G’ildirakli traktor va avtomobillarning rul boshqarmalari - Машиностроение - Рефераты

G’ildirakli traktor va avtomobillarning rul boshqarmalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

153 KB

G’ildirakli traktor va avtomobillarning rul boshqarmalari Reja: 1. G’ildirakli traktor va avtomobillarning burilish kinematikasi 2. Rul mexanizmlari va yuritmalari 3. Vazifasi, tasniflanishi, ularga qo’yiladigan talablar va rostlanishi

Rul boshqarmasi. Avtomobillarlan transport vositasi sifatida foydalanish jarayonida, uni bir joydan ikkiichn joyga odam yoki yuk shuningdek, maxsus qurilmalarni tashish tushuniladi. Bunda avtomobil yuk jo’natish punktidan qabul qilish punktigacha bo’lgan yo’lni o’tganda turli egriliklardagi, shuningdek, turli murakkab shakldagi to’g’ri va egri chiziqli oraliqlardan o’tadi. Avtomobil yo’lning egri chiziqli bo’lishining sababini quyidagi asosiy omillar bilan tushuntirish mumkin. 1. Mukammal qurilgan yo’llar ham turli yo’nalishdagi to’g’ri chiziqli uchastkalarlan iborat bo’lib, yo’l kategoriyasi qancha past bo’lsa, uning to’g’ri chiziqli qismlari qisqa va tez o’zgaruvchan yo’nalishli uchastkalarlan tashkil topgan bo’ladi. 2. Avtomobil mo’ljallangan manzilga yetguncha kunlab to’siqlarni aylanib o’tishi, kichik tezlik bilan xarakatlanayotgan transportlarni quvib o’tishi kerak bo’ladi. 3. Avtomobillarni xaydovchiga bog’liq bo’lmagan tashqi kuchlarni yengib xarakatlantirishi lozim bo’ladi. Shunday qilib, avtomobilning xarakatini quyidagicha tasvirlash mumkin: Xaydovchi, avtomobilni boshqarish jarayonida, yo’l xarakati qoidalariga rioya qilgan xolda. turli xil yo’llardan o’tishi, tashish ishlarini eng yuqori samara bilan bajarish uchun yo’ldagi yo’lovchilarga, xarakatlanayotgan boshqa transportlarga xalaqit bermasdan o’tishi, shuningdek, detal va mexanizmlarni yuklantirmasdan boshqarishi lozim. Avtomobil xarakatiga tegishli parametrlarni kerakligicha o’zgartirishga qaratilgan barcha xarakatlar to’plamini avtomobilni boshqarish jarayoni deb ataymiz. Bu esa avtomobilda rul boshqarmasi orqali amalga oshiriladi.

Avtomobillarni burish Avtomobilning xarakat yo’nalishini o’zgartirish uchun, boshqariluvchi g’ildiraklarni, uning bo’ylama uqiga nisbatan burish natijasida amalga oshiriladi. Boshqaruvchi g’ildiraklar burilganda avtomobil bo’ylama o’qiga parall bo’lgan tezlik vektorlari yo’nalishi, g’ildiraklarining aylanish tekisligiga mos tushmay qoladi. Natijada g’ildirak bilan yo’l orasida, aylanish tekisligiga nisbatan perpendikulyar yonaki kuch boshqaruvchi g’ildiraklarni, shuningdek, avtomobilni to’g’ri chiziqli xarakat yo’nalishidan chetga chiqishga, ya’ni avtomobilni burilishga majbur qiladi. Xozirgi paytda asosan old g’ildiraklari boshqariluvchi bo’lgan avtomobillar keng qo’llanilmoqda, bunday avtomobillarni burish ikki usulda amalga oshirish mumkin: 1. G’ildiraklar joylashgan o’qning o’zini g’ildiraklar bilan birga burish: 2. Oldingi o’q qo’zg’almas bo’lib boshqariluvchi g’ildiraklarni burish. Birinchi usulda burilganda, g’ildiraklar yo’lda chetga sirpanmasdan g’ildiraydi, biroq; buning bir qator kamchiliklari mavjudligi sababli yaxlit o’qli burish konstruksiyasidan foydalanilmaydi, hozir asosan ikkinchi usul qo’llaniladi. 30-rasm. Avtomobilning burilish sxemasi.

Avtomobillarning majburiy texnik parametrlaridan biri uning burilish raliusidar. Zamonaniy yengil avtomobillarning burilish radiusi 1- jadvadda keltirilgan. 1-jadval Avtomobil modeli 2121 VAZ- 2106 V AZ- 21 08 V AZ- 2 109 G AZ Ne xsia Ti ko Eng kichik burilish raliusi, m 5,5 5.6 5. 0 5. 0 5. 9 - 4. 4 O’rta va katta sinf turkumiga kiruvchi antomobillarda bu qiymat, yengil avtomobillarnikiga nisbatan ikki barobarga yuqori bo’ladi ( PAZ-3201 da 11.0 m, LAZ-699 da 11,2 m va Ikarus 280 da 10,75 m). Rul boshqarmasi avtomobilni boshqarishda haydovchi tomonidan belgilangan yo‘nalishda harakatni ta’minlaydi. Vazifasi. Rul mexanizmi boshqariluvchi g‘ildiraklarni yengil burishga imkon berish uchun, rul chambaragiga quyilgan burovchi momentni oshirgan holda rul soshkasiga yetkazib berish uchun xizmat qiladi. Rul boshqarmasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  rul mexanizmi;  rul yuritmasi. Rul mexanizm boshqariluvchi g‘ildiraklarni yengil burish va uzatishlar sonini ko‘paytiradi. Hozirgi zamonaviy avtomobillarda chervyakli, vintli va shesternyali rul mexanizmlari ishlatiladi. Chervyak rolikli rul mexanizmi barcha yengil avtomobillarda (klassik komponovkadagi) va oldi boshqariluvchi o‘qiga 25kN gacha og‘irlik tushadigan yuk avtomobillarda kuchaytirgichsiz va 40kN og‘irlik tushadigan yuk avtomobillarda kuchaytirgich bilan qo‘llanishi mumkin (31-rasm).

Chervyakli rul mexanizmida rul chambaragiga qo‘yilgan moment, rul valiga mahkamlangan chervyakdan, chervyak sektori orqali, shu valda o‘tirgan soshkaga uzatiladi. Ko‘pchilik rul mexanizmlarida chervyak glaboidsimon (glaboid chervyakning tashkil etuvchisi-aylana yoyidan iborat), a sektor tishlarini esa, podshipnikda o‘tirib aylanadigan rolik bilan almashtirilgan. Bunday rul mexanizmida chervyak katta burchakka burilganda, tishlashish yaxshi saqlanib, ishqalanuvchi juftlarning yedirilishi kam bo‘ladi. 31-rasm. Chervyakli rul boshqarmasini sxemasi. 1-rul chambaragi; 2-rul vali va «chervyak»; 3-«rolik» va soshka vali; 4-rul soshkasi; 5-o‘rtadagi tortqi; 6-yon sharner; 7-burilish rechagi; 8-avtomobilning oldg‘ildiragi; 9-mayatnik richagi; 10-rul tortqisi sharneri. Reyka-shesternyali rul mexanizmi. Rul valiga mahkamlangan shesternya aylanganda reykani siljishiga sabab bo‘ladi va reyka ko‘ndalang tortqi vazifasini bajaradi. Rul mexanizmi, valdagi shesternyaning aylanma harakatini, reykaning ilgarilama qaytma harakatiga aylantiradi (31, 32-rasmlar).

32-rasm. Reyka-shesternyali rul boshqarmasini sxemasi. 1-rul chambaragi; 2-val va aylantiruvchi g‘ildirak; 3-rul mexanizmi reykasi; 4-o‘ng va chap rul tortqisi; 5-burilish richagi; 6-buriluvchi g‘ildirak. Reyka shesternyali rul mexanizmining tuzilishi keltirilgan. Rul chambaragini aylantirilganda shesternya, reykani harakatga keltiradi, undan kuch rul tortqilariga uzatiladi. Rul tortqilari, burilish richaglari orqali boshqariluvchi g‘ildiraklarni buradi. Reyka-shesternyali rul mexanizmi rul vali bilan tayyorlangan qattiq tishli shesternya va qattiq tishli reykadan tashkil topgan. Val karter ichida joylashgan sharikli podshipniklar aylanadi. Ular halqa va yuqori qopqoq yordamida tortiladi Tayanch, prujina orqali reykaga siqib qo‘yilgan bo‘lib, unga ta’sir qilayotgan radial kuchni qabul qiladi va yon tomondagi qopqoqga uzatadi, shuning hisobiga juft ilashuvining aniqligi amalga oshiriladi. Vint reykali rul mexanizmi. Vint reykali rul mexanizmi boshqariluvchi o‘qga 25kN dan ortiq og‘irlik tushadigan avtomobillarda kuchaytirgichsiz va 40kN og‘irlik tushadigan avtomobillarda kuchay- tirgich bilan qo‘llash tavsiya etiladi. Bunday rul mexanizmlari, hozirgi zamonaviy dvigatel oldinda joylashgan, old o‘q yetaklovchi va boshqariluvchi bo‘lgan yengil avtomobillar Tiko, Matiz va Neksiyalarda qo‘llaniladi. Vintli rul mexanizmida, vintning aylanma harakati, gaykani ilgarilama harakatiga aylantiradi, unda reyka qilingan bo‘lib, u sektor bilan ilashib turadi.

Sektor soshka bilan bitta umumiy valga mahkamlangan. Rul mexanizmida ishqalanishni kamaytirish va vint bilan gayka orasidagi birikmaning yedirilishiga chidamliligini oshirish uchun sharchalar orqali biriktiriladi. Vint-gayka sektor tipidagi rul mexanizmida uzatishlar soni sektor tishlari boshlang‘ich aylana radiusining vint qadamlari nisbatidan aniqlanadi. Shesternyali rul mexanizmlari qatoriga silindrik yoki konus shesternyali, shuningdek, reykali rul mexanizmlari kiradi. Reykali rul mexanizmida uzatma jufti shesternya va tishli reykadan tashkil topgan. Bunday rul mexanizmi hozirgi zamon yengil avtomobillarida keng qo‘llanilmoqda. Rul yuritmasi, rul mexanizmida oshirilgan kuchni soshka orqali qabul qilib, boshqariluvchi g‘ildiraklarning sapfalariga uzatadi va boshqariluvchi g‘ildiraklarni buradi. Rul yuritmasi, berilgan eng kichik burilish radiusi bo‘yicha burilishini, ichki va tashqi boshqariluvchi g‘ildiraklarni har xil burchakka burilishini va soshka vali bilan burish sapfalari orasida kerakli uzatish sonini bo‘lishini ta’minlashi lozim. Rul yuritmasi tortqi va richaglardan tashkil topgan bo‘lib, rul trapetsiya shaklini hosil qiladi. Rul yuritmasi detallari, bir-biri bilan shunday bog‘langanki, boshqariluvchi g‘ildiraklarni burganda richag va tortqilar bir-biriga nisbatan birikmalarda turli tomonga yengil burila olishi, shuningdek, o‘z birikmalaridan zarur miqdordagi kuchni uzata olishi lozim. Shuning uchun rul yuritmasining tortqilari bir-biri bilan sharnirlar orqali bog‘langan bo‘lishi kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI Asosiy adabiyotlar 1. Аvtоmоbillаr 1va 2-qism. Х.Mаmаtоv, Tоshкеnt, O’zbекistоn, 1995-98 yil 2. E.Fayzullaev. Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. Darslik. Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006 yil, 376 bet. 3. Gurevich A.M., Sorokin Ye.M. “Traktor va avtomobillar” “O’qituvchi”, Toshkent, 1983 yil. Qo`shimcha adabiyotlar 4. Avtomobillar tirkama va yarim tirkamalar (rus tilida), standartlar to’plami. “Standart”, M., 1965. 5. S.M.Qodirov, D.I.Hoshimov va boshqalar „TICO“ avtomobili tuzilishi, nosozliklani aniqlash va ta’mirlash o’quv qo’llanmasi. Toshkent. O’qituvchi: 2001. 6. S.Qodirov UZ-DAEWOO avtomobillarining tuzilishi bo’yicha plakatlar to’plami. 7. Qisqacha avtomobil ma’lumotnomasi “ НИИАТ ”, rus tilida Moskva, “ Т ransport” 1983 y. 8. Учебное пособие по устройству Тико, Матиз, Нексия ДЭУ. 9. Учебное пособие по техническому обслуживанию Тико, Матиз, Нексия. Internet saytlari 1. www.uzsamauto.com 2. www.uzth.uz 3. www.uzdongju.uz

Похожие

G’ildirakli traktor va avtomobillarning yurish qismi

G’ildirakli traktor va avtomobillarning etakchi ko’priklari. asosiy uzatmalar. Differensial

Traktor va avtomobillarning transmissiyalari

Traktor va avtomobillarning tormoz tizimi

Traktor va avtomobillarning uzatmalar qutisi