Neft korxonalarining jihozlarini tayyorlashda ishlatiladigan asosiy materiallar - Горное дело - Рефераты

Neft korxonalarining jihozlarini tayyorlashda ishlatiladigan asosiy materiallar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133.5 KB

Neft korxonalarining jihozlarini tayyorlashda ishlatiladigan asosiy materiallar Reja: 1. Po‘latlar 2. Po‘latning yuqori haroratdagi holati 3. Oddiy sifatdagi uglerodli po‘latni ishlatish sohasi 4. Legirlangan po‘latlar 5. Cho‘yan 6. Rangli metallar

Neftni qayta ishlash korxonalarining ish sharoitlarini hisobga olgan holda turli jihozlar va konstruksiyalarni tayyorlashda ishlatiladigan materiallarga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi: 1. Yuqori mexanik mustahkamligi. 2. Yuqori daraja korroziyaga chidamliligi. 3. Issiqqa barqarorligi. 4. Yuqori va past haroratlarga chidamliligi. 5. O‘zgaruvchan bosim (yuklar)ga chidamliligi. NQIK jihozlarini asosan payvandlash usuli bilan tayyorlanadi. Bundan istisno – yuqori bosimda ishlatiladigan jihozlar maxsus usulda presslab tayyorlanadi, shuning uchun konstruksiyada ishlatiladigan material yaxshi payvandlanish-ulanish (erish) qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. NQIK jihozlarini yasashda asosiy konstruksiya materiali sifatida yuqori navli prokat, har xil qalinlikdagi listlar, quvurlar, quyilgan yoki mustahkamligi orttirilgan po‘latlar ishlatiladi. Ular, asosan, futerovka, oblisovkalashda va jihozlarning ba’zi bir qismlarini tayyorlashda ishlatiladi. Po‘latlar Po‘latlar quyidagicha sinflanadi; kimyoviy tarkibga ko‘ra (uglerodli va legirlangan), ishlatilishiga ko‘ra (konstruksiya, instrumental va alohida), ishlab chiqarish usuliga ko‘ra (oddiy, yuqori va oliy sifatli). Po‘latlarning xossalari va ularning strukturalariga qarab ularda tajriba o‘tkazilib, namunaga olingan metallning vaqtga nisbatan absolyut deformatsiyalanishi (yuk ta’sirida va yuqori haroratda) va oquvchanlik tezligi to р iladi.

Po‘latning tarkibida qo‘shimcha sifatida har doim kremniy (0,1 – 0,35%), marganes (0,35 – 0,7%), oltingugurt (0,08 – 0,05%), fosfor (0,03 – 0,05%) bo‘lib, ular po‘latning xususiyatiga har xil ta’sir ko‘rsatadi. Po‘latni eritish vaqtida unga oz miqdorda xrom, nikel, mis aralashib ketadi. Po‘latda bundan tashqari oz miqdorda vodorod (0,001%), azot (0,001%) va kislorod (0,01%) bo‘ladi. Bu gazlar ko‘rinmaydigan (yashirin) aralashmalar deb ataladi, ular po‘latning sifatini pasaytiradi. Xrom, nikel, molibden, vanadiy, volfram, alyuminiy,marganes, kremniy va boshqa elementlar har xil nisbatda va miqdorda po‘latning sifatini oshirish hamda legirlash uchun qo‘shiladi. Neftni qayta ishlash korxonalari jihozlarining konstruksiyalari uchun sifatli po‘latdan foydalaniladi. Ular, o‘z navbatida,uglerodli past legirlangan va legirlangan po‘lat deb ataladi.Po‘latning markasini tanlashda ko‘pgina omillarni hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Bularning orasida eng muhimlari, jihozning devorini ekspluatatsiya qilish davridagi maksimal va minimal haroratidir, chunki po‘latning mexanik xususiyatlari yuqori va past haroratda keng o‘lchamda o‘zgaradi. Po‘latning yuqori haroratdagi holati Yuqori haroratda po‘latning oquvchanlik chegarasi pasayadi,shuning uchun mumkin bo‘lgan kuchlanish normal sharoitdagiga qaraganda kam bo‘lishi kerak. Uglerodli po‘latga haroratning ta’siri 1- jadvalda keltirilgan (po‘latning mexanik xususiyatini bildiruvchi kattalik 200°C da 100% deb qabul qilingan). 1- jadval Po‘latning mexanik xususiyatlari 200 100 Muhit harorati, °C. 200 300 400 500 M 1 ustahkamlik chegarasi,  B 2 100 3 100 4 120 5 150 6 90 7 60 Oquvchanlikchegarasi,  G 100 95 15 85 70 58 40

Nisbiy uzayishi,  Cho‘ziluvchanlik E bo‘l- 100 80 55 1- jadvalning davomi 80 100 110 gandagi egiluv modu li Urishga chanlik cho‘ziluv- 100 98 100 110 95 115 90 110 85 85 75 60 chanligi,  K Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, haroratning ko‘tarilishi oquvchanlik chegarasiga ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun yuqori haroratda ishlaydigan jihozlarni hisoblaganda nisbiy uzayish shu haroratdagi oquvchanlikka qarab tanlanadi, mustahkamlik chegarasiga qarab emas. Kuchli kuchlanish holatida yuqori harorat po‘latga katta ta’sir ko‘rsatadi: oquvchanlik hodisasi paydo bo‘ladi, strukturasidagi barqarorlikning o‘zgarishi kuzatiladi. Bu o‘zgarishlarning intensivligi va xarakteri po‘latning kimyoviy tarkibi va strukturasiga, shuningdek, kuchlanishning ta’siri va haroratga bog‘liq. Chunki bu parametrlar po‘latni ekspluatatsiya qilish davrida doimo o‘zgarib turadi. Harorat ortishi bilan po‘latning egiluvchanligi plastik egiluv chanlik holatiga o‘tadi va qo‘yilgan yuk ta’sirida to‘xtovsiz shaklni yo‘qotadi (deformatsiyalanadi). O‘zgarmagan yuk ta’sirida bo‘lgan bu hodisaga oquvchanlik deyiladi. Oquvchanlik asosiy ko‘rsatkich bo‘lib, po‘latning issiqqa chidamliligini bildiradi. Oddiy uglerodli po‘latlarda oquvchanlik 375°C dan yuqori haroratda paydo bo‘ladi. Past legirlangan konstruksiya po‘latlarda 420°C dan yuqori haroratda, zanglamaydigan austenit ( a -Fe ni 910°C da g -Fe ga o‘tadi, unda uglerodning erishi ko‘proq bo‘ladi, a -Fe qaraganda va 723°C da – 0,8% gacha, 1130°C – 2% gacha, uni austenit deb ataladi. g -Fe 1401°C da d -Fe ga o‘tadi, u 1510°C da o‘z strukturasini saqlaydi. Т oza temir kumushsimon oq rangda bo‘ladi, solishtirma zichligi 7890 kg/m 3 ) qotishmalarda 525°C dan yuqorida paydo bo‘ladi. Po‘latning issiqqa chidamliligini oquvchanlikka qarshiligi bilan belgilanadi. 3000 soat va undan ham ko‘proq vaqt davomida sinov o‘tkazilib, namunaga olingan metallning vaqtga nisbatan absolyut deformatsiyasi to р iladi (shu yuk va harorat ta’sirida) va oquvchanlik tezligi aniqlanadi:

 ∆ l .

ϑ n  ( ) Bunda: J n – oquvchanlik tezligi; D l – namunaning absolyut deformatsiyalanishi, uzunlik; l – namunaning boshlang‘ich uzunligi; t – vaqt. Katta bo‘lmagan kuchlanishda plastik deformatsiya ma’lum qiymatga yetib keyin o‘zgarmaydi, lekin kuchlanish ma’lum chegaradan ortib ketsa, unda deformatsiya to‘xtovsiz kattalashib, namuna material uzilib ketadi. Oquvchanlik shartli chegarasi deb, shunday kuchlanishga aytiladiki, bunda suriluvchanlik tezligi 10 -6 yoki 10 -7 mm/soatga teng bo‘ladi, ya’ni 100 soat davomida 1% suriluvchanlikni deformatsiyalaydi. Deformatsiyaning davomiyligiga qarab, suriluvchanlikning shartli chegarasi n-10 -6 yoki n-10 -7 bilan belgilanadi. Buni tajriba orqali aniqlanadi har bir po‘lat markasi uchun alohida to р iladi va detalning umumiy deformatsiyasini chegaralash kerak bo‘lganda qo‘llaniladi. Po‘latning mumkin bo‘lgan kuchlanishini aniqlash uchun uzoq vaqt mustahkamlik chegarasi aniqlanadi. Bu qiymat tajriba asosida to р iladi. Po‘latning «suriluvchanlik chegarasi» va «uzoq mustahkamlik chegarasi» unga molibden, volfram, vanadiy, nikel materiallari qo‘shilganda ortadi. Yuqori haroratda ishlovchi har xil kuchlanish ostida bo‘lgan detallar – boltlar, prujinalar, birlamchi olgan deformatsiyalari o‘zgarmagan holda o‘z-o‘zidan kuchlanishi pasayib qoladi. Bu holga «relaksatsiya» hodisasi deyiladi. Relaksatsiya – yuqori harorat ta’sirida egiluvchan deformatsiyaning plastik deformatsiyaga aylanib qolishi. Birlamchi kuchlanishning kamayishi jihozlarning germetikligini yo‘qotadi yoki uning ishlashi buziladi. Relaksatsiya hodisasining oldini olish uchun birikish joylari – flyaneslarning boltlarini 2–3 marta ishchi haroratda boshlang‘ich kuchlanishdagidek tortib qo‘yiladi. Ba’zi bir po‘latlar yuqori haroratda strukturasining stabilligini buzilishiga, asosan, «grafitlanishlikka» kristallitlar orasidagi korroziya va issiqlik mo‘rtligiga moyil bo‘ladi. Grafitlanishga moyillik uglerodmolibdenli po‘latlar va kulrang cho‘yanda bo‘ladi. Grafitlanish jarayonini yo‘qotish uchun po‘latning tarkibiga oz miqdorda xrom qo‘shiladi. Xromnikelli austenit po‘latlar 400°C dan yuqori haroratda kristallitlararo korroziyaga ta’sirchan bo‘ladi. Bu hodisa karbid zarralarining chegarasiga xromning tushishidir. Po‘lat zarralarida xromning kamayib qolishi natijasida korroziyaga uchraydi va mexanik xususiyati pasayadi. Kristallitlararo korroziyaga 1X18N9 Т markali po‘lat moyildir. Bu po‘latdan NQIK asosiy jihozlari tayyorlanadi. Agar apparatura yuqori haroratda ishlasa, u holda po‘latnistabillashtirish uchun yuqori haroratda qizdirish (kuydirish) kerak. Ba’zi bir po‘latlar 450°C da yuqori haroratda ishlaganda boshqa xususiyatlarini saqlagan holda «urishga cho‘ziluvchanligi»ni yo‘qotadi. Bunga «issiqlik mo‘rtligi» deyiladi va u past legirlangan po‘latlarda kuzatiladi. Ularni stabillash uchun molibden, volfram va vanadiy metallari qo‘shiladi.

Po‘latning past haroratdagi holati Neftni qayta ishlashning ba’zi bir jarayonlari past haroratda (0°C dan past) olib boriladi. Shuning uchun past haroratda olib boriladigan jarayonlar uchun material (po‘lat) tanlanganda ular past haroratda qanday holatda bo‘lishini bilish zarur. Mustahkamlik chegarasi, egilishi va nisbiy uzayish harorat pasayishi bilan ko‘p o‘zgarmaydi. Past harorat hamma po‘latlarning urishga cho‘ziluvchanligini pasaytiradi. Urishga cho‘ziluvchanlik po‘latning mo‘rtlik xususiyatini xarakterlaydi. Т ajriba vaqtida har xil haroratda po‘latni sovuqda sinishining boshlang‘ich chegarasi to р iladi, ya’ni po‘latni cho‘zilib sindirishdan, cho‘rt sinishga o‘tish harorati to р iladi. Mo‘rt holda burilishsinish ba’zi bir uglerodli po‘latlarda 0°C da boshlanadi. Mo‘rtlikka asosiy sabablardan biri bu po‘latning tarkibidagi fosfordir. Po‘latning tarkibidagi uglerodning kamayishi mo‘rtlilikni kamaytiradi. Past haroratda ishlaydigan jihozli yuqori sifatli, tarkibida juda oz miqdorda oltingugurt va fosfor bo‘lgan marten po‘latlaridan (–40°C gacha), marganes qo‘shilgan past legirlangan po‘latlardan (–70°C gacha), yuqori legirlangan xromnikelli po‘latdan (–180°C gacha) tayyorlanadi. Hozir sovuqda sinmay-

digan rangli metall va qotishmalardan tayyorlangan jihozlar keng ko‘lamda ishlatilmoqda. Po‘latlarning korroziya (zanglash)ga barqarorligi NQIK jihozlarini tayyorlash uchun material tanlanganda ko‘ р incha aniqlik kirituvchi omil sifatida muhitning agressivligi qabul qilinadi. Ishlatilayotgan metall jihozning uzoq vaqt ishlashini ta’minlanib qolmasdan, balki olinayotgan mahsulot va texnologik jarayonga o‘zi hamda uning korroziya mahsulotlari ta’sir etmasligi kerak. Metall va qotishmalar korroziyasining tezligini laboratoriya sharoitida ma’lumotnomalardan foydalaniladi va tajribaga talabga javob beradigan qimmatbaho bo‘lmagan material (po‘lat)lar tanlab olinadi. Po‘latlarning kimyoviy tarkibi va strukturasi bir xil emas, shuning uchun ularning agressiv muhitdagi barqarorligi yuqori bo‘lmaydi. Agar adabiyotlardan tekshirilayotgan materiallar to р ilmasa, u holda shu sharoitda uni korroziyaga chidamliligi o‘rganilib chiqiladi va olingan natijalar taklif qilinadi (2- jadval). 2- jadval Olingan natijalar № 1. Chi Muk damlilik guruhi ammal barqaror. Korroziya tezligi, mm/yil 0,001 gacha ball 1 2. Juda barqaror. 0,001 – 0,005 dan yuqori 0,005 – 0,01 dan yuqori 2 3 3. 4. 5. 6. Barqaror. Barqarorligi past. Barqarorligi kam. Beqaror (chidamsiz). 0,01 – 0,05 dan 0,05 – 0,1 0,1 – 0,5 0,5– 1,0 1,0 – 5,0 5,0 – 10,0 10 mm dan ko‘p yuqori 4 5 6 7 8 9 10

Metallarning korroziyaga barqarorligi bir qancha omillar natijasida sezilarli darajada pasayadi. Bularga: soviganda paydo bo‘ladigan havo bo‘shliqlari (rakovina), aralashmalarning barcha hajmi bo‘yicha barobar taqsimlanmasligi, qizib sinish, sovuqdan sinish va hokazolar kiradi. Korroziyaning intensivligi musbat va manfiy zaryadlarning o‘zgarishi natijasida (metallni korroziya charchoqligi) ortadi. Korroziyaga chidamliligini orttirish uchun metallga uni eritish vaqtida legirlaydigan elementlar: xrom, nikel, molibden, titan va boshqalar qo‘shiladi. Po‘latning tarkibidagi bu metallarning har xil nisbatda bo‘lishi unga talab qilingan darajadagi xususiyatlarni beradi, shu jumladan, korroziyaga qarshi yuqori harorat va agressiv muhitda chidamliligini orttiradi. Uglerodli po‘latlar NQIK ko‘pgina jihozlari va uskunalari yaxshi payvand qilinadigan (ulanadigan), tarkibida 0,25% uglerod bo‘lgan po‘latdan yasaladi. Oddiy va yuqori sifatli uglerodli po‘latlar GOS Т bo‘yicha ishlab chiqariladi. Unga binoan 2 guruh po‘lat ishlab chiqariladi. A-S Т -1, S Т - 2... guruh bu guruhga kiruvchi metallarni mexanik xususiyatiga ahamiyat beriladi va BS Т -1, BS Т -2, BS Т -3 guruh va hokazo ularning kimyoviy tarkibiga ahamiyat beriladi. Marten yoki elektr pechlarida eritib olingan uglerodli po‘latlar tindirilgan va qaynovchi guruhlarga bo‘linadi. Т indirilgan va qaynovchi po‘latlarning (bir xil markadagi) mexanik xususiyati bir xil, lekin qaynovchi po‘latni ko‘p talablarga javob bera oladigan jihozlarni yasash uchun ishlatilmaydi yoki kam ishlatiladi. Eritib olish jarayonida qaynovchi po‘latga qo‘shimcha ishlov berilmaydi. Uning ichida erib qolib ketgan havo, gazlar va boshqa zararli birikmalarni chiqarib olinmaydi. Shuning uchun qotgan po‘latning ichida ko‘p gaz pufakchalar qolib ketadi. Prokatni qayta ishlash vaqtida puffakchalar berkilib qoladi va kuchlanishning konsentrlangan markazi bo‘lib qoladi. Bundan tashqari qaynovchi po‘latdan oltingugurt va fosfor yomon tozalanadi.

Oddiy sifatdagi uglerodli po‘latni ishlatish sohasi S Т O – sovitkichlar uchun qutilar, zinalarning panjara maydonchalari, fasonli o‘tkazgichlar. S Т 1 – flanesli birikmalar uchun zichlash tirgichlari. S Т 2 – javobgarligi kam bo‘lgan idishlarning pastki qismlari. S Т 3-R = 1,6 MPa va Т = –10 ј +350°C gacha ishlaydigan jihozlarning korpuslari. S Т 3-R = 5 MPa va Т = –30°C ј +450°C gacha ishlaydigan jihozlarning korpusi, tag qismi, flyaneslar. S Т 5 – tortish uzugi, (halqasi) quvurli panjara, boltlar, nasoslarning vali (o‘qi). S Т 7 – himoya qopqoqlarining (klapan) prujinalari va boshqa ko‘p talablarga javob beradigan qismlar. R = MPa va Т = –40°C dan +450°C gacha ishlaydigan jihozlarni tayyorlash uchun sifatli uglerodli po‘lat ishlatiladi. Ular yaxshi egiluvchanlik va ulanish xususiyatiga egadir. Legirlangan po‘latlar Jihozlarga korroziyaga qarshi chidamliligi qattiqlik bo‘yicha alohida talablar qo‘yilganligi uchun ular GOS Т yoki Т U bilan tayyorlangan legirlangan po‘lat ishlatiladi. Legirlovchi qo‘shim-chaning miqdoriga qarab past, o‘rta va yuqori legirlangan po‘latlarga ajratiladi. Legirlangan po‘latlar legirlovchi moddaning nomiga o‘xshab nomlanadi: Xromli, xromnikelli, xromnikel molibdenli va hokazo. Legirlangan po‘latlarni legirlovchi elementni bildiruvchi shartli belgi harf bilan belgilanadi: N– nikel, M–molibden, Т –titan, X–xrom, Si–kremniy, W–volfram, V–vanadiy. Harflardan keyin keladigan sonlar shu legirlaydigan metallning foiz miqdorini bildiradi. Yuqori legirlangan po‘latlar qimmatbaho, kamyob, shuning uchun ko‘ р incha jihozni korroziyaga chidamli qilib tayyorlanganda, ularni ikki qavat qilib tayyorlanadi. Asosiy qavat (ustki qismi) uglerodli po‘latdan yasaladi, himoyalovchi qavat (ichki qismi) esa yupqa legirlangan po‘latdan yasaladi.

Cho‘yan Cho‘yandan armatura, quvurlarning fitinglari, quvurli pechlarning quvurli panjaralari, kondensatorlar, quvurlar, sovit kichlar, jihozlar ichki moslamalari va boshqa detallar yasaladi. Ularni kulrang modifikatsiyalangan, yuqori mustahkam va maxsus cho‘yanlardan quyish yo‘li bilan tayyorlanadi. Kulrang cho‘yandan yasalgan detallarning mexanik xarak teristikasi, asosan, uning tarkibidagi grafitning holatiga bog‘liq. Agar grafit quyma ichida dona holida bo‘lsa, cho‘yanning mustahkamligi past bo‘lib, urishga cho‘ziluvchanligi – qo vushqoqligi ham kam bo‘ladi. Kulrang cho‘yandan quyiladigan detallarni ishlatish chega ralangan; masalan, SCH00 markali cho‘yandan 120°C haroratgacha va bosimsiz jarayonlarda ishlaydigan jihozlar ishlab chiqariladi. SCH 12–28 markali cho‘yandan quvurli pechlarni konveksiya kameralarining quvurli panjaralari yasaladi. Cho‘yanga xrom, mis, nikel, molibden qo‘shilib modifikatsiyalansa, uning sifati ancha yaxshilanadi. Masalan: X-28 va X-34 markali cho‘yanda 26–36% xrom va 1–2 % nikel bo‘ladi. 1100–1200°C gacha bo‘lgan issiqqa chidamli, tutunsimon gazlarning ta’siriga bardosh beradi. Ferrosimid qotishmasi (tarkibida 15–17% kremniy bor) vodorod sulfid va vodorod xlorid muhitida yemirilishga bardoshlidir. Rangli metallar Mis va uning qotishmalari. Jihozlarni yasash uchun mis yupqa plastinka va quvur shaklida ishlatiladi. Misdan yasalgan uskunalar 250°C gacha bo‘lgan haroratda ishlaydi. Bundan yuqori haroratda misning qattiqligi pasayib ketadi. Buning teskarisi, harorat pasayishi bilan misning mexanik xususiyati yaxshilanadi, shuning uchun misdan –254°C gacha ishlaydigan jihozlar yasaladi. Kuydirilgan (yumshoq) misning 100°C dagi uzilishga bo‘lgan qarshiligi t v = 220 – 250 MN/m 2 va egiluvchanlik moduli E = 108000 MN/m 2 bo‘lsa, qattiq mis uchun esa ular t v = 400 – 450 MPa, E = 130000 MN/m 2 ni tashkil etadi. Misdan yasalgan jihozlar avtogen yoki elektr yoyi yordamida ulanadi (yo р ishtiriladi), ba’zi bir detallar shtamp-presslab olinadi.

Avtogen bilan ulash jarayonida gorelkaning alangasini shunday boshqarish kerakki, ulangan chog‘da mis kislorod ko‘pligidan oksidlanib qolmasin yoki atsetilenning ko‘pligidan vodorod korroziyasiga (yemirilishiga) olib kelmasin. Ulaydigan sim sifatida tarkibida ozgina kremniy bo‘lgan mis ikki oksidi ishlatiladi. Elektr yoyi yordamida ulanganda, tarkibida kumush yoki qalay bo‘lgan mis ishlatiladi. Ulash vaqtida bor va buraning flyuslaridan foydalaniladi. Amaliyotda elektr yoyi bilan payvandlashni yana argon muhitda ham ulanadi. Yo р ishtirib ulash uchun kumush va qo‘rg‘oshin-ruxli payvandlovchi (pri р oy)lar ishlatiladi. Mis atmosfera korroziyasiga chidamli, lekin 180°C dan yuqorida oksidlanadi. Mis sulfat kislotasiga barqaror. Ishqorlarga kislorod bo‘lmaganda barqaror. Lekin azot kislotasiga, ammiakka, vodorod sulfidga, xlorid kislotaga va quruq xlorga chidamsiz. Latunlar – misning rux bilan qotishmasi issiqlik almashinuv jihozlarini yasashda keng miqyosda ishlatiladi. Latun toza kislorod muhitiga barqaror, lekin kislotalar eritmasida tez parchalanadi. Latun jihozlarini ammiakli eritmalari, mis va temir xlorid eritmalari bilan kontaktda bo‘ladigan jarayonlarda ishlatib bo‘lmaydi. Latunlarning mexanik xususiyatlari ularning kimyoviy tarkibi va strukturasiga bog‘liq. Alyuminiy qalay bilan legirlanganda latunlar zanglashga barqaror va issiqqa chidamli bo‘ladi. Latunning yemirilish (korroziya)ga chidamliligi misdan yuqori. Ularga azot va xlorid kislotalar qattiq ta’sir qiladi. Sulfat kislotasi sustroq. Latunning tarkibida ruxni ortishi bilan uni vodorod sulfide muhitiga barqaror qiladi. Bronza – misning qalay bilan qotishmasi. Qalay qotishmaning mustahkamligi va qattiqligini ta’minlaydi, lekin plastiklik xususiyatini keskin pasaytiradi. Bronzadan jihozlarning alohida qismlari tayyorlanadi. Metall bo‘lmagan materiallar Neft korxonalarining jihozlari tayyorlanganda ko‘ р incha metal bo‘lmagan materiallar ishlatiladi. Ko‘pgina hollarda ular kamyob, yuqori legirlangan po‘lat va rangli metallarni tejaydi. Bu ularni yaxshi ekspluatatsiya xususiyatlari, agressiv muhitlarda korroziyaga chidamliligi bilan tavsiflanadi. Bunday materiallardan sof holatda jihozlar tayyorlashda juda kam foydalaniladi, ular, asosan, metalldan yasalgan jihozlarning yuzasini qoplash uchun ishlatiladi. Hozir sanoatda organik va noorganik (metall bo‘lmagan) materiallar va ularning kombinatsiyalaridan keng foydalaniladi. Noorganik materiallarga andezit, beshtaunit, kislotaga chidamli keramika, quyilgan tosh, farfor kiradi. Bulardan konstruksiya materiallari yasaladi. Andezit va beshtaunit –vulqonlar vaqtida hosil bo‘lgan tog‘ jinslari. Ularni kislotaga chidamli beton va zamazkalar ishlab chiqarishda mayda tosh yoki un holida qo‘shib ishlatiladi. Ulardan konstruksiya materiallari sifatida, elektrfiltrlarning korpusi, absorbsiya jihozlarining kolosnik qismini tayyorlashda ishlatiladi.

Kislotaga chidamli keramika – tabiiy yoki to‘yintirilgan loyni qum va dala shpatini aralashtirib, yuqori haroratda toblab ( р ishirib) tayyorlanadi. Ular gazni o‘tkazmaydi, yuqori haroratga, kuchli kislotalarga chidamli. O‘yuvchi ishqor muhitida esa kislotaga chidamli keramika beqarordir (chidamsiz). Quyilgan tosh – eritilgan diabaz yoki bazoltning tog‘ jinslarini yuqori haroratda eritib olinadi. Ulardan quyish yo‘li bilan qoplama (futerovka) plitalari yoki fasonli detallar (quvurlar, shtuserlar, lotoklar va hokazo) yasaladi. Quyilgan tosh buyumlari yuqori kimyoviy jarayonga barqaror, mexanik mustahkam, gazlarni o‘tkazmaydi va haroratga, ishqalanishga chidamli. Futerovka plitalari va himoya qilinishi kerak bo‘lgan yuzani mustahkam ushlab turish uchun (adgeziya) qovushqoq materiallar ishlatiladi. Ular alohida plitalarning bir-biri bilan mustahkam biriktirib turadi. Shuni aytish kerakki, futerovka monolit bo‘lishi, ya’ni plitalar quyidagicha yo р ilishi kerak. Futerovka materiali qovushqoq bo‘lishi shart, barcha choklarni to‘ldirishi va futerovka qilinadigan yuzaga yupqa qavat bilan yo р ilishi kerak. Suyuq shishadan ishlangan materiallar zamazka sifatida keng ishlatiladi, uni natriyli yoki kaliyli suyuq shishani olib,ichiga quyuqlashtiruvchi sifatida andezit, kvars yoki quyma tosh uni qo‘shib tayyorlanadi. Jihozlarni futerovka qilish uchun kislotaga 250°C haroratgacha barqaror bo‘lgan arzolit zamazkasi, shuningdek, kislotaga va issiqqa, bosimga chidamli betonlar ishlatiladi.

Emal bilan suvalgan yuzalar korroziyaga uchramaydi va barqarordir. Emal qatlami yupqa shishasimon massa bo‘lib, metallning yuzasiga surtiladi va 800 – 900°C da qizdirib р ishiriladi. Shishasimon massani qum, dala shpati, har xil loylarni, bura, soda, selitra va boshqa materiallar bilan kerakli nisbatda eritib olinadi. Massaning tarkibiga kiruvchi nikel va kobalt massani metall yuza bilan yo р ishish xususiyatini orttiradi va emalga kerakli rang beradi. Himoyalanadigan yuzaga oldin emal massasini (shliker) gruntovka – asos qilib beriladi va unga termik ishlov berilgandan so‘ng metall yuza bilan mustahkam yo р ishib qoladi. Uning ustidan emalni ikkinchi marta beriladi, yuqori haroratda ishlov berilgandan so‘ng emal qatlami gruntovka bilan ji р slashib ketadi. Bu emal qatlami o‘zining kislotaga va umuman korroziyaga chidamliligi bilan farqlanadi. Emallarni yuzaga ho‘l yoki quruq usul – pulverizatsiya (se р ish), quyish, vannaga solib olish bilan beriladi. Emallarni yuqori haroratda qayta ishlash-quydirish massaning tarkibiga, emallangan yuzaning konstruksiyasiga bog‘liq. Emal qavatida gaz pufakchalari, darz ketgan yoriqlari va uning kuyib ketgan joylari bo‘lmasligi kerak. Emal qavatlari yuqori mexanik mustahkamlikka ega. Bu emallarni yuqori bosimda (5MPa), chuqur vakuumda va –30°C dan +300°C gacha haroratda ishlaydigan jihozlarni emallashda qo‘l keladi.

Organik materiallar Metall bo‘lmagan materiallarga plastmassalar, kauchuk asosidagi materiallar, uglegrafitli materiallar, laklar va bo‘yoqlar kiradi. Plastmassalar – ikki turga bo‘linadi: termoplastik va termoreaktiv. Т ermoplastik plastmassalar ma’lum harorat va bosimda o‘zining qoli р lanish xususiyatini yo‘qotadi. Ular bir marta ishlatiladi. Faolit – kislotaga chidamli termoreaktiv plastmassa bo‘lib,undan har xil buyumlar (kolonnalar, skrubberlar, issiqlik almashuv jihozlari, quvurlar va berkitish armaturalari) yasaladi. U mexanik ishlovga bardosh berib, yaxshi presslanadi, faolit zamazkasi metall yuzasiga yaxshi yo р ishadi, uni 140°C gacha bo‘lgan haroratda ishlatiladi.

Т ekstolit – ko‘p qavat material, siqishga juda mustahkam, agressiv muhitda barqarordir. Undan jihozlarning detallarini yasashda (shesternya, mufta, podshi р niklar) va –196°C dan +125°C gacha bo‘lgan haroratlarda ishlatiladi. Vinilplast – termoplastik plastmassa bo‘lib, barcha kislota,ishqor va ularning tuzlari ta’siriga barqarordir. Vinilplastdan jihozlarning detallarini, quvurlarni va boshqa 40°C gacha ishlaydigan qismlari yasaladi. Polietilen – metallarga nisbatan adgeziyasi (yo р ishqoqligi) yaxshi, shuning uchun uni 50°C gacha ishlovchi jihozlarda korroziyaga qarshi futerovka materiali sifatida ishlatiladi. Undan yana quvurlar ham ishlab chiqariladi. Poli р ro р ilen – polietilendan ancha qattiq bo‘lib, –10°C dan +100°C gacha bo‘lgan haroratlarda ishlovchi jihozlarning detallari, futerovka quvurlari sifatida ishlatiladi. Ftoroplast-4 – yengil ishlov beriladigan poroshok (kukun) bo‘lib, undan formovka qilib va termik ishlov berib, har xil agressiv muhitda ishlaydigan (+250°C gacha) qismlar ishlab chiqariladi. Yuqori mexanik xususiyatlarga ega, lekin payvand qilinmaydi, yomon yo р ishadi. Ishqalanish koeffitsiyenti kam bo‘lganligi uchun salnikli birikmalarda zichlashtiruvchi material sifatida ishlatiladi. Kauchuk asosidagi materiallar – rezina, ebonit jihozlarning yuzasini (gummirovat) qoplash uchun ishlatiladi. Grafit asosidagi materiallar – jihozga kimyoviy barqarorlik berish bilan birga issiqlikni yaxshi o‘tkazadi. Uglegrafitli materiallardan agressiv muhitda ishlovchi (–18°C dan +150°C gacha) issqlik almashinuvchi jihozlar yasaladi. Grafit yaxshi qirqiladi, sintetik yelim va kislotaga chidamli zamazka bilan yaxshi yo р ishadi. Lak-bo‘yoq qoplamalari – agressiv muhitga uchraydigan jihozlarni himoya qilish uchun ishlatiladi. Ular arzon va barcha tekis yuzaga surkaladi. Moylash jarayoni quyidagi operatsiyalardan iborat: 1. Yuzani tayyorlash (yuzani tozalash va yog‘sizlantirish). 2. Gruntlash (gruntni bir xil qalinlikda surtish va quritish). 3. Gruntlangan yuzani tekislash. 4. Т ekislangan (silliqlangan) yuzani qum bilan tozalash.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1 . A. Г . K асаткин . Основные процессы и аппараты химической технологии. – M.: Xимия, 1973. 2. С.A. Фарамазов. «Оборудование нефтеперерабатывающих заводов». Учебное пособие. – M.: Xимия, 1984. 3. Г.Л. Вихман, С.A. Круглов. Основы конструирования аппаратов и машин нефтеперерабатывающих заводов. – M.: Гостоптехиздат, 1978. 4. A.С. Бобков. Основы строительства промышленных зданий и сооружений химической промышленности. – M.: Высш. школа, 1965. 5. A.Н. Плановский, П.И. Николаев. Процессы и аппараты химической и нефтехимической технологии. – M.: Химия, 1987. 6. Z. Salimov, I. Т o‘ychiyev. Ximiyaviy texnologiya protseslari va apparatlari. Т.: O‘qituvchi. 1987.

7. Ю.И. Дитнерский. «Процессы и аппараты химической технологии» в 2-x Т. – M.: Xимия, 1995. 8. A.И. Владимиров, В.A. Шелкунов, С.A. Куликов. «Основные процессы и аппараты нефтегазопереработки». – M.: Нефть и газ, 1996. 9. В.В. Николаев, Н.В. Буситинья, И.Г. Бусигин. Основные процессы физической и физико-химической переработки газа. – M.: OAO «Недра», 1998. 10. A.И. Скобло, Ю.K. Молоканова, A.И. Владимиров, В.A. Шечелкунов. Процессы и аппараты нефтегазопереработки и нефтехимии. – M.: Недра, 2000

Похожие

Neft va gazni qayta ishlash korxonalarining jihozlarini sinflash hamda hisoblash usullari

Neft va gaz konlarini izlash va qidirish jarayonida tuziladigan grafik materiallar

Yer qobig’ida neft va gaz tarqalishining asosiy xususiyatlari

Neft xomashyosi pirolizi

Burg’ilash jarayonini geologik hujjatlashtirish, geologik xizmatni tashkil etish