Машиналарни лойиҳалашнинг асосий тамойиллари - Машиностроение - Рефераты

Машиналарни лойиҳалашнинг асосий тамойиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114.6220703125 KB

Машиналарни лойиҳалашнинг асосий тамойиллари Режа: 1. Машиналарни лойиҳалашнинг асосий усуллари ва босқичлари 2. Машина лойиҳасини тузишнинг иқтисодий асослари 3. Эк c плуатацион пухталик

Машиналарни лойиҳалашнинг асосий усуллари ва босқичлари Машиналарни конструкциялаш лойиҳалашнинг бир қисми бўлиб, у машина қисмларининг янги тузилмаларини ўзаро боғлиқликларини ва шаклларини излаш билан боғлиқ. Техник таклиф жараёнидаги машинанинг умумий структурасини синтезидан бошлаб, деталлар ишчи чизмаларини ишлаб чиқаришгача бўлган масалаларни ечишда қуйидаги умумий усуллар қўлланилади: - конструктив ворислик; - трансформация ва инверсия; - эвристика. Констуктив ворислик - ушбу машина ёки жиҳозни лойиҳалашда тўпланган барча тажрибадан фойдаланиш. Чунки ҳар бир машина, унинг ҳар бир қисми конструкторликларнинг бир неча авлодлари маҳсули бўлиб, ҳар бир тузилмада аввалгидан энг маъқул ва прогрессивлари ишлатилади. Конструктив ворислик лойиҳачидан техник вазифа ва прототипга танқидий кўз билан ёндашишни талаб қилади. Лойиҳачидан машина қўлланадиган соҳани, унинг шарт - шароитларини, қўлланадиган жиҳозларини чуқур билишликни талаб қилинади. Ушбу усулдан фойдаланишда маълумотнома-альбомлар, техник адабиёт ва патент маълумотлардан, изланиш илмий-тадқиқот ишлар билан танишиш катта аҳамиятга эга. Конструктив ворислик у ёки бу маълум машина системасини янги машинага қўллаш эмас, чунки яратилаётган конструкцияда янги техник ечимларни (конструкторлик материалларни, тайёрлаш технологиясини, комплектловчи буюмларни ва ҳаказо) қўллашни режалаш демакдир. Конструктор дунё қараш ва фақат ўзининг тармоғи билан чегараланмаслиги керак, турдош ва мутлақо ўзоқ бўлиб кўринадиган соҳалардаги янгиликлар билан доимий танишиб туриш керак.

Машҳур инженер П.И. Орлов сўзи билан айтганда "янги машинани яратаётганда конструктор олдинга қараши, орқага назар ташлаши ва атрофга аланглаб қарамоғи керак". Трансформация ва инверсия усуллари система ёки элементлар функцияларини тубдан ўзгартиришни ёки қарама-қаршисига алмаштиришни кўзда тўтади. Бу усуллар жиҳозларни конструкция қилишда кенг қўлланилади. Ушбу усулларни қуйидаги мисолларда кўриш мумкин. Саноатда валкали машиналар кенг тарқалган бўлиб, энг содда кўринишда улар иккита қарама-қарши ҳаракат қиладиган валкалардан ташкил топган. (1-расм) Бу машинани турли технологик жараёнларда қўллаш мумкин: - валкали майдалагич сифатида парчали материалларни майдалашда; - материалларни пресслаш ва прокатка қилишда ва ҳаказо. Инверсия муносабатларида чопқирларнинг (бегунларнинг) иккита тузилмаси туради. (2-расм) Биринчи тузилмада (2а-расм) чопқирларнинг косаси қўзғалмас ва ғалтаклари ҳаракатга келади; иккинчи тузилмада (2б-расм) коса айланма ҳаракатга келтирилади. 1- ҳолда ғалтаклар мураккаб ҳаракат қилади: ўз ўқлари ва вертикал вал атрофида айланма. Материал ғалтаклар босими ва ишқаланиши натижасида майдаланади.1-расм. Валик схемаси. 2-расм. Чопыирлар схемаси 2-расм. Бегун схемаси.

Иккинчи вариантда материалга таъсир кўрсатаётган марказдан қочма куч таъсирида у коса марказидан четларга транспортировка қилинади, материалга босиш кучини яратувчи пружиналар иши осонлашади ва натижада майдалаш самарадорлиги ортади. Эвристика (юнонча-топмоқ) - йўлловчи саволларнинг маълум системаси ёрдамида ғоялар яратиш усули. Йўлловчи саволлар яратилаётган машиналарнинг барча хоссаларини муҳокамасига доир бўлиши мумкин: ишончлилик ҳоссаларидан то хавфсизлик кўрсаткичларигача. Бу усулни қўллашда лойиҳачи машинани яратишга берилган техник вазифа, машинанинг тузилиши, ишлаш асослари, техник адабиёт амалиётда қўлланиши тажрибаси ва бошқалар билан танишган бўлиши шарт. Прототипнинг камчиликларини сифат кўрсаткичлари нуқтаи назардан муҳокама қилиниб, уларни бартараф этиш йўллари аниқланади. Эвристика усулларидан бири- бу "Ақлий ҳужум" усули. Бу усул Осборн томонидан 40- йиллар охирида таклиф этилган. Унинг кўзатишларига кўра барча одамлар 2- та тоифага бўлинар экан: биринчи тоифадаги одамлар янги ғоялар, фикрларни яратувчи бўлсалар (генераторлар), иккинчи тоифадаги одамлар бу нарсаларни танқид қилишга уста (танқидчилар) лар. "Ақлий ҳужум" нинг мақсади кўп миқдордаги янги ечимларни камроқ вақт ичида яратиш. Бу мақсадда бир гуруҳ "генераторларни" тўплаб, уларга маълум масала қўйилади ва огоҳлантирилади-ки ҳеч қандай танқидга жой йўқ шароитда масалани ечишга барча ғоялар (ҳатто энг фантастик) қабул қилинади. Иштирокчилар томонидан яратилаётган ғоялар магнитафонга ёки алоҳида карточкаларга ёзилади. Амалда "Ақлий ҳужумнинг" давомийлиги ярим соатдан ортмайди. Сўнг яратилган янги ғоялар мутахассислар ва танқидчилар томонидан ҳар томонлама муҳокама қилинади ва натижада қимматли ечимлар вужудга келади. Шуни айтиб ўтиш ўринлики, "Ақлий ҳужум" усули ёрдамида енгил ва ўртача қийинликдаги конструкторлик масалалари ечилиши мумкин.

Машиналар лойиҳалашнинг асосий босқичлари. Давлат стандарти саноатнинг барча тармоқлари маҳсулотлари учун конструкторлик ҳужжатларини ишлаб чиқиш 5 та босқичини белгилаб беради: техник топшириқ, техник таклиф ва мулоҳазалар, эскиз лойиҳа, техник лойиҳа ва ишчи ҳужжатларни ишлаб чиқиш (4.1-расм). Конструкторлик ҳужжатлари тайёрлаш жараёнида лойиҳа секин-аста аниқлашиб боради ва ишчи ҳужжатларини ишлаб чиқишга 4.1 - расм. Техник ҳужжатларни ишлаб чиқиш кетма-кетлиги яқинлаштиради. Мана шу ишчи ҳужжатлар бўйича буюм ишлаб чиқарилади. Лойиҳалаш жараёнининг кўп босқичлилиги, топшириқнинг мураккаблиги ва қабул қилинаётган ечимлар сифатига қўйилаётган талабнинг юқорилигини кўрсатади. Чунки йўл қўйган хатоларни ишлаб чиқариш жараёни давомида бартараф этишга тўғри келади. Бу эса вақт ва воситаларнинг ноўрин қўшимча сарфланишига олиб келади. Техник топшириқ ўз ичига машинанинг нима иш бажаришга мўлжалланганлиги, техник тавсифи, сифат кўрсаткичлари, шунингдек машинанинг ишлаб чиқилаётган конструкциясига қўйиладиган техник Техник топширик Техник таклиф ва мулохазалар Эскиз лойиха Техник лойиха Ишчи лойиха

иқтисодий талаблар, конструкторлик ҳужжатлари устида ишлаш босқичлари сони ва махсус талабларни олади. Техник топшириқда иложи борича ишлаб чиқиш базаси, истеъмол қилинадиган ва режалаштирилаётган маҳсулот ҳажми, уни тайёрлаш давомийлиги, модернизациялашнинг мумкин бўлган йўллари кўрсатилгани маъқул. Келишилган ва тасдиқланган техник топшириқ лойиҳа ишларни олиб боришга асос бўла олади. Техник таклиф ва мулоҳазалар техник топшириққа мувофиқ тарзда машина яратиш учун техник ҳамда иқтисодий асосга эга. Техник топшириқларининг мумкин бўлган реализация вариантлари, ишлаб чиқилаётган конструкцияни ўхшаш конструкциялар билан солиштириб кўриш, машинанинг патентбоблиги ва шу кабиларни техник таклиф ўз ичига олади. Техник таклиф ва мулоҳазалар келишув ва тасдиқдан ўтгандан сўнг ишнинг кейинги босқичларини бажаришга асос бўла олади. Эскиз лойиҳа машинанинг тузилиши ва ишлаш принципи, шунингдек унинг хизмат вазифасини аниқловчи маълумотлар, асосий параметрлари ҳамда умумий кўриниши хақида принципиал ечимларни ўз ичига олади. Эскиз лойиҳа келишув ва тасдиқлангандан сўнг лойиҳанинг кейинги босқичларига ўтишга асос бўла олади. Техник лойиҳа машина тузилиши хақида тўла тасаввур берувчи, ҳамда ишчи ҳужжатни тайёрлаш учун зарур бўладиган бошланғич маълумотлар берувчи тугал техник ечимни аниқлайди. Техник лойиҳа тасдиқлангандан сўнг ишчи ҳужжатлар ишлаб чиқишга асос бўла олади. Ишчи ҳужжатлар маҳсулотларни доналаб, сериялаб ва массалаб ишлаб чиқиш учун қўлланади. Ишчи ҳужжатлар устида ишлаш жараёнида ишлаб чиқаришнинг технологик ва ташкилий омилларини тўла ҳисобга олинади. Бу босқич кўп давом этади ва энг кўп вақт ва воситалар сарфига эга. Ишчи ҳужжатни тажриба нусха учун, аниқланадиган серия, аниқланган серия ва массали ишлаб чиқариш учун кетма-кетликда ишлаб чиқилади.

Конструкторлик жараёнида муҳандислик ҳисоблари машинани лойиҳалашнинг тўлиқ жараёнидаги каби кўп вариантлилик ҳарактерига эга. Бу эса оптимал ечимни топиш учун фойдали. Машина лойиҳасини тузишнинг иқтисодий асослари Лойиҳалашда иқтисодий фактор асосий роллардан бирини ўйнайди. Лойиҳа тўзишнинг кўплиги унинг асосий мақсади - машиналарнинг иқтисодий самарадорлигига тўсқинлик қилмаслиги керак. Кўп лойиҳачилар лойиҳа тўзишда иқтисод қилиш деганда машиналар таннархини арзонлаштириш, мураккаб ва қиммат ечимлардан қочиш, арзон материалларни қўллаш ва ишлов беришнинг энг содда усулларини қўллаш деб тушунадилар. Бу эса ишнинг фақат кичик бир қисми холос. Асосийси эса машинанинг келтирадиган фойдаси ва унга бутун фойдаланиш муддати давомида кетадиган ҳаражатлар суммасидан иборат. Машинанинг таннархи

эса шу сумманинг фақат битта, асосий бўлмаган, баъзан эътиборга лойиқ бўлмаган тузувчисидир. Иқтисодий йўналтирилган лойиҳа машинанинг иқтисодийлигини аниқловчи факторлар комплексини ҳисобга олиш ва шу факторлар солиштирма қийматини тўғри баҳолаши лозим. Бу қоидадан кўпинча юз ўгирадилар. Маҳсулотни арзонлаштиришга берилиб кетиб лойиҳачилар кўпинча фақат бир томонлама иқтисодга эришиш учун ҳаракат қилишади ва иқтисодийликни анча самарали йўлларини сезмай қолишади. Бундан ташқари, барча факторларни биргаликда ҳисобга олмайдиган иқтисод кўпинча машинанинг суммар иқтисодийлигини пасайишига олиб келади. Машинанинг иқтисодийлигини белгиловчи асосий факторлар - машинанинг фойдали қайтими, тухталиги, операторлар меҳнат ҳақини тўлашга кетган сарф-ҳаражат, энергия истеъмоли ва таъмирлаш нархи. Фойдали иш коэффициенти. Фойдали иш коэффициенти деб маълум давр ичида машина хақиқий иш вақтини шу давр нисбатига айтилади. Н - машинадан фойдаланиш даври, h - машинани шу давр ичидаги хақиқий иш вақти. Машинадан ўртача фойдаланиш коэффициенти қуйидагига тенг бўлади: ηфойд = h H (4. 1) Агар машина ўзининг механик ресурслари тўла тугагунича ишласа, h - унинг кўпга чидамлилиги D -ни кўрсатади, у ҳолда : ηфойд = D H ( 4.2) Календарли режимда ишлайдиган машиналар учун h фойд катталиги қуйидагиларга боғлиқ: 1) ишчи сменалар сонига; 2) бўш вақтга ( машина бўзуқлиги, ишлаб чиқариш ритмининг бўзулиши туфайли юзага келадиган тўла юкланмаслик ва ҳ.). Бир, икки ва уч сменали ишларда фойдаланиш коэффициенти h фойд =0,2; 0,4; 0,6 бўлиб, йиллик тўхтовсиз ишлаганда

h фойд =0,95 ¸ 1 га тенг. Даврий, яъни сезонида ишлайдиган машиналарнинг фойдаланиш коэффициенти 0,05 - 0,10 гача пастлаб кетади. Янги машиналар яратишда меъёр белгиловчи тайёрлик коэффициенти сифатида энг катта тайёрлик коэффициенти олинади. Техник фойдаланиш коэффициенти фойдаланиш жараёнида машинанинг мажбуран тўхтаб туриш вақти йиғиндиси фоизда ёки бирлик улушларида аниқлашга имкон беради. Замонавий қолиплаш машиналари учун техник фойдаланиш коэффициенти 0,85 ¸ 0,87 атрофида бўлади, бу эса мазкур машиналарнинг таъмирлашга яроқлилиги даражаси пастлигидан далолат беради. Истеъмолчи техник фойдаланиш коэффициентининг ўртача қийматини билса, машиналар бир йил мобайнида ўртача қанча вақт ичида яроқли ҳолатда бўлишини аниқлай олади. Чунончи, агар корхонада К тф = 0,60 бўлган 50 та дастгоҳ машинаси бор бўлса, бу ҳол машина ишлаш мавсуми мобайнида улардан фақат ўртача 30 таси ўзлуксиз ишлаши мумкинлигини англатади. Техник фойдаланиш коэффициентини машинанинг ишлаш қобилияти коэффициенти каби талқин қилиш ҳам мумкин, яъни К тф = 0,60 бўлганда машина ишга яроқли деб, ёки машина вақтининг 60 % ида ишлайди, қолган 40 % ида эса техник сабаблар туфайли ишламайди деб ҳисоблаш мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, техник фойдаланиш коэффициентнинг қийматига фақат машинанинг тухталик даражаси эмас, балки унга техник хизмат кўрсатишнинг, айниқса таъмирлашнинг, ташкил қилиниши ҳам таъсир кўрсатади. Масалан, жамоа ва давлат хўжаликларида машиналарнинг таъмирлашнинг агрегат усули жорий қилинганда улардан техник фойдаланиш коэффициенти анча катталашиши (таъмирлашда машина бекор туриб қолиш вақти қискариш ҳисобига) мумкин. Машинанинг фойдалилиги(рентабеллиги) унинг фойдали қайтими – О т -нинг маълум давр ичидаги сарфлар йиғиндиси Р-га нисбати бўйича аниқланади: q =О T Р , (4.3)

Умумий ҳолда сарфлар йиғиндиси қуйидагилардан ташкил топади: Эн - энергия сарфи, Мт - материал ва заготовкалар, Ин - асбоб ускуналар, Тр - операторларга хақ тўлаш, Об - техник хизмат кўрсатиш, Рм - ремонт, Нк - цехлар устамалари ва завод сарфлари, Ам - амортизацион сарфлар: Р= Эн+Ин+Мт+Тр+Об+Рм+Н k +Ам (4.4) q - катталиги 1 дан катта бўлиши керак, акс ҳолда машина зарарга ишлайди ва бундай машинанинг мавжудлиги ўз мантиғини йўқотади. Иқтисодий самара. Машина ишлашдан келадиган йиллик самара (йиллик фойда) :Q=ОТ−Р=ОТ(1− Р ОТ )=О Т(1− 1 q) , (4.5) бу ерда, О т - йиллик қайтим, сум/йил; Р-эксплуатацион сарфлар суммаси, сум/йил Қоплаш муддати- Н ок ҳудди хизмат давомийлигига ўхшаб аниқланади бундай иқтисодий самара машина нархига тенг бўлади. С=Н ок × h фойд. (О т - Р) · Ам (4.6) Бу ерда Р- йиллик эксплуатация сарфлари, (4.4) тенглама орқали аниқланади. Қоплаш муддати учун амортизация сарфлари қуйидаги ифода орқали топилади: Ам = С⋅Нок Н = С ⋅Нок ⋅ηфойд Д ; (4.7) бу ерда Н - машина хизмат муддати. (4.6) ифодадаги Ам ни қийматини қўйгандан сўнг, ушбу ифода қуйидагига тенг бўлади : Нок = С ηфойд (ОТ− Р− С Д ) (4.8)

Фойдаланиш ҳаражатлар коэффициенти. Фойдаланиш ҳаражатлар коэффициенти K деб машинанинг бутун ишлаш даври мобайнида ҳаражатлар йиғиндисининг машина таннархига нисбатини айтамиз: K= ∑ p C = D (Эн +М Т+Ин +ТР+О Б+Н К)+∑ pМ+С С (4.9) У ҳолда (5) тенгламани қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: ∑ Q¿DO Т− KC (4.10) Машина таннархи коэффициенти (машина таннархининг ҳаражатлар суммасига нисбатан фоизли нисбати) С С ∑ ¿100 %= 1 K100 % ¿ (4.11) (9) ифодадан кўриниб турганидек, эксплуатацион ҳаражатлар коэффициенти машинанинг ўзоққа чидамлилигининг ортиши билан бирга ўсиб боради ва Д нинг катта қийматларида 50-100 га етиши мумкин. Демак, ҳаражатларнинг умумий суммасида машина таннархининг улуши пасайиб боради. Фойдали қайтим. Фойдали қайтим маҳсулот таннархи ёки вақт бирлигида машинанинг бажарган фойдали иши билан белгиланади. Фойдали қайтим машиналарнинг унумдорлигига боғлиқ, яни вақт бирлигида улар бажарган операциялар сони ва операция нархига (иш бирлигига) боғлиқ. Қайтимни катталаштириш комплекс топшириқ бўлиб, унинг ечими кўп томондан эксплуатацияга боғлиқ. Машиналар унумдорлигини техналогик операцияларни интенцификациялаш, мослама ва махсус жиҳозларни қўллаш билан оширилади. Бу муаммони конструктив тадбирлар билан ечилади. Машинага имкон қадар унумдорлик берилиши керак. Унинг ишчи органларига мос келадиган кинематика, қувват ва ишончлилигига қараб максимал операциялар сиғими берилади.

Машиналарнинг унумдорлигини оширишнинг асосий усуллари қуйидагилар: Маҳсулот устида бир вақтда ўтказиладиган операциялар сонини ошириш; Бир вақтда ишлов бериладиган буюмлар сонини ошириш; Технологик цикл давомийлигини қисқартириш; Технологик жараённи автоматлаштириш. Ўзоққа чидамлилик. Машинанинг ўзоққа чидамлилиги ҳам фойдали қайтим сингари эксплуатациянинг шароит ва техник даражасига боғлиқ. Машинани эҳтиётлаб ишлатиш, квалификацияли қараш, вақтида профилактика қилиш, ортиқча кучланишдан сақлаш кабилар ўзоққа чидамликни оширади. Аммо машина ўзоққа чидамлилигида ҳал қилувчи ролни тўғри конструкция ўйнайди. Ўзоққа чидамлилик критериялари . Ўзоққа чидамлик бу машина номинал режимида, нормал эксплуатацион шароитда, асосий ҳисобий параметрларни пасайтирмаган ҳолда таъмирлашнинг иқтисодга лойиқ йиғма баҳосида хизмат муддатини ўтайдиган умумий вақтдир. Баъзан эса бу вақтни машинанинг ресурси дейилади. Чидамлилик - машина агрегат, узел, туташманинг ўзининг ишлаш қобилиятини охирги ҳолатигача сақлаш хусусияти. Буюмнинг охирги ҳолати ундан кейин фойдаланиш мумкин эмаслиги, самарадорлигининг пасайиши ёки хавфсизлик талабларининг бўузилиши билан белгиланади ва техник ҳужжатларда изоҳланади. Чидамлилик кўрсаткичларига машинанинг ундан фойдаланила бошлангандан то ҳисобдан чиқарилгунга қадар бўлган хизмат муддати ёки ресурси (соатлар ёки километрларда) киради. Кўп ҳолларда, айниқса нодаврий агрегатлар учун ўзоққа чидамликни агрегатнинг бутун хизмат вақтида бажариладиган ишлари суммар кўрсаткичлари билан ўлчанади. Ўзоққа чидамликка бундай тушунча берилиши қуйидагини кўрсатади: ўзоққа чидамлилик бу машина ёки агрегат тўла эскиргунча бажара оладиган операция ёки иш бирликларининг умумий сони.

Иш шароитларининг ўзоққа чидамлиликка таъсирини режим коэффициенти h реж ни киритиш билан ҳисоблаш мумкин. Амалдаги ўзоққа чидамлилик қуйидагича аниқланади: D= Dнам ηреж (4.12) бу ерда, D нам -номинал ўзоққа чидамлилик, Машинанинг хизмат муддати Бу машинанинг ўзоққа чидамлилик ресурсининг тугагунича эксплуатацияда билиш умумий давомийлиги (йилларда) Гост 27.002-83). Нодаврий ишловчи машиналар учун хизмат муддати алоҳида йиллик операциялар сонининг ўртача сонига қараб белгиланади. Масалан, умумий юритиш ўзунлиги L км бўлган автомабил хизмат муддати қуйидагича топилади. H= L l⋅ηреж ; (4.13) h реж -режим коэффициенти; l -бир йилда автомабил босиб ўтган ўртача километрдаги йўл. Ўзоққа чидамлилиги вақт бирликларидан келиб чиқадиган машиналарнинг хизмат муддатлари (йилларда) ўзоққа чидамлилик (Д) бўлинмаларидан кулланадиган коэффициентига ( h кул. ) тенг. Режим коэффициенти билан: H= D ηкул⋅ηреж (4.14) фойдаланиш коэффициенти умумий ҳолда h кул = h сез ∙ h вқх ∙ h рем ∙ h см ∙ h маш ∙ h заг ∙ h пр Сезонлик коэффициенти h сез - машина ишлаш сезонининг давомийлик нисбати йилдаги умумий кунлар сонига нисбатан: ηсез= hсез 365 (4.15)

Ишлаш давомийлиги иқлим ва сезон шароитлари билан чегараланган машиналарга қишлоқ хўжалик, йўл, қор тозаловчи, сув транспортлари киради. Ўзоққа чидамлийлик иқтисоий ва техник кўрсаткичлар билан баҳоланади. Машина чидамлилигининг иқтисодий кўрсаткичлари уни ишлатишнинг ўртача солиштирма нархидир. Машинанинг бажарган иши ва хизмат муддати билан боғлиқ бўлган ресурс детал p ёки туташма муддати билан боғлиқ бўлган ресурс детал p ёки туташма чидамлилигининг техник кўрсатгичлари ҳисобланади. Ресурс- техник ҳужжатларда изоҳланган машинанинг охирги ҳолатга келгунга қадар бажарадиган иши. Ўртача ресурс, биринчи таъмирлашгача бўлган ресурс, таъмирлашлар оралиғидаги ресурс (одатда, биринчи таъмирлашгача бўлган ресурсдан кам бўладиган ресурс) ва белгиланган ресурс (гамма-% ресурс) лар бўлади. Ўртача ресурс- ресурснинг математик қурилмаси: белгиланган ресурс- объектнинг жами бажарадиган иши бўлиб, объект шунча ҳажмдаги ишни бажариб бўлгандан сўнг, унинг аҳволидан қатъий назар, ундан фойдаланишни тўхтатиш керак. Бу ресурс кўпинча хавсизлик ёки тежамкорлик нуқтаи-назаридан келиб чиқиб, масалан, авиация двигателлари учун ўчишларни хавфсизлигини таъминлаш мақсадида белгиланади. Таъмирлашгача ўртача ресурс- қурилма ишлатила бошлаганидан то биринчи таъмирлашгача бўлган ўртача ресурс. Таъмирлаш орасидаги ўртача ресурс- кетма-кет бажариладиган таъмирлашлар орасидаги ресурс. Гамма- % ресурс деб ресурснинг белгиланган қийматига айтилади. Машиналар белгиланган миқдори (гамма %) ана шу ресурсдан катта бўлиши керак. Ушбу ресурс чидамлиликнинг асосий меъёр белгиловчи кўрсаткичидир. Ҳозирги вақтда машиналар учун 80% ресурс кулланилмокда (синаш ёки кўзатиш чоғида машиналар 80% нинг ресурси белгиланган ресурсдан ортиқ бўлиши керак). Машинадан фойдаланишнинг ўртача солиштирма нархи қуйидагига тенг.

С= Cд+Cк.т.⋅Па Тн.к.+Тт.о.⋅Па; (4.16) бу ерда, С д - янги детал нархи, сум; С к.т. - детални қайта тиклаш нархи, сум; П а машинанинг тўлиқ ресурси мобайнида уни алмаштиришлар сони; Т т.к. - Т т.о. - деталнинг таъмирлашга қадар ва таъмирлашлар оралиғидаги хақиқий ресурслари. Машина чидамлилигини оширишнинг конструктив, технологик ва эксплуататцион усуллари мавжуд. Эк c плуатацион пухталик - Машинанинг пухталиги қуйидаги белгилардан келиб чиқади: юқори умрбоқийлик, ўузилишсиз иш, авариясизлик, ҳаракатлар стабиллилиги (бошланғич параметрларини пасайтирмай ишлаш ва ортиқча кучланишларга чидамлилик ), хизмат кўрсатиш ва қараш операциялари озлиги, хизмат кўрсатиш оддийлиги, пишшиқлик (баъзи бузуқликларга қарамай паст параметрларда бўлса ҳам ишни давом эттириш) бузуқликларни тўзатиш мумкинлиги, ремонтлараро муддатларнинг узоқлиги, ремонт ишлари ҳажмининг озлиги. Ишонлиликнинг белгиловчи белгиларнинг кўплигидан битта критерия белгилаш қийин. Кўпроқ машина ишончлилигини аниқлашда унинг мажбурий тўхташини тушунчасидан келиб чиқишади. Машина ишончлилигини қуйидагилар билан ҳарактерлаш мумкин: тез бўузилишлар, бўузилишлар орасида машина ишининг давомийлиги, хизмат даврида бўузилишлар кўплик қонуниниг ўзгариши: бўузилишларнинг даражалари: ишларнинг ҳажми, ва баҳоси ўзунлиги машинанинг мажбурий бекор туриш давомийлигини бекор туриш коэффициенти билан ҳарактерлайди: ηпр= hпр hф+hпр = 1 1+ hф hпр (4.17) Машинанинг тўғри ишлаш давомийлигини бўзуқмаслик коэффициенти билан ҳарактерлайдилар:

ηиспр = hф hф+hпр =1−ηпр (4.18) Бўузилишлар даражасига кўра енгил, ўрта, оғир бўлади. Енгил бузуқлик - хизмат кўрсаткичлар томонидан бартараф этиладиган майда бузуқликлар. Ўртача бузуқлик - таъмирловчиларни жалб қилиб қисман разборка қилиш, деталларни алмаштириш ёки тўзатиш учун машинани тўхтатишни талаб қилувчи бузуқликлар. Оғир бузуқликлар - таъмирлаш учун ўзоқ муддатга машинани тўхтатиб қўйишга тўғри келадиган унинг асосий органлари бузуқликлари ёки авариялар. Бузуқликлар келиб чиқишига кўра конструктив ва техналогик диффектлар, нотўғри эксплуатация қилиш ёки фавқулотда бўлиши мумкин. Нотўғри эксплуатация деганда машинага эхтиётсизлик билан қараш, эксплуатация қоидаларини бузиш, режимларга риоя қилмаслик, бошқариш операциялари кетма-кетлигини бузиш, хавфсизлик технологиясига амал қилмаслик ва бошқалар назарда тутилади. Нотўғри эксплуатация боғлиқ бузуқликларнинг кўпларини тўла асос билан конструктив деффектлар деб билиш мумкин. Тўғри конструкцияда машинани ҳавфли ортиқча кучланиш режимларида ишлаши олди олинган бўлиши, нотўғри улаш мумкинлиги хавфи йўқ бўлиши, ва унга қараш сифатининг ишончлилигига таъсири минимумга келтирилган бўлиши керак. Машиналарнинг бўзилмасдан ишончли ишлашини баҳолаш кўрсаткичлари қуйидагилардан иборат: 1) ишламай қолгунга ёки бир марта эксплуатацион ишламай қолгунга қадар бажариладиган иш, бажарилган иш бирлиги (ишламай қолиш); 2) ишламай қолишлар оқими параметри ёки эксплуатацион ишламай қолишлар оқими параметри (эксплуатацион ишламай қолишлар частотаси ёки тезлигини ифодалайди) - ишламай қолиш (бажарилган иш бирлиги);

3) бўзилмасдан ишлаш эҳтимоллиги. Ишламай қолишлар оқимининг параметри фойдаланиш чоғида машиналар ишламай қолишларининг умумий ҳисобидан чиқарилади бунда уларнинг фақат пайдо бўлиш онлари қайд қилинади. Бўзилмасдан ишлаш эҳтимоллиги: белгиланган бажарилувчи иш доирасида кўриб чиқилаётган объектнинг ишламай қолиши юз бермайди (вақт функцияси).

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981. 5. Косарев А.А., Янушкевич И.П. Практика применения временних указаний о порядке оформления, подачи и рассмотрения заявления на рационализаторское предложение. - «Вопрос изобретателства», 1989, №22. 6. Артемғев Е.И. и др. Патентоведение. М.: Машиностроение, 1986.

Похожие

Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари

Машиналарни яратишда стандартлаш ва унификациялаш аҳамияти

Детал ва узеллар лойиҳалаш тамойиллари

Деталларининг нуқсонларини аниқлаш. Машиналарни йиғиш, чиниқтириш, синаш ва бўяшнинг технологик асослари

Машиналар яратишнинг асосий босқичлари прогнозлаш лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришга тайёрлаш