logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Машиностроение
  4. G’ildirakli traktor va avtomobillarning etakchi ko’priklari. asosiy uzatmalar. Differensial

G’ildirakli traktor va avtomobillarning etakchi ko’priklari. asosiy uzatmalar. Differensial

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

343.5 KB
Скачать
G’ildirakli traktor va avtomobillarning etakchi ko’priklari. Asosiy uzatmalar. Differensial Reja: 1. Asosiy uzatmalarning vazifasi, turlari. 2. Differensiallar, yarim o’qlarni turlari. 3. Bir pog’anali va ikki pog’anali asosiy uzatmalar. 4. Kulachokli, o’zi blokirovkalanadigan, avtomatik blokirovkalanadigan, majburiy blokirovkalanadigan differensillar. Asosiy uzatmaning vazifasi va ishlash uslubi. Zamonaviy avtomobillarda o`lchamlari va massasi nisbatan katta bo`lmagan, tezyurarligi hisobiga yuqori quvvat hosil qiladigan dvigatellar qo`llanilmoqda. Biroq shunga qaramay, bu dvigatellar vallarida hosil bo`ladigan burovchi moment (agar bu momentni o`zgartirmasdan to`g`ridan to`g`ri avtomobilning yetakchi g`ildiraklariga uzatilsa) avtomobilning turli yo`l sharoitlatida yura olishiga yetarli emas. Asosiy uzatma aylantiruvchi momentni ko&#39;paytirish va uning yo&#39;nalishini avtomobilning bo&#39;ylama o&#39;qiga nisbatan to&#39;g&#39;ri burchak ostida o&#39;zgartirish uchun xizmat qiladi. Shu maqsadda, asosiy uzatma konussimon shesternalardan tayyorlanadi. Shesternalar soniga qarab asosiy uzatmalar, bir juft shesternadan iborat boigan yakka konussimon uzatmaga va bir juft konussimon hamda bir juft silindrsimon shesternalardan iborat bo&#39;lgan qo&#39;shaloq uzatmalarga bo&#39;linadi. Yakka konussimon uzatmalar ham o&#39;z navbatida oddiy va gipoid uzatmalarga bo&#39;linadi. Yakka konussimon oddiy uzatmalar (22-rasm, a) asosan yengil avtomobillarda hamda yuk ko&#39;taruvchanligi kichik va o&#39;rtacha bo&#39;lgan yuk avtomobillarida ishlatiladi. Bu uzatmalarda yetaklovchi konussimon shesterna (1) kardanli uzatma bilan, yetaklanuvchi shesterna (2) esa differensial qutisi va differensial mexanizmi orqali yarim o&#39;qlar bilan biriktirilgan. Ko&#39;pchilik avtomobillarda yakka konussimon uzatmalar gipoid ilashmali tishli g&#39;ildiraklarga ega (1-rasm, b). Gipoid uzatmalar oddiy uzatmalarga qaraganda bir qator afzalliklarga ega, ularda yetaklovchi g&#39;ildirak o&#39;qi yetaklanuvchi g&#39;ildirak o&#39;qidan pastda joylashadi. Bu esa kardanli uzatmani hamda yengil avtomobillar kuzovini pasaytirishga imkon beradi. Oqibatda avtomobilning og&#39;irlik markazi pasayib, uning turg&#39;unligi ortadi. Bulardan tashqari gipoid uzatmalardagi shesterna tishlarining asosi kengaygan bo&#39;lib, ularning yeyilish-ga chidamliligi va yuklanish layoqatligi katta bo&#39;ladi. Ammo, bu jihatlar shesternalarni moylash uchun, shesterna tishlarining o&#39;zaro tutashishida (kontaktida) hosil bo&#39;ladigan katta kuchlarni uzatish sharoitiga mo&#39;ljallangan maxsus (gipoid) moylar ishlatishni talab etadi. 22-rasm. Asosiy uzatma turlari. Qo&#39;shaloq asosiy uzatmalar (23-rasm, d) transmissiyaning umumiy uzatish sonini orttirish va uzatilayotgan aylantiruvchi momentni oshirish uchun yuk ko&#39;taruvchanligi katta bo&#39;lgan yuk avtomobillariga o&#39;rnatiladi. Ushbu holatda asosiy uzatmaning uzatish soni konussimon (1,2) va silindrsimon (3,4) juftliklar uzatish sonlarini bir-biriga ko&#39;paytirish bilan hisoblanadi. 22-rasm. Qo&#39;shaloq asosiy uzatmalar Asosiy uzatmaning tuzilishi. ZIL-130 avtomobilining qo&#39;shaloq asosiy uzatmasi (22 - rasm) yetaklovchi orqa ko&#39;prik to&#39;sini (8) ichiga joylashtirilgan mexanizmlarning bir qismidir. Asosiy uzatmaning yetaklovchi vali, yetaklovchi shesterna (1) bilan bir butun qilib tayyorlangan. U asosiy uzatma karteriga (9) mahkamlangan stakan ichidagi konussimon rolikli podshipnikka o&#39;rnatilgan. Xuddi shu karterda, konussimon rolikli podshipniklarda, yetaklovchi silindrik shesternasi (12) bo&#39;lgan oraliq val ham o&#39;rnatilgan. Shu val flanesiga shesterna bilan ilashishda bo&#39;lgan yetaklanuvchi konussimon shesterna (2) bikr (qo&#39;zg&#39;almas) qilib mahkamlangan. Yetaklanuvchi silindrik shesterna (5) differensialning qutisini hosil qiluvchi, uning chap (3) va o&#39;ng (6) kosachalari bilan biriktirilgan. Bu qutida differensial detallari, ya&#39;ni satellitlar (11) va yarim o&#39;qlar shesternalari (10) bilan birgalikda krestovina (chorbarmoq) o&#39;rnatilgan. Asosiy uzatma ishlaganda aylantiruvchi moment kardanli uzatmadan yetaklovchi val flanesiga va uning shesternasiga (1), undan yetaklanuvchi konussimon shesternaga (2), oraliq val va uning shesternasiga (12), yetaklanuvchi silindrik shestemaga (5) va differensial detallari orqali avtomobil g&#39;ildiraklari gupchagi bilan bog&#39;langan yarim o&#39;qlarga (7) uzatiladi. Differentsial va yarim o’qlar. Differentsial kuch uzatmaning mexanizmi bo’lib, u burovchi momentni belgilangan nisbatda ikkita yetaklanuvchi valga tarqatadi va ularni har xil burchak tezligida aylantiradi. Differentsiallar vazifasiga ko’ra g’ildirakaro va o’qaro turlariga bo’linadi. Xozirgi vaqtda hamma avtomobillar g’ildirakaro differentsialga ega va ularda asosan konussimon shesternyali differensiallar qo’llaniladi. O’qaro diffirensiallari ko’p yuritmali avtomobillarda ishlatib, ular konussimon yoki mushtchali (kulachokli) bo’lishi mumkin . Shuni ham ta&#39;kidlab o’tish kerakki, differsiallar momentlarni vallarga uzatishi bo’yicha mutanosib va nomutanosib turlarga bo’linadi. Avtomobillarda yuqorida qayd etilgandek, konussimon shesternyali dfferensial keng tarqalgan bo’lib (2-rasm), u yarimo’q shesternyalari 2 va 6, satellitlar 5 va 9, krestovina 4 va differensial qutisini tashkil qiluvchi kosachalar 7 dan iborat. Xususan bunday differensiallardan satellitlar soni yuk avtomobillari va avtobuslarda uchta yoki to’rta, yengil avtombillarda esa ikkita bo’ladi. O’z navbatida satellitlar krestovinaning silindrik barmoqlari 4 ga erkin o’tkazilgan. Krestovina satellitlar bilan yig’ilgan holda barmoqlar orqali differensial qutisining devorlaridagi teshikchaga kiritiladi. Avtomobil burilganda uning ichki g’ildiragi bilan yo’l orasidagi ishqalanish kattaroq bo’lgani sababli tashqi g’ildirakka nisbatan kam yo’l bosib o’tadi. Shunga ko’ra, ichki g’ildirak va u bilan bog’liq bo’lgan yarim o’q shesternyasi diferensial qutisi 7 ga nisbatan kam yo’l bosib o’tadi. Binobarin, ichki g’ildirak va u bilan bog’liq bo’lgan yarim o’q shesternyasi 6 differensial qutisi 7 ga nisbatan aylanib, orqada qolishga majbur bo’ladi. Shu sababli satellitlar 5 va 9 o’z o’qi atrofida aylanib, ikkinchi yarim o’q shesternyasi 2 ni kamroq moment bilan tezroq aylantiradi, natijada tashqi g’ildirak ham tezroq aylanadi. Ana shu holatni nazarda tutib fikr yuritsak, chap (tashqi) g’ildirak differensial qutisidan tezroq (n d.q < n ch.g ) va o’ng (ichki) g’ildirak esa sekinroq aylanar (n d.q > n o’.g ) ekan. Demak, shu bois tashqi chap g’ildirak. Ichki o’ng g’ildirakdan tezroq aylanadi (n ch.g > n o’.g ). Bu ham yuqorida keltirilgan ifoda o’zgarmaydi va chap hamda o’ng g’ildiraklarning aylanish qiymatining yig’indisi differensial qutisining ikki barobar aylanishiga (2n d.g ) teng bo’lib qolaveradi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, sirpanchiq yo’lda harakatlanayotgan g’ildirak umuman qarshiliksiz o’z o’rnida aylanishi sababli, quruqlikdagi g’ildirakka deyarli burovchi moment uzatilmaydi yoki bu g’ildirakni aylantirish uchun lozim bo’lgan miqdordagi burovchi moment uzatilmaydi. Chunki sirpanchiq yo’ldagi g’ildirak qarshiligi va ilashuvi juda ham oz bo’lgani, differensialdagi satellitlarga yarim o’q shesternyasidan tushadigan yuklanishni ham g’oyat darajada kamaytirib yuboradi buning natijasida sirpanchiq yo’ldagi quruqlikda tayanib turgan g’ildirak umuman aylanmaydi. 23-rasm. Differensialning ishlash uslubini ko’rsatuvhi tasviriy chizma. 1 va 8 – yarim o’qlar, 7 – differensial qutisi, 2 va 9 – yarim o’q shesternyasi, 4 va 9 – satellitlar, 5 – krestovina. Yarim o’qlar burovchi momentni differensialdan yetakchi g’ildiraklarga uzatib beradi. Shu bilan birga, har bir yarimo’q g’ildirakka tushadigan va bu kuchlar ta’sirida hosil bo’luvchi eguvchi momentni faol qabul qila oladi. Xususan, eguvchi momentlar avtomobilning yetakchi g’ildiraklariga ta’sir etadigan quyidagi kuchlardan vujudga keladi (23-rasm): 1) Tik yo’nalishda g’ildirak markaziga yo’nalgan radial kuch – R (avtomobilning og’irligi G dan vujudga keladigan reaksiya kuchi); 2) Avtomobilning yetakchi g’ildiraklari aylanganda hosil bo’lgan tortuvchi kuch – P; 3) Burilishdagi markazdan qochma va yo’l to’shamining yonaki qiyaligi natijasida qirilib chiqadigan, yondan ta’sir qiluvchi kuchlar – S. Yarim o’qning tashqi uchidagi podshipniklarni yetakchi ko’prik qobig’ining karteriga joylanish uslubini tanlash yo’li bilan unga ta’sir ko’rsatayotgan eguvchi momentlarning ta’sirini to’la yoki qisman yuksizlantirish mumkin. Odatda, har bir yarim o’qning ichki shlitsli uchiga konussimon shesternya o’tkazilgan bo’lib, u differensial qutisi ichiga joylashadi. Yarim o’qning tashqi uchida ko’pincha flanes qilingan bo’lib, u shpilkalar yordamida g’ildirak gupchagiga mahkamlanadi. Burovchi moment yarim o’qdan yetakchi g’ildirak gupchagi podshipniklari orqali yuboriladi. Shunga ko’ra, avtomobillarda ishlatiladigan yarim o’qlar uch turga bo’linadi: 1. Yarim yuksizlantirilgan. 2. To’rtdan uch qismi yuksizlantirilgan. 3. To’la yuksizlantirilgan. Yarim o’qning tashqi uchidagi podshipnik yetakchi ko’prik karterining yengiga joylashsa, yarim yuksizlantirilgan yarim o’q deb ataladi. 24-rasm, a da tasvir etilganidek, unga yarim o’qqa tushadigan jami kuchlar, ya’ni R, P va S dan paydo bo’ladigan eguvchi momentlar ta’sir qiladi. Yarim yuksizlantirilgan (1/2) yarim o’qlar yengil avtomobillarda va kam yuk ko’taruvchi yuk avtomobillarida qo’llaniladi. Yarim o’qning tashqi uchi yetakchi g’ildirakning gupchagiga mahkamlanib, gupchakning o’zi esa karterning kerilgan yengiga podshipnikda o’rnatilsa, to’rtdan uch qismi yuksizlantiradigan (3/4) yarimo’qlar deb yuritiladi (24-rasm, b ). Bunda eguvchi momentning ko’p qismi podshipnik orqali karterga uzatilib, oz qismi yarim o’qqa ta’sir qiladi. Bu turdagi yarim o’qlar asosan yuqori sinf turkumiga kiruvhi yengil avtomobillarga o’rnatiladi. Yarim o’qning tashqi uchi yetakchi g’ildirakning gupchagi bilan tutashgan, gupchag esa yetakchi ko’prik karteriga o’tkazilgan ikkita podshipnikda yotsa, to’la yuksizlantirilgan yarim o’q deb ataladi (24-rasm, c ). Bunda barcha kuchlar yarim o’qqa tushmasdan, bevosita yarim o’q karteriga tarqatiladi. Bu turdagi yarim o’qlar o’rta va katta yuk avtomobillari hamda avtobuslarda qo’llaniladi. 24-rasm. Yarim o’qlarning orqa ko’prikda joylashuv turlari: a – ½ yarim yuksizlantirilgan, b - ¾ qismi yuksizlantirilgan, c – to’la yuksizlantirilgan. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI Asosiy adabiyotlar 1. Аvtоmоbillаr 1va 2-qism. Х.Mаmаtоv, Tоshкеnt, O’zbекistоn, 1995-98 yil 2. E.Fayzullaev. Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. Darslik. Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006 yil, 376 bet. 3. Gurevich A.M., Sorokin Ye.M. “Traktor va avtomobillar” “O’qituvchi”, Toshkent, 1983 yil. Qo`shimcha adabiyotlar 1. Avtomobillar tirkama va yarim tirkamalar (rus tilida), standartlar to’plami. “Standart”, M., 1965. 2. S.M.Qodirov, D.I.Hoshimov va boshqalar „TICO“ avtomobili tuzilishi, nosozliklani aniqlash va ta’mirlash o’quv qo’llanmasi. Toshkent. O’qituvchi: 2001. 3. S.Qodirov UZ-DAEWOO avtomobillarining tuzilishi bo’yicha plakatlar to’plami. 4. Qisqacha avtomobil ma’lumotnomasi “ НИИАТ ”, rus tilida Moskva, “ Т ransport” 1983 y. 5. Учебное пособие по устройству Тико, Матиз, Нексия ДЭУ. 6. Учебное пособие по техническому обслуживанию Тико, Матиз, Нексия. Internet saytlari 1. www.uzsamauto.com 2. www.uzth.uz 3. www.uzdongju.uz

Похожие

Traktor va avtomobillarning uzatmalar qutisi
G’ildirakli traktor va avtomobillarning rul boshqarmalari
G’ildirakli traktor va avtomobillarning yurish qismi
Traktor va avtomobillarning transmissiyalari
Zanjirli traktorlarning orqa ko’priklari va burish mexanizmlari