Қадимги Ўрта Осиё санъати - Культурология - Рефераты

Қадимги Ўрта Осиё санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37 KB

Қ адимги Ўрта Осиё санъати. Қадимги Ўрта Осиё санъати ва маданиятини ўрганишда бизгача сақланиб қолган қалъа, сарой, турар жой ва қабрлар билан бирга зардўштийлик дини билан боғлиқ бўлган, “Астодонлар” деб аталувчи одамлар суягини сақлаш учун мўлжалланган сополдан ясалган идишлар муҳим маълумот бўлиб хизмат қилади. Бундай идишлар бўртма ва думалоқ тасвирлар билан безатилган бўлиб, баъзиларида хаётий воқеаларни акс эттирувчи суратлар мавжуд. Ўрта Осиёни қадимги даври санъатини ўрганишда ер остидан, қабрлардан топилган турли амалий санъат намуналари, жанг, меҳнат, ов қуроллари ҳам муҳим рол ўйнайди. Сопол буюмлар, бронза, олтин, кумушдан ишланган одамлар эхтиёжи учун ишлатиладиган буюмлар юзаси нақшлар билан безатилган бўлган. Бўртма тасвир ва хайкаллар билан пардозланган. Ана шу манбалар ўтмиш санъати ва маданиятини кишиларни эстетик, бадиий қарашларини билишга хизмат қилади. Марказий Осиё кишилик маданиятининг энг қадимги ўчоқларидан саналади. Фарғона водийсида Сўхнинг Селинғур ғоридан топилган Анов ва Намозгоҳ, Сополлитепа маданияти каби ёдгорликлар буни тўла исботидир. Эрадан олдинги икки мингинчи йилларнинг бошларида Сўғдиёна, Хоразм, Чоч, Паркана сингари қадимий давлатлар маданияти ва санъати Марказий Осиёнинг маданий хаётини мазмунини ташкил этади. Марказий Осиё маданиятини ўз ичига олган қатор маданият ва санъат ўчоқлари мавжуд бўлиб турли номлар билан номланади. Жайтун маданияти, Калтаминор маданияти, Замонбобо маданияти, Сополлитепа маданияти, Чуст маданияти, ўз даврининг дехқончилик маданияти, қурилиш маданияти, ҳунармандчилик, урф-одатлар, ривожидан дарак беради. Чуст маданияти Фарғона водийсида текшириб чиқилган энг қадимий маданият бўлиб асосан дехқончилик маданияти ўзида гавдалантиради. Бу ерда метални қайта ишлаш билан боғлиқ ҳунармандчилик маданияти ҳам ривож топган. Чуст маданияти

Фарғона водийсида деҳқончилик, чорвачилик, ҳунармандчилик маданияти жуда қадим замонда юзага келганлигини кўрсатади. Юқоридаги маданият обидалари қаторига яна Кўкбулоқ (Ангрен), Тешиктош (Бойсун), Обишир (Сўх), Зараутсой (Қўҳитош), Учтут (Навоий), Саразм (Зарафшон), Амиробод (Хоразм), Шоштепа (Тошкент) каби ўнлаб маданий манзилларни киритиш мумкин. Туркий забон халқларнинг энг қадимги ёзма ёдгорликлари уларнинг маънавий-маданий сарчашмалари тош, суяк, териларда ёзиб қолдирилганлиги фанда аниқланган. Мана шундай мўътабар манбалардан бири Ўрхун - Енисей битик тошлари хисобланади. Улар туркий халқларнинг исломгача бўлган маданияти тўғрисида гувохлик беради ва туркий халқлар бадиий маданиятининг энг қадимги намуналари хисобланади. Битик тошлар туркий халқларнинг ёзма адабиёти, моддий маданияти ёдгорликлари сифатида катта ахамиятга эгадир. Ўрхун- Енисей бир неча битик тошларни ўз ичига олади. Туюқуқ битиги, Қултагин битиги, Билга Хоқон битиги, Унгин битиги, Моно Чур битиги, Енисей битиклари. Ёзма ёдгорлик маданиятининг ривожида туркий забон халқлар халқ оғзаки ижодига дахлдор бўлган, “Ўғузнома” достони, Юсуф Хос Хожибнинг “Қутадғу билик”, Аҳмад Югнакийнинг “Хибат-ул Хақойиқ” асарлари ёзув маданияти тизимида умумтуркий ёзув хисобланган “Уйғур хати” ёзувида ёзилган бўлиб бу ёзувни қўлланиш даври узоқ замонларга бориб тақалади. Тарихий манбаларда хозирги Ўзбекистон худудида яшовчи халқларнинг эрадан олдинги V-IV асрлардаги бой оғзаки ижоди хақида маълумотлар берилган. Ўзбек достонларида қадимги сак-массагет қабилалари эпосига хос бўлган кўпгина унсурлар сақланиб қолган. Масалан “Ойсулув” номли ўзбек достони воқеалари массагетлар қахрамони Тумариснинг Эрон истилочиси Кирга қарши олиб борган курашини эсга солади. “Рохия ва Сухонгул”, “Ширин ва Шакар” достонлари ривоятлари тизимида “Алпомиш” ва “Гурўғли” циклидаги достонлар хақида ҳам шундай дейиш мумкин.

Араб истилосига қадар маънавий маданиятимиз тарихи хақида сўз борганда халқ қўшиқларининг алоҳида ўрин тутганлигини таъкидлаш керак. Уларнинг аксарияти Махмуд Қашғарийнинг “Девону луғатит турк” асарида жамланган. Уларни мавзу ва мазмунига қараб, меҳнат қўшиқлари, маросим қўшиқлари, қахрамонлик қўшиқлари, мухаббат қўшиқлари каби турларга ажратиш мумкин. Хулоса қилиб айтганда улуғ аждодларимиз яратган маданий ва маърифий бойликлар Ўрта Осиё маданиятида тутган ўрни беқиёсдир.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.Каримов “Ўзбекистон XXI-аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” Тошкент 1997й. 2. “Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар” Тошкент «Ўзбекистон» 2000 й. 3. «Маънавият ва комиллик» Тошкент 1997 й. 4. И. Абдуллоҳ “Маънавият ва маърифат”, «Миллий тикланиш» газетасининг 1998 йил 12 ноябр сони.

Похожие

Қадимги дунё санъати

Қадимги шарқ санъати

Ватан маданияти Марказий Осиё халқларининг қадимги маданияти

Марказий осиё ўйғониш даври санъати ва маданияти

Аския санъати