Марказий осиё ўйғониш даври санъати ва маданияти - Культурология - Рефераты

Марказий осиё ўйғониш даври санъати ва маданияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36.5 KB

Марказий осиё ўйғониш даври санъати ва маданияти Жахон маданияти ривож топишида из қолдирган ўйғониш даври Марказий Осиё маданиятига ҳам ўз таъсирини кўрсатди ва ўзига хос томонлари билан намоён бўлди. Европадан беш юз йил олдин бошланган ўйғониш харакатлари ўзига хос иқтисодий, маънавий таянчларга эга бўлган. IV-Vасрларда секин-аста қулдорлик тузуми емирилиб, ўрнини феодал муносабатлар эгаллай бошлаши натижасида кичик феодал давлатлар вужудга кела бошлайди. Бу эса VII-аср бошларида араб истилоси учун қулай шароит вужудга келтиради. Араб истилоси урф-одатлари, хаёт тарзи турлича бўлган давлатларни ягона тартиб асосида бирлаштиради. Шу сабабли ўйғониш харакати даставвал халифаликни марказий шаҳарларида вужудга келди. Европа ўйғониши учун антик маданият туртки бўлганлиги, юнон тафаккурини фалсафаси, фани, маданияти, шарқ ўйғонишига ҳам ўз таъсирини ўтказганлигини таъкидлаш мумкин. Афлотун, Арасту ва бошқаларнинг фалсафий таълимотлари шарқ ўйғониш адабиётларида ҳам талқин қилина бошлади. Шарқ ўйғониш даврининг юнон маданияти билан яқиндан алоқаси бўлган. Ўйғониш даврида янгича тафаккур ва санъат, фалсафа ва эстетик тафаккур, тиббиёт ва ахлоқ яратилди. Бунда албатта Шарқнинг бой ва маданий мероси алохида ўрин тутади. Ўйғониш даврида Хоразмий, Фарғоний, Фаробий, Фирдавсий, Ибн Сино,Беруний, Улуғбек, Жомий, Навоий, Бехзод каби буюк сиймоларни дунёвий

маданият тарихида тутган ўринлари беқиёсдир. Ўйғониш харакати умумий характерга эга бўлиб, у маданиятнинг якка ёлғиз бир соҳасига тегишли бўлиб қолмай, ижтимоий тафаккур, фан ва санъатнинг барча жабхаларини қамраб олади. Марказий Осиё ўйғониш даври хақида сўз борганда уни Ислом динининг минтақа маънавий хаётида тутган ўрни билан боғламасдан туриб тушуниш мумкин эмас. Маълумки VII-аср ярмида Ҳиндистондан то Атлантика океанигача, Марказий Африкадан то Маворауннахргача бўлган ерларнинг халқлари халифалик хукмронлигига бўйсундирилди. Ислом мағлубларнинг мафкураси, фалсафаси, дини, турмуш тарзига айлантирилди. Шу маънода ислом кейинчалик турли халқлар маданияти умумий жихатларини ифодалайдиган, қудратли маънавий омил бўлиб хизмат қилди. Ислом маданияти адабиёт, санъат, фан, фалсафа, ахлоқ, урф-одат, таълим-тарбия кабиларнинг барчасига ўз таъсирини кўрсатди. Маворауннахр ахолиси халифаликдаги барча мамлакатлар билан савдо-сотиқ, маданий алоқалар олиб боришга имкон топганлар. Бухоро, Хоразм, Самарқанд, Марв каби шаҳарлар йирик фан ва маърифат марказига айланади. Маворауннахрликлар Ироқ, Сурия, Миср каби ислом мамлакатларида истиқомат қилиб фан ва маърифатдан тахсил кўрадилар. Ўйғониш даври маданиятида илохиёт ва диншунослик соҳасида олиб борилган ишлар алохида сахифани ташкил қилади. Ислом одатда хамма билимларни уч қисмга бўлади. “Ал-арабия”- поэзия, санъат, романтика ва бошқаларни ташкил этади. “Ал-

хикмат” - математика, фалсафа, астрология ва бошқаларни ўз ичига олади. “Ал-шариат”- илохий, дунёвий ва амалий фаолият соҳалар борлигини ифодалайди. Илоҳиёт ва хадисшуносликда Исо-ат_Термизий, Имом-ал Бухорий, Имом Мотрудий, Бурхониддин Марғилоний сингари улуғ зотлар, тасаввуф таълимоти намоёндалари Фаридиддин Аттор, Жалолиддин Румий, Саноий, Жомий, Юсуф Хос Хожиб, Ахмад Югнакий, Ахмад Яссавий, Сулаймон Боқирғоний, Алишер Навоий, Машраб сингари алломалар ислом маданияти нуридан бахраманд бўлдилар ва уларнинг асарлари халқ маънавий бойлигига айланди. Марказий Осиё халқларининг илмий, ижтимоий фалсафий фикри кенг ривож топди. Хоразмий, Ал-Фарғоний, Фаробий, Беруний, Ибн Сино, Махмуд Қошғарий, Юсуф Хос Хожиб каби буюк алломалар Марказий Осиё ўйғониш маданиятини бошлаб бердилар, унинг илмий-фалсафий негизини ривожлантиришда катта хисса қўшдилар. Ҳулоса қилиб айтганда Марказий Осиёда юзага келган ўйғониш даври инсонпарварлик ғояларини кенг ривож топганлигини, маданият ва маърифатни юксак даражада ривожланганлигини кўрсатади. Келгуси маданият равнақи учун замин-яратганлигидан далолатдир.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.Каримов “Ўзбекистон XXI-аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” Тошкент 1997й. 2. “Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар” Тошкент «Ўзбекистон» 2000 й. 3. «Маънавият ва комиллик» Тошкент 1997 й. 4. И. Абдуллоҳ “Маънавият ва маърифат”, «Миллий тикланиш» газетасининг 1998 йил 12 ноябр сони.

Похожие

Темурийлар даври маданияти ва санъати

Марказий Осиё халкларининг кадимги маданияти

Ватан маданияти Марказий Осиё халқларининг қадимги маданияти

XVIII-XX асрларда марказий осиё маданияти

Марказий Осиё халкларининг кадимги мусика маданияти