Konni ishlatishni loyihalashtirish uchun dastlabki ma’lumotlarni tayorlash - Горное дело - Рефераты

Konni ishlatishni loyihalashtirish uchun dastlabki ma’lumotlarni tayorlash

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

402.314453125 KB

Konni ishlatishni loyihalashtirish uchun dastlabki ma’lumotlarni tayorlash Reja: 1. Ishlatish ob’ektning kon-geologik sharoitini o’rganish 2. Ishlash ob’ekti va usuli 3. Ishlash ob’ektlarini ajratishda quyidagi ko’rsatkichlar ta’sir etadi. 4. Kondagi tadqiqotlar, ulardan ma’lumot olish usullari 5. Ma’lumot olishning vositalari

Ishlatish ob’ektning kon-geologik sharoitini o’rganish Konining geologik tuzilishini yaxshiroq o’rganilmaganligi natijasida uni qazib chiqarish loyihasi tuzilayotganda ba’zi noaniqliklarga yo’l qo’yishi mumkin, natijada qatlamda ma’lum bo’lgan ko’p ma’lumotlar loyihada ko’rsatilganlardan ancha farq qilib qolishi mumkin. Bunday holat qatlamning juda notekis kollektorlik xususiyatlariga ega bo’lganliklari tufayli ham kelib chiqadi va qatlamning ma’lum bir qismi unga ta’sirdan xoli bo’lib qolishi mumkin. Bunday hollarda qazib chiqarishni boshqarishni takomillashtirish, ayrim hollarda uning asoslarini anchagiia o’zgartirishni talab qiladi. Bunday ishlarni maxsus ilmiy tekshirish muassasalari bajaradilar. Ular asosan qazib chiqarish jarayonini tahlil qilayotganlarida ana shu kamchiliklarni bartaraf qilishga butun ma’lumot va mahoratlarini yo’llashlari darkor. Agar loyiha avvalgi holatidan keskin o’zgaradigan bo’lsa, unda uning qo’shimcha hujjat sifatida tavsiya etilishi maqsadga muvofiq qazib chiqarish tartibini takomillashtirish choralariga quyidagilar kiradi: - ma’lum bir maydonlardagi quduqlar sonini oshirish (qo’shimcha quduqlar hisobiga), ya’ni ularni zichlashtirish; - ba’zi haydovchi quduqlarni oluvchi quduqlarga yaqinlashtirish ilojini qilish. Bu chora yangi haydovchi quduqlar qazish yoki suv bosgan oluvchi quduqlar haydovchilar safiga o’tkazish bilan amalga oshirilishi mumkin; - manbali suv bostirish (ochagovoe zavodneniya) usulini tashkil qilish, fil'tratcion oqim o’zgartirish v а davriy suv haydash. Qazib chiqarishni tartibga solish maqsadida yangi biror muayyan tadbirni qo’llash uchun ob’ektning geologik tuzilishini aniq tasavvur qiluvchi ma’lumotlarga ega bo’lishimiz va qazib chiqarishning hozirgi holatini aniq bilishimiz lozim bo’ladi. Qazib chiqarish jarayonvda yuqori mahsuldor linza ko’rinishidagi qatlamlarni jalb qilish uchun manbali suv haydash usuli qo’llaniladi, buning uchun haydovchi quduqlar sifatida oluvchi quduqlardan foydalanish yoki yangisini qazish taqozo etiladi.

Kam mahsuldor maydonlarni ishga solishda ham manbali, suv haydashni qo’llash maqsadga muvofiqdir. Bunday hollarda haydash bosimini oshirish lozim bo’ladi. Haydovchi quduqlarning joylashish o’rni muayyan holatga va suv bostiradigan maydonga qarab belgilanadi. Bunda albatta kollektorning o’tkazuvchanligiga ham e’tibor berish lozim. Aksariyat haydovchi quduqlarni kam o’tkazuvchan qatlamlar chegarasiga qo’yilsa undan manfaat ko’proq bo’ladi. Haydovchi quduqlardan uzoqroqda joylashgan maydonlarni ish jarayonini oshirish maqsadida haydash bosimini oshirish mumkin. Bundan tashqari oluvchi quduqlar tubidagi bosimni kamaytirish ham ularning ishini jadallashtirishga yordam beradi, uning ustiga maydonchaga bo’lgan quduqlardan olishni biroz kamaytirilsa, o’sha maydonga ta’sir tezroq etib boradi. Lekin bunday holda olinishi mumkin bo’lgan mahsulot miqdori kamayishi mumkin, biroq shu usul bilan suv haydash va yo’ldosh suvlar miqdorini boshqarsa bo’ladi, nihoyat o’shanday maydonlarda qo’shimcha haydovchi quduqlar yordamida qatlamga haydashni tashkil qilish maqsadga muvofqdir. Qo’shimcha quduqlar qazish bilan ma’lum darajada ta’sirsiz qolib ketgan qatlamlarni ishga solish maqsadga muvofiq bo’ladi. Fil'tracion oqimning yo’lini o’zgartirish bilan qazib chiqarish jarayonining samaradorligini oshirsa bo’ladi, bunda ba’zan quduqlar qatorlari o’zgartiriladi, ba’zan esa davriy haydashga o’tiladi. Agar yuqorida ko’rsatganlarimiz natijasida etarli natijaga ega bo’lmasak, quyidagi ishlarni bajarishga to’g’ri keladi: - hamma joylarda quduqlar sonini (zichligini) oshirish; - ko’p qatlamli ob’ektlarni alohida ob’ektlarga bo’lib tashlash; - suv haydash usulini o’zgartirish; - haydovchi bosimni keskin orttirish va q.k. H ar bir kon maxsus ilmiy-tekshirish tashkilotlari tomonidan tuzilgan loyi h a asosida ishga tushiriladi. Bu loyiha xalq xo’jaligining rivojlanishi bilan muqobil bo’lgan holda iqtisodiy taraqqiyot talablariga javob berishi lozim.

Konni ishlash tartibi deb neft', gaz, kondensat va ular bilan birga chiqadigan mahsulotlarni qazib chiqarishda bajariladigan texnologik va texnik jarayonlar majmuasiga va bu jarayonni boshqarishgа aytiladi. Qazib chiqarilishi lozim bo’lgan qatlamlarning soniga, qalinligiga, turlariga hamda joylashgan chuqurligiga, gidrodinamik xususiyatlariga qarab geologik kesma miqyosida bir va bir nechta qazib chiqarish ob’ekti ajratiladi, qazish tartibi shuni taqazo etadi. Konda ikki va undan ortiq ob’ekt mo’ljallanadigan bo’lsa ularni qazib chiqarishning oqilona turi tuzilgan holda, konni qazib chiqarishning butunligicha oqil turini tanlash maqsadga muvofiqdir. Qazib chiqarishning oqilona nusxasi deb, xalq xo’jaligi rejalariga javob beradigan, hamda eng kam xarajat talab qilgan holda er bag’ridan eng ko’p mahsulot chiqarilish tartibiga aytiladi. Albatta bunda tabiat va er bag’ri boyliklarini muhofazasi, tumaning sanoat va iqtisodiy xususiyatlari, qatlamning tabiiy imkoniyatlari va lozim bo’lsa sun’iy ta’sir etish usullarini qo’llash inobatga olinishi darkor. Shuni alohida qayd etish lozimki, qirqinchi yillarning o’rtalaridan boshlab, ba’zi neft' konlarida qatlamga suv haydash texnologiyasi ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Bular o’sha vaqtlarda Boshqirdiston va Tatariston neft' konlari: To’ymaza, Romashkino, SHkapovo, Bovli va boshqalarda boshlandi (o’sha vaqtlarda Farg’ona vodiysidagi Xo’jaobod neft' konining VIII gorizontida ham suv haydash qo’llangan edi), keyinchalik boshqa neft' o’lkalarida ham qo’llanish kengaya boshladi. SHuni e’tiborga olish lozimki, suv haydash usuli bilan neft' olinganda qazilgan umumiy quduqlar soni oddiy usuldagiga nisbatan anchagina kam bo’lib, olinadigan natija miqdori ancha ortiqligi ma’lum bo’lgan edi. Bu usul ayniqsa qovushqoqligi kam neftlarda yaxshi natija beradi. Lekin kollektorlik xossalari notekis bo’lgan va nefti ham quyuq bo’lgan hollarda ham qo’llangan usuldan olingan natija oddiy usuldagidan ikki marta ortiq bo’ladi. Keyingi vaqtlarda dunyodagi neft' qazib chiqaruvchi mamlakatlarda neft' chiqarishda suv bostirishdan tashqari umuman yangi usullarni qo’llash ustida

ko’plab ishlar olib borishmoqda. Bunda asosan neftni qatlam kovaklaridan yuvib chiqarish jarayoniga mos keladigan yangi fizik-kimyoviy xossalarga ega bo’lgan suyuqliklar qo’llashga harakat qilinmoqda. Ular aksariyat qimmatga tushadi, lekin qatlamda qolib ketadigan neftning miqdori anchagina kamayishi e’tiborga loyiqdir. Uglevodorod konlarini qazib chiqarish tartibi asoslarini tanlashda texnologik holatni geologik nuqtai-nazardan asoslash kerak . Buning uchun: 1) ko’p qatlamli konlarda ishlatish ob’ektlarini ajratish; 2) qatlamni tabiiy rejimda qazib chiqarish yoki unga sun’iy ta’sir etish usullari qo’llanishi lozimligini aniqlash; 3) agar unga sun’iy usul qo’llanadigan bo’lsa, qo’llaniladigan usulning oqilona namunasining tuzilishini, oluvchi va haydovchi quduqlarning joylashish o’rinlariii belgilash; 4) quduqlar zichligini belgilash; 5) ishlatish ob’ektidagi bosim gradientini belgilash; 6) qazib chiqarish jarayonini boshqarish va nazorat qilish tadbirlarining yig’indisini ma’qullash taqozo etiladi. Yuqorida keltirilgan moddalar bo’yicha ishlatish ob’ektining geologik holatini aks ettiruvchi qukmlar qabul qilnishi lozim. Bunda bir modda bo’yicha qabul qilingan holat boshqasiga aynan to’g’ri kelmasligi mumkin, shuning uchun unday hollarda bir-biriga yaqin bo’lgan bir nechta ko’rinishlardagi holatni tavsiya etiladi. Xuddi shu maqsad uchun ham mutaxassislar gidrodinamik hisoblarni bir necha ko’rinishda ifoda etadilar va shular orasidan oqilona natija ko’rsatuvchisi joriyga qabul qilinadi. Albatta bunda yillik texnologik va iqtisodiy ko’rsatkichlar bizga oqil nusxani tanlashda omil vazifasini o’tashi darkor. Bunday vazifalarni bajarishda mamlakatimiz konlarini qazib chiqarish tajribasini umumlashtirgan bir qator olimlarimizning tajribasi shuni ko’rsatadiki, qazib chiqarishning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarigа asosiy ta’sir qiluvchi omillar ob’ektlarning geologik xususiyatlari ekanligi aniq. Shu bilan birga qazib chiqarish tartibini belgilashda qo’lga kiritilgan yutuqlar ba’zan geologik holatlarda mavjud bo’lgan kamchiliklarni ham tekislash imkonini berishi mumkin. Ishlatish ob’ektlari va qazib chiqarishning oqilona namunalarini tuzish loyihalash iisharigachа tuzilgan xar bir uyumning geologik nusxasiga asoslanadi. Geologik nusxa esa bu sohada uyum uchun tuzilgan butun xarita va chizmalar, har

xil ko’rsatkichlarni hamda ular orasidagi munosabatlarni bildiruvchi jadval va chizmalar, ko’rsatkichlardan tashkil topgan bo’ladi. Bular bilan birga uyumning xususiyatlarini ko’rsatuvchi ta’rif qam mavjud bo’lishi kerak. CHizma ma’lumotlar orasida konning litologik - stratigrafik kesmasi, taqqoslashning mufassal sxemasi, ishlatish ob’ektining tektonik holatini ko’rsatuvchi struktura xaritasi uyumlarning chegarasi tushirilgan kollektor yuzasining xaritasi, neft'-gazlar yotishini ifodalovchi ishlatish ob’ekti kesmasi, kollektorining taqsimlanish xaritasi umumiy qalinlik xaritasi, samarali qalinlik xarita va neft' hamda gaz bilan shimilgan qalinlik xarita bo’lishi shartdir. Undan tanshqari suv neft' va gaz-suv chegaralarini ko’rsatuvchi chizmalar, kollektorning tarqalish xaritasi, harorat xaritasi, o’tkazuvchanlik xaritasi va shu kabilar ham bo’lishi lozim. G’ovaklik, o’tkazuvchanlik, neft'-gazga to’yinganlik ko’rsatkichlari, umumiy neft'-gazga shimilganlik qalinliklar, qatlamdagi neft', gaz, kondensat va suvlarning xossalari raqam, hamda jadval ko’rinishida keltiriladi. Bularning hammasi qancha tadqiqot, nechta namuna asosida tuzilganligi albatta ko’rsatilishi shart, undan tashqari quduqlarning tadqiq soni ham shunga kiradi. qatlamlarning notekisligi har xil ierarxik darajada: ob’ektning hamma qismi va umumiy ko’rsatkichlari o’rganilayotgan mezo, makro va meta darajalarda baholanadi. Raqamli ko’rsatkichlarga qatlam o’tkazuvchanligining statistik qatorlari, qatlamning meta va makro xilma-xilligi, (kollektorlar bo’yicha xilma-xillik, qumlilik koeffitsienti va sh.k.) termobarik sharoitlar, qatlamdan siqib chiqarish sharoitining gidrodinamik natijalari va shu kabilar kiradi. Shular qatori eng muqim raqamli ko’rsatkichlarga qatlamdan neft'-gaz, kondensat zaqiralari neftli maydon o’lchami (kengligi, uzunligi, balandligi) o’rta darajada o’lchanuvchi sof neftli, neft'-suvli, gaz-neftli, neft'-gazli, gaz-suvli zonalar ko’rsatiladi. Undan tashqari neft'-gazlar fizik xossalarining bosim va haroratga bog’liqligini ko’rsatuvchi chizmalaр, ularni siqib chiqarishligining o’tkazuvchanlikka munosabati kabi ko’rsatkichlar keltiriladi.

Geologik namunaning ta’rifini yozishda esa, geologik rejimlarning ta’rifi va uyumning geologo-fizik tavsilotlari, qazib chiqarish tartibini ko’rsatish uchun qabul qilingan texnologik ko’rsatkich va ulardan qutilishi mumkin bo’lgan natijalar keltiriladi. Ishlash ob’ekti va usuli Neft koni - er pustining yakka tektonik stukturasida mujassamlashgan neft uyumlari majmui. Konlarga kiruvchi uglevodorod uyumlari, odatda er ostida turli tarkalganlikka ega bo’lgan, ko’p xollarda turli geologik - fizik xossali, qatlam yoki tog jinslari massivida joylashgan bo’ladi. Ko’p holatlarda ayrim neft - gazli qatlamlar katta kalinlikdagi o’tkazuvchanmas jinslar bilan ajralgan yoki konning ayrim qismlarida joylashgan bo’ladi. Bunday ajralgan yoki xossalari fark qiluvchi qatlamlar turli burg’ilash quduqlari guruxi bilan ishlatiladi, ayrim xollarda turli texnologiyalardan foydalaniladi. Konni ishlash ob’ekti tushunchasini kiritamiz. Ishlash ob’ekti - ishlashdagi kon chegarasi ichida sun’iy ajratilgan geologik tuzilma (qatlam, massiv, tuzilma, qatlamlar majmui) , sanoat miqyosidagi uglevodorodlar zaxirasiga ega, ularni er ostidan olish muayyan burg’ilash quduqlari guruxi yoki boshqa tog’ - texnik qurilmalari yordamida amalga oshiriladi. Konni ishlatuvchi mutaxassislar orasida keng tarqalgan atamaga ko’ra, xar bir ob’ekt "uzining burgilash quduqlari to’ri" bilan ishlashda bo’ladi. SHuni ta’kidlash lozimki, tabiatning uzi ishlash ob’ektini yaratmaydi - ularni konlarni ishlatuvchi mutaxassislar ajratadi. Ishlash ob’ektiga bir, bir necha yoki koni xama qatlamlari kiritilishi mumkin. Ishlash ob’ektining asosiy xususiyati - unda sanoat miqyosidagi neft zaxiralarining borligi, ushbu ob’ektga taalukli va ular yordamida ishlatiladigan burgillash quduqlari guruxidir. Ishlash ob’ekti tushunchasini yaxshi uzlashtirib olish uchun quyidagi misolni ko’rib chiqamiz. Kesimi 3.1-rasmda keltirilgan kon berilgan. Bu konni

qalinligi, bir to’yingan uglevodorodlarni tarqalganlik maydoni va fizik xossalari bilan farq qiluvchi uchta qatlamdan iborat. Rasm.3.1. Kon Ishlash ob’ekti 3.1.- jadvalda kon maydonida yotuvchi 1,2 va 3-qatlamlarni asosiy xossalari keltirilgan. Ko’rilayotgan konda ikkita ishlash ob’ektini ajratish maqsadga muvofiq, 1 va 2 qatlamlarni birta ishlash ob’ektiga birlashtirish (ob’ekt A), 3- qatlamda esa aloxida ishlash ob’ekti sifatida ishlash (ob’ekt B). 3.1. – jadval Geologik - fizik xossalar Qatlam 1 2 3 Olinadigan neft zaxiralari, mln.t 200,0 50,0 70,0 Qatlamning samarali kalinligi, m 10,0 5,0 15,0 O’tkazuvchanlik, mkm 2 0,100 0,150 0,500 Neftning qovushqoqligi, mPa*s 50,0 60,0 3,0

1 va 2 qatlamlarni A ishlash ob ’ ektiga kiritish uchun ularning o ’ tkazuvchanlik va neft qovushkokligi kattaliklarini yaqinligi va vertikal yunalish bo ’ ylab bir - biridan kichik masofadajoylashganligi asos bo ’ ladi . Bundan tashqari 2 qatlamdagi olinadigan neft zaxiralari nisbatan oz . 3 - qatlamning 1- qatlamga nisbatan olinadigan zaxiralari kam , ammo nefti kam qovushqoqli va yuqori o ’ tkazuvchanli . Demak , bu qatlamni ochgan burgilash quduqlari nisbatan yuqori maxsuldorlikka ega bo ’ ladi . Bundan tashqari kam qovushqoq neftli 3 - qatlamni oddiy suv bostirish usulini qo ’ llab ishlash mumkin bo ’ lsa , yuqori qovushqoq neftli 1 va 2 qatlamlarni ishlashni boshlangich bosqichidan boshlab boshqa texnologiyalarini qo ’ llash kerak bo ’ ladi . Masalan , neftni burgilash , poliakrilamid aralashmasi ( suvni quyiqlashtiruvchi ) yoki qatlam ichra yonish usullari yordamida siqib chiqarish . 1,2 va 3 - qatlamlar ko ’ rsatkichlarini jiddiy farq qilishiga karamasdan , ishlash ob ’ ektlarini ajratish xaqidagi yakuniy qaror qatlamlarni ishlash ob ’ ektlariga turli variantlarda birlashtirishni texnologik va texnik - iqtisodiy ko ’ rsatkichlarini taxlili asosida qabul qilinadi . Ishlash ob ’ ektlarini ayrim xollarda quyidagi turlarga bo ’ ladilar : mustaqil , ya ’ ni xozirgi vaqtda ishlashdagi va qaytish , ya ’ ni u kelajakda xozirgi vaqtda boshqa ob ’ ektda ishlayotgan burgilash quduqlari bilan ishlatilishi mumkin . Neft konini ishlash sistemasi deb , ishlash ob ’ ektini ; ularni burgilash va jixozlash sur ’ ati tartibini ; qatlamlardan neft va gaz olish maqsadida ta ’ sir etish zarurligini ; xaydash va olish burgilash quduqlari sonini , nisbatini va joylashtirishni ; rezerv burgilash quduqlari sonini ; koni ishlashni boshkarishni ; er ostini va atrof muxitni ximoya qilishni aniqlovchi bir - biriga bog ’ lik muxandislik qarorlari majmuasiga aytiladi . Koni ishlash sistemasini tuzish yuqorida ko ’ rsatilgan muxandislik qarorlari majmuasini aniqlash va amalga oshirishni bildiradi . Bunday sistemani tuzishni muxim tarkibiy qismi ishlash ob’ektlarini ajratish. Shuning uchun ushbu savolni mufassal ko’rib chiqamiz. Oldindan aytish mumkinki, birinchi qarashda xamma vaqt bir ishlash ob’ektiga iloji boricha ko’p

qatlamlarni birlashtirish foydali ko’rinadi, chunki bunday birlashtirishda konni to’lik ishlash uchun xam burgilash quduqlari kerak bo’ladi. Biroq, bir ob’ektga xaddan ziyod qatlamlarni birlashtirish neft beraolishlikda jiddiy yuqotishlarga va yakuniy xisobda ishlashni texnik - iqtisodiy ko’rsatkichlarni yomonlashuviga olib keladi. Ishlash ob’ektlarini ajratishda quyidagi ko’rsatkichlar ta’sir etadi. 1 . Neft va gaz kollektorlari - jinslarning geologik - fizik xossalari. O’tkazuvchanligi, umumiy va samarali qalinligi, xamda xar xilligi bilan keskin farq qiluvchi qatlamlarni ko’p xollarda bir ob’ekt sifatida ishlash maqsadga muvofiq emas, chunki ular maxsuldorligi, ishlash jarayonidagi qatlam bosimi bo’yicha va natijada quduqlarni ishlatish usuli, neft zaxiralarini olish sur’ati, maxsulot suvlanganligini o’zgarishi bo’yicha jiddiy farq qilishi mumkin. Qatlamlarni maydonli xar xilligida turli burgilash quduqlari to’ri samarali bo’lishi mumkin, shuning uchun bunday qatlamlarni bir ishlash ob’ektiga ko’shilish maqsadga muvofiq emas. Aloxida kam utkazuvchanlik va yuqori o’tkazuvchanlik qatlamchalar bilan boglik bo’lgan, vertikal yunalish bo’yicha katta xar xil qatlamlarda gorizontlik yunalishida qoniqarli qamrab olish qiyin bo’ladi. Buynday xollarda faol ishlashda faqat yuqori o’tkazuvchanli qatlamchalar ishtiroq etib, kam o’tkazuvchanlik qatlamchalarga, qatlamga xaydalayotgan omil (suv, gaz) ta’sir etmaydi. Bunday qatlamlarni ishlash bilan qamrab olinganligini oshirish maqsadida ularni bir necha ob’ektlarga bo’lishga xarakat qilinadi. 2. Neft va gazni fizik -kimyoviy xossalari . Ishlash ob’ektlarini ajratishga neftlarning xossalari muxim axamiyatga ega. Neftning qovushqoqligi jiddiy farq qiluvchi qatlamlarni bir ishlash ob’ektiga qo’shish maqsadga muvofiq emas, chunki ularni burgilash quduqlarini turli sxemalarda va zichlikda joylashtirilgan, xamda er ostidan neft olishni turli texnologiyalardan foydalanib ishlash mumkin. Parafin, oltingugurt, suvchil, qimmatbaxo uglevodorod komponentlari va sanoat miqyosidagi boshqa foydali qazilmalar miqdorini keskin farq qilishi xam qatlamlarni bir ob’ekt sifatida ishlashga jalb qilib bo’lmasligiga sabab bo’lishi

mumkin. Bunga sabab qatlamlardagi neftni va boshqa foydali qazilmalarni olishda turli texnlogiyalar qo’llanilishi mumkin. 3. Uglevodorodlarni fazaviy holati va qatlamlar rejimi . Vertikal yo’nalish bo’yicha bir biriga nisbatan yaqin masofada yotgan va o’xshash geologik - fizik xossali turli qatlamlarni ayrim xollarda, qatlam uglevodorodlarini fazaviy holati va qatlam rejimlari turli bo’lganligi natijasida bir ishlash ob’ektig а qo’shib bo’lmaydi. Agar, bir qatlamda yirik gaz qalpoqli bo’lsa, boshka qatlam tabiiy taranglik suv tazyikli rejimda ishlashda bo’lsa, ularni bir ishlash ob’ektiga birlashtirish maqsadga muvofiq bo’lmasligi mumkin, chunki ularni ishlash uchun burgilash quduqlarini turlicha joylashtirish sxemasi va soni xamda neft va gaz olishni turli texnologiyasi kerak bo’lishi mumkin. 4. Neft konlarini ishlash jarayonini boshqarish sharoiti . Bir ishlash ob’ektiga qancha ko’p qatlam va qatlamchalar birlashtirilsa, ayrim qatlam va qatlamchalar neft va siqib chiqaruvchi omil chegarasini (suv - neft va gaz - neft tutash yuzalarini) nazorat qilish, texnik va texnologik amalga oshirish, shunch а qiyinlashadi, qatlamchalarga taqsimlangan ta’sir etish va ulardan neft va gaz olish jarayoni murakkablashadi. Koni ishlash jarayonini boshqarish sharoitlarini yomonlashuvi esa, o’z navbatida neft beraolishligini kamayishiga olib keladi. 5. Burgilash quduqlarini ishlashtish texnikasi va texnologiyasi . Ob’ektlarni ajratishni ayrim variantlarini qo’llashni yoki qo’llanmaslikni maqsadga muvofiqligiga ko’plab texnik va texnologik sabablar ta’sir etishi mumkin. Yuqorida ko’rib chiqilgan xar bir ko’rsatkichlarni ishlash ob’ektlarini tanlashga ta’siri albatta texnologik va texnik - iqtisodiy etilishi va undan keyingina ishlash ob’ektlarini ajratish xaqidagi qaror qabul qilinishi kerak.

Kondagi tadqiqotlar, ulardan ma’lumot olish usullari Neft'-gaz koni geologiyasining birlamchi ma’lumotlar manbaiga har xil usullar bilan qilinayotgan va umumiy masalalarni hal qilishga qaratilgan tadqiqotlarni kuzatishlar kiradi. Bu kuzatishlar quduqdan tog’ jinslari namunasini olish, qatlamdagi gaz va suyuqliklardan namunalar olish va ularni minerologik qamda geokimyoviyy va boshqa usullar bilan tahlil qilishdan boshlanadi, Undan tashqari quduqlar geoximik va gidrodinamik usullar bilan tadqiq qilinadi. Qazib chiqarish jarayonida quduq ishini kuzatish katta ahamiyat kasb etadi. Laboratoriyalarda maxsus asboblar yordamida kern, shlam, neft'-gaz va suv namunalarini tadqiq qilish tog’ jinslari, ularga shimilgan uglevodorod (UV) va suvlarning fizik-geologik xossalari to’g’risida bevosita ma’lumot beradi. Laboratoriya sharoiti bilan qatlam muhiti o’rtasida anchagina tafovut mavjudligi tufayli olingan ma’lumotlar haqiqiysidan farq qiladi. Hozirgacha qatlam sharoitidagi namuna olish masalalari murakkabligicha qolmoqda. Faqat qatlamdan o’sha sharoitda neft' va suv olinishi mumkin. Laboratoriya sharoitida olingan ma’lumotlarga qar xil yordamchi chizmalardan foydalangan h olda tuzatishlar kiritiladi. Quduqlarni geofizik usullar bilan tadqiq qilish : 1) quduqlarning geologik kesmasini o’rganish; 2) uninг texnik holatini o’rganish; 3) qazib chiqarish jarayonida qatlamlarning neft'-gaz bilan shimilganlik xususiyatining o’zgarishini nazorat qilish maqsadlarida olib boriladi. Quduqning geologik kesmasini o’rganish - geofizikaning asosiy vazifalaridan qisoblanadi. Bunda elektrik, magnit, radioaktiv, termik, akustik, mexanik, geokimyoviy va boshqa usullardan foydalaniladi. Bularda qar xil tog’ jinslarining turli xususiyatdagi tabiiy va sun’iy fizik maydonlari orqali o’rganiladi. Tog’ jinslarining fizik xossalari ulardagi elektrik, qarshilik, elektrokimyo va radioaktivlik bilan hamda sh.k. qator belgilar bilan farqlanadi. Geofizik tadqiqotlar natijalari har xil diagramma ko’rinishida aks ettiriladi.

Ma’lumki, tog’ jinslarining o’tkazuvchanligi, qattiqligi, zichligi neft' va gaz bilan shimilganligi, ulardagi har xil radiaktiv nurlanishning mavjudligi va shu kabilar hamma jinslarda xilma-xil hamda rang-barangdir. Shulardan tog’ jinslarining kollektorlik xususiyatlari (g’ovakligi, o’tkazuvchanligi, suyuqlik bilan shimilganlik darajasi va q.k.) geofizik usullar bilan yaxshi tadqiq qilinadi va u geologik va laboratoriya (kernlarni o’rganish va q.k.) tadqiqotlarini asosli ravishda to’ldiradi. Geofizik tadqiqotlarni taqqoslash natijasida tog’ jinslarida mavjud kollektorlar va ularning xossalari, qatlamlarni tashkil qilgan qatlamchalarning xossalari, ularning neft', gaz va suvlar bilan shimilganligini aniqlash mumkin bo’ladi. Quduqning texnik holatini aniqlashda inklinometriya - quduq tanasi tikligini va agar qandaydir og’ish mavjud bo’lsa (aksariyat hollarda bunday og’ishlar ma’lum darajada sodir bo’ladi) uning og’ish burchagi azimuti aniqlanadi: kavernometriya - quduqning asl diametrini aniqlash darajasini va uning maqkamlash sifatini aniqlash jarayoni h amda shu kabilar bilan bajariladi. Geofizik usullar bilan quduq tanasining har bir joyida mavjud bo’lgan suv oqimlarini (yaxshi cementlangan h ollarda sodir b o’ ladi) aniqlash mumkin. Quduqlarni gidrodinamik usullarda tadqiq qilish kollektorning fizik xossalari va mahsuldorligini aniqlash va quduq mahsuldorligining u bilan bog’liqligi va qatlamdagi bosim bilan bog’liqligini aniqlashga qaratilgandir. Aslida bu munosabatlar asoslangan va matematik tenglamalar bilan ifodalangan hamda qatlamning fizik ko’rsatkichi (parametr) tariqasida ularning orasiga kiradi. Quduqning debitini qatlam va quduq tubi bosimi orasidagi farqni gidrodinamik usulda asoslangandan so’ng, shu tenglama asosida quduq yoki qatlamning ko’rsatkichlarini topish mumkin bo’ladi. Undan tashqari bu usulda neft'-gaz uyumining gidrodinamik sistemasi bilan bog’langanligi darajasini aniqlash mumkin. Neft'-gaz koni geologiyasida gidrodinamik tadqiqotlarning quyidagi turlari qo’llanadi: 1) bosimning qayta tiklanishi (ko’tarilishi);

2) suyuqlikni olishning barqarorligini ta’minlash; 3) quduqlarning o’zaro bir-biriga ta’sirini aniqlash, qatlamdan oladigan va unga haydaydigan quduqlarning ishini kuzatish kon geologik usullarining birlamchi axborot beradigan manbaidir. Bu kuzatishlar jarayonida geologik qatlamni qazib chiqarish davomida quduqlarning beruvchan va qabul qiluvchanlik qobiliyatini, ulardagi suvlarning miqdori va kimyoviy tarkibining o’zgarishi, qatlam bosimining o’zgarishi, quduqlar sonining ahvoli to’g’risida ma’lumotlar oladi hamda o’shalar yordamidа qazib chiqarishni tekshiradi va boshqaradi. Sistemali struktura yondoshish nuqtai nazaridan birlamchi axborot olish usullari imkoniyatini tahlil qilish bir xil xossalarni turli yo’llar bilan tadqiq qilish har xil natijalar berishini ko’rsatdi. Konni geologik makon sifatida tasavvur qilinganda va undan sistema ajratish vaqtida bu narsa yaqqol bilinadi. Real geologik makonni cheksiz xususiyatlarga ega bo’lgan hisobsiz nuqtalardan iboratligini tadqiq qilish - neft'-gaz koni geologiyasining vazifalaridan biridir. Bu makonni bevosita kuzatishlar bilan o’rganib bo’lmaydi, chunki har xil xususiyatlarga ega bo’lgan nuqtalar cheksizdir. Shuning uchun ham ma’lum bir nuqtalarni ularning ma’lum xususiyatlari ro’yxati bilan o’rganilib, ular orqali makon to’g’risidagi tasavvurni ifodalaymiz. S h uning uchun h am "rasmiy nuqta", "rasmiy statistik geologik makon" tushunchasini kiritish lozim bo’ladi. Agar nuqta ma’lum ro’yxatga olingan va ularning xossalari ham ularning aniqligi ham ma’lum darajada belgilangan bo’lsa, buni rasmiy nuqta deyiladi. Shunday rasmiy nuqtalarning majmuasi rasmiy statistik geologik makondir. Real geologik makonda rasmiy makonning har xil shartlari bilan juda ko’p ko’rinishlarini joylashtirish mumkin (to’g’ri to’rtburchak, uchburchak, kesmali, uch, besh, etti nuqtali va sh.k.). Kam sonli razvedka quduqlar asosida tasvirlangan makon bilan ko’p sonli ishlatuvchi quduqlar natijasi bilan tuzilgan makonning farqi bor, albatta. Shuni e’tibordan xoli qilmaslik kerakki, har xil uslub bilan tuzilgan rasmiy makon natijasi bir-biriga aynan o’xshash bo’lmasliga mumkin. Hamma gap

shundaki, bu farqli usullarda ba’zi bir ko’rsatkichlarga ko’proq e’tibor berilgan bo’ladi va natijada o’rganilayotgan ob’ekt har xil strukturali darajaga mansub bo’lib qoladi. Bu farqni quyidagi misolda yaqqol ko’rish mumkin: kern namunasi orqali jismning o’tkazuvchanliginи o’rganish uchun 3 sm uzunlikdagi va 2 sm diametrdagi cilindr shaklidagi namuna olinadi, uning hajmi 9*10-6 m 3 ni tashkil etadi. Xuddi shu quduqda geofizik usulda tadqiqot qilsak, ta’sir doirasi, masalan, qatlamning qalinligi h=10 m bo’lganda quyidagicha bo’ladi: PD 2 h/4 = 3,14*7 , 5 2 *10/4 =4,4*1 0 2 m 3 bu erda D=7,5 m zond bilan tadqiqot qilingandagi ta’sir doirasi o’lchami. Agar bu tadqiqot bosimning k o’ tarilish usuli bilan olib borilsa, quyidagicha bo’ladi: P=15 xt , x - qatlamning p'ezo o’tkazuvchanligi, t - tadqiqot qilingan vaqt. Qatlam bosimini ko’tarilishi 8 soat davomida x=1000 sm 2 /s ko’rsatkichda R=250 m ni tashkil etadi va h=10 m bo’lganda o’tkazuvchanlik o’lchanadigan tog’ jinsi hajmi PR 2 h=3,14*250 2 *10= 2*10 6 m 3 ni tashkil etadi. Yuqoridagi misoldan tajribalar darajasini belgilash mumkin, masalan quduqdan olingan namuna mikro daraja ma’lumotini beradi, geofizik usul esa mezo darajani, gidrodinamik usul – makr o daraja ma’lumotini beradi. Lekin hamma darajadagi tadqiqotlar va ularning ma’lumotlari o’z o’rniga ega. Rasmiy makonni tashkil qiluvchi rasmiy nuqtalar neft' kon geologiyasida aksariyat quduqlarga joylashgan bo’ladi. Neft' koni geologi ixtiyorida har xil rasmiy nuqtalar bo’lishi va ular geologik makonda har xil joylashishi mumkin hamda ularni umumlashtirish, solishtirish foydali natijalarni olishga yordam beradi.

Ma’lumot olishning vositalari Neft'-gaz koni geologiyasining tajriba yo’li vositalari quduqlar va ko’plab asbob-uskunalar orqali hamda laboratoriyalarda olinadigan natijalardir. Bu vositalar majmuasiga kern olish uchun ishlatiladigan burg’u, yonboshdan tuproq oluvchilar, qatlamdan namuna oluvchi asboblar, har xil geofizik zondlar, quduqning egriligini o’lchovchi asboblar, har xil manometr, debitomer, rasxodomer , tog’ jinslarining va undagi suyuqliklarning geologo-fizik xossalarini tadqiq qiladigan laboratoriya asboblari kiradi. Moddiy nusxalash usuli bilan qatlamga oid ma’lumotlarning ikkinchi darajali xulosalarini qo’lga kiritish mumkin. Chunonchi, quvur ichi neftga shimilgan qum bilan to’latib, uni yoqilsa va natijalar kuzatilsa, qatlamni yoqqandagi natijalar kabi ma’lumot olish mumkin. Shu modelni kuzatish va uni boshqarish bilan jarayonning qanday kechishini ko’rish mumkin bo’ladi va uni qatlamga taqqoslash mumkin hamda natijalarni qatlamga tadbiq qilish mumkin. Undan tashqari natural modellar ham tashkil qilish mumkin, bunda asosan qandaydir yangi usuldagi tadqiqotlar ayrim kichik hajmdagi sharoitda olib boriladi va natija keyin tahlil qilinib, katta hajmda qo’llanadi. Tajriba maydonida uni o’tkazish uchun geologik-sanoat sharoitlar qulay h olati tanlab olinadi. Sanoat tajribasi neft'-gaz qatlamlarini qazib chiqarish jarayonida ba’zi nazariy ma’lumotlarni amalda isbot qilish va natijani loaqal o’xshatishlik asosida amalda tatbiq qilish maqsadlarida amalga oshiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Бойко В.С. Разработка и эксплуатация нефтян ы х месторождений. -М.: Недра, 1990. 2. Мурав ь ев В.М. Эксплуатация нефтян ых и газов ы х скважин. -М.: Недра, 1973. 3 . Ю.Ж.Желтов . Разработка нефтяных месторождений . -M.: Недра , 1986. 4. В.И. Технология и техника добычи нефти. -М.: Недра, 19 8 3.

Похожие

Burg’ilash jarayonini geologik hujjatlashtirish, geologik xizmatni tashkil etish

Neft konlaini ishlatishni loyihalashtirishning gidrodinamik asoslari

Neft va gaz konlarini ōzlashtirish jarayonida kon geologik ōrganish

Neft va gaz uyumlarini ishlatish tizimlari

Neft va gaz konlarini ishlatishni kon geologik nazorat qilish