Машиналарни яратишда стандартлаш ва унификациялаш аҳамияти - Машиностроение - Рефераты

Машиналарни яратишда стандартлаш ва унификациялаш аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.720703125 KB

Машиналарни яратишда стандартлаш ва унификациялаш аҳамияти Режа: 1. Стандартлаштириш ва унинг аҳамияти 2. Стандартларнинг илмий-техник принциплари. Параметрик размерлар қатори. 3. Унификация, унинг даражаси. 4. Агрегатлаш

Стандартлаштириш ва унинг аҳамияти Машинасозликда стандартлаштириш деб, олимлар, мухандис техник ходимлар ва иқтисодчиларнинг ҳамкорлик соҳаси тушуниладики, бунда бир хил ва кўп хил мақсадлар учун ишлаб чиқарилган кўп хил маҳсулотлардан энг яхши сифатли бир хили ё бир неча хили танлаб олинади. Стандартлаштириш - юксак иқтисодий самарадорликка эришиш, маҳсулот сифатини яхшилаш учун, техника хавфсизлигини, меҳнат ва атроф муҳитни мухофаза қилган ҳолда берилган соҳа фаолиятини тартибга солиш ва тегишли қоидаларни жорий қилиш воситаси. Унинг аҳамияти ҳам шундадир. Фан ва техниканинг ривожланиши билан стандартлаштириш ишлари халқаро миқёсда 1926 йилда ташкил қилинган IS О (стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот) қўмитаси ва махсус давлат ташкилотлари томонидан амалга оширилади ёки назорат қилинади. Қуйида стандартлаштиришда қўлланиладиган умумий атамалар хақида қисқача маълумот келтирилади. Стандарт - норматив техник ҳужжатлар йиғиндиси бўлиб, стандартлаштириладиган объектга қўйиладиган нормалар, қоидалар ва талаблардан иборатдир. У маъсул махкамалар томонидан тасдиқланган бўлади. Стандартлар фан ва техниканинг сўнгги ютуқлари асосийда доимо янгиланиб туради. Стандартларда маҳсулот сифатини ва самарадрлигини оширувчи, шунингдек ўзаро алмаштириш даражасини кўтариш имкониятини берувчи кўрсаткичлар келтирилади. Баъзи аниқ маҳсулотларга техник шартлар ҳам берилади. Стандарт тури қуйидагилар: - давлат стандарти; - тармоқ стандарти; - корхона стандартлари. Давлат стандартлари ҳамма ташкилотлар учун мажбурий ҳисобланади. Тармоқ стандартлари эса шу тармоқдаги корхоналарга ва корхона стандартлари фақат шу корхона учун мажбурий ҳисобланади.

Машиналарнинг сифатини кўрсатувчи ишончли ишлаши, унумдорлиги, юк кўтариши, ишлаш муддати, сиғими, габарити ва бошқа белгилар орасида ўзаро алмашувчанлик алоҳида ўрин тўтади. Стандартлаштириш буюмларнинг айрим нусҳалари ва уларнинг ҳар бир қисми алмашувчан бўлишни талаб этади, акс ҳолда машиналарни таъмирлаш, улардаги ейилган детал ва узелларни алмаштириш мумкин бўлмайди. Стандартлар кўплаб ва серияли ишлаб чиқариладиган энг муҳим маҳсулотлар учун белгиланади. Стандартларда машина, асбоб, қурол, турли материал ва бошқалар учун тип хил, марка, форма, ўлчамлар, уларга нисбатан қўйиладиган техник талаблар, шунингдек синаш усуллари, упаковка ва сақлаш қоидалари, йўлда ташиш қоидалари белгиланади. Стандартларда ягона ўлчов бирликлари, белгилашлар, илмий-техник терминлар ва таърифлар ҳам кўрсатилади. Буларсиз маҳсулотнинг сифатини аниқ белгилаб бўлмайди. Стандартлаштирилаётган объект фойдаланишдаги ёки эксплуатацион кўрсаткичлари бўйича бир-бирини алмаштириш имконига эга бўлиши керак. Стандартлаштириш ўзаро алмашувчанлик билан чамбарчас боғлиқдир. Машина, механизм, асбоб ва деталларни алмашувчанлиги деб уларнинг бир типдаги турларининг бир-бирини қўшимча меҳнат сарфисиз тўлиқ алмаштира олиш хусусиятига айтилади. Алмаштириладиган детал, қисм ёки машинанинг ишлаш муддати, ишончлилиги ва бошқа эксплуатацион кўрсатгичлари талабга жавоб бериши керак. Ўзаро алмаштириш қуйидаги афзалликларга эга: - машиналарни йиғиш муддати камаяди ва йиғиш учун юқори малакали ишчи талаб қилинмайди; - йиғиш жараёни аниқ нормалаштирилади ва ишни ўзлуксиз усулда ташкил қилишга имкон беради; - кенг миқёсда ихтисослаштиришга имкон яратилади; - машиналарни та ъ мирлаш тезлашади.

Алмаштиришлар ички ва ташқи бўлиши мумкин. Ташқи алмаштириш буюмларни эксплуатацион кўрсаткичларига биноан амалга оширилади ва бошқа корхонадан сотиб олинган ёки кооперация усулида олиб келтирилган маҳсулот ҳисобига амалга оширилади. Мисол учун электродвигателларда ташқи алмаштириш унинг қуввати ва айланишлар сонига, шунингдек уланаётган вал кўрсаткичларига қараб амалга оширилади. Ички алмаштириш бу битта машина, механизм ёки бирикма доирасида амалга оширилади ва уларнинг деталлари бир-бирларини алмаштиради. Стандартлаштириш машинасозликни ривожлантиришда ва самарадорлигини оширишда, шунингдек сифатини яхшилашда муҳим рол ўйнайди. Стандартларнинг илмий-техник принциплари. Параметрик размерлар қатори. Давлат стандартлаштириш системаси стандартларнинг 6 та босқичини белгилайди. 1. Стандарт устида ишлашнинг ташкил этилиши ва техник топшириқ тўзиш; 2. Стандарт лойиҳаси устида ишлаш (биринчи редакция) ва уни мулоҳазага қўйиш; 3. Мулоҳазаларни таҳлил қилиш ва стандарт лойиҳасини охирги (иккичи ва кейинги) редакцияларини ишлаб чиқиш; 4. Стандартни тайерлаш, келишув ва тасдиқлаш учун бериш; 5. Стандартни кўриб чиқиш, тасдиқлаш ва қайд қилиш; 6. Стандартни чиқариш. Стандартларнинг юқори сифати маҳсулотнинг юқори сифатини белгилайди. Шу миқёсда стандартлаш юзасидан ўтказилган тажрибалар шуни кўрсатадики, стандартларнинг юқори сифати ва самарадорлигига улар устида ишлаш бсқичларида шарт бўлган принципларни бажариш билан эришилади. 1. Системалик принципи. Техник тараққиёт ва чиқарилаётган маҳсулот сифатини ошириш оммавий ишлаб чиқариш жараёнига системали

ёндашиши объектив заруратини туғдиради. Қайсики ўз ичига қуйидагиларни олади: ишлаб чиқариш жараёнини бориши ва меҳнат махсулини қўллашни таъминловчи одам меҳнати; меҳнат воситалари; яъни қўлланадиган жиҳозларнинг тўла бирлигини, асбоблар, назорат воситалари ва х.к., меҳнат предметлари, яъни барча чиқарилаётган маҳсулотни уни яралиш ва қўлланишидаги барча босқичлари. Система деганда ўзаро боғланган элементларнинг мажмуаси тушунилади. Бу элементлар ўз функцияларини бажарганда қўйилган мақсад максимал самарадорлик билан бажарилади. Система элементларининг миқдорий боғлиқлиги детерминланган ёки стохастик бўлиши мумкин. Системага кирувчи ўзаро боғлиқ элементлар мажмуаси турли даражаларда уларнинг иерархик боғлиқлигини қуриш имконини беради. Иерархик структурани, оммавий ишлаб чиқариш жараёнини бошқаришнинг турли даражалари ташкил этади: давлат даражасида, тармоқ ва корхона даражасида. Юқори сифатли маҳсулот олиш шароитларини яратиш учун стандартларнинг рационал системаси керак. Бу система сифат шаклланишидаги ҳамма босқичларни ўз ичига олиши керак: лойиҳалаштириш, сериялаб ишлаб чиқариш ва тайёр маҳсулотни эксплуатация қилиш. Серияли ишлаб чиқариш босқичи учун стандартлар комплекси ўз ичига технологик жараёнлар аниқлиги, жиҳозлар, асбоблар, усуллар, назорат воситалари ва аниқлиги стандартини олади. 2. Стандартларни оптималлаштириш ва тараққиёт принциплари. Стандарт билан белгиланадиган норма, ҳарактеристика, талаб кўрсаткичлари дунё, фан, техника ва ишлаб чиқариш даражаларига мос келиши керак. Иқтисодий, оптимал сифат кўрсаткичларига эришиш лозим бунда нафақат янги маҳсулот сифатининг самарадорлиги, балки уни тайёрлаш учун кетадиган сарф ҳаражатлар ҳам назарда тутилиши лозим, яъни минимал сарф ҳаражатлар эвазига максимал иқтисодий самарага эришиш нуқтаи назаридан келиб чиқиши керак. Бу мақсадга эришишни илгарилаган ва комплекс

стандартизация усуллари таъминлайди, қайсики стандартларнинг системалилик, тараққиёт ва оптималлаштириш принципларига асосланган. 3. Стандартлаштирилаётган буюмларнинг функцияси жиҳатидан ўзаро ўрин алмашишини таъминлаш принципи, уларнинг эксплуатацион кўрсаткичлари бўйича бир-бирлари ўрнига ишлай олиши имконини таъминлайди. Бу принцип комплекс ва илгариловчи стандартизацияда асосий ўрин тўтади, ва шунингдек буюм ва уларга қўйиладиган техник шартларни стандартлаштиришда ҳам муҳим ўринга эга. 4. Стандартларнинг ўзаро боғлиқлик принципи. Умумтехник ва тармоқлараро стандартларнинг кўп турлари ўртасида боғлиқлик бўлиши лозим. Комплекс стандартлаш усули кўрилаётган шу принципнинг муҳимлиги ва самарадорлигини исботловчи мисолдир, қайсики барча турдаги стандартларга таалуққли. Худди шундай стандартлаш соҳасида барча атама ва ибораларнинг ўзаро боғлиқликлари ҳам муҳим аҳамият касб этади. 5. Стандартлар устида ишлашнинг илмий-текшириш принципи фақатгина амалий тажрибалари умумийлаштиришни, балки махсус назарий, экспериментал ва тажриба-конструкторлик ишларини ҳам ўз ичига олади. Бу принцип стандартларнинг барча турларига тегишли. 6. Афзаллик принципи (принцип предпочтител p ности). Одатда деталлар тип ўлчамлари, бирикма типлари, допуск қаторлари, посадкалар ва бошқа параметрлар саноатнинг кўп тармоқлари учун бир вақтда стандартланади. Шунинг учун бундай стандартлар параметрлар катталигининг кенг диапозонини ўз ичига олади. Ўзаро ўрин босиш даражасини ошириш, буюм номенклатурасини камайтириш, материаллар, заготовкалар, кесувчи асбоб ва калибрларнинг тип-ўлчамларининг доирасини қисқартириш учун, шунингдек заводларни самарали ва махсуслаштириш ва кооперативлаштириш, маҳсулотни арзонлаштириш учун стандартларни унификациялаш ва уларни ишлаб чиқаришда афзаллик принципидан фойдаланилади. Шу принципга мувофиқ стандартлаштирилаётган

параметрларнинг бир неча қаторлари (масалан, 3 та ) тузилади. Танлашда шу қаторларнинг биридан иккинчисини, иккинчисидан учинчисини афзал топиш принципи бўйича танланади. Бу принцип машиналар, уларнинг қисми ва деталлари ўлчам ва параметрларини унификациялаш ва стандартлашда ўтказиладиган системалаш принципи сифатида муҳим аҳамиятга эга. Принцип афзал топилган сонлар қаторини қўллашга асосланган. Геометрик прогрессия иккита қўшни сонлар билан доимий бўлган сонлар қаторидан иборат. Бу муносабат  прогрессиянинг махражи бўлади. Прогрессиянинг ҳар бир аъзоси  да олдинги аъзонинг кўпайтмаси бўлади.  1 =2 ва  2 =1,6 да прогрессия қуйидаги кўринишга эга бўлади: 1-2-4-8-16-32-…… 1-1,-2,5-4-6,3-….. Демак уларнинг махражлари:ϕ1= 2 1= 4 2=.....=32 16 =2 ϕ2= 1,6 1 = 2,5 1,6 = 4 2,5 = 6,3 4 =1,6 Геометрик прогрессиянинг ҳар бир 2 та исталган рақамининг ўзи ёки қиймати шу прогрессия аъзоси: 2  4=8; 8  4=32; 16:2=8; 8:2=4; 32:4=8. Бундай прогрессиянинг бутун мусбат ва манфий даражага келтирилган исталган аъзоси ҳам шу прогрессия аъзоси: 2 2 =4;2 3 =8;2 4 =16 √4=2 ; 3√8=2 ; 3√64 =4 ва бошқалар. Геометрик прогрессиянинг санаб ўтилган хусусиятларига кўра аъзоларнинг бутун даражалари ёки қийматларидан аниқланадиган боғлиқлар ҳар доим қатор қонуниятларига бўйсунади. Масалан, қатор чизиқли ўлчамларни аниқлайдиган бўлса, шу чизиқлардан хосил бўлган майдон ва хажмлар ҳам унинг қонуниятларига бўйсунади. 1 сонини ўз ичига олувчи ва ϕп= п√10 га эга геометрик прогрессиялар энг қулай ҳисобланади.

IS О тавсияларига мувофиқ қуйидаги 4 та асосий ўнталик афзал сонлар қатори белгиланган - махражлар  :5√10 =1,5849 ≈1,6 − R5 - қатор учун; 10√10 =1,2589 ≈1,25 −R10 - қатор учун; 20√10 =1,1220 ≈1,12 −R20 - қатор учун; 40√10 =1,0593 ≈1,06 −R40 - қатор учун; Айрим ҳолларда R 80 қатори қўлланиши мумкин. Бунда ϕ=80√10 =1,03 Афзал сонлар қаторларини нафақат стандартлашда қўллаш керак, балки исталган стандартлаштирилмаган машина, прибор ва бошқа буюмлар параметрларининг номинал қийматларини танлашда қўллаш керак. Буюмларнинг параметр ҳамда ўлчамларини қурилишининг фақатгина шундай ягона қонунияти билангина улар билан боғлиқ комплектловчи буюм, полуфабрикат ва материалларнинг параметр ва ўлчамларини ўзаро мувофиқлаштириш мумкин. Баъзан стандартлашда арифметик прогрессияда қурилган афзаллик сонларини қўллайдилар, масалан: 1-2-3-4…25-50-75-100-125-150… 7. Материалнинг минимал солиштирма сарфи принципи. Машинасозликдаги материал ва яримфабрикатларнинг нархи маҳсулот умумий таннархидан 40 дан 80% гача қисмини ташкил этади. Шунинг учун маҳсулот бирлигига нисбатан материалнинг солиштирма нархи пасайиши катта халқ хўжалик қийматига эга. Масалан, прокат сарфининг 1% га пасайиши 1 йилда 600 минг т.металлни тежаб қолиш имконини беради. Бу эса 200 мингта трактор ёки 450 минг "Москвич" енгил автомобили тайёрлаш мумкин дегани. Заготовка ва буюмларни стандартлашда металлни тежаб қолишга рационал конструктив сҳамелар ва машиналарни компоновкалаш, деталларни пишиқлик ҳисобини такомиллаштириш ва пишиқлик захирасини асосли пасайтириш, тежамкор профиллар қўллаш, даврий прокатлаш,

пайвандли конструкциялаш, пластмассалар, қуйма заготовкалар эвазига эришилади. Совуқ усулда объёмли штамповкалашни қўллаш катта самара беради. Деталларга механик ишлов беришнинг штамповкага алмашишидан қайта ишлов берилаётган ҳар бир миллион тонна металдан 250 минг тоннагача метал тежаб қолиш, 15 минг дастгоҳ, 30 мингга яқин ишчи кучини тежаб қолиш мумкин. Материалларни тежашнинг йирик резерви бу машиналар ва уларнинг тузувчи қисмлари хизмат муддатини орттиришдир. Параметрик ўлчамлар қатори. Машиналарнинг шундай қаторларига параметрик дейиладики, улар бир нарса учун хизмат қиладиган конструктив кўрсатигичлари ва кўрсатгичлар градациялари билан регламентланган бўлсин. Кўп ҳолларда қатор асосий қилиб ҳар бир типдаги машиналар олинади. Бунда зарур градациялар қаторининг геометрик ўхшашликлари модификациясини сақлаган ҳолда ўлчамларини ўзгартириш билан олинади. Бундай қаторларни ўлчами ўхшаш қаторлар дейилади, ёки содда қилиб ўлчамли қаторлар дейиш мумкин. Бошқа ҳолларда ҳар бир градация учун ўзининг машина турини ўз ўлчамлари билан олиш мақсадга мувофиқ. Бундай қаторларни тип ўлчамли қатор дейилади. Параметрик қатор усули машиналар кўплаб қўлланиладиган ҳолларда кўпроқ самара беради. Бу машиналар катта кўрсатгичлар ўзгариш диапозонига эга. Параметрик қаторларни лойиҳалаштиришда машиналар типини тўғри танлаш қатор аъзоларининг сони ва улар орасидаги интервал катта аҳамият касб этади. Бу саволларни ечишда қаторнинг турли аъзоларининг қўлланишга мослиги даражасини, эксплуатация учун ишонарли иш режимлари, мазкур синфдаги машиналарнинг эластиглиги ва мосланувчанлигини, уларни модификациялаш мумкинлигини, қўшимча

ишлаб чиқариш машиналари ташкил қилиш қобилиятини ҳисобга олиш зарур. Кўпроқ қўлланадиган параметрлар диопазонида қатор аъзолари сонини кўпайтириш мақсадга мувофиқ, кам қўлланиладиган параметрлар диапозонида қатор аъзолари орасидаги интервални кенгайтирган маъқул. Ўлчамли ўхшаш қаторлар. Бу қатор машиналарнинг кўрсаткичлари, машиналарнинг геометрик ўлчамлари ва ишчи жараёнлар параметрларига боғлиқ. Турли ўлчамлардаги машиналарнинг тўла ўхшашлигини сақлаш учун қуйидагиларга амал қилиш лозим, биринчидан геометрик ўхшашлиги, иккинчидан, ишчи жараённинг ўхшашлиги, яъни машина ва деталларнинг энергетик ҳамда кучланиш параметрлари бир хиллигини таъминлаш. Хулоса шуки, ўлчам-ўхшаш қаторларни асосий ҳарактеристикалар асосийда қуриш лозим (қувват, унумдорлик ва ш.к.) Геометрик параметрлар асосийда қуриш тўғри эмас. Чунки асосий ҳарактеристикалар геометрик ҳарактеристикалар ўзгариши қонуниятидан фарқ қилади. Барча ишлаб чиқариш жараёнлари уларни бажаришда ишлатиладиган техника воситалари (жиҳозлар, мослама, қурол ва шунга ўхшашлар) ва заготовка материаллари билан ўзаро боғлиқдир. Масалан: арматура материалининг ўлчамлари кесувчи қуролнинг ўлчамига, дастгоҳнинг габаритига ҳам, қуватига ҳам таъсир этади. Шу сабабли буюмнинг асосий материали учун тегишли сонлар қаторини тўзиб олиш ягона стандартлаштиришнинг энг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Бир ҳолда асосий параметрлар сифатида чизиқли ўлчамлар, бошқа ҳолларда қувват, тезлик ёки оғирлик ва х.к. лар олиниши мумкин. Халқ хўжалигини ҳамма тармоқларида ишлаб чиқариладиган маҳсулот ўлчамини сон қийматларида ва бошқа хилма хил, ҳарактеристикасига доир сон қийматлардаги турли-туманликдан қутилиш учун афзал сонларда ишлатилади.

Халқаро тавсиялар асосийда тузилган ГОСТ 8032-92 да 4 та афзал сонлар кўрсатилган; бу қаторлар турли махражли геометрик прогрессияларга асосланиб тузилган бўлиб, қуйидагича белгиланади: R 5, R 10, R 20, R 40, ( R 80 сонли махсус зарурат бўлгандагина ишлатилади) Маълумки, геометрик прогрессия, ҳар бир сон ўзидан олдинги сонни прогрессиянинг мажражи деб аталадиган бир сонга кўпайтириш йўли билан хосил қилинадиган сонлар қаторидир. Бу қаторларга доир прогрессияларнинг махражлари 10 нинг ёнидаги сонга тенг кўрсатгичли илдизи тарзида белгиланган; R 5 учун 5√10 R 10 учун 10√10 R 20 учун 20√10 R 40 учун 40√10 ва R 80 учун 80√10 . Бу қаторлар учун афзал сонлар мос ҳолда 1; 1,6; 1,12; 1,18; 1,25; 1,32; 1,4; 1,5 ва х.к. Саноатнинг ҳамма тармоқларида параметрларнинг бир қийматидан 2- қийматига ўтиши ягона тартибининг ўрнатилиши тип-ўлчамлар сонини камайтиради, бошланғич материалларни тежаб сарфлашга ва турли буюмлар, материал, ишлаб чиқариш жиҳозлари габаритлари, қувватлари ва шунга ўхшашлар жиҳатидан ўзаро боғланишини энг маъқул тарзда ҳал этишга имкон беради. Агар электрмоторлар учун афзал сони 10√10 ≈1,25 дан иборат R 10 қатор қабул қилса, ҳар хил двигателларни қуввати ватт ҳисобида қуйидагича: 2,5; 4; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20; 25 ва х.к. (бу сонларнинг ҳар бирини 1,25 га кўпайтириш керак) бўлади. Сонларнинг бу қатори қабул қилиниши билан барча қувватли двигателлар ишлаб чиқарилада деган маъно чиқмайди. Энг муҳими, бу тартиб истеъмолчига керак белган двигател хилини исталган вақтда ишлаб чиқаришга имкон беради.

Афзал сонлар қаторига асосланиб, ишлаб чиқариш жиҳозларининг типлари аниқланади ва шу йўл билан буюмлар ўлчамлари билан двигателларнинг қуввати, ускуналарнинг унумдорлиги ва бошқа кўрсатгичлари орасидаги монандлик масаласи ҳал қилинади. Стандарт ва нормалларнинг афзал сонлар асосийда ҳал этилиши машиналардаги детал, узел ва агрегатларнинг ўзаро алмашиниш имконини янада оширади. Унификация, унинг даражаси. Агрегатлаш Унификациялаштириш- бу стандартлаштиришнинг бир усулидир. Унификациялаштириш ҳар хил функционал вазифани бажарувчи маҳсулотлар турларини, типларини, марка ва сортаментини, ўлчамларини рационал қисқартириш. Бу деталлар номенклатурасини қисқартиришга ва тайёрлаш, ишлатиш ва таъмирлаш таннархини қисқартиради. Конструктив элементларни унификациялаш натижасида монтаж, ўлчов ва қайта ишловчи асбоблар номенклатурасини қисқартиришга олиб келади. Оригинал детал ва узелларни унификациялаш ички (берилган маҳсулот чегарасида), ва ташқи (машина деталларини ўзаро алоқада ёки заводни биргалиги) бўлади. Унификациялашдан мақсад энг яхши конструкцияли ва арзонга тушадиган машина-асбоб ва қуролларнинг қўп хилини асосли равишда энг кам сонга келтиришдир. Агар машинасозликда ишлатиладиган ҳамма кесувчи (Ьишт пресси, ЛФМ, бетон таҳлагич, ғалвир машина ва бошқалар) қуроллар унификацияланса, сўнг бу қуролларни ихтисослаштирилган заводларда паток усулида кўплаб ишлаб чиқариш ташкил этилса, бу қуролларни ишлаб чиқаришга сарфланадиган вақт 40% гача, қуролнинг нархи эса бир неча марта камайиши ҳисоблаб аниқланган. Халқ хўжалигининг ҳамма тармоқларида унификациялашни кенг кўламда амалга ошириш фақат илгаридан тузилган стандарт ва нормаллар асосийдагина мумкин бўлади.

Унификациялаш даражаси ва уни ҳисоблаш. Унификациялаш даражаси қуйидаги унификациялаш коэффициенти  ун билан баҳоланади: Унификацияланган коэффициенти 1. Унификацияланган деталлар сонини Z ун маҳсулот деталларини умумий сонига бўлинганига тенг:ηун= ℏун ℏ ⋅100 % (5.1) бу ерда: Z ун - унификацияланган деталлар Z - умумий деталлар сони. 2. Унификация коэффициенти. Унификацияланган деталлар массасини  m ун, маҳсулотнинг умумий массасига бўлинмасига тенг. ηун= ∑ m ун m ⋅100 % (5.2) 3. Унификация коэффициенти. Унификацияланган деталлар нархини (  С ун ), (С) маҳсулот нархига бўлинганига тенг ηун=∑ Сун С ⋅100 % (5.3) Биринчи кўрсатгични камчилиги: машина конструкциясидаги деталларнинг солиштирма қийматини ҳисобга олмайди. 2-кўрсатгич унификацияланган деталларни бир бутун массасини машина умумий массадан ҳисобга олади. 3-кўрсатгич энг тўғри кўрсатгичдир. Лекин буни ҳисоблаш олдинги 2 сига нисбатан мураккабдир. Ички унификациялаш даражаси такрорлаш коэффициенти билан баҳоланади. ηтакр =(1− Nн Ng )⋅100 % (5.4) бу ерда: N н - маҳсулотдаги номланган деталлар сони Ng - маҳсулотдаги умумий деталлар сони Яхши конструкцияларда  m акр =40  60%

Бу коэффициент спецификацияга асосланиб деталлар номенклатурасини қисқартиришга ва конструкцияни такомиллаштиришни ҳисоблашни осонлаштиради.

Дифференцияланган баҳолаш учун қуйидаги кўрсатгичлар қўлланилади: 1. Оригинал деталларни унификациялаш даражаси:ηун.ор= Nун.ор Nор ⋅100 % (5.5) бу ерда: N ун.ор - унификацияланган оригинал деталлар сони N ор -оригинал деталларнинг умумий сони 2. Конструкция элементларини унификациялаш даражаси: ηэл=1− Nтр Nэл ⋅100 % (5.6) бу ерда: N тр - берилган элементдаги қабул қилинган типоразмерлар сони; N эл - маҳсулотдаги умумий элементлар сони Масалан: Резъбанинг унификациялаш даражаси ηрез =(1− Nтр .рез Nрез )⋅100 % (5.7) бу ерда: N тр.рез - резъбанинг типоразмерлар сони N рез - маҳсулотдаги резбали бирикмаларни умумий сони Деталларнинг махкамлаш унификациялаш даражаси: ηпр=(1− Nтр .кр Nкр )⋅100 % (5.8) бу ерда: N тр.кр - деталларни махкамлашдаги типоразмерлар сони N кр - маҳсулотдаги деталларни махкамлаш умумий сони Агрегатлаш Агрегат (лотинча а gg о r е g о - улайман) Алоҳида вазифаларни бажарадиган ўзаро алмашинувчи унификацияланган узеллар (йиғма бирликлари) дан иборат дастгоҳ буюмлари (машиналар, асбоблар ва б.) ни бир-бирига бриктириш усули. Агрегатлаш қўлланадиган узелларнинг типлари ва моделлари сонини энг такомиллашган конструкциялар минимуми билан чегаралашга имкон

беради, бу эса уларни ишлаб чиқаришга сарфланган маблағ самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Агрегатлаш машиналарни эксплуатация қилиш ва таъмирлаш, маънавий эскирган айрим узелларни такомиллаштиришни анча осонлаштиради. Комплекс фойдаланиш учун бир неча машинадан агрегат тўзиш. 1. Машинанинг тўла ўзаро алмашинадиган ва технологик жараёнида маълум вазифани бажарадиган йириклашган, унификациялашган элементи. 2. Биргаликда ишлайдиган бир қанча машиналарнинг механик бирикмаси.

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981. 5. Косарев А.А., Янушкевич И.П. Практика применения временних указаний о порядке оформления, подачи и рассмотрения заявления на рационализаторское предложение. - «Вопрос изобретателства», 1989, №22. 6. Артемғев Е.И. и др. Патентоведение. М.: Машиностроение, 1986.

Похожие

Машиналар яратишда ейилишнинг аҳамияти

Машиналар яратишда ихтирочилик ва рационализаторлик фаолияти

Машиналарни лойиҳалашнинг асосий тамойиллари

Машиналар яратишда меҳнатни ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш масалалари

Машиналарни ишончлилик кўрсаткичларини синаш ва сифатини оширишнинг асосий омиллари