Neft konlaini ishlatishni loyihalashtirishning gidrodinamik asoslari - Горное дело - Рефераты

Neft konlaini ishlatishni loyihalashtirishning gidrodinamik asoslari

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

271.8671875 KB

Neft konlaini ishlatishni loyihalashtirishning gidrodinamik asoslari Reja: 1. Konni ishlash tartibi 2. Neftli konlarni ishlash tizimi 3. Neftni suv bilan siqib chiqarish nazariysi 4. Har xil geologik sharoitlarda suv bostirish usuli 5. Neft' konlarini ishlashni loyiqalashtirishning asoslari 6. Neft' gaz koilarini ishlash sharoitlarini tarxlash 7. Qatlamlar va suyuqliklarning xar xilligiii h isobga olish 8. Neft konlarida qatlam bosimini saqlashda suv ta'minoti 9. Qatlam bosimini saqlash va neft beraolishlikni oshirishning gazli usullari

Konni ishlash tartibi H ar bir kon maxsus ilmiy-tekshirish tashkilotlari tomonidan tuzilgan loyi h a asosida ishga tushiriladi. Bu loyiha xalq xo`jaligining rivojlanishi bilan muqobil bo`lgan qolda iqtisodiy taraqqiyot talablariga javob berishi lozim. Konni ishlash tartibi deb neft', gaz, kondensat va ular bilan birga chiqadigan maqsulotlarni qazib chiqarishda bajariladigan texnologik va texnik jarayonlar majmuasiga va bu jarayonni boshqarishgа aytiladi. Qazib chiqarilishi lozim bo`lgan qatlamlarning soniga, qalinligiga, turlariga hamda joylashgan chuqurligiga, gidrodinamik xususiyatlariga qarab geologik kesma miqyosida bir va bir nechta qazib chiqarish ob`ekti ajratiladi, qazish tartibi shuni taqazo etadi. Konda ikki va undan ortiq ob`ekt mo`ljallanadigan bo`lsa ularni qazib chiqarishning oqilona turi tuzilgan qolda, konni qazib chiqarishning butunligicha oqil turini tanlash maqsadga muvofiqdir. Qazib chiqarishning oqilona nusxasi deb, xalq xo`jaligi rejalariga javob beradigan, hamda eng kam xarajat talab qilgan holda er bag’ridan eng ko’p mahsulot chiqarilish tartibiga aytiladi. Albatta bunda tabiat va er bag’ri boyliklarini muqofazasi, tumaning sanoat va iqtisodiy xususiyatlari, qatlamning tabiiy imkoniyatlari va lozim bo`lsa sun`iy ta`sir etish usullarini qo`llash inobatga olinishi darkor. SHuni aloqida qayd etish lozimki, qirqinchi yillarning o`rtalaridan boshlab, ba`zi neft' konlarida qatlamga suv haydash texnologiyasi ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Bular o`sha vaqtlarda Boshqirdiston va Tatariston neft' konlari: To`ymaza, Romashkino, Shkapovo, Bovli va boshqalarda boshlandi (o`sha vaqtlarda Farg’ona vodiysidagi Xo`jaobod neft' konining VIII gorizontida ham suv qaydash qo`llangan edi), keyinchalik boshqa neft' o`lkalarida ham qo`llanish kengaya boshladi. Shuni e`tiborga olish lozimki, suv haydash usuli bilan neft' olinganda qazilgan umumiy quduqlar soni oddiy usuldagiga nisbatan anchagina kam bo`lib, olinadigan natija miqdori ancha ortiqligi ma`lum bo`lgan edi. Bu usul ayniqsa qovushqoqligi kam neftlarda yaxshi natija beradi. Lekin kollektorlik

xossalari notekis bo`lgan va nefti qam quyuq bo`lgan qollarda qam qqllangan usuldan olingan natija oddiy usuldagidan ikki marta ortiq bo`ladi. Keyingi vaqtlarda dunyodagi neft' qazib chiqaruvchi mamlakatlarda neft' chiqarishda suv bostirishdan tashqari umuman yangi usullarni qo`llash ustida ko`plab ishlar olib borishmoqda. Bunda asosan neftni qatlam kovaklaridan yuvib chiqarish jarayoniga mos keladigan yangi fizik-kimyoviy xossalarga ega bo`lgan suyuqliklar qo`llashga harakat qilinmoqda. Ular aksariyat qimmatga tushadi, lekin qatlamda qolib ketadigan neftning miqdori anchagina kamayishi e`tiborga loyiqdir. Uglevodorod konlarini qazib chiqarish tartibi asoslarini tanlashda texnologik holatni geologik nuqtai-nazardan asoslash kerak. Buning uchun: 1) ko`p qatlamli konlarda ishlatish ob`ektlarini ajratish; 2) qatlamni tabiiy rejimda qazib chiqarish yoki unga sun`iy ta`sir etish usullari qo`llanishi lozimligini aniqlash; 3) agar unga sun`iy usul qo`llanadigan bo`lsa, qo`llaniladigan usulning oqilona namunasining tuzilishini, oluvchi va haydovchi quduqlarning joylashish o`rinlariii belgilash; 4) quduqlar zichligini belgilash; 5) ishlatish ob`ektidagi bosim gradientini belgilash; 6) qazib chiqarish jarayonini boshqarish va nazorat qilish tadbirlarining yig’indisini ma`qullash taqozo etiladi. Yuqorida keltirilgan moddalar bo`yicha ishlatish ob`ektining geologik holatini aks ettiruvchi hukmlar qabul qilnishi lozim. Bunda bir modda bo`yicha qabul qilingan qolat boshqasiga aynan to`g’ri kelmasligi mumkin, shuning uchun unday qollarda bir-biriga yaqin bo`lgan bir nechta ko`rinishlardagi qolatни tavsiya etiladi. Xuddi shu maqsad uchun qam mutaxassislar gidrodinamik qisoblarni bir necha ko`rinishda ifoda etadilar va shular orasidan oqilona natija ko`rsatuvchisi joriyga qabul qilinadi. Albatta bunda yillik texnologik va iqtisodiy ko`rsatkich-lar bizga oqil nusxani tanlashda omil vazifasini o`tashi darkor. Bunday vazifalarni bajarishda mamlakatimiz konlarini qazib chiqarish tajribasini umumlashtirgan bir qator olimlarimizning tajribasi shuni ko`rsatadiki, qazib chiqarishning texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlarigа asosiy ta`sir qiluvchi omillar ob`ektlarning geologik xususiyatlari ekanligi aniq. SHu bilan birga qazib chiqarish

tartibini belgilashda qo`lga kiritilgan yutuqlar ba`zan geologik qolatlarda mavjud bo`lgan kamchiliklarni qam tekislash imkonini berishi mumkin. Ishlatish ob`ektlari va qazib chiqarishning oqilona namunalarini tuzish loyiqalash iisharigachа tuzilgan xar bir uyumning geologik nusxasiga asoslanadi. Geologik nusxa esa bu soqada uyum uchuн tuzilgan butun xarita va chizmalar, qar xil ko`rsatkichlarni qamda ular orasidagi munosabatlarni bildiruvchi jadval va chizmalar, ko`rsatkichlardan tashkil topgan bo`ladi. Bular bilan birga uyumning xususiyatlarini ko`rsatuvchi ta`rif qam mavjud bo`lishi kerak. CHizma ma`lumotlar orasida konning litologik - stratigrafik kesmasi, taqqoslashning mufassal sxemasi, ishlatish ob`ektining tektonik holatini ko`rsatuvchi struktura xaritasi uyumlarning chegarasи tushirilgan kollektor yuzasining xaritasi, neft'-gazlar yotishini ifodalovchi ishlatish ob`ekti kesmasi, kollektorining taqsimlanish xaritasi umumiy qalinlik xaritasi, samarali qalinlik xarita va neft' hamda gaz bilan shimilgan qalinlik xarita bo`lishi shartdir. Undan tanshqari suv neft' va gaz-suv chegaralarini ko`rsatuvchi chizmalar, kollektorning tarqalish xaritasi, harorat xaritasi, o`tkazuvchanlik xaritasi va shu kabilar ham bo`lishi lozim. G’ovaklik, o`tkazuvchanlik, neft'-gazga to`yinganlik ko`rsatkichlari, umumiy neft'-gazga shimilganlik qalinliklar, qatlamdagi neft', gaz, kondensat va suvlarning xossalari raqam, qamda jadval ko`rinishida keltiriladi. Bularning hammasi qancha tadqiqot, nechta namuna asosida tuzilganligi albatta ko`rsatilishi shart, undan tashqari quduqlarning tadqiq soni qam shunga kiradi. qatlamlarning notekisligi har xil ierarxik darajada: ob`ektning hamma qismi va umumiy ko`rsatkichlari o`rganilayotgan mezo, makro va meta darajalarda baholanadi. Raqamli ko`rsatkichlarga qatlam o`tkazuvchanligining statistik qatorlari, qatlamning meta va makro xilma-xilligi, (kollektorlar bo`yicha xilma-xillik, qumlilik koeffitsienti va sh.k.) termobarik sharoitlar, qatlamdan siqib chiqarish sharoitining gidrodinamik natijalari va shu kabilar kiradi. Shular qatori eng muhim raqamli ko`rsatkichlarga qatlamdan neft'-gaz, kondensat zaqiralari neftli maydon o`lchami (kengligi, uzunligi, balandligi) o`rta

darajada o`lchanuvchi sof neftli, neft'-suvli, gaz-neftli, neft'-gazli, gaz-suvli zonalar ko`rsatiladi. Undan tashqari neft'-gazlar fizik xossalarining bosim va haroratga bog’liqligini ko`rsatuvchi chizmalar, ularni siqib chiqarishligining o`tkazuvchanlikka munosabati kabi ko`rsatkichlar keltiriladi. Geologik namunaning ta`rifini yozishda esa, geologik rejimlarning ta`rifi va uyumning geologo-fizik tavsilotlari, qazib chiqarish tartibini ko`rsatish uchun qabul qilingan texnologik ko`rsatkich va ulardan qutilishi mumkin bo`lgan natijalar keltiriladi. Neftni suv bilan siqib chiqarish nazariysi Hozirgi vaqtda ba`zi neft' konlarimiz o`zining tabiiy rejimida ishlatilmoqda, chunki unday konlarda sun`iy usul bilan qatlamga ta`sir qilishning lozimligi shart emas yoki o`sha ishlar uchun mavjud sharoit yo`q. Undan tashqari qatlam sharoitida neftning qovushqoqligi 30-40 MPa*s bo`lgan holatlarda unga suv haydashdan hech qanday naf sodir bo`lmaydi, chunki siqib chiqarish frontini tashkil qilish bunday hollarda mushkul. Yangi usullarni ham qo`llash o`z imkoniyatlariga ega bo`lib, ular ham h ar xil sharoitlarga mos kelavermasligi mumkin. Chekka suvlar siquvidan foydalangan h olda neft' uyumini qazib chiqarish tartibi. Bunday h olat suv siquvi yoki aktiv elastik suv siquvi rejimlariga xosdir. Bunday qolatlarda quduqlar faqat neftli zonada qaziladi va ularning neft' chegara chizig’iga parallel qolda xalqa shaklida joylashtiriladi. Bunda ba`zan quduqlarning neft' bilan ishlash muddatini uzaytirish uchun quduqlar orasidagi masofadan qatorlar orasidagi masofani kattaroq qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Undan tashqari xuddi yuqorida keltirilgan maqsadni ko`zda tutib, tashqari qatorda joylashgan quduqlarning yuqori qismi otiladi, qolgan quduqlarda esa qatlamning hamma qalinligi otilishi maqsadga muvofiqdir. Bunday holatlarda quduqlarga sekin asta suv kelishi tabiiy hol, chunki vaqt o`tishi bilan uyumning o`lchovi kichrayadi, suv-neft' chegarasi kesma bo`yicha

yuqoriga ko`tariladi. Navbat bilan tashqi qatordaga quduqlarni suv bosadi, so`ng suv undan keyingi qatorlarga o`tadi va q.k. Ostki suvlar siquvchi kuchidan foydalangan holda neft' uyumini qazib chiqarish tartibi qo’llaniladi. Bunday holat massiv uyumlarni qazib chiqarishda kuzatiladi, chunki unda butun kon miqyosida uyum suvda suzib yuradi. Bunday a h vol suv siquvi va elastik suv siquvi rejimlarida uchrayveradi. Bunday qolatlarda uyumning o`lchovi kichrayaveradi, suv-neft' chegarasi doimo ko`tariladi, bir xil belgili joylarni o`z vaqtiga kelib suv bosadi. qatlam qalinligi bir necha o`n metrga ega bo`lgan hollarda quduqlarni bir tekis joylanib, ularning qatlam bilan munosabati (otilgan qismi) suv-neft' chegarasidan bir necha metr yuqoridan belgilangan bo`ladi. Ba`zan karbonat kollektorlari mavjud bo’ladigan hollarda (qatlamning qalinligi 200-300 m ni tashkil etganda) quduqlarni markazga qarab joylashishi zichlashtiriladi (bunda albatta bizga quduqqa to`g’ri keladigan neft' miqdorini inobatga olish lozim bo`ladi). Bunday hollarda quduqning qaysi qismini qatlam bilan bog’lash mumkinligi masalasi qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligiga bog’liq bo`ladi. Qatlam o`tkazuvchanligini yuqori va neft' qovushqoqligi kam bo`lganda quduqning qatlam ro`parasidagi yuqori qismini otish maqsadga muvofikdir, chunki qatlamning pastki qismidagi neft' bunday sharoitda baribir suv bilan siqib chiqariladi. Agar neftning qovushqoqligi yuqori va qatlamning o`tkazuvchanligi notekis bo`lsa, bunday hollarda qazib chiqarish jarayonini qatlamning qalinligiga qarab bir tekisda va galma-gal pastdan yuqoriga qarab olib borish tavsiya etnladi. Neftdan ajralib chiqadigan gaz quvvatini ishlatishga mo’ljallangan qazib chiqarish tartibi sharoitida ishlatish ob`ekti quduqlar bilan bir tekis qaziladi va quduqlarda qatlam butun qalinligi bo`yichа otiladi. Qatlam suvlari va gaz quvvatlarini ishlatishga qaratilgan qazib chiqarish tartibi. Bunday holatni aralash rejim deb ba h olanadi va shunga qarab ish tutish lozim. Эng muqimi bu ikki h olatdagi quvvatdan to` g’ ri foydalana bilishdir. Shuning uchun qatlamning neftli qismi oluvchi quduqlar bilan bir tekis qazishnadi, lekin suvli

zonaga yaqin joylashgan quduqlarning yuqori qismi, gazli zonaga yaqin quduqlarning pastki qismi otiladi, bunday holat quduqlarning tezda suv bosishi yoki gazga aylanishining oldini oladi. Suv gazga nisbatan yuvishlik xususiyatiga ko`proq ega bo`lganlign uchun gaz qalpog’ining tezligda kengayib ketishini oldini olish taqozo etiladi. Bu masalalarni А.В.Афанасьева o`z ishlarida ko`rsatgan va natija 4.1.- jadvalda keltirilgan. Neft' uyumining hajmi gazga nisbatan ancha ko`p bo`lgan hollarda hamda suv siquvinnng kuchi etarli bo`lganda gaz qalpoqining kuchi faqat ancha qiya bo`lgai qatlamlarda namoyon bo`lishi mumkin. Bunday hollarda suv va gaz konuslari qosil bo`lishi mumkinligi va ular ishlatish sharoitlarini anchа murakkablashtirishi mumkinligini e`tibordan chetda qoldirmaslik kerak. 4.1.-jadval. Suv va gazning kirishi natijasida olinadigan neft' miqdori V 1 /V 2 Q c Q 2 3/1 74,3 15,5 1/3 51,2 38,5 1/7 33,5 56,5 Qatlam siquvi kuchlarini ishlatgan holda gaz-neft' chegarasini siljitmay qazib chiqarish tartibi. Bunday holat qatlamdan neft' oluvchanlik qobiliyatini oshirish maqsadida qilinadi va uning amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Yuqorida aytganimizdek gaz bilan neftning siqib chiqarilishi uncha foydali emas, shuning uchun bu chiziqni o`zgarmas holda qoldirish maqsadida hisoblarga qarab ma`lum miqdorda gaz - gazli quduqlaridan olinib turadi. Bunda gaz qalpoqining hajmi o`zgarmay turaveradi va bosim kamayishi hisobiga neft' suv chegarasi yuqoriga qarab so’rilaveradi. Bunday sharoitda ham quduqdar tubiga gaz yoki suvning yorib, kirishini kuzatish mumkin, shuning uchun ularni otishda bo`lishi mumkin holatlarni inobatga olishni taqozo etadi. Bunday holat ya`ni gaz qalpoq quvvatini neytrallashtirish usuli qatlam sharoitidagi neftning kam qovushqoqligi, neft' uyumining gazga nisbatan

anchagina kattaligi qayd etilganda, qatlamning o`tkazuvchanlik xususiyati yuqori bo`lgan hollarda juda yaxshi natijalar beradi. Har xil geologik sharoitlarda suv bostirish usuli Neft' va gaz neft' konlarini qazib chiqarishda suv bostirish usulini qo`llash sharoitga qarab uning har xil ko`rinishlarini ishlab chiqishni taqozo etgan (4.1- rasm). Suv bostirishning qo`llangan birinchi usuli neft'-suv chizig’idan tashqari usul bo`lib, bunda suv qaydovchi quduqlar chegara chizig’idan 3-5 km, tashqarida joylashgan bo`lib, qatlamga suv haydaladi va u uyumga oqib kelishi mo`ljallanadi. Bu usulning uyum o`lchami katta bo`lganda va qatlam tuzilishi xilma-xil bo`lganda unga naf bermasligi keyinchalik ayon bo`ldi. Suv bostirishning keyingi боsqichida neft'-suv chizig’i oldi suv bostirish boshlandi, bunda suv haydovchi quduqlar chegara chizig’ining yonida (200-500m) joylashtirishi ko`zda tutilgan. Qatlamga ta'sir qilish bo'lmagan ishlash tizimlari Agarda neft (gaz) koni asosiy davrda suv-neft chizig'ining siljishi ahamiyatsizligi, shuningdek chegara suvlarining faolligi kuchsizligi bilan xususiyatlanadigan erigan gaz rejimida ishlanadigan bo'lsa, unda qatlamga ta'sir qilish bo'lmagan ishlash tizimlari qo'llaniladi.

Bunday tizimlar uchli quduqlar bir tekis, geometrik to'rt nuqtali (4.2 a - rasm) va uch nuqtali (4.2 б - rasm) to'r bo'yicha quduqlarning joylashishi xususiyatli. а) б) 4.2- rasm.1-neftlilik chizig'i; 2-oluvchi quduqlar; Agar suv-neft yoki gaz-neft tutashmasining siljishi muqarrar bo'lsa, unda quduqlar bu holatni hisobga olgan holda joylashtiriladi (4.2- rasm). 1 - neftlilikning tashqi chegarasi; 2 - neftlilikning ichki chegarasi; 3 - oluvchi quduqlar; 4 - gazlilikning tashqi chegarasi; 5 - gazlilikning ichki chegarasi; 4. 3 . - rasm. Qatlamga ta'sir qilish bo'lmagan ishlash tizimlari uchun quduqlar to'ri zichligi SNK ko'rsatkichi juda katta oraliqlarda o'zgarishi mumkin. Shuningdek N к ko'rsatkichi ham bir muncha katta oraliqlarda, bir quduqqa bir necha ming tonnadan millionlab tonnagacha o'zgarish mumkin. Neft konlarining qatlamga ta'sir qilish bo'lmagan tizimlari kam, faqat quyidagi holatlarda qo'llaniladi: - o'lchamlari (zahirasi) nisbatan kichik, chegara orti suvlari faol bo'lgan konlarni ishlashda; - qovushqoqligi yuqori neft konlarini ishlashda. Chegara tashqarisiga suv haydaladigan tizimlar Chegara tashqarisiga suv haydashda oluvchi quduqlar neftgazlilik chegarasi ichkarisida, haydovchi quduqlar esa tashqarisida joylashtiriladi.

1 - haydovchi quduqlar; 2 - oluvchi quduqlar; 3 - neft qatlami; 4 - neftlilikning tashqi chegarasi; 5 - neftlilikning ichki chegarasi. 4. 4 -rasm. Oluvchi quduqlarning qatori 5 tadan oshganda konning markaziy qismi chegara tashqarisiga suv haydashdan kam ta'sirlanadi, qatlam bosimi tusha boshlaydi va erigan gaz rejimi rivojlanadi. S HK va N K qatlamga ta'sir qilish bo'lmagan tizimlarga nisbatan katta, chunki quduqlarning mahsuldorligi yuqori. W - 0,2 dan 1 gacha o'zgaradi. W ЭХ - 0,1 dan 0,3 gacha o'zgaradi. Chegara ichiga suv haydaladigan tizimlar Ishlashning qatorli tizimlari quyidagilarga bo'linadi: bir qatorli, uch qatorli, besh qatorli tizimlar (4.4 а, б. в -rasmlar). 1 - neftlilik chegarasi; 2 - oluvchi quduqlar; 3 - haydovchi quduqlar; L 1 - oluvchi va haydovchi quduqlar orasidagi masofa; L 2 -quduqlar qatori orasidagi masofa; 2G к - oluvchi quduqlar orasidagi masofa; 2G Х - haydovchi quduqlar orasidagi masofa. 4. 5 -rasm.

Quduqlar maydon bo'ylab joylashgan ishlash tizimlari Quduqlarning ko'proq ishlatiladigan joylashish tizimlari 4.6.a-rasm- besh nuqtali; 4.6.b-rasm - etti nuqtali; 4.6.v-rasm- to'qqiz nuqtali. (4.6-rasm). a) b) v) Neftli konlarni ishlash tizimi Neftli o’zgarmas konturli burchaklarini ishlashda quduqlarni maydon burchaklari bo’yicha bir xil setkali qilib joylashtirilgan. Quduqlarni orasida masofani geologik texnik sharoitlar va ekologik maksadlarda bog’lik bo’lgan xolda tekshiriladilar. Neftli uyumlarda suv taranglik rejimida quduqlar qatorida massivga parallel xarakatlanuvchi qilib joylashtiriladilar, gaznaporli rejasida gazliftli konturiga paralel qilib va donalar rejasida suvlilik konturga paralel joylashtiriladi. Xar bir uyumdagi qatorlar orasidagi masofa doimiy yoki qatordan qatorga o’zgartirish mumkin. Qatordagi quduqdar orasidagi masofa xamma qatorlar uchun bir xil yoki xar bir qator uchun aloxida bo’lishi mumkin. Bu masofalarni uyum ishlashi parametrni uz ishida o’rnatadilar. Ishlanadigan maydondagi quduqlar setkasi joylashishiga qarab soniga qarab uyumdan ishlash muddatiga bog’lik xar bir maydonda qabul qilinadigan masofaga qarab shtanga quduqlar soniga joylashtirish muumkin. SHuning uchun quduq joylashtirish sxemasining tashishi va maydonga ularning soningn aniqlash neft konlarning ishlashning asosiy vazifasidir oldinlar quduqlar orasidan masofa xech qanday asossiz olinardi. Boshqacha ayiganda xar bir quduqga 0,4 da 3 gektorga qatlam maydonni to’gri kelardi.

Keyingi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki Baku va Brozniy konlarda qabul qilingan setkalar maydonni tig’iz joylashgan. Bu erdan qa zib olingan neftni h am q udu q lar soni bilan q azib olish mumkin edi. Xozirgi vaqtda quduqlar orasidagi optiminal masofa gidrodinamik xisoblash koniga gelogik tuzilish yordamida aniqlaydilar, maydondagi quduqlar setkasi zichlik gektorga foydalaniladi va bu bir quduqga to’gri masalan; quduqlar orasidagi masofa 100m bo’lganda zichlik birga teng, neft uyumlarni ishlashidа uning tempi va burgilash tartibida katta axamiyatga ega. Quduqni ishlatish qismi tempiga qarab eppasiga va sekinlashtirilgan sistemasida bir necha yil ichidа uyum burg’ilash tartibi bo’yicha ishlashning zichlanuvi tartbi va sudraluvchi sistemaga ajratiladi. Suv taranglik rejimida avval tash q i neftli kontur b o’ yicha birinchi q ator quduqlar burgulanadi. Keyin qatlam ko’tarilishi bo’yicha yuqori quduqlar burgilanadi. Gazonapor rejimida gazli konturdan birinchi qator quduqlar burg’ilanadi keyin esa keyingi qatorlar, qatlam tushish bo’yicha pastga burgilanadi. Neftli qatlamlarning ishlashi ratsional sistemasini xarakterlovchi asosiy faktorii bo’lib va u ma`lum vaqt ichida qatlamdan olingan neft miqdori bilan aniqlandi. Uyumdagi qatlam energiyasi zaxiralarini tabiiy sharoitda ani q lash neft oilshning yu q ori tempeni ta`minlamadi. Shuning uchun so’ngich napor rejimi qo’llaniladi va qatlamga suv xaydaladi, qatlam bosimi bir xil saqlanadi. Qatlamga suv yoki gaz xaydash ishlash tartibini loyixalashdagi joyi ga ta s ir i dan biridir. Bundan tash q ari neft uyumiga s o’ ngish ta`sir k o’ rsatish metodlari bilan xam ishlash mumkin. Tabiatda xar xil neft uyumlari o’zgaradi ularning o’lchash va quvvati yotish chukurligi neft saqlaydigan jinslarning geologik xususiyatlari, qatlamdagi gaz va suv tartibi xar xil, shuning uchun ularning xammasi uchun umumiy ishlash tartibini berish mumkin emas. Xar xil qatlam uyum uchun aloxida usulni qo’llash kerak.

Neft' va gaz konlarini ishlashni loyihalashtirishning asoslari Neft' konlarini qatlamlarning tabiiy sharoitlaridan, shuningdek er baqrini va atrof muqitni muqofaza qilish me`yorlarida ularni ishlatish texnika va texnologiyalaridan oqilona foydalanishni ta`minlovchi tizimda ishlatish lozim. Uyumni ishlash tizimi texnik-iqtisodiy ko`rsatgichlarni quduqlarni joylashish tarxini, ularni sonini va ishlash tarzini, neftni to`larok qazib olish imkoniyatlarini xisobgа olishi zarur. U konni ishlash jarayonida, burqilash va ishlatishda uyumni geologik tuzilishi haqidagi yangi ma`lumotlarni hisobga olgan holda, uzluksiz nazorat va muvoffiqlashtirishni ta`minlashi kerak. Ma`lumki, neft' konini ishlashni loyihalashtirish konda o`tkaziladigan kompleks tadqiqotlar natijasida olingan boshlangich ma`lumotlarga asoslangan holda amalga oshiriladi. Bu tadqiqotlarning asosiy qismi bosqichma-bosqich o`tkaziladigan mahsuldor qatlamni geologik va kon-geologik o`rganish hisoblanadi. Avval konning umumiy geologik tavsifi o`rganiladi va boshlangich suv-neft', gaz-neft' va gaz-suv tutashmasi aniqlanadi. Keyin kollektorlar, qatlam suyuqliklari va gazlari tuzilishi va fizik xususiyatlari o`rganiladi. Kollektorlarning fizik xususiyatlari laboratoriya, geofizik va gidrodinamik usullarda o`rganiladi. Neftga to`yingan kollektorlardan neftni siqib chiqarish jarayonini o`rganish uchun neft', gaz va suvning fizik xususiyatlarini bilish lozim. Ularga qovushqoqlik, zichlik, neftning gazga to`yinish bosimi, siqilish koeffitsienti, fazalararo tortishuv, gazning neftda erish koeffitsienti, neftning hajmiy koeffitsienti va boshqalar. Qatlam suvlarining tarkibi xam muhim ahamiyat egallaydi. Neft', gaz va suvning fizik xususiyatlarini laboratoriya sharoitida chuqurlik namunalaridan o`rganiladi. Shuni ta`kidlash lozimki, qatlam flyuidlari va ularni uyum maydoni, hamda qatlam qaliniligi bo`yicha o`zgarish xususiyatlarini aniq bilish ishlashni loyihalashtirish va tahlil qilishning zarur shartlaridandir. Shuning uchun neft', gaz va suvning fizik xususiyatlarshsh aniqlash usullarni o`rganishga alohida e`tiborni qaratish kerak.

Ishlashni texnologik tarxi va loyihalari mahsuldor kollektorlarni ta`riflovchi katta hajmdagi grafik ma`lumotlar bilan ta`minlanadi. Ularga tuzilmali xarita, qovaklik, o`tkazuvchanlik, qalinlik, gidro-o`tkazuvchanlik xaritasi, geologik kesim, konning o`rtacha normal qirqimi, shuningdek qatlamlarni litologik va fizik harxillik darajasini baholash uchun grafik qurilishlar (chizmalar) kiradi. Neft' va gaz k o n larini ishlash sharoitlarini tarxlash Neft' uyumlarini yotishini geologik sharoitlari juda ham turlicha, ba`zai juda murakkab bo`ladi. H aqiqiy uyumlarning neftlilik va gazlilik chegaralari amalda juda murakkab ko`rinishga ega. Neftlilik va gazlilik jinslarining fizik parametrlari, aslida qatlamning maydoni va qalinligi bo`yicha bir-biridan farq qiladi. Neftli va gazli qatlamlarning maydon va vertikal bo`ylab har xil, ko`p qismi vertikal yo`nalishda ham h ar xildir. Ko`p holatlarda linzasimon yotuvchi, turli uzunlik va turli fizik xususiyatlarga ega bo`lgan, har xil jinslarning ketma-ket kelishidan tashkil topgan qatlamlar ishlash ob`ektlari hisoblanadi. Gidrodinamik hisoblarda albatta, uyumni tuzilishi va xususiyatlaridagi murakkabliklarni to`liqrok, hisobga olishga intilish lozim. Lekin shuni ham h isobga olish kerakki, bu ma`noda bizning imkoniyatlarimiz cheklangan. Loyihaviy hujjatlarni tuzish vaqtida qatlamning geologik tuzilishini barcha xususiyatlarini aniqlash uchun biz etarli ma`lumotlarga ega bo`lmaymiz. Tuzilishning barcha detallarini inobatga olishga intilish h isoblarda matematik qiyinchiliklarga olib keladi. S h uning uchun gidrodinamik h isoblarni yuritish uchun uyumni h isobiy tarxi va modelidan foydalaniladi. Bu masala ikki yo`nalishda echilishi mumkin. Sirqish jarayonini elektrik modellashtirish yordamidа aniq echimlarni olish mumkin. Masalani echish uchun uyumni xaqiqiy shaklini, analitik hisoblashlar imkoniyatini beruvchi, shakllar yoki shakllar qismlari bilan approksimaciya qilish usulini qo`llаsh mumkin. Gidrodinamnk hisoblashlari uslubi ancha soddaroq va ikki shakldagi uyumlar uchun yaxshiroq ishlangan: tasmasimon va doirasimon. Tasmasimon uyum deganda, ikki paralel to`qri chiziq orasida yotuvchi va ikki tomonidan uzluksiz cho`zilgan ugom tushuniladi. Bu to`qri chiziqlar neftlilik,

litologik va tektonik ekran chegarasi yoki suv haydovchi quduqlar bilan uyumni kesilgai chiziqi bo`lishi mumkin. Doirasimon uyum to`qri doira shaklidagi neftlilik konturi bilan chegaralangan. Ko`pincha ovval shaklidagi uyumni halka shakliga keltirish maqsadga muvoffiq hisoblanadi. Bunda quyidagi qoidaga amal qilish kerak. Halqaning tashqi perimetri uzunligiga, halqaning maydoni esa - neftlilik va gazlilikning hisoblangan konturi chegarasida xaqiqiy uyum maydoniga teng bo`lishi lozim. Эlek- trointegratorda, olingan echimlarni gidrodinamik hisoblashlar natijalari bilan taqqoslash shuni ko`rsatdiki, uyumni xaqiqiy shaklini doiraga almashtirysh uyum o`qlarining uzunliklari nisbati 3:1 yoki undan ham kichik bo`lganda esa xisoblashlarda haqiqiy uyumni tasmasimonga keltirish maqsadga muvvofiq bo`ladi. Qatlamlar va suyuqliklarning xar xilligiii h isobga olish Ishlashni kompleks loyihalashtirishning turli bosqichlarida, qatlam va flyuidlarning xususiyatlari, quduqlarni ishlash sharoitlari haqidagi boshlangich kon-geologik ma`lumotlarning to`likligi va sifatiga boglik xolda, suv xaydashdagi ishlashning texnologik ko`rsatgichlarini hisoblashni murakkabligi va aniqligi turli darajada bo`lgan usullarni qo`llash kerak. Shunday qilib, masalan, sinov-ishlatish loyiqasini tuzishda, neft' qazib chiqarish tumanini rivojlanishini kompleks loyiqalashtirishda qazib chiqarish imkoniyatlarini baholashda, shuningdek boshlangich geologik ma`lumotlar etarli emas va ularning sifati yuqori bo`lmaganda, ishlashning texnologik ko`rsatgichlarini aniqlash uchun gidrodinamik hisoblarning yaqinlashtirilgan, soddalashtirilgan usullarini qo`llash maqsadga muvoffiq. Kompleks tarxlarni, asosan ishlash loyiqalarini tuzishda esa qatlam va flyuidlarning ko`rsatgichlari, quduqdar va jihozlar ishlash sharoitlari xaqida katta miqdordagi yuqori sifatli axborotlarga ega bo`linganda, har xil suyuqliklarni turli g’ovak muqitda, quduqlar tizimida amaldagi sirqish sharoitlarini ko`proq darajada

hisobga oluvchi, ishlashni texnologik ko`rsatgichlarini xisoblashning bir munchа jiddiy va murakkab usullarini qo`llash lozimdir. Xozirgi vaqtda neft' uyumlarini suvlanish jarayonlarini xisoblash uchun ko`plab gidrodinamik va statistik usullar tavsiya qilingan. Gidrodinamik usullar neft' uyumni amaliy ishlash sharoitlarini u yoki bu darajada to`laroq aks ettiruvchi hisobiy modellardan foydalanishga asolangan. Ishlashning boshlangich davrlarida foydalannsh imkoniyati ularning afzalligi hisoblanadi. Biroq, bu usullarning aniqligi qazib olinayotgan suyuqlikni suvlanganligi yuqori bo`lishi bilan, shuningdek ishlashni so`ngi davrida yomonlashib boradi. Statistik usullar ishlatishning o`tgan yillarida jamlangan haqiqiy ma`lumotlar bo`yicha siqish ko`rsatgichlarini baholash va bashorat qilinayotgan davr uchun uni ekstropolyatsiya qilish. Ularni ustunligi ishlash ko`rsatgichlarini dinamikasiga ta`sir qiluvchi barcha omillarni integral ravishda hisobga olish va bashoratlashning soddaligi kiradi. Mahsulotni suvlanishini o`zgarishga olib keluvchi tadbirlarni siqish ko`rsatgichlarini baholashga ta`sir qilishini hisobga olish qiyinligi bu usulning kamchiliklaridan biri hisoblanadi. Statistik usullar ishlash tizimini butun bashorat qilinadigan davrda o`zgarishsiz qolishini talab qiladi. Qisoblashning gidrodnnamik va statistik usullarni kombinatsiyasida bir muncha ishonchli natijalar olish mumkin. Bunda etarli xajmdagi statistik ma`lumotlar jamlangandan keyin gidrodinamik qisoblar uchun qabul qilingan model qisobiy va xaqiqiy ishlash ko`rsatgichlarini taqqoslash yo`li orqali aniq- lashtiriladi. 4.8. Neft konlarida qatlam bosimini saqlashda suv ta'minoti Qatlamga haydashga mo'ljallangan suvga muayyan talablar qo'yiladi. Ulardan asosiylari quyidagilar: 1. Suv imkoni boricha toza bo'lishi, tarkibida ko'p miqdorda mexanik zarrachalar va temir birikmalari bo'lmasligi kerak. Biroq suv tarkibidagi

zarrachalar va temir miqdori bo'yicha barcha konlarga to'g'ri keladigan yagona standart yo'q. Lekin oxirgi vaqtlarda shu isbotlangan-ki; mexanik zarrachalarning miqdori 20 - 30 mg/dm 3 bo'lishi mumkin. 2. Suv tarkibida jnxozlarni emiruvchi oltingugurt vodorodi va karbonat kislotasi bo'lmasligi kerak. 3. Haydalayotgan suv qatlam suvlari bilan cho'kindi hosil qiluvchi va qatlam g'ovaklarni to'ldiruvchi reaksiyaga kirishmasligi kerak. 4. Suv tarkibida organik zarrachalar bo'lmasligi lozim (bakteriyalar va suv o'tlari). Neft qatlamlariga suv haydash sohasida yig'ilgan katta malaka shuni ko'rsatadi-ki, daryolarning, artezian quduqlarining va chuqur suvli gorizontlarning suvlari ko'p hollarda bu shartlarni qoniqtiradi va ularni qatlamlarga maxsus ishlov berishsiz haydash mumkin. Lekin ba'zi holatlarda qatlamlarga haydashga mo'ljallangan suvlar suv tozalash qurilmasida o'tkaziladigan boshlang'ich maxsus tayyorlashni talab qiladi. Suv tayyorlash qurilmasiga kirayotgan suv uning sifatiga bog'liq holda tozalashning u yoki bu jarayonidan o'tkaziladi: 1) kaogulyasiya - muallaq holatdagi mayda zarrachalarni kattalashtirish, suvda cho'kuvchi parchalarga aylantirish; 2) filtrlash - suvni kaogulyasiyadan keyin mayda zarrachalardan oddatda qumli filtrlarda tozalash; 3) temirsizlantirish - suvdan qatlamda cho'kindi hosil qiluvchi temir oksidi va zanglarni yo'qotish; 4) yumshatish - ohak bilan ishqorlash (bundan keyin kaogulyasiya jadallashadi); 5) xlorlash - suvdagi mikroorganizm va bakteriyalarni yo'qotish; 6) barqarorlashtirish - suvni temir bilan boyishini oldini oluvchi, kimyoviy tarkibi bo'yicha barqarorlashtish. Chunki suv po'lat quvurlardan haydaladi. Bunga suv tarkibiga kichik miqdorda natriy geksometofosfat qo'shish bilan ya'ni bu

moddaning 2 - 3 mg ni 1dm 3 ga qo'shish bilan metalni korroziyadan to'la himoyalovchi, quvur yuzasida temir fosfat qobig'ini hosil qilish bilan erishiladi. Qatlamga suv haydash uchun suv ta'minoti tarxi har bir hududning mahalliy sharoitidan kelib chiqib turlicha bo'lishi mumkin. Biroq suv ta'minotining manbai sifatidagi er usti havzalaridan foydalaniladigan har qanday tarx quyidagi asosiy qismlardan iborat bo'ladi: 1. Suv olgich qurilma -uning vazifasi suv manbaidan suvni yig'ish va uni nasoslar orqali suv uzatish tarmog'iga yoki suv tozalash qurilmasiga etkazish. 2. Suvni tozalash qurilmasi (agarda suvni tozalash talab etilsa). 3. Magistral yoki tarqatuvchi suv o'kazish tarmog'i. 4. Suv uzatish tarmog'iga va uni quduqlarga haydash uchun bo'lmali nasoslar stansiyasi. 5. Haydovchi quduqlar. Qatlam bosimini saqlash va neft beraolishlikni oshirishning gazli usullari Qatlamga gaz yoki havo haydash orqali qatlam bosimini saqlash yoki tiklash uchun qanotlari tik bo'lgan, o'tkazuvchanligi yaxshi, tarkibi bir xil tog' jinsli va kam qovushqoqli neftga to'yingan qatlamlar eng qulay ob'ektlar hisoblanadi. Bunday qatlamlarda siqilgan gaz yoki havoni gaz do'ppisiga yoki agarda u bo'lmasa, gumbazning yuqori qnsmiga haydaladi. So'nggi holatda gaz haydashdan maqsad sun'iy ravishda gaz do'ppisini tashkil qilish va shuning bilan uyumni ish tarzini gaz siquv tarziga o'tkazish bo'ladi. Qatlam qanotlarini nishabligi 15 dan past, tog' jinslarining o'tkazuvchanligi kam va neft og'ir bo'lsa qatlam bosimini saqlash maqsadida gaz haydash samarasiz bo'lishi mumkin. Bu holatda gaz ishini muvozanatlash juda qiyin va u xech qanday foydali ish bajarmay ishlatuvchi quduqlarga o'tib ketadi. Haydalayotgan gaz miqdori shunday bo'lishi kerakki, zarur qatlam bosimi uzok vaqt saqlansin. Ideal holatda bu miqdor qatlam sharoitida qatlamdan olinayotgan mahsulot (neft, gaz, suv) hajmiga teng yoki ko'p bo'lishi kerak.

Amalda bunga erishish qiyin. Agarda yuqorida aytilgan hajmni 70-80% ni qatlamga gaz orqali qaytarilsa ham, qatlam bosimini tushish sur'ati sekinlashtirilgani tufayli o'tkazilayotgan jarayon qoniqarli bo'ladi. Qatlamni ishlashni boshidayoq uning bosimini saqlash uchun gaz yoki havo haydash yuqori bosimga mo'ljallangan kompressor stansiyalarini qurishni talab qiladi. Chunki haydash bosimi qatlam bosimidan 10-20 % yuqori bo'lishi zarur. Konlarni bunday kompressor stansiyalari bilan jihozlash katta kapital harajatlarni va mehnatni talab qiladi. Shuning uchun ko'p holatlarda standart chiqarilayotgan kompressorlar (5-12 MPa) ta'-minlaydigan bosim darajasida qatlam bosimini saqlash bilan chegaralanadilar, shuningdek qatlamga gaz haydashni ishlashni so'nggi davrida boshlanadi. Gazni qatlam bosimidan yuqori bosimga siqish kerakligi tufayli qatlamga gaz haydashni suv haydashga nisbatan samarasi kamroq. Qatlamga suv haydashda qiyinchiliklar va muammolar tug'ilganda yoki imkoniyat bo'lmagan hollarda (suvda bo'kuvchi gilli qatlamchalar bo'lganda, jinslarning o'tkazuvchanligi yomonligida haydovchi quduqlarning qabul qiluvchanligi etarli bo'lmaganda) gaz haydaladi. Haydash uchun gazni neft bilan birga chiqayotgan yo'ldosh gazdan, qo'shni gaz konlarining tabiiy gazidan, magistral gaz uzatgichdan olish mumkin. Havoning ishchi agent sifatida noqulayliklari ; 1). Neft bilan havoning uzoq vaqt birga bo'lishi neftni qisman oksidlanishiga va harakatchanligini kamayishiga olib keladi. 2). Havoning haydalishi qatlam gazini sifatini buzadi. 3). Olinayotgan gaz tarkibida havo miqdorining ko'payib ketishidan portlovchi aralashma hosil bo'lishi mumkin. 4). Havodagi kislorodning ta'sirida, ayniqsa suv ishtirokida quvurlar va quduqlarning er osti jihozlarida kuchli korroziyalanish hosil bo'ladi. Gazning muddatidan oldin ishlatuvchi quduqlardan chiqishi siqish jarayonini samaradorligini pasaytiradi va energetik harajatlarini ko'paytiradi. Ularni quduqlarning gaz omilini nazorat qilish orqali aniqlanadi.

Qatlam bosimini saqlash maqsadida qatlamga gaz haydash jarayonini o'tkazishni nazorat qilish, haydalayotgan gaz miqdorini aniq hisoblash, qatlam bosimini o'zgarishini kuzatish, gaz-neft tutashmasini siljishini muvoffiqlashtirish bilan olib boriladi. Bu muvoffiqlashtirish gaz omili ko'payib ketgan ishlatuvchi quduqlardan hududlar bo'ylab mahsulot olishni qayta taqsimlash yoki ba'zilaridan umuman to'xtatish orqali amalga oshiriladi

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Бойко В.С. Разработка и эксплуатация нефтян ы х месторождений. -М.: Недра, 1990. -427. 2. Мурав ы ев В.М. Эксплуатация нефтян ых и газових скважин. -М.: Недра, 1973. -384с.

Похожие

Neft va gaz konlarini ishlatishni kon geologik nazorat qilish

Neft va gaz uyumlarini ōrganish usullari

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining metodik asoslari

Konni ishlatishni loyihalashtirish uchun dastlabki ma’lumotlarni tayorlash

Neft va gaz uyumlarining energetik tavsifi