Машиналар яратишда ейилишнинг аҳамияти - Машиностроение - Рефераты

Машиналар яратишда ейилишнинг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.2080078125 KB

Машиналар яратишда ейилишнинг аҳамияти Режа: 1. Ейилиш жараёнларининг физик хусусиятлари 2. Чегаравий ейилиш 3. Ейилиш ва чарчаш категориялари бўйича машина деталлари ва қисмлари иш муддатини прогноз қилиш

Ейилиш жараёнларининг физик хусусиятлари Машиналарни яратишда машиналарнинг ишончлилигини ошириш муаммосини ҳал этиш учун аввал юз берадиган бу узилишларнинг ҳар бирини келиб чиқиш сабабларини аниқлаш ва таҳлил қилиш зарур бўлади. Юқоридагиларга амал қилинган ҳолдагина ишончлиликнинг конструктив, технологик ва фойдаланиш тадбирларни ишлаб чиқиш мумкин бўлади. Носозликларни келтириб чиқарувчи сабабларни таҳлил қилишда ейилишни вужудга келтирувчи барча факторларни бир вақтда ҳисобга олиш зарур, чунки бир хил нуқсонларни хосил бўлиши баъзида емирилишгаолиб келиши мумкин бўлса, бошқа ҳолатда эса ейилишга олиб келмайди. Машина деталларини ейилишига қуйидаги факторлар таъсир этади: 1. Конструктив факторлар. 2. Технологик факторлар. 3. Фойдаланиш факторлари. 4. Операторнинг малакасига доир факторлар. Лойиҳалашдаги типик нуқсонлар ва хатоликлар қуйидагилардан иборат: ишқаланиб ишловчи қисмларни ҳимоялаш эътиборга олинмагани; кучланишларни концентраторларнинг мавжудлиги, контакт кучланиш қийматини ҳисобга олиш хатолиги, кучланишлар тарқалишини ҳисобга олишдаги хатоликалар; моделлаштириш ёки фойдаланишдаги юкланишларни ҳисобга олишдаги хатоликлар; материалларни нотўғри танлаш ва бошқалар. Тайёрлашдаги типик нуқсоналр қуйидагилардан иборат: материаллар таркибини нотўғри танлаш натижасидаги нуқсонлар; заготовкани тайёрлаш ва эритишдаги нуқсонлар (ғоваклик, чўкишдаги ёриқликлар, металл бўлмаган элементларни қўшилиши ва бошқалар); механик ишлов беришдаги хатоликлар (куюшлар, тешилишлар, ёрилишлар, пластик деформациялар ва бошқалар); пайвандлашдаги хатоликлар (ёриқлар, қолдиқ кучланишлар, чокнинг етарли даражада бўлмаган чуқурлиги, асосий металнинг баъзи қисмларида термик шикастланишлар ва бошқалар); термик ишлов беришдаги нуқсонлар (куюшлар, табақалашдаги ёриқлар, қолдиқ аустенитлар хосил

бўлиши ва бошқалар); юзаларга ишлов бериш дефектлари (кимёвий диффўзия, водородли мўртлик, материал механик хусусиятларни пасайиши ва бошқалар). Фойдаланишдаги асосий нуқсонлар қуйидагилардан иборат: ишлатиш шартларига риоя қилмаслик, нотўғри механик хизмат кўрсатиш, оператор малакасининг пастлиги, ўчириб ёқишдаги нуқсонлар. Ейилишнинг келтириб

чиқарувчи, деталларнинг физик ҳолати ва хусусиятлари ўзгариши асосан бир турдаги энергияни бошқа турга айланиши билан боғлиқ бўлади. Ейилишда қатнашувчи энергия қуйидаги турларга бўлинади: механик, иссиқлик, электр, кимёвий, электромагнит. Ейилишларнинг физик хусусиятларини нафақат обpект, материал тури, кучланиш таркибини ҳисобга олиб эмас, балки муҳит факторларини эътиборга олган ҳолда кўриб чиқиш зарур, чунки машина ва технологик жиҳоз ишончлилиги кўп жиҳатидан буларга боғлиқ бўлади. Деталнинг тез ёки секин ейилиши юқорида айтилган омиллар боғлиқ. Шу сабабли ейилишга чидамлиликни таъминловчи аниқ бир ҳисоблаш усулини тавсия этиш қийин. Лекин амалда қўлланиладиган бир қанча усуллар бор. Шулардан бири солиштирма босим Р ва шартли коэффициент Р V ни ҳисоблаб, уларни жоиз катталиклар билан солиштириш усулидир. Р  [ Р]; PV  [ PV ] (16.1) бу ерда V - ишқаланиш тезлиги. Детал юзларини мойлаш улар ўртасидаги босимни камайтириш, улар илашиб ишлайдиган юзларига абразив заррачалар тушишидан сақлаш ва агрессив муҳитда ишлатмаслик йўллари билан ишқаланиш жараёнининг олди олинади ва уни камайтирилади. Чегаравий ейилиш Машина ёки унинг деталининг чекли ҳолати бундан кейин ундан фойдаланиш мумкин эмаслиги ёки самарадорлигининг пасайиши ёҳуд хавфсизлик талабларига кўра белгиланади ва техник ҳужжатларда изоҳланади (ГОСТ 133 77-77). Юқорида айтганимиздек чекли ҳолат юзага келган қурилмадан бундан кейин фойдаланиш мумкин эмас. Деталлар ўлчамларининг ва геометрик шаклини ўзгариши механизмдаги ана шу деталларнинг ишлашига ҳар хил таъсир кўрсатади. Масалан, агар детал машинанинг иш органи бўлса, бу ўзгаришлар машинанинг иш сифати (майдалаш, саралаш, қолиплаш, қирқиш сифати ваМ УХИТ Темпе - ратур а Нам- лик Босим Агресси в компо- нентла р Элект р заряд- лар Чанг- лан- ганли к Ю кла- ниш Эски- риш мщрт- лик Занг- лаш буки- лиш Кавит а-ция газла- ниш Занг лаш эгилиш Эрро- з ия спект р- изаци я Ейи- лиш ифлос - лани ш Чарча ш толиы иш юкла ниш Механик хусусиятларни ёмонлашиши, шакли щзгариши Ю заларнинг шикастланиши, механик ва кимёвий хусусиятларининг щзгариши Мустахкамликнинг пасайиши Ёрилиш ва синиш, геометрик бузиш, функционал ъарактеристикани бузилиши Механик шикастланиш, емирилиш, синиш, функционал ъарактеристикани щзгариши, ишлатилиш хусусиятини ёмонлашуви Чидамлиликнинг пасайиши М еталларга таoсир этиш Таъсир натижалари Таъсир асорати 16.1-расм. М ашиналар ишончлилигига муъит факторларининг таoсири.

хоказо), пасайиши шунингдек, ишқаланувчи деталларнинг жадал ейилишга олиб келади. Шу билан бирга маҳсулот бирлигини ишлаб чиқаришга сарфлайдиган ҳолати, ашёларни сарфлаши ва шу каби иш кўрсаткичлари ҳам ўзгариши мумкин. Чекли ҳолат ишламай қолишдан иборат бўлиб уларнинг рўй бериши у ёки бу иш бирлигининг ресурслари тугаганлигини билдиради. Шундай қилиб чекли ҳолат мезонлари синовлар ёки кўзатувлар натижалари асосийда муайян йиғиш бирлигининг ресурсини, унинг аҳволини баҳолашга мўлжалланган. 16.2-расмда битта туташмани хосил қилувчи икки деталнинг ейилишини кўрсатувчи эгри чизиқлар келтирилган. Расмдан кўриниб турибдики тирқиш чекли қийматигача катталашганда туташма яроқсизга чиқарилади, чунки бунда узелнинг бирор иш ҳолати кескин ёмонлашади. Ейилиш катталиги ортиб борган сари туташманинг қолдиқ ресурси Т тут (16.2- расмга қаранг) камаяди. Ейилиш «Н» нинг катталиги ёки тирқиш « S » нинг 16.2-расм. Машина қисмлари ейилишининг эгри чизиғи элементлари

чекли қийматларига етганда детал ёки туташманинг ресурси батамом тугайди ва бундан кейин ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлмайди. Расмдаги чекли ейилиш И ч ёки чекли тирқиш S ч детал ёки туташма ейилишининг охирги ҳолатини билдиради. Шундай қилиб детал ёки туташманинг охирги ҳолат и фойдаланиш жараёнида чекли ейилиш ёки тирқишнинг намоён бўлиши билан белгиланади. Таъмирлаш чоғида машинанинг ишлаш қобилиятигина эмас, унинг таъмирлашлараро ресурси ҳам тикланади. Демак, таъмирлаш жараёнида қолдиқ ресурси машинанинг таъмирлашлараро ресурсига тенг ёҳуд ундан ортиқ бўлган деталлар, ёки туташмаларгина бундан кейин ишлатиш учун машинада қолдирилади. Бинобарин, таъмирлаш чоғида деталлар ва туташмаларнинг охирги ҳолати энди чекли эмас, балки «таъмирлашда рухсат этилган» ёки оддийгина қилиб «рухсат этилган» деб аталувчи ейилиш И р.э ёки тирқиш S р.э қиймати билан белгиланади. Чекли ва рухсат этилган ейилишлар ва тирқишларнинг қийматлари махсус тадқиқотлар ўтказиш ҳамда корхоналарда синаб кўриш йўли билан аниқланади. Кўпгина машиналар учун чекли ва рухсат этилган ейилишлар қийматлари давлат жорий ва капитал таъмирлаш технологияси илмий текшириш институти нашрларида келтирилган. Ейилиш ва чарчаш категориялари бўйича машина деталлари ва қисмлари иш муддатини прогноз қилиш Лойиҳаловчи мутахассис машиналарни такомиллаштириш ва улардан техник фойдаланишнинг асосий томонларини ишлаб чиқиш учун айрим деталларнинг хизмат муддатларини билиш зарур. Бу маълумотлар машиналарни таъмирлашни режалаштиришда керак бўлади. Ҳар бир деталнинг ейилишига доир ишончли маълумотларни олишнинг имкони бўлмаганидан, айрим узеллардаги мойнинг хизмат муддатлари ҳамда филpтрларни тозалаш муддатлари ва бошқалар ҳақидаги маълумотларни статистик ишлаш натижалари муҳим аҳамиятга эга. Ўзоқ вақт 

фойдаланилганда бошланғич ейилиш, одатда, тўлиқ ейилишнинг озгина қисмини ташкил этишини инобатга олиб, ейилиш тезлигини тўлиқ ейилишни машинанинг ишлаган вақтига (чиниқтириш вақтига ҳам қўшилади) бўлиб аниқлаш мумкин. Ўлчашлар ўртасидаги вақтни қисқартириб борган ҳолда (жуда қисқартириш ярамайди), турли хажмдаги иш бажарилгандаги ейилиш тезлиги ёки жадаллиги ҳақида тасаввурга эга бўлиш мумкин. Машина деталлари ва қисмларининг иш муддати ейилишнинг статистик, техник, технологик ва иқтисодий усуллари асосийда прогноз қилинади. Иш органи ёки узел (машина) нинг чекли ейилганини иқтисодий усулда қуйидагича аниқлаш мумкин. Хизмат муддати ўзайиши билан маҳсулот бирлигига қилинадиган сарфлар камайиб, фойдаланиш ҳаражатлари эса ортиб боргани сабабли жами ҳаражатларнинг энг кам миқдори мавжуд бўлади. Агар жорий иш ҳаражатлари ва жами иш ҳаражатларини боғлаган ҳолда, маҳсулот бирлигича қилинадиган сарф ва ҳаражатлар чизиғини чизсак, у ҳолда охирги график энг кичик ординатасининг қиймати чекли хизмат муддатини иқтисодий мезон бўйича аниқлайди. Детал ёки узелнинг иш муддати у ёки бу мезонга мувофиқ чекли ейилишлар бўйичагина эмас, балки толиқиш, коррозия ва шу каби омиллар бўйича ҳам аниқланади. Мойи марказдан қочма усулда бўшлиқларда тозаланадиган тирсакли валнинг ресурси кривошип бўйинларидаги ўтириндилар ейилиши билан ўлчанади. Коррозия қўл билан текшириш қийин бўлган ва ёмон химояланган ерларда жойлашган думалаш подшипникларни яроқсизга чиқаришнинг асосий сабаби бўлиб ҳисобланади. Ейилиш графигига кўра (16.2-расмга қаранг) жуфтлик ёки деталнинг хизмат муддати қуйидаги ифода асосийда аниқланади: t = ( U z - U ъ )  V ёки t= U Z−Uo tg α бу ерда U z – чекли ейилиш; U ъ – бошланғич ейилиш (сийқаланиб ейилиш);

V – ейилиш тезлиги. Ҳисоблаш учун чекли ейилганликни аниқлаш ва ейилиш тезлигини билиш зарур.

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981.

Похожие

Машиналар яратишда ихтирочилик ва рационализаторлик фаолияти

Машиналарни яратишда стандартлаш ва унификациялаш аҳамияти

Машиналар яратишда меҳнатни ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш масалалари

Машиналар ишончлилиги асослари

Юк транспортловчи машиналар