kommunal maishiy xizmatlar uchun gaz yoqilg'isining standarti - Горное дело - Рефераты

kommunal maishiy xizmatlar uchun gaz yoqilg'isining standarti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Shahar va turar joylarning gaz ta’minoti tizimlari Reja: 1. Kommunal-maishiy iste’molchilar uchun gaz yoqilg‘isining standart talablari bo‘yicha tarkibi va sifati. 2. Gazlardagi zaharli moddalar 3. Gazlardagi zaharli moddalar

Har qanday gaz yoqilg‘isi bir qancha oddiy gazlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu gazlar ikki qismga bo‘linadi: yonuvchi gazlar vayonmaydigan gazlar. Yonuvchi gazlar qatoriga vodorod (N2), uglerod oksidi (SO), metan (SN4), etan (S2N6), propan (S3N8), butan (S4N10), pentan (S5N12) va boshqa og‘ir uglevodorodlar hamda vodorod sulfide (N2S) kiradi. Gazning yonmaydigan qismiga karbonat angidrid (SO2), azot (N2), kislorod (O2) va suv bug‘lari (N2O) kiradi. Yonuvchi gazlarning eng yengili vodorod (N2) bo‘lib, uning issiqlik berish qobiliyati – 10800 kJ/m3 . Bu gaz havodan yengil, rangi va hidi yo‘q. Bu gaz, asosan, sun’iy gazlarda ko‘p uchraydi. Uglerod oksidining issiqlik berish qobiliyati – 12640 kJ/m3. Bu gaz o‘ta zaharli bo‘lib, uglerodning chala yonishi natijasida hosil bo‘ladi. Bu gaz, asosan, sun’iy gazlar tarkibida bo‘ladi. Bundan tashqari, har qanday yoqilg‘ining chala yonishi natijasida ham hosil bo‘ladi. Metan gazi (SN4), asosan, tabiiy gazlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Uning issiqlik berish qobiliyati – 35840 kJ/m3. Bu gazning na rangi va na hidi bor. O‘zi zararsiz. Metan gazi tabiiy gazlarning 90 – 98% ini tashkil qilishi mumkin. Etan (S2N6), propan (S3N8), butan (S4N10) va boshqa uglevodorodlar ham yonuvchi gazlar bo‘lib, ular, asosan, metan gazi ishtiroketgan tabiiy gazlar tarkibida uchraydi. Ulardan tashqari, tabiiy va yo‘ldosh gazlarning tarkibida suv bug‘lari, smola zarrachalari, chang, ammiak, vodorod, vodorod sulfide uchrab turadi. Vodorod sulfid (N2S) zaharli bo‘lib, odam organizmiga kuchli ta’sir qiladi. Bundan tashqari, gaz tarkibidagi suv bug‘lari bilan birikib, sulfat kislota hosil qiladi va gaz quvurlarining metalini, qozon hamda sanoat pechlarining metall qismlarini yemirib, ishdan chiqaradi. Shuning uchun iste’molchilarga berilayotgan gazning tarkibida vodorod sulfidning miqdori 2% dan oshmasligi kerak. Gazlardagi zaharli moddalar Gazlar tarkibida odam organizmiga salbiy ta’sir qiluvchi va o‘limga sabab bo‘luvchi zaharli gazlar bo‘lishi mumkin. Sun’iy gazlarda ko‘proq zaharlovchi moddalar bo‘ladi. Ular qatoriga uglerod oksidi (SO), vodorod sulfidi (N2S), uglerod sulfidi (SS2) va boshqa gazlar kiradi. Ulardan uglerod oksidi kuchli zaharlovchi modda bo‘lib, qonning kislorod uzatish qobiliyatini yo‘qotadi, natijada odam

zaharlanibo‘ladi. Shuning uchun uglerod oksidi miqdori xonada 0,02 mg/l dan oshmasligi kerak. Bu gaz, asosan, sun’iy gazlar tarkibida bo‘ladi, bundan tashqari, u har qanday yoqilg‘ining chala yonishi natijasida hosil bo‘ladi. Vodorod sulfid (N2S) sun’iy gazlar bilan bir qatorda tabiiy gazlarda ham uchraydi. Vodorod sulfid kuchli zahar bo‘lib, odam asab tizimini tez ishdan chiqarib, nafas olishi yoki yurak urishini to‘xtatadi va o‘limga olib boradi. Bu gazning xonadagi konsentratsiyasi 0,001 mg/l dan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Shahar gaz tarmoqlariga beriladigan tabiiy gaz tarkibida vodorod sulfid miqdori har 100 m3 ga 2 gr dan oshmasligi kerak. Kommunal xo‘jalik iste’molchilariga yuboriladigan suyultirilgan gaz tarkibida esa 100 m3 da 5 gr dan oshmasligi kerak. Gazlardagi zaharli moddalar Har qanday gazning holati uning bosimi va haroratiga bog‘liq. Shunga qarab gazning ikki xil holati bo‘lishi mumkin: 1. Normal holat. Bunda gazning harorati – t = 00C va bosimi – R = 760 mm simob ustuni. Bu holat har qanday injenerlik hisob-kitoblarda ishlatiladi. 2. Standart holat. Bunda gaz harorati – t =200C, bosim – R = 760 mm simob ustuni. Ishlatilgan gaz uchun pul to‘lash paytida yoqilgan gazning hajmi standart holatga quyidagi formula yordamida keltiriladi: bu yerda: Vc– o‘lchov asbobi ko‘rsatgan gaz sarfi (m3/soat); Pi–quvurdagi gazning absolut bosimi (ata); Ti– quvurdagi gazning absolut harorati (K); Rabs– atmosfera bosimi (Rabs=1 ata).

Gaz yoqilg‘isiga qo‘yiladigan talablar Yoqilg‘i sifatida foydalanishga mo‘ljallangan tabiiy gaz GOST 5542 – 87 ga va suyultirilgan uglerod gazlari (bundan buyon SUG deyiladi) GOST 20448 – 90 ga mos bo‘lishi kerak. Gaz yoqilg‘isi xavfsiz va tejamkorlik bilan ishlatilishi uchun quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Minimal issiqlik berish qobiliyati 15000 – 16000 kJ/ m3 bo‘lishi kerak. Kichik issiqlik berish qobiliyatiga ega bo‘lgan gazlarni uzoq masofalarga uzatish iqtisodiy tarafdan o‘zini oqlamaydi. 2. Gaz doimiy issiqlik berish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak, chunki har qanday yondirgich ma’lum issiqlik berish qobiliyatiga ega bo‘lgan gazga mo‘ljallab hisoblanadi.Agar issiqlik berish qobiliyati keskin kamaysa yoki ko‘paysa, qozon va pechlarda texnologik jarayon buziladi va sifatsiz mahsulot ishlab chiqarilishiga olib keladi. Gazning issiqlik berish qobiliyatining o‘zgarishi 5% dan oshmasligi kerak. 3. Gazning tarkibidagi kislorodning miqdori 1% dan kam bo‘lishi kerak. Chunki bundan ortiq kislorod gaz quvurlarini korroziyaga olib keladi. Bundan tashqari, kislorod miqdori ko‘p bo‘lsa, portlovchi gaz havo aralashmasi hosil bo‘lishi va quvurlarda portlashga olib kelishi mumkin. 4. Gaz maxsus hidga ega bo‘lishi kerak. Xonada tabiiy gazning miqdori 1% yoki suyultirilgan gazning miqdori 0,5% bo‘lganda, gaz borligi sezilishi kerak, ya’ni metan gazining quyi portlash chegarasining 1/5 qismiga yetganda yoki 1% bo‘lganda, xonada gaz borligi sezilishi kerak. 5. Gazdagi zaharli va zararli qo‘shimchalarning miqdori quyidagilardan oshmasligi kerak: vodorod sulfidi 100 m3 tabiiy gazda 2 gr yoki 2%, 100 m3 suyultirilgan gazda esa 5 gr. Sioniy birikmalarining miqdori 5 gr/100 m3 dan oshmasligi kerak.

Zararli moddalar Naftalin. Bu quvur ichki devorlariga yopisha borib, uning kesimini kichraytiradi va gaz quvurining o‘tkazish qobiliyatini pasaytiradi. Shuning uchun uning miqdori yozda 10gr/100 m3, qishda esa 5 gr/100 m3 dan oshmasligi kerak. Ammiak . Gaz quvurini korroziyaga olib boradi hamda zaharli moddalar ajratib chiqaradi, uning miqdori 2 gr/100 m3 dan oshmasligi kerak. Karbonat angidrid (SO2). Zararsiz modda, lekin u yonmaydi, gazda ma’lum hajmni egallab, uning issiqlik berish qobiliyatini pasaytiradi. Shuning uchun miqdori 2% dan oshmasligi kerak. Karbonat angidrid ( SO 2 ). Zararsiz modda , lekin u yonmaydi , gazda ma ’ lum hajmni egallab , uning issiqlik berish qobiliyatini pasaytiradi . Shuning uchun miqdori 2% dan oshmasligi kerak . Gazlarning turi Gazlashtirish tizimlarida ishlatiladigan gazlar ikkiga bo‘linadi: 1. Tabiiy gazlar, ya’ni yer ostidan qazib olinadigan gazlar. 2. Sun’iy gazlar – qattiq yoki suyuq yoqilg‘ilarni qayta ishlash natijasida hosil qilinadigan gazlar. Tabiiy gazlar ikkiga bo‘linadi: 1) Toza gaz konlaridan chiquvchi gazla r. Bunday toza tabiiy gazlar gaz konlaridan qazib olinib, uning asosiy qismini metan (SN 4 ) tashkil qiladi. Uning miqdori 92 – 98 % ga boradi. Qolgan qismini esa boshqa uglevodorodlar tashkil qiladi. Bu gazlarning issiqlik berish qobiliyati – 34 – 39 MJ/m3. Bu gazlar havodan yengil. 2) Yo‘ldosh gazlar. Bu gazlar yer osti qatlamlarida neft bilan aralash bo‘lib, neftni qazib olish jarayonida u bilan birga chiqadi va yer sathiga chiqqandan so‘ng bosim pasayishi natijasida neftdan ajraladi. Shuning uchun uni yo‘ldosh gazi deb atashadi. Uning tarkibida metan miqdori – 40 – 60 %, qolgan qismini esa boshqa og‘ir uglevodorodlar tashkil qiladi. Shuning uchun yo‘ldosh gazlarning issiqlik berish qobiliyati yuqori – 45 – 50 MJ /m3 gacha yetadi.

Sun’iy gazlar to‘rtga bo‘linadi: 1) Qattiq yoqilg‘ini havosiz joyda 900 – 1100°C gacha qizdirish natijasida koks gazi hosil bo‘ladi. Koks gazining issiqlik berish qobiliyati – 16 – 18 MJ/m3. Ularning asosiy qismini uglerod oksidi (SO) tashkil qiladi. Bundan tashqari, ularning tarkibini SO 2 , N 2 S, N 2 va boshqa gazlar tashkil qiladi. 2) Qoldiqsiz gazifikatsiya gazlari (generator gazlari) . Bu gazlarni olishda qattiq yoqilg‘ilar havosiz joyda qizdirilib, undan keyin qizdirilgan massa orqali bosim ostida havo, kislorod yoki suv bug‘i yuborilsa, ular yoqilg‘i tarkibidagi yonuvchi moddalarni o‘zi bilan olib chiqadi. Natijada yonuvchi moddalarning bir qismi yonib, korbonad angidridga aylanadi. Qolgan qattiq yoqilg‘ining tarkibida esa yonuvchi moddalar deyarli qolmaydi. Bu gazlarning issiqlik berish qobiliyati ancha past bo‘ladi (taxminan 5,5 MJ/m3) va zaharli moddalar ko‘p bo‘ladi. 3) Ba’zi ko‘mir konlarida ko‘mir qatlamlarining qalin bo‘lmaganligi va ularni shaxta usulida qazib olish iqtisodiy tarafdan maqsadga muvofiq bo‘lmaganligi sababli bunday ko‘mir qatlamlari qazib olinmasdan,yer ostida kam havo berib yoqilib, ular gazga aylantiriladi va yer ustiga yonuvchi gaz yer osti gazifikatsiya gazlari sifatida chiqarib olinib, mahalliy gazlashtirish tizimlarida ishlatiladi. Ularning tarkibi, asosan,uglerod oksidi (SO), uglerod ikki oksidi (SO 2 ), vodorod (N 2 ) va boshqa gazlardan iborat bo‘lib, issiqlik berish qobiliyati katta emas. 4) Neftni qayta ishlashda hosil bo‘lgan gazlar. Neftni qayta ishlash zavodlarida neft qizdirilib, undan benzin, kerosin, dizel yoqilg‘isi va boshqa suyuq yoqilg‘ilar olinadi. Bu jarayonda neft tarkibidagi ba’zi bir og‘ir uglevodorodlar gaz holatida ajralib chiqa boshlaydi. Bu gazlar yig‘ib olinib, kichik mahalliy gazlashtirishda ishlatiladi.

Похожие

Kommunal-maishiy iste’molchilar uchun gaz yoqilg‘isining standart talablari bo‘yicha tarkibi va sifati

Neft, gaz va ularning mahsulotlarini saqlash uchun rezervuarlar

Gaz kom’onentlaridan foydalanish

Gaz bosimini rostlovchi punktlar

Ichki gaz ta’minoti tizimlari