Қадимги дунё санъати - Культурология - Рефераты

Қадимги дунё санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38.5 KB

Қадимги дунё санъати Қадимги дунё санъати тарихи ер юзида қулдорлик тузумини пайдо бўлиши, ривожланиши ва инқирозга юз тутиши давридаги санъатни ўрганади ва тахлил қилади. Ишлаб чиқариш куч ва маданиятнинг кейинги тараққиётининг белгилади. Қулларни эксплуатация қилиш ақлий меҳнатни жисмоний меҳнатдан ажратиб юборди. Бу эса ўз навбатида инсон маънавий дунёсининг ривожланишига жумладан, санъатнинг равнақига замин яратди. Агар синфсиз жамият даврида санъат инсоннинг кундалик ҳаёти ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ бўлган бўлса, эндиликда у ижтимоий онгнинг ажралмас қисмига айланди ва синфий кураш ижтимоий хаётда муҳим ўрин тута бошлади. Ижтимоий хаётнинг мураккаблашиши санъатни образли билиш асосини кенгайтирди. Бу даврда санъат тараққиёти бевосита дин, мифологик тушунчалар замирида ривожланишини давом эттирган бўлса ҳам, лекин бир мунча тантанали руҳ ола бошлади. Кўмиш маросимларига боғлиқ урф-одатлар маданиятнинг бир шаклига айлана борди. Мақбаралар ва саройлар деворларига суратлар, хайкалларда хукмдорлар афсонавий қахрамонлар фаолияти улуғланди. Қадимги дунё санъаткори ўзига хос формаларда кундалик турмуш воқеаларини акс эттира бошлади. Одамлар табиат-кучларига сиғинишдан аста-секин илоҳий кучларга- худоларга сажда қила бошладилар. Бу худолар тимсолида одамлар ақлий баркамол мўтабар, ҳар нарсага қодир бўлган, ўз характери ва кўриниши жиҳатдан одамларга ўхшайдиган образларни тасаввур эта бошладилар. Шу билан инсон образи санъатнинг бош қахрамонига айланди. Қадимги дунё санъатининг яна бир мухим томони шу бўлдики, унда миллий ўзига хос томонлар яққол кўзга ташлана борди. Катта-катта маданият

марказлари вужудга келди, уларнинг санъатлари бир-биридан кўриниши, характери, воқеликни образли ифода этиш билан ажралиб туради. Ўрта Осиёда, жумладан Ўзбекистон диёрида урбанистик жараён ўзининг махаллий илдизига эга эканлиги ва илк шаҳарларнинг шаклланиши жараёни Ўзбекистонда бундан 3,5-4 минг йиллар аввалига тўғри келганлиги исботланган. Деҳқончилик ва шаҳар хунармандчилиги ривожланган вилоятлар қадимги Бақтрия, Суғдиёна, Хоразм, Парфия, Марғиёна, Чоч, Паркана ва бошқалар бўлиб, уларнинг деҳқон ва хунарманд ахли, сўғдийлар, хоразмийлар, парфияликлар, марғиёналиклар, чочликлар ва парчонлар номи билан бизга етиб келган. Дашту адрларда яшовчи чорвадор халқлар саклар номи билан машҳур бўлиб, уларнинг воҳа халқлари билан тили, урф-одати, дини, келиб чиқиш илдизлари бир бўлиб, ташқи душманга қарши бирга курашишган, қуда-анда бўлишган, қариндош бўлиб яшашган, бир дарёдан сув ичишган. Биргалашиб Ўрта Осиё маданиятини яратганлар. “Сак” қабилалари билан боғлиқ “Широқ” афсонаси жуда машхурдир. Марказий Осиё халқлари маънавий маданиятига чуқур таъсир этган манбалардан бири, Зорастизм динини муқаддас китоби “Авесто” хисобланади, “Авесто” ёзув маданиятларини ўрганишда ягона манбадир. “Авесто”да баён этилган муҳим маънавий тамойиллар, диний ақидалар, тарихий шахс бўлмиш Зардўшт номи билан боғланган. Зардўшт зардўштийлик деган таълимотига асос солади. Унинг асосий қоидалари “Авесто” да баён этилади. Бу таълимот кўп худоликдан якка худоликка ўтишга тарғиб қилган диний таълимотдир. Зардўштийликда хаво, ер, сув, олов муқаддас саналади, уларни ифлос қилиш гуноҳ хисобланган. Зардўштийликда юксак ахлоқий талаблар қўйилади, инсонийлик моҳиятини белгилашда унинг фикри соф бўлиши, амалларни бажаришда юксак инсонийлик талаб қилинади. Буларни барчасига амал қилишда, зурдўшт худо хармузга мурожаат қилиб, жавоб олади.

“Авесто” ўзида хаётнинг турли соҳаларида тиббиёт, фалсафа, илми нужум ва бошқа фанларга оид маълумотлар бериши билан ҳам маданий қимматга эга. Қадимги Марказий Осиё маънавий тараққиёти тарихида ёзув маданияти алоҳида ўрин тутади. Қадимги Ўрта Осиёда Сўғд ёзувини шаклланиши эрадан аввалги IV-III асрларга бориб тақалади, унинг ранг- баранг намуналари турли ерларга оид тангаларда бизгача етиб келган. Сўғд ёзувида Марказий Осиёда кенг тарқалган Рустам хақидаги достондан парчалар, тиббиётга дахлдор матн бўлаклари, зардўштийлик, христианлик, буддизм динига оид ёзма маълумотлар ҳам битилган. Хулоса қилиб айтганда қадимги дунё санъати ўз даврида маданият ва санъатни олға қараб ривожланишида жуда катта босқич йўлини босиб ўтди ва кейинги маданият ривожига йўл очиб берди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.Каримов “Ўзбекистон XXI-аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” Тошкент 1997й. 2. “Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар” Тошкент «Ўзбекистон» 2000 й. 3. «Маънавият ва комиллик» Тошкент 1997 й. 4. И. Абдуллоҳ “Маънавият ва маърифат”, «Миллий тикланиш» газетасининг 1998 йил 12 ноябр сони.

Похожие

Қадимги шарқ санъати

Қадимги Ўрта Осиё санъати

Аския санъати

Ибтидоий жамоа санъати

Халқ амалий санъати