Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий таҳлил услубиининг асослари - Горное дело - Рефераты

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий таҳлил услубиининг асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

83 KB

Е р бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий таҳлил услубиининг асослари Бу услуб асослари диалектик материализм қонунларига асосланган. Шунга асосан: 1. Углеводородларни ер бағрида ташқи муҳит (тектогенез ва литогенез) билан боғлик ҳолда тараққий қилиб, бир сифатдан иккинчисига ўтаётган материя ҳаракатининг бирор геологик шакли деб билмоқ лозим. 2. Углеводородлар ҳосил бўлиш, тараққий қилиш ва бузилиш жараёнларида мураккаб тузилган бир бутун табиат тартибига кириб, бир-бирига боғлиқ ва тобе палеогеологик, палеогеокимёвий, палеогеофизик, палеогидрогеологик ва бошқа омиллар таъсирида пайдо бўлади ва тараққий қилади. 3. Литосферада содир бўлган бир бутун нефтгазли тартиб ўзининг геологик тарихида ҳаракатда бўлиб сифат ва миқдор ўзгаришларга учрайди. 4. Углеводородларнинг сифат ва миқдор ўзгариши улар ҳаракатининг ҳар хил босқичларида муттасилузуқ (непрерывно-прерывистый) хусусиятига эга бўлиб, атроф-муҳит биланқ бир генетик майдоний ва вақт жиҳатдан боғлиқ бўлади. Бунда углеводородларнинг ҳар бир келгуси сифат ўзгариш босқичи ўтган босқичнинг баъзи бир хоссаларини сақлаб қолиб, уларни янги сифатларга бойитган ҳолда юқори поғонага кўтаради. А.А.Бакиров акад. И.М.Губкиннинг илмий ишларини тараққий қилдириб, 1955 йил литосферада нефт ва газнинг ҳосил бўлиш жараёни олти босқичдан иборатлигини кўрсатди: 1) органик моддаларнинг йиғилиши (накопление ОВ);

2) углеводородларнинг ҳосил бўлиши (генерация УВ); 3) углеводородларнинг силжиши (миграция УВ); 4) углеводородларнинг тўпланиши (аккумуляция УВ); 5) углеводород уюмларининг сақланиши (консервация УВ); 6) углеводородларнинг бузилиши ёки қайта тақсимланиши (раз - рушение или перераспределение УВ). Таъкидланган ҳар бир босқич, ўзаро боғлиқ ва бир-бирини қувватловчи ички ва ташқи қувват манбалар таъсирида ва ўраб турган муҳитнинг ўзига хос шароитларида содир бўлади. Муҳитнинг ташқи қувват манбаларига: 1) аста-секин ортиб бораётган усткатламлар босими (геостатик босим); 2) тектоник кучларнинг босими (геодинамик босим); 3) суюқлик ва газларнинг (флюидлар) оғирлик кучлари таъсирида ҳаракатланиши натижасида содир бўлган гравитацион кучлари; 4) ернинг ҳарорат оқими таъсири; 5) гидродинамик кучлар; 6) капилляр кучлар киради. Муҳитнинг ички қувват манбаларига: 1) микроорганизмларнинг ва ферментларнинг биокимёвий таъсири; 2) органик модда сақловчи ётқизиқларнинг каталитик таъсири; 3) органик моддалар ва углеводородларнинг ички кимёвий қувват и таъсири; 4) қатламлардаги радиоак тив минералларнинг таъсири; 5) жинсларнинг кристалланиш ва қайта кристалланиш қуввати: а) молекуляр кучлар, б) углеводородларни кичик ғоваклардан катта ғовакларга сиқиб чиқарувчи сувнинг молекуляр кучи, в) углеводородларнинг ва ётқизиқ жинсларининг таранг кенгайиш кучлари, г) жинсларнинг зичланиш қуввати, д) электрокинетик кучлар киради. Таъкидланган ички ва ташқи қувват манбалари ва муҳитнинг геологик шароитлари 6.1.- жадвалда берилган. 1- босқич. Органик моддаларнинг тўпланиши (накопление ОВ). У диффузион-тарқоқ ҳолда сувли муҳитда содир бўлади. Сўнгра органик

моддалар анаэроб (оксигенсиз) шароитда чўкинди ётқизиқлар ичида кўмила бошлайди. Кўмилган органик моддаларнинг ўзгариши учун зарур бўган муҳит шароити: ҳавзанинг ўрганилаётган қисми турғун палеогидрогеологик хусусиятли бўлиб, муттасил пастга эгилиб туриши лозим. Асосий қувват манбаларига: геостатик босим, микроорганизмлар ва ферментларнинг биокимёвий таъсирлари киради. 2-босқич. Углеводородларнинг ҳосил бўлиши (генерация УВ). Аввало диагенез, сўнгра катагенез босқичларида чўкинди ётқизиқлардаги органик моддаларнинг аста-секин нефт углеводородларига айланиши. Муҳитнинг асосий шароитлари: оксидсиз ёки кам оксидли геокимёвий шароит; чўкинди ҳавзасининг муттасил пастга эгилиши; турғун палеогидрогеологик шароит. Асосий қувват манбаларига: чўкиндиларнинг аста-секин чуқурла- шиши натижасида ошиб бораётган геостатик босим; ётқизиқларда муайян ошиб бораётган ҳарорат; органик моддаларнинг ички кимёвий ва физик- кимёвий қуввати; жинслардаги радиоактив минераллар киради. 3- босқич. Углеводородларнинг силжиши (миграция УВ). Углеводородларнинг сув ва газда эриган ҳамда озод ҳолда нефтгаз берувчи қатламдан яхши коллекторлик хоссаларига эга жинсларга бирламчи ва иккиламчи силжиши. Муҳитнинг зарурий шароитлари: табиий омборларда (природный резервуар) яхши коллекторлик хусусиятга эга жинсларнинг бўлиши; оксидсиз ва кам оксидли шароитнинг сақланиши, ётқизиқлар ҳосил қилувчи ҳавзанинг муттасил пастга эгилиши. Асосий қувват манбаларига: тектоник ҳаракатнинг ҳар хил шаклдаги кўриниши (геодинамик босим); суюқлик ва газларни тик ва ёнлама ҳаракатга келтирувчи гидродинамик жараёнлар; газ ҳаракатининг босими; ётқизиқларда ортиб бораётган ҳароратнинг таъсири; оғирлик кучи таъсирида углеводородларни ўринларидан қўзғатувчи - гравитацион кучлар;

электрокинематик кучлар; углеводородларни сув билан майда ғоваклардан йирик ғовакларга сиқиб чиқарувчи капилляр кучлар; углеводородларни жинслар орқали диффузиялантирувчи молекуляр кучлар; коллектор- жинсларнинг кристалланиш ва қайта кристалланиш жараёнларининг таъсири киради. Органик моддалар (ОМ) ва углеводородларнинг (УВ) ўзгариш босқичларида муҳитнинг геологик шароити ва асосий қувват манбалари 6.1-жадвал Босқ ич- лар ОМ ва УВ муҳитда бўлишининг геологик шароитлари ОМ ва УВ ўзгартирувчи қувват манбалари ОМ ва УВ тартиб и, уларни нг жойла шиш шаклл ари 1 2 3 4 ОМл Аноэроб Геостатик босим Чўкин

арни нг тўпл ани ши геокимёвий шароитли сувли муҳит, турғун палеогидрогеол огик тартиб, кам сульфатли, чўкиндилар ҳосил бўлиш жараёнида Омнинг тўпланиши ва кўмилиши (жинсларнинг зичлашиши), микроорганизмларни нг ва ферментларнинг биокимёвий таъсири, минералларнинг каталитик таъсир қилиш хусусияти, пасаювчи тектоник ҳаракатлар дилард аги диффу зион тарқоқ ҳолатд аги бошла нғич органи к моддал ар (ОМ)

УВл арни нг ҳоси л бўли ши Нефтгаз яратаолувчи қалн қатламлар ташкил қилувчи ҳар хил тартибли жинслар Геостатик босим (доимий жадал эгилиш), юқори ҳарорат оқимининг таъсири. Омнинг нефт Увга ўтиш вақтида уларнинг молекуляр қайта қурилиши билан боғлиқ бўлган ички қувватининг таъсири, ётқизиқ жинслардаги радиоактив минералларнинг таъсири Чўкин диларн инг диаген ез ва катаге нез босқич ларида тарқоқ ҳолдаг и нефт қатори даги Увлар и УВл арни нг силж иши Юқори ғоваклик ва ўтказувчанлик хоссага эга ҳар хил таркибли жинслар, аноэроб геокимёвий муҳит Тектоник ҳаракатларнинг ҳар хил шаклда намоён бўлиши, юқори ҳарорат оқимининг таъсири, оғирлик кучи таъсирида УВларнинг сурилишини таъминловчи гравитацион кучлар, геодинамик босим, суюқлик ва газларни ёнлама ва тик Озод ҳамда сув ва газда эриган Увлар

йўналиш бўйича ҳаракатга келтирувчи гидрогеологик жараёнлар, электркинетик кучлар, тоғ жинслари орқали нефт ва газни диффуззиялантирувч и молекуляр кучлар, коллектор жинсларнинг кристалланиши УВл арни нг тўпл ани ши Юқори ғоваклик ва ўтказувчанлик хоссага эга коллектор- жинсларнинг бўлиши, аноэроб геокимёвий муҳит, қатлам сувларининг турғун ҳолати, коллекторларн инг устида суюқлик ва газ ўтказмовчи Тўпланишни таъминловчи тектоник ҳаракатларнинг кучи, юқори ҳарорат оқимининг таъсири, гидродинамик кучлар, Увларни диффузияга келтирувчи кучлар, капилляр кучлар УВлар нинг тўплам лари

(қопқоқ) жинсларнинг бўлиши, Увларни тўпланиши учун ўлкавий ва якка қулай копқонларнинг бўлиши УВл арни нг сақл ани ши Юқори ғоваклик ва ўтказувчанлик хоссаларига эга коллектор жинсларнинг бўлиши, аноэроб геокимёвий муҳит, қатлам сувларининг турғун ҳолати, коллекторларн инг устида суюқлик ва газ ўтказмовчи (қопқоқ) жинсларнинг бўлиши ва уларнинг мустаҳкамлиги, Асосан пастга эгилувчи ҳаракатларнинг тараққий қилиши, термодинамик қувват, термодинамик омилларнинг сақланиши учун кўрсатадиган таъсир (Р ва Т кўтарилиш) УВ ларнин г тўплам лари

УВ ларнинг ҳаво алмашиш табақаларида бўлмаслиги, уюмлар тўплангандан сўнг тузилмали қопқонлар ёпиқлигининг сақланиши, қатламлар ўлкавий қиялигининг сақланиши УВв ларн инг бузи лиш и ёки қайт а тақс имла ниш и УВ тўпламларини ҳаво алмашиш табақаларига тушиб қолиши, қопқонларнинг очилиши, жинсларнинг тектоник бузилиши, УВ ларнинг тектоник бузилишлар орқали сизиши, УВ ларнинг қопқонларни Кучли сув алмашиш табақаларида қатламлар ва дарзликлар сувининг ҳаракати, тектоник ҳаракатлар, кимёвий қувватлар, сульфатли сувлар билан УВ ларнинг оксидланиши, биокимёвий қувватлар, УВ ларни микроорганизмлар билан парчаланиши, УВ ларни диффузияга Увлар ни тарқоқ ҳоли ёки янги уюмла ри

ёриб ўтиши, Харакатланувч и сувлар ёрдамида УВ ларни кўчиши, УВ ларни эриши, оксидланиши ва чириши келтирувчи молекуляр кучлар 4- босқич. Углеводородларнинг тўпланиши (аккумуляция УВ). Бу босқичда табиий коллекторда силжувчи углеводородлар тўпланиб уюм ҳосил қиладилар. Муҳитнинг зарурий шароитлари: юқори сиғим ва ўтказувчанлик хусусиятларига эга коллектор-жинсларнинг бўлиши; углеводородларни тўпланиши учун ўлка бўйлаб (регионал) ва якка (локал) қопқонларнинг (ловушка) бўлиши; коллекторлар устида қопқоқ (покрышка) жинсларнинг бўлиши; оксидсиз ва кам оксидли шароитнинг сақланиши; қатлам сувларининг турғунлиги. Асосий қувват манбаларига: углеводородларни тўпловчи тектоник ҳаракатлар; гидродинамик кучлар; гравитацион кучлар; ҳаракатланувчи газлар кучи; электрокинематик кучлар; углеводородларни диф-фузияланишга олиб келувчи молекуляр кучлар; углеводородларнинг тўпланишига ёрдам берувчи капилляр кучлар киради. 5- босқич. Углеводород уюмларининг сақланиши (консервация УВ). Муҳитиинг зарурий шароитлари: жинслардаги яхши коллекторлик хоссаларининг сақланиши; уюм устида суюқлик ва газ ўтказмовчи

мустаҳкам қопқоқ жинсларининг бўлиши; углеводородлар уюми тўплангандан сўнг қопқонлар (ловушка) ёпиқлигининг сақланиши; қатламлар умумий қийшиқ ётишининг сақланиши; уюмларда кимёвий ва физик омиллар таъсир қилувчи минтақалар бўлмаслиги; ер ости сувлари турғун шароитининг сақланиши. Қувват манбаларига: углеводородларнинг қатлам жинсларида сақланиши учун таъсир кўрсатувчи ҳароратлар ва босимлар; асосан пастга йўналган тектоник ҳаракатлар киради. 6- босқич. Углеводород уюмларининг бузилиши ва қайта тақ- симланиши (разрушение и перераспределение скоплений УВ). Муҳитнинг асосий шароитлари: қопқоннинг очилиши; углеводород уюмларининг шиддатли сув алмашиш табақаларига тўғри келиб қолиши; қатламлар ўлкавий қиялигининг ўзгариши. Углеводород уюмларининг бузилиб ва уларнинг физикавий хоссаларини ҳамда кимёвий таркибини тубдан ўзгартириб мальталар, асфальтлар, озокеритлар, шунгитлар ва бошқаларни ҳосил қилувчи қувват манбаларига: кўтарилувчи тектоник ҳаракатлар; узилмаларнинг пайдо бўлиши ёки уларни қайта жадаллашиши; сув алмашиш жойларда қатламлар ва дарзликлар сувининг ҳаракати; сульфатли сувлар таъсирида углеводородларнинг оксидланиши; углеводородларни микроорганизмларнинг парчалаши; углеводородларни диффузияловчи молекуляр кучлар; гиперген жараёнларнинг таъсири ва бошқалар киради. Юқорида айтилганларга хулоса қилиб айтиш керакки, углеводородлар литосферадаги геологик материянинг бир шакли сифатида пайдо бўлади, тараққий қилади ва бузилади. Бунинг натижасида муҳитнинг геологик, биокимёвий, геокимёвий, гидрогеологик, геофизик шароитларининг ҳамда ички ва ташқи қувват манбаларининг ўзгариши билан узвий боғлиқ бўлиб, вақти-вақти билан бир сифат ҳолатидан иккинчисига ўтиб туради.

Шундай қилиб, углеводородларни ҳосил қилувчи, силжитувчи, уюмларга тўплаб сақловчи, бузувчи ёки тақсимловчи тўла табиий тарихий давр тамом бўлади. Демак, ер бағрининг нефтгазлилигини ҳамда унинг миқдорий бойлигини башоратлаш фақат, барча омилларни ва геологик тарихнинг катта даврларида содир бўлган литогенез ва тектогенез тараққиётининг хусусиятларига боғлиқ бўлган шу омилларнинг геологик вақт ва майдоний ўзгаришларини ҳар томонлама ўрганишга асосланган тақдирда амалга ошириш мумкин. Бу масалани фақат тартибий таҳлилни ҳар томонлама ва муваффақиятли ўтказиш билам ечиш мумкин. Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда ҳар бир ҳудудда майдон ва ер кесмаси бўйича излаш ишлари учун истиқболли майдонларни аниқлаб олиш зарур. Нефтгазли майдонлар ўлкавий (региональ ный), минтақавий (зональный) ва якка (локальный) бўлиши мумкин. Тартибий таҳлил ўрганилаётган борлиқни ҳар хил поғонада ташкил топган геологик материя тариқасида, ўзининг табиий-тарихий тараққиётида майдон бўйлаб ва геологик вақт мобайнида, асосий қонуний бирор сабаб натижали боғлиқ бўлган тарзда аниқлашга қаратилган. Бунинг учун: 1. Ўрганилаётган борлиқ (мавжудот)ни, бир бутун табиий-тарихий геологик тартибнинг бирор қисми деб, уларнинг пайдо бўлиши ва тараққиёти шу геологик тартибнинг тараққиёти билан узвий боғлиқликда билмоқ лозим. Ўрганилаётган геологик тартибнинг бир бутунлиги тартибий таҳлилнинг бошланғич услубий асосидир. 2. Шу тартибга кирувчи борлиқларни, уларни ташкил қилувчи қисмларининг катта-кичиклиги ва бир-бирига муттасил тобе боғлиқлигини

ҳисобга олган ҳолда таснифлаш лозим. Бундай тасниф тартибий таҳлилнинг синчидир. 3. Ажратилган борлиқларни ўтмишда ва майдон бўйлаб ўзаро ва атроф- муҳит ўртасидаги тузилиш муносабатининг генетик боғлиқлигини аниқлаш лозим. 4. Борлиқларни пайдо қилувчи ва тараққиёт шароитларини яратувчи барча омиллар мажмуини ҳар томонлама таҳлил қилиш геологик-тарихий режаси асосида қараш лозим. 5. Тартиб ва унинг таркибига кирувчи барча борлиқларни ҳаракатда, яъни ўтмишда ва майдон бўйича бир сифат ҳолатидан иккинчисига ўтиш қонуниятларини аниқлаган ҳолда атроф-муҳит билан узвий боғлиқ тараққиётида кўрмоқ лозим.

Т авсия этилган адабиётлар: 1.Прошляков Б.К., Кузнецов В.Г. «Литология и литолого-фациальный анализ». Недра 1981г. 2. Прошляков Б.К., Кузнецов В.Г. «Литология». М. Недра 1991г. 3.Нефт ва газ тупламларини излаш ва кидириш усуллари хамда назарий асослари укув кулланмаси (А.А. Бакировнинг 1987 йилда чиккан дарсликдан проф. З.С. Иброхимовнинг узбек тилига эркин таржимаси). Тошекнт Таш ГТУ, 1996й. 4.Бакиров А.А. «Геологические основы прогнозирования нефтегазоносности недр». М. Недра 1973г. 5. Бакиров А.А. и др. «Геология и геохимия нефти и газа». М. Недра 1982г. 6. Бакиров А.А. и др. «Системные исследования при прогнозировании нефтегазоносности недр». М. Недра 1986г. 7. «Геологические основы рациональной методики поисков нефтяных месторождений». Под ред. А.Г. Алексин и др. М. Недра 1979г. 8. «Теоретические основы и методы поисков и разведки скоплений нефти и газа». Бакиров А.А., Бакиров Э.А. и др. М. Высшая школа 1987г. 9. Л.Б.Рухин. Основы литологии. 1969г.

Похожие

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий тахлилнинг назарий асослари

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мезонлари

Ер бағрининг нефтегазлилигини башоратлашнинг назарий асослари

Башоратлашнинг мавжудотлари ва углеводларнинг тўпламларини излаш

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш учун нефт ва газнинг ер юзига чиқиши ва унинг аҳамияти