Мактабгача ёшдаги болаларнинг теварак атрофни билишида нутқни ривожлантириш технологияси - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Мактабгача ёшдаги болаларнинг теварак атрофни билишида нутқни ривожлантириш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Мактабгача ёшдаги болаларнинг теварак атрофни билишида нутқни ривожлантириш технологияси Режа: 1. Теварак-атроф билан таништириш жараёнида болалар нутқини ривожлантириш. 2. Теварак-атрофни билишда болалар нутқини ривожлантириш машғулотлари.

Теварак-атроф билан таништириш жараёнида болалар нутқини ривожлантириш. Болалар нутқини ривожлантириш учун маълум бир тизимда иш олиб бориш мақсадга мувофиқ. Бунинг учун мактабгача ёшдаги болаларда боғланишли нутқни оъстириш дастурини такомиллаштириш ва уни бир бутун, яхлит жараён сифатида тарбия тизимига киритиш ҳамда мазмунини белгилаш зарур. Болалар нутқини ривожлантириш мавзу режасига қуйидагиларни киритишни мақсадга мувофиқ деб топдик: 1.Теварак – атроф ва она Ватан. • «Узбекистон - менинг Ватаним». • Самарқанд, Бухоро, Тошкент, куҳна Урганч, Хива, Қуқон – қадимий шаҳарлар. • 1-сентабр – Узбекистоннинг мустақиллик куни. • И.А.Каримов – Оъзбекистон Республикасининг биринчи Президенти. • Тошкент метрополитени. • Мустақиллик майдони. • Тошкент теартлари. • Менинг шахрим, маҳаллам. • Бир болага етти қушни ота-она. • Оиламиз шажараси. • Бизнинг оила. • Она тилим –жону дилим. • Тил билган – эл билади. • Жонажон улка табиати. • Ҳамдустлик мамлакатлари. 2.Буюк сиймолар: • Амир Темур, Заҳриддин Муҳаммад Бобур – бизнинг боболаримиз. • Жалолиддин Мангуберди – буюк ватанпарвар. • «Алпомиш» достони – миллий ғуруримиз.

• Ал-Хоразмий, Ал-Беруний, Форобий ва Абу Али ибн Синолар – буюк адиб. • Улкамизда донг таратган спортчилар, адиблар, санъаткорлар бор. 3.Байрамлар ва маросимлар, сайллар, урф-одатлар. • Янги йил байрами. • Оналар байрами • Навруз байрами. • Хотира ва қадрлаш куни. • Мустақиллик байрами. • Ватан ҳимоячилари куни. • Менинг акам аскар. • 8 декабръ – Конститусия куни. • Сайллар: қовун сайли, ҳосил байрами, гул сайли в.б. 4.Оъзбек ҳалқ ижоди: • Оъзбек ҳалқининг ҳунармандчилик санъати. • Ҳалқ меъморчилик санъати. • Ҳалқ қўшиқлари, лапарлари, алла, эртак, мақол ва топишмоқлар, тез айтишлар: • Тасвирий санъат асарлари. 5.Катталар меҳнати. • Саноат корхоналарига саёҳат. • Касблар ҳақида маълумот. • Деҳқончилик, боғдорчилик, соҳалари ҳақида маълумот. • Чупон-чорлиқлар, сут соғувчилар меҳнати тушунча ҳосил қилиш. • Пиллакорлик меҳнати. • Қурилиш объйектларига саёҳат. • Қурилишда ишлатиладиган асбоб – ускуналар. • Маиший хизмат коърсатиш соҳалари. • Маданият ҳодимлари. • Йул ҳаракати қоидалари.

• Алоқа воситалари. 6.Болалар уйинлари. • От уйин, дуппи уйин, ҳаммом пиш, тош уйини, чиллак, варрак, лойсувоқ уйини. • Читти гул, оқ теракми – кук терак, тепдик – сандиқ очилди, бойчечагим бойланди, ҳаккалакам – дуккалакам. • «Қорхат», «Қорқиз». «Қорбобо» уйинлари. Юқоридаги мавзуларнинг ҳар бири болаларнинг теварак-атроф ҳақидаги билимларини бойитиш билан бирга, боғланишли нутқни ҳам ривожлантиришга ҳизмат қилади. Масалан, 1-сентабр мустақиллик куни умумҳалқ байрами сифатида нишонланар экан, аввал гуруҳдаги эрталиклар, соънг болаларнинг ота-оналари билан Тошкентдаги мустақиллик майдонига, шаҳардаги миллий боққа саёҳат уюштириш натижасида уларнинг луғатида мустақиллик байрами, мустақиллик майдони, миллий боғ, Алишер Навоий хайкали, Узбекистоннинг биринчи Президенти – И.А.Каримов, Узбекистон Герби, Узбекистон байроғи, Узбекистон мадҳияси, Тошкент – Узбекистон пойтахти, метрополитен каби тушунча ва бирикмалар билан бойиганлигининг гувоҳи булдик. Болаларнинг суз заҳираси бевосита коърган-кузатганлари асосида орта боради деган хулосага келдик. Масалан, Тошкент шахри боъйлаб саёҳат натижасида болаларнинг луғат бойлигига бирданига бир неча мавзу боъйича соъзлар, бирикмалар қўшилади. Масалан, Амир Темур майдони, Амир Темур ҳайкали, Амир Темур – буюк саркарда, Тошкент меҳмонҳонаси, «Узбекистон» меҳмонҳонаси, Узбекистон тарихи музейи, Санъат саройи, Миллий театр, Марказий универмаг, Чорсу бозори, Ҳайвонот боғи кабилар шулар жумласидандир. Булар 6-7 ёшли болаларнинг кундалик турмушда ҳали ишлатилмаса-да, уларнинг хотираси кучли боългани боис соъз ва бирикмаларни яхши узлаштириб оладилар. Болаларнинг боғланишли нутқини ривожлантиришда, айниқса, луғат бойлигини фаоллаштириш муҳим ва зарурдир.

Биз ҳозирги давр талаби даражасида мактабгача катта ёшдаги болалар нутқини ўстиришнинг бир бутун тизими, мазмуни, ўзига хос хусусиятларини аниқлаб чиқдик ҳамда энг янги талаблар даражасида уни амалга ошириш методлари, шакллари ва воситалари технологиясини ишлаб чиқдик. Нутқда энг муҳим метод бу диалогик нутқ, яъни болалар билан сўзлашишдир. Сўзлашиш оғзаки нутқнинг энг оддий шакли бўлиб, унда бола ўзини тутиши, кўз қараши, хатти-ҳаракати, овозининг паст-баландлиги, тезлиги каби турли ҳолатлар ҳисобга олинади. Сўзлашиш – диалогик нутқ, асосан катталар ёрдамида амалга оширилади ва у айниқса, теварак-атрофни билиш жараёнида яхши натижалар беради. Жумладан, жамоат жойларида, кўпчилик ўртасида нутқ маданиятига риоя этишга эътибор қаратилади. Бунда бир-бирининг нутқини тўлдириб бориш, тузатишлар киритиш, сўраш, сўраб билиб олиш диалогик нутққа ўргатишнинг усуллари саналади. Махсус тайёрланадиган мулоқотлар эса дастур асосида муайян мавзулар бўйича уюштирилади. Масалан, махсус тайёрланган суҳбатлар қуйидагича тузилади: дастлаб мавзу белгиланади, унинг мақсади, воситалари аниқланади, саволлар тузилади. Лекин буларнинг ҳар бири нимага? нима учун? нимадан? қандай қилиб? каби изланувчи ва муаммоли саволлар тарзида бўлиши зарур. Шу билан бирга, саволлар, умумлаштирувчи характер касб этиши ҳам мумкин. Бунда мулоқот машғулоти суҳбат, муқаддима, асосий қисм ва хулосадан иборат бўлади. Масалан, «Баҳорда боғча ҳовлисига гул ўтқаздик» мавзуида суҳбат. Бу суҳбат боғча ҳовлисига гул ўтқазилгандан кейинги кун бўлиши мумкин. Тарбиячи: Болалар, биз боғча ҳовлисига қанақа гулларни ўтқаздик? Ким қандай гул кўчати олиб келган эди? Болалар: Биз атиргул, раъно гул, лола, гулсафсар, карнайгул, хризантемаларни ўтқаздик. Лола: Мен атиргул олиб келдим. Заҳро: Мен раъно гули кўчатини олиб келдим. Меҳринисо: Мен хризантема кўчатини келтирдим.

Баҳром : Мен лола гули пиёзини олиб келдим. Тарбиячи: Кимнинг гули қаерда ўсаётганини қандай қилиб билиб оласиз? Лола: Гулларимиз очилганда билиб оламиз. Тарбиячи: Уларни ким парвариш қилади? Болалар: Ҳаммамиз парвариш қиламиз. Шохруҳ: Боғбон бобомиз парвариш қиладилар. Тарбиячи: Болалар, биз парвариш қиламизми, боғбон бобомизми? Гулноза: Боғбон бобомиз кексалар. Биз у кишига гуллар парваришида ёрдам қилишимиз керак. Тарбиячи: Тўғри, бу гулларни биз ўтқаздик, энди уларнинг парваришига ҳам ёрдам берамиз. Айтинг-чи, гуллар қандай парвариш қилинади? Шохсанам : Сув қуямиз. Лола: Тагини юмшатиб, чопиқ қиламиз. Гулноза: Ўтлардан тозалаймиз. Тарбиячи: Жуда тўғри жавоб бердингиз. Орангизда ўсаётган гулларни пайҳон қилиб ташлайдиган болалар ҳам борми? Носир: Йўқ, биз ундай болаларни гулзоримизга қўймаймиз. Лола: Гулларни юлиб бўлмайди, деб тушунтирамиз. Тарбиячи: Жуда яхши айтдингиз. Гулларни пайҳон қилиб бўлмайди. Ҳар бир бола биттадан гул узаверса, нима бўлади? Гулларни юлиб ҳам бўлмайди. Чунки, улар ҳаётимизни янада гўзал қилади. Лола: Ҳаётни гўзал қилади, дегани нима дегани? Тарбиячи: Гулзорда ҳамма гуллар очилганда, боғча ҳовлиси чиройли бўлиб кетади. Бундан ҳаммамиз қувонамиз. Боғчага боргимиз келаверади. Кайфиятимиз кўтарилади. Ҳамма югуриб-елиб иш қилгиси келади. Ана шуларнинг барчаси ҳаётнинг гўзаллигини англатади. Сарвар : Демак, хонамиздаги гулларни ҳам парвариш қилсак, уларни кўпайтирсак, хонамиз ҳам чиройли ва гўзал бўлади.

Севара: Боғчамиз шинам бўлади, биз қувонамиз. Ҳар куни боғчамизга, гуруҳимизга келгимиз келаверади. Болалар гуруҳи билан суҳбат уюштирилганда, суҳбат учун уларнинг кундалик турмушида учрайдиган транспорт турлари танланди. Суҳбат қуйидаги саволлар асосида олиб борилди: 1. Одамлар бир-бирлариникига, ишга, ўқишга нимада борадилар? (йенгил автомобил, автобус). 2. Қуруқликда юрадиган қандай транспорт турларини биласиз? (автобус, поезд, юк машиналари, енгил машиналар). 3. Сувда қандай транспорт турлари юради? (параход, қайиқ, катер, сув ости кемалари). 4. Ҳавода-чи? (самолёт, вертолёт, ракета, космик кема). Суҳбат жараёнида болаларнинг мавзудан чалғиб кетиш ҳоллари ҳам бўлиб туради. Шунинг учун йўналтирувчи саволлардан ҳам фойдаланилди. Бу хилдаги суҳбатларда, албатта, болаларнинг барчаси қатнашиши мақсадга мувофиқ. Юқоридаги гуруҳ билан навбатдаги суҳбат сайрга чиқиш жараёнида олиб борилади. Сайрга ота-оналардан 2 киши ҳамроҳлик қилиши мумкин. Тарбиячининг махсус маслаҳатидан сўнг 2 та кичик гуруҳда суҳбат қилинади. Сайр «Боғчадан шаҳар марказига саёҳат» деб аталади. Болалар сайрга автобусда кетадилар. Йўлда суҳбат қуйидагича давом этади: Тарбиячи : Болалар, биз сайрга нимада кетяпмиз? Болалар : Автобусда. Тарбиячи: Яна нималарда кетишимиз мумкин эди? Нигора: Троллейбусда. Зокир: Енгил машиналарда. Шокир: Поездда. Тарбиячи: Шаҳар ичида поезд юрадими? Равшан: Метро поезди юради-ку.

Тарбиячи: Жуда тўғри. Биз ҳозир автобусда кетяпмиз. Шаҳар марказига метрода ҳам боришимиз мумкин. Суҳбат жараёнида болаларнинг нутқ бўйича талай қийинчиликларга дуч келиши аниқланди. Бу қийинчиликлар қуйидагилардан иборат: - нутқда керакли сўзни топиб қўллаш; - мавзуга оид фикрни аниқ ва равон баён этиш; - ўз фикрини хулосалаш; - фикрининг изчиллигига риоя этиш; - маънодош, уядош ҳамда қарама-қарши маъно ифодалаш имкониятларидан мақсадга мувофиқ фойдаланиш; - нутқда бир-бирларини такрорлаш. Кузатишлар суҳбат жараёнида тарбиячи ва тарбияланувчиларнинг эркин мулоқотда бўлишлари ва фикр алмашишларига, болаларнинг тил воситаларини мустақил тарзда, мавзуга мос тарзда қўллашларига эришиш зарурлигини кўрсатди. Масалан, «Транспорт турлари» мавзуси бўйича ўтказиладиган суҳбатда автобус, поезд, самолёт, метро каби ҳар бир сўзнинг маъносини тушуниб ишлатилиши, бир-бирларининг фикрини ва тарбиячи фикрини давом эттирганда, хулосалаганда жумлалар, бирикмалар ва сўзларни тўғри тузиши ва ўз ўрнида ишлатишига эришиш нутқни ривожлантиришнинг муҳим шартларидан биридир. Диалог воситасида нутқни ривожлантиришда болаларнинг аниқ мавзу асосида қурилган суҳбатда қўлланган сўзларнинг маъноларини, масалан, транспорт турларининг фарқини англаб олишлари ва ана шу сўзлар қаторини тузишлари ҳам муҳим. - Трамвай, троллейбус, автобус – транспорт турлари.

Улар нима билан юради? - Трамвай, троллейбус электр токида юради. - Автобус ва бошқа автомобиллар бензин ёрдамида юради. - Самолёт ҳам бензин ёрдамида учади. - Метро электр токи ёрдамида юради. Тарбиячи: Буни қандай билиб олдинг? Салим: Менинг дадам автобус ҳайдайдилар. Раззоқ: Биз дадам, ойим билан Мустақиллик байрамида метрога тушиб, бувимни кўргани бордик. Ўшанда унинг токда юришини билиб олдим. Тарбиячи: Жуда яхши. Биз ҳам бугун Мустақиллик майдонини томоша қиламиз. Бунинг учун метро ҳамда автобусга чиқамиз, маъқулми, болалар? Бундай суҳбатлар болаларнинг кундалик фаолиятида, сайру саёҳатларда самарали натижа бериши шубҳасиздир. Бунинг учун тарбиячи ана шу суҳбатларга олдиндан тайёргарлик кўриши, саволлар, тушунтиришлар, хулосаларни режалаштириши талаб этилади. Чунки саволлар болаларнинг жавоб беришини тақозо қилади, ўйлашга ўргатади - диалог эса болалар нутқини тўғри шакллантиради. Бунга ўргатиш учун ўйинлар ёки «вазиятлар» яратиш муҳим аҳамият касб этади. Натижада болаларнинг ўзлари ҳам саволлар беришга, изланишга ўрганадилар. «Телефон», «Тез ёрдам» каби ўйинлар болаларда катта қизиқиш уйғотишини кўрсатди. Тарбиячи ўйинчоқ телефонни олиб Салимага мурожаат қилади: - Салима, бувинглар сени сўраяптилар, бувижонинг билан сўрашгин, ҳол-аҳволини билгин. Салима телефонни олиб, «бувиси» билан сўзлашади: - Ассалому алайкум, бувижон! Яхшимисиз, соғлигингиз қандай? - . . . - Ҳа, ҳа, бизлар саломатмиз, ойимлар, дадамлар ҳам. - . . .

- Ҳа, ҳа, улар сизга салом айтишяпти, Дилшод акам ҳам, Соҳиба опам ҳам. - . . . - Хўп бўлади, уларни хафа қилмаймиз. Дам олиш куни сизни кўргани борамиз. - . . . - Раҳмат, бувижон, сиз ҳам соғ бўлинг, касал бўлманг. Тарбиячи: Салима телефонда жуда яхши сўзлашди. Одоби, ширин сўзлари, меҳрибонлиги билан бувисини ҳурсанд қилди. Қани, ким телефонда «буви» бўлади, у Салима билан гаплашади ва суҳбатни тўлдиради? Раҳима : Мен «буви» бўламан. 6 ёшли болалар зукко бўлади. Раҳима суҳбатни қандай бўлса, шундайлигича эслаб қолади. - . . . - Соғлиғим яхши, қизим, ўзинглар соғ-саломатмисизлар? Ойинг билан даданглар яхши юришибдими? Уларнинг соғлиғи қандай? - . . . - Дилшод аканг, Соҳиба опангнинг ҳам соғлиғи яхшими? - . . . - Яхши, раҳмат. Ойинг билан дадангларни хафа қилманглар, мен сизларни соғиндим қачон келасизлар? - . . . - Раҳмат, мен сизларни кутаман. Ширин кулчалар ёпиб қўяман, оппоғим. Бундай ўйин-машғулотлар, ролли ўйин-суҳбатлар болаларда, бир томондан, нутқ маданиятини тарбиялайди, иккинчи томондан, сўз заҳирасини бойитади. Болалар билан ёз, куз, қиш, баҳор ойларида тарбиячи сайру саёҳатларда болаларнинг жавоб беришинигина талаб қилмасдан, уларни савол беришга

ҳам ўргатиши зарур. Чунки саволлар изчилликни сақлаш, мантиққа риоя қилиш, нутқни ривожлантиришга хизмат қилади. Сайрларда болалар билан бирга дидактик ўйинлар ўйнаш уларни фикрлашга, тасаввурларини кенгайтиришга йўллайди. Масалан, «Қайси фасл қандай ўтади?» саволига болалар: - Қиш совуқ, қор ёғади. - Ёз иссиқ, қуёш чарақлайди, жазирама бўлади. - Куз салқин, ёмғир ёғади, Қушлар иссиқ ўлкаларга учиб кетадилар. - Баҳор илиқ, ёмғир ёғади, шамол эсади, иссиқ ўлкаларга кетган қалдирғоч, булбул, кўк қарға каби қушлар қайтиб келадилар. Ариқ ва сув бўйларида қурбақалар қуриллайди. - Кузда дарахтларнинг барглари сарғаяди. - Баҳорда ҳамма ёқ ям-яшил бўлади. - Ёзда ариқларда чўмиламиз каби жавоб беришлари мумкин. Ёки шундай саволлар ҳам бериш мумкин: «Қандай мевалар сариқ рангда бўлади?» - Олма. - Лимон. - Ўрик. - Сариқ гилос. «Ёввойи ҳайвонларнинг номини айтинг». - Айиқ. - Шер. - Бўри. - Тулки. - Йўлбарс. Тарбиячи иккита ўхшаш сўз айтади. Болалар учинчи ўхшаш сўзни топадилар. Учинчиси нима? - арча, тол, . . . терак; - лола, бинафша, . . . чучмома; - чумчуқ, қарға, . . . каптар.

Бу ўйинлар болаларни ҳайвонларни бир-биридан ажрата олишга, ўсимликларни фарқлашга, тез ва аниқ сўзлашга ўргатади. Сайр-саёҳатлардаги суҳбатлардан мақсад, бир томондан, болаларни теварак-атроф, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси билан таништириш бўлса, иккинчи томондан, уларда мавсумий ўзгаришларнинг юз бериши билан боғлиқ нутқини шакллантириш ҳамдир. Саёҳатга тайёргарлик жараёнида болаларга мавсумий кийиниш ва айни пайтдаги фаслга хос хусусиятлар ҳақида маълумот берилади. Саёҳат давомида тарбиячи болаларга дов-дарахтлардаги ўзгаришни кузатиш вазифасини топширади. Бунинг учун қуйидагича саволлар билан мурожаат қилиш мумкин: - Баҳорда ва ёзда (куз ва қишда) дарахтларнинг барги қандай рангда эди? - Ҳозир дарахтларнинг барги қандай тус олибди? - Ўт-ўланларнинг ранги-чи? - Дарахтлардаги мевалар қайси фаслда пишади? - Капалаклар баҳордагидан, ёздагидан кўпми, озми? - Куз фасли нимаси билан гўзал? - Қиш фасли-чи? Болалар бу саволларга жавоб берар экан, олма, хурмо баргларини солиштирадилар. Олма барги сариқ, тўқ сариқ, қирмизи рангда рангин товланиши, хурмо баргларидан ҳали яшиллик кетмаганлиги, ўт-ўланлар ҳам бирин-кетин сарғая бошлаганлигини кузатадилар ва олмалардан келтрган саватларига, елим халталарга солиб оладилар. Хурмолар ҳали териб олинмагани, аммо тўқ сариқ рангда ял-ял товланиши, уни бирданига дарахтдан узиб, еб бўлмаслиги, 3-4 кун уйда сақлаб, юмшай бошлагандан кейингина ейиш мумкинлиги, ўшанда мева тотли бўлиши тушунтирилади.

Бу сайрда болалар еб кўрган, аммо дарахтини, унда меваларнинг пишишини кўрмаган хурмо ҳақида маълумотга эга бўладилар. Баҳор келса, боғчалари ҳовлисига ҳам хурмо кўчати ўтқазишга келишадилар. Сайр охирида болалар қизил, сариқ, қирмизи барглардан териб, гулчамбар ясайдилар. Бундай сайрлар болаларнинг дунёқарашини шакллантиришга, луғат бойлигини оширишга, нутқини бойитишга ёрдам беради. Куз фаслида қушларнинг учиб кетиши ҳақида ҳам мароқли суҳбат уюштириш мумкин. Суҳбатдан мақсад – болаларнинг кузда қушларнинг (қалдирғоч, чуғурчуқ ва бошқалар) учиб кетиши, қарғаларнинг учиб келиши ҳақидаги тасаввурларини аниқлаш ва қушлар дунёсини кузатишга қизиқтириш бўлади. Суҳбатга тайёрланиш жараёнида тарбиячи қуйидаги саволларни белгилаб олиши мумкин: - Ёзда қандай қушларни кўргансиз? Қайси қушларнинг овозини эшитгансиз? - Қушларни таниб, билиб олишда сизга ким ёрдам берган? - Қушлар куз охирида нима учун иссиқ ўлкаларга учиб кетади? - Қишда нима учун пашша, чивин, капалак ва қўнғизлар кўринмай қолади? - Ҳовлингизда мусича ва майналар борми? Улар нега учиб кетмайди? Мазкур саволларга жавоблар, албатта, тарбиячи томонидан тўлдирилиб, тузатиб борилади. Болалар учун талай янгиликлар ҳам маълум бўлиб, бу янгиликларни зукколик билан ўзлаштириб олганликлари уларнинг нутқларида ҳам намоён бўлади. Маълумки, ҳозирги даврда деярли кўпчилик хонадонларда тўтилар парвариш қилинади. Шунинг учун, тўтилар ҳаёти билан боғлиқ саволлар асосидаги суҳбат болаларнинг қизиқишини янада оширади ҳамда боғланишли нутқни ривожлантиришга ёрдам беради.

Кузатишлар шуни кўрсатдики, болаларнинг теварак-атроф билан мулоқоти қанча кўп бўлса, уларнинг боғланишли нутқи шунчалик самарали ривожлана боради. Теварак-атрофдаги рангин дунё улар тасаввури ва дунёқарашини шакллантиришга, сўз заҳирасини бойитишга, нутқини ўстиришга рағбат уйғотади. Айниқса, қиш фасли билан боғлиқ машғулотлар болаларнинг қизиқишига янада мос тушади. Масалан, боғча ҳовлисида қор ёғишини кузатиш жараёнида қуйидаги саволлар асосида суҳбат уюштириш мумкин: - Қор учқуни нимага ўхшайди? - Нима учун қор учқуни капалакка ўхшатилади? - Қор учқунлари нима учун ҳар хил бўлади? - Қорда юрганида одам нима учун совқотади-ю, қорбўрон ўйнаганида исиб кетади? - Қор одам қачон эриб кетади? - У нима учун эриб кетади? - Сирпанчиқ ўйнаш учун нима қилиш керак? Савол-жавоб жараёнида тарбиячи болаларни кундалик ҳаёт билан таништира боради, табиатдаги ўзгаришларни кузатиш воситасида билимини бойитади, нутқини ривожлантиради. Савол-жавоб орқали болалар қор учқунларининг ҳар хил шаклда бўлиши, унинг турли тезликда ёғиши сабабларини билиб оладилар, ҳаво ҳарорати билан боғлиқ ўзгаришларни тушуниб етадилар, қиш мавсумидаги қизиқарли меҳнат жараёни билан танишадилар; қор кураш, супуриш, қор босган жойларда қушларга дон ташлаш учун жойлар тайёрлаш каби ишларни завқ-шавқ билан, ҳамкорликда бажарадилар ва тарбиячи, тенгдошлари билан фаол мулоқотда бўладилар. Сўзлашув жараёнида ишлатиладиган «қор учқунлари», «капалак қор», «лўппи-лўппи қор учқуни», «қор кураш», «муз йўлак», «дон хўрак», «қор одам», «муз тепа» каби сўз ва сўз бирикмалари диалогик нутқни шакллантиришга йўл очади.

Нутқ ўстиришга оид машғулотлар самарадорлигини таъминлашда мавзуларнинг қизиқарлилиги алоҳида аҳамият касб этади. Масалан, «Бойчечакнинг очилиши» мавзусидаги эрталик ўтказиш фикримиз далилидир. Болалар боғчасининг катта гуруҳида эрталикка тайёрланишда болалар ролларга бўлиниб, бойчечак ҳақидаги шеърлар ва қўшиқлар тарқатилади. Гуруҳ хонаси эрталиккача қоғоздан ишланган бойчечак, бинафша, лола каби гуллар билан безатилади. Эрталик «Бойчечак» қўшиғи билан бошланади. Икки бола «Бойчечак» қўшиғини галма-гал ижро этади. Жарчи бола бойчечак тергани ҳаммани далага чорлайди. Болалар «Дала»да бойчечаклар - қоғоздан ясалган гулларни тера бошлайдилар ва қўшиқ куйлайдилар, рақс ижро этадилар. Қўшиқ ижроси ва рақсларда гуруҳнинг барча аъзолари иштирок этадилар. «Бойчечакнинг очилиши» билан бир қаторда «Гуллар байрами» ҳам болалар севиб ўтказадиган эрталиклардандир. Уни ўтказишдан олдин гуруҳдаги барча болаларга гуллар ҳақида шеър, топишмоқ, рақслар бўлиб берилади, болалар «Гулчи қиз», «Бойчечак», «Бинафша», «Лола», «Атиргул», «Райҳон», «Чучмома», «Бўтакўз», «Гулсафсар», «Номозшомгул», «Гулбеор», «Гулхайри» ва бошқа гуллар тимсолида шеърлар ёдлайдилар. Бу хилдаги эрталиклар болаларда ҳам эстетик дидни тарбиялаш, ҳам нутқни ривожлантириш усуллари, воситалари сифатида катта ёрдам беради. Савол-жавоблар асосида суҳбатлар ўтказиш орқали болаларда нутққа оид муайян даражада малака ҳосил қилгач, ҳикоя тузишга ўргатган маъқул.

Адабиётлар: 1. Ахмедова З., Аюпова М., Хамидова М. Логопедик ўйин. Тошкент2013. 2. М.Аюпова. Логопедия. Тошкент-2007. 3. И.Г. Веретенникова. Логопедическая работа с детьми дошкольного возроста. Тошкент – 1998. 4. Нуркелдиева Д.А., Аюпова М.Ю.,Ахмедова З.М. Бармоқлар машқи ва логопедик ўйинлар. Тошкент “Янги аср авлоди” 2007.

Похожие

Равон нутқни ривожлантириш

Мактабгача тарбия муассасасида нутқини ривожлантиришга доир ишлар тизими

Мактабгача ёшдаги болаларнинг таълимий машғулотлари (амалий машғулот).docx

Мактабгача ёшдаги болаларни тасвирий қобилияти ва ижодкорлигини ривожлантириш

Мактабгача катта ёшдаги болалар нутқини ўстиришнинг вазифалари методлари ва воситалари