қ олди қ ресурсларини уларни ейилишини ў лчаш натижасида ани қ лаш. Бу к ў ринишдаги прогноз қ илиш машиналарни ресурсларидан т ў ларо қ фойдаланишга олиб келиб, мустахкамликни оширади. Аммо реализация усулида олинган маълумотларни хисобга олиш ва ў лчанган маълумотларга ишлов бериш анча қ ийин. Бундан таш қ ари конкрет олинган машинани талабига қ араб прогноз қ илинади. Демак режа билан ў тказиладиган техник хизмат системасидан воз кечишга т ўғ ри келади. Шунинг учун реализация б ў йича прогноз қ илиш шундай элементларга тавсия этиладики, уларни радсиз ишлаш муддати агрегат ёки бутун машинани таъмирлашлар орасидаги ресурсларини ани қ лансин. Тракторларда бундай элементларга двигателни кривошип- шатун механизми, шестернялари, узатмалари, подшипниклари, бурилиш муфтаси,

тракторла р ни осмаси, ҳ амда двигателни блоки ва куч узатиш корпуси киради.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Омаров А., Қаюмов А. Машинасозлик технологияси. -Тошкент: Фан 2003. -380б 2. Ф.П. Гурин ва бошқалар. Автомобилсозлик технологияси. /С.М. Қодиров тахрири остида таржима қилинган -Тошкент:ТАДИ. 2001.-250б 3. Ф.В. Гурин, В.Д.Клепиков, В.В.Рейн. Технология автотракторостроения. - М.: Машиностроение, 1981.-295с. 4. В.Ф. Гурин, М.Ф. Гурин. Технология автомобилестроения –М.: Машиностроение, 1986. -286с 5. А.А. Маталин. Технология машиностроения -М.: Машиностроение, 1985. – 496с. 6. Г.Н. Мельникова, Дальский А.М. Технология машиностроения. I и II часть. -М: МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1998. Iчасть-563с, IIчасть-640с 7. Абдусатторорв Т., Лебедев О.В., Ахмедов Б.Ш. Транспорт машинасозлиги технологияси. –Тошкент: 2003 й.-115б 8. Справочник технолога машиностроителя../ под редакцией Р.К. Мирзорякова и др. -М.: Машиностроене, 1985г.Том 1-451с. и 2-423с

Похожие

Машиналарни лойиҳалашнинг асосий тамойиллари

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари

Деталларининг нуқсонларини аниқлаш. Машиналарни йиғиш, чиниқтириш, синаш ва бўяшнинг технологик асослари

Машиналар ишончлилигининг физик асослари, ишончлилик кўрсаткичларини аниқлашнинг математик усуллари. Машина ва жихозларнинг техник ҳолатини баҳолаш меъзонлари

Саноат машина ва жиҳозлари тўғрисида умумий маълумотлар