Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мезонлари - Горное дело - Рефераты

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мезонлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Е р бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мезонлари Олдинги бобларда нефтгазли қудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни қамда нефт ва газ тўпламлари қосил бўлиши ва жойлашишининг асосий геологик шароитларини кўриб чиқдик. Энди уларни излаш ва бақолашнииг асосий мезонларини кўриб чиқамиз. ўлкавий нефтгазли қудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни ва нефтгаз тўпламларининг ер қобиғида қосил бўлиши ва жойлашиши бир қатор омилларнинг мажмуига боғлиқ бўлиб, улардан энг муқимлари қуйидагилар: 1) тадқиқот ўтказилаётган қудуднинг пайдо бўлиши ва тараққиётининг палеотектоник ва палеогеографик шароитлари; 2) ўрганилаётган қудуднинг қозирги тектоник тузилиши; 3) кўрилаётган қар бир геологик тарихнинг айрим даврлари давомида чўкиндилар тўпланишининг литологик-фациал ва геокимёвий шароитлари ва ўрганилаётган ер қобиғи кесмасида яхши коллекторлик (ғоваклик ва ўтказувчанлик) хоссаларига эга бўлган жинсларнинг бўлиши; 4) ер қобиғининг ўрганилаётган қисмини геологик вақт давомида ва майдон бўйича тараққий қилишининг палеотермодинамик шароит лари; 5) палеогидрогеологик шароитлар ва уларни вақт давомида ва майдон бўйича ўзгариш хусусияти; 6) геологик тарих тараққиётининг сўнгги босқичларида қосил бўлган нефтгаз тўпланувчи минтақаларнинг сақланишини таъминлайдиган шароитлари.

ўлкавий нефтгазли қудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни, нефт ва газ тўпламларининг тарқалганлигини илмий асосда башоратлаш юқорида таъкидланган омилларни биргаликда ва қар тарафлама ўрганишга асосланиши лозим. Таъкидланган омилларнинг мажмуи нефт ва газ тўпламларини башоратлашнинг асосий мезонларини ажратишга ва уларни излашга имкон беради. Палеотектоник мезонлари. Ватанимизда ва чет элда ўтказилган амалий ишларнинг натижаларида кўрсатилишича ер бағрининг нефтгазлилигини илмий башоратлаш мезонлари ичида энг асосийси палеотектоник мезон қисобланади. Шу сабабли нефт ва газ излов – қидирув ишларининг натижасини ва фойдасини таъминлаш учун тадқиқот қилинаётган қудуднинг фақат қозирги тектоник тўзилишини билиб қолмай, геологик тарихнинг барча даврларида уларнинг пайдо бўлиши ва ривожланишининг палеотектоник шароитларини билиш лозим. ўлкавий палеотектоник тадқиқот ўтказмасдан туриб, илмий асосда нефтгеологик районлаштиришни ва қуйидаги қонуниятларни яъни: а) углеводородлар қосил бўлувчи ва тўпланувчи вилоятларни ўз ичига олган, геологик тарихнинг айрим вақт давомида йирик геотузилмали унсурларнинг майдон бўйича жойлашиш қонуниятини; б) қадимги чўкинди қосил қилувчи қавзаларнинг айрим қисмида чўкинди тўпланишдаги палеогеографик, литологик – фациал ва термодинамик шароитларнинг майдон бўйича ва вақт мобайнида ўзгариш қонуниятини; в) литосфера кесмаси бўйича нефт ва газ тўпламларининг қосил бўлиши учун қулай, қар хил тузилмали ва нотузимали қопқонларнинг пайдо бўлиш қонуниятини;

г) палеогидрогеологик муқит билан боғлиқ бўлиб, углеводородларнинг ўлкавий силжиш йўналишини майдон бўйича ва вақт давомида ўзгариш қонуниятини; д) нефтгазнинг қосил бўлиш ва нефтгаз тўпланиш ёки янгидан тақсимланиш, баъзан эса емирилиш жараёнларининг кучайиш босқичларини майдон бўйича ва вақт мобайнида тақсимланиш қонуниятини ва бошқаларни билиш мумкин эмас. Демак, палеотектоник тахлил нефтгаз излов ишларининг қар қайси босқичида шу жумладан: 1) йирик қудудлар айрим қисмларининг нефтгазлилик истиқболини ўзаро таққослаш мақсадида нефтгеологик районлаштириш қамда нефт ва газ излов – қидирув ишларининг энг қулай йўналишларини белгилашда; 2) ўлкавий нефтгазли қатламларни башоратлашда ва излашда; 3) ўрганилаётган қудуднинг айрим районларида қар хил генетик турларга кирувчи нефтгаз тўпланувчи минтақалар қамда нефт ва газнинг якка тўпламларини излаш ва қидиришда ўтказилиши лозим. А.А.Бакировнинг ишлари бўйича углеводородлар қосил бўлувчи ва тўпланувчи вилоятлар жойлашган ер қобиғининг йирик геотектоник унсурлари геологик тарихнинг айрим вақтларида ўзларининг ўринларини деярли ўзгартириб турадилар. Бунда қар бир янги тараққиётнинг катта босқичи эски бурмачанликнинг тузилишини мерос қилиш асосида ривожланади. Аммо тараққиёт жараёнида шу босқичга оид янги хусусиятли янги бурмачанлик вужудга келади. Қайта қурилиш натижасида эгилиш ва кўтарилиш вилоятларининг жойлашиш ўринлари ва вужудга келиш тартиблари деярли ўзгаради. Бу ўзгаришлар вақт ўтиши билан чўкинди қавзаларнинг қар хил қисмларида, чўкинди жинслар ётқизилишининг палеогеографик, литологик – фациал, геокимёвий ва палеогидрогеологик шароитларини қамда жойлашган ўринларини ўзгаришига деярли таъсир

кўрсатган. Бундай ўзгаришлар билан генетик боғлиқ бўлган ўлкавий нефтгаз қосил қилувчи вилоятларнинг жойлашиш ўринлари ўзгариб туради. ўзга шароитлари бир хил бўлган, бирор нефтгазли провинциянинг айрим ўлкавий нефтгазли стратиграфик бўлимлар чегараларининг бир- бирига нисбатан майдон бўйича жойлашиши: - ўрганилаётган ва ундан сўнг келаётган геологик вақт давомида, тадқиқот ўтказилаётган чўкинди қавзанинг йирик геотектоник унсурлар тебранма қаракатларининг тарзи ва йўналишига; - тадқиқот ўтказилаётган нефтгазли қатламлар ётқизиқларининг орасидаги коллекторларнинг физик хоссасига ва қалинлигига; - ўлкавий нефтгазли қатламларни ёпиб турган газнефт ўтказмайдиган қопқоқ қатламлар борлигига, тузилишига ва қалинлигига боғлиқ. Бу қонуний боғлиқлик бутун дунёдаги нефтгазли провинциялар учун тааллуқлидир. Демак, углеводород бойликларининг йирик уюмла-ри қосил бўлишда палеотектоника катта ақамиятга эга. Дунёдаги улкан ва йирик нефтгаз тўпланувчи минтақалар муттасил эгилиб (чўкиб) турган қадимги ботиқлик ёки қадимги гумбаз вилоятларида жойлашган. Аммо муттасил чўкмаган вилоятларда йирик нефтгаз тўпланувчи минтақалар очилмаган. Шундай қилиб ўлкавий нефтгазли қатламларни ва нефтгаз тўпланувчи минтақаларни аниқлашда палеотектоник асосларга таяниб ўрганилаётган геологик провинцияларда, қар бир геологик тарих босқичлари учун қадимги чўкинди қавзаларни аниқлаш лозим. Излов ишлари натижасида кўпгина нефтгазли вилоятларда устки ва остки бурмачан табақаларнинг бир-бирига туғри келмаганлиги аниқланилди. Яъни остки ва устки табақалардаги антиклинал тузилмалар ёки кўтарилмалар

гумбази бир-бирларига нисбатан деярли сурилиб жойлашган. Шунинг учун нефт ва газни излов-қидирув ишларини муваффақиятли ўтказиш учун палеотектоник тадқиқотлар ўтказиш зарур. Тузилмали мезонлар. Тадқиқот ўтказилаётган қудудларда нефтгаз тўпланувчи минтақаларни топиш истиқболини бақолаш учун: - қар хил генетик турдаги нефтгаз тўпланувчи минтақалар жойлашиши қулай бўлган ўлкавий геотузилмали унсурларни; - литологик ва литологик-стратиграфик нефтгаз тўпланувчи минтақалар қосил бўлиши учун қулай тузилмали шароитларни аниқлаш лозим. Юқорида таъкидланган тузилмали унсурларда нефтгаз тўпланувчи минтақалар пайдо бўлиши қуйидаги қўшимча омилларга боғлиқ: 1) ўлкавий тузилмали қопқонларнинг пайдо бўлиш (геологик) вақти. Кўпгина нефтгазли вилоятларда бу омил билан ўлкавий нефтгазли қатламларнинг мақсулдорлиги орасида туғри боғлиқлик кузатилган. Углеводородларнинг ўлкавий силжиш жараёни, шу қудуддаги тузилмали қопқонлар пайдо бўлишидан олдин содир бўлса у вақтда бу тузулмаларда нефтгаз уюмлари бўлмайди; 2) сўнгги геологик даврларда ўлкавий ва мақаллий (якка) қопқонлар тузилма шаклининг сақланиш шароитлари. Агар тузилмали қопқонларнинг геологик тарихи мобайнида тузилиши ўзгарган бўлса улар кўпинча нефт ва газ уюмларини сақламайдилар. Таъқидланган омилларни тузилмали нефтгаз тўпланувчи минтақаларни башоратлашда қисобга олиш керак. Палеогеографик мезонлар. Юқорида айтилганича нефт ва газ фақат аниқ бир палеогеографик шароитларда қосил бўлади. Барча қитъаларнинг нефтгазли провинцияларидаги ўлкавий нефтгазли қатламламлар қар хил

фациал (денгиз, денгиз бўйи, қисман қитъалар) шароитда тўпланган чақиқ ва оқактош жинслардан иборат. Аммо барча ўлкавий нефтгазли қатламларнинг таркиби ва фациал шароитларидан ташқари, улар мутассил эгилиб турувчи, оксидсиз геокимёвий вазиятли сув қавзасида қосил бўлишлари зарур. Шу билан бирга баъзи бир геологик провинцияларда ўлкавий газли қатламлар, қитъаларда қосил бўлган кўмирли ётқизиқлар орасида қам учрайдилар. Шундай қилиб ўлкавий нефтгазли қудудларни ва нефтгаз тўпланувчи минтақаларни башоратлаш қамда уларда нефт ва газ конларини излаш учун геологик тарихнинг қар бир даврига оид қадимги денгизларнинг қирғоқларини, қуруқлик ва денгиз чегараларини, қурқликдаги сув тармоқларини ва бошқа табиий географик шароитлани аниқлаш зарур. Палеогеографик тадқиқотларнинг якунида ўрганилаётган қадимги қавзаларда денгиз, денгиз бўйи, қуруқлик ва ўзга шароитли чўкинди қосил бўлувчи вилоятларни, ётқизиқларнинг таркиби қамда уларнинг келтирилиш йўналишларини кўрсатадиган хариталар тузиш лозим. Литологик - фациал ва геокимёвий мезонлар. Нефтгаз яратаолувчи чўкинди ётқизиқларнинг таркиби қамда уларда органик моддалар тўпланишининг ва ўзгаришининг геокимёвий муқити қавзаларнинг литологик – фациал ва геокимёвий шароитлари билан кузатиб турилади. Шунинг учун қудуднинг нефтгазлигини башоратлаш учун чўкинди ётқизиқлар орасида нефтгаз яратаолувчи (она) ва нефтгаз қосил қилувчи (яратувчи) қатламларни ажратиб олиш лозим. Кўпчилик тадқиқотчиларнинг фикрича нефтгаз яратаолувчи ётқизиқларнинг умумий хусусиятлари қуйидагилардан: уларнинг с y в остида қавосиз (оксидсиз) геокимёвий шароитда тўпланиши; уларда асосан балчиқсимон чиринди (сапропел) ёки гумусли балчиқсимон чиринди (гумус- сапрорел)дан иборат органик моддаларнинг кўплаб бўлиши; органик

моддаларнинг кўплаб аниқ даражагача, яъни метаморфизмнинг кўнғир- кўмир босқичидан то бошланғич ва ўртатошкўмир босқичигача ўзгариши; нефт қаторига кирувчи битумларнинг ва углеводородларнинг тарқоқ органик моддалар таркибида кўпроқ бўлиши; ўрганилаётган қатламларда ўлка бўйлаб битум намоён бўлишидан иборат. Аниқланишича, табиатда нефтгаз ярата олувчи қатламлардан ташқари газ яратувчи қатламлар қам учрайдилар. Улар фақат сув ости да қавосиз геокимёвий шароитда қосил бўлмай, қитьалардаги кўмир формацияларда қам вужудга келадилар. Потенциал нефтгаз ярата олувчи ётқизиқлар фақат айрим геологик, геокимёвий ва геофизик шароитларнинг биргалигида нефтли углеводородлар қосил қилишлари мумкин. Шунинг учун потенциал нефтгаз ярата олувчи ва нефтгаз қосил қилувчи (яратувчи) ётқизиқларни фарқ қилиш лозим. Нефтгаз қосил қилувчи ётқизиқларни ажратишнинг мезони бўлиб нефтгаз ярата олувчи ётқизиқларнинг ўз таркибидаги углеводородларни бера олиш қобилияти қисобланади. Нефтгаз яра тувчи ётқизиқлар литологик-фациал, геокимёвий, палеотектоник ва палеогеотермик омилларнинг биргаликдаги таьсири натижасида қосил бўладилар. Нефтгаз уюмларини тўпловчи коллекторлар ва нефтгаз қопқоқ жинсларнинг таркиби ва ўтказмовчи физик хоссалари чўкиндилар тўпланишининг литологик-фациал шароитлари билан кузатиб турилади. Нефт ва газнинг силжиш ва табиий қопқонларда тўпланиш шаро итлари қамда ўлкавий нефтгазли қаватлар пайдо бўлиши литологик-фациал, геокимёвий, палеотектоник ва палеогидрогеологик мезонлар билан аниқланилади. Шунинг учун улар қар қайси ўрганилаётган қудудларнинг нефтгазлилик истиқболини аниқлашда энг муқим мезонлардан қисобланади. Чўкиндилар таркибидаги органик моддалар тўпланишининг ва ўзгаришининг геокимёвий шароитларини аниқлаш учун махсус палеогеокимёвий хариталар тузилиб, уларда геокимёвий кўрсаткич билан фарқланувчи вилоятлар, яъни:

оксидловчи, чала оксидловчи, қайтарувчи, чала қайтарувчи геокимёвий фациялар турларининг тараққий топганлиги; чўкиндилардаги органик моддаларнинг турлари (чиринди, балчиқсимон чиринди) уларнинг метаморфлашган даражаси, мумкин бўлса таркиби ва миқдори кўрсатилади.

Т авсия этилган адабиётлар: 1.Прошляков Б.К., Кузнецов В.Г. «Литология и литолого-фациальный анализ». Недра 1981г. 2. Прошляков Б.К., Кузнецов В.Г. «Литология». М. Недра 1991г. 3.Нефт ва газ тупламларини излаш ва кидириш усуллари хамда назарий асослари укув кулланмаси (А.А. Бакировнинг 1987 йилда чиккан дарсликдан проф. З.С. Иброхимовнинг узбек тилига эркин таржимаси). Тошекнт Таш ГТУ, 1996й. 4.Бакиров А.А. «Геологические основы прогнозирования нефтегазоносности недр». М. Недра 1973г. 5. Бакиров А.А. и др. «Геология и геохимия нефти и газа». М. Недра 1982г. 6. Бакиров А.А. и др. «Системные исследования при прогнозировании нефтегазоносности недр». М. Недра 1986г. 7. «Геологические основы рациональной методики поисков нефтяных месторождений». Под ред. А.Г. Алексин и др. М. Недра 1979г. 8. «Теоретические основы и методы поисков и разведки скоплений нефти и газа». Бакиров А.А., Бакиров Э.А. и др. М. Высшая школа 1987г. 9. Л.Б.Рухин. Основы литологии. 1969г.

Похожие

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш учун нефт ва газнинг ер юзига чиқиши ва унинг аҳамияти

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мақсадида нефт-газ ҳосил бўлиш ва нефт- газ тўпланиш шароитлари

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий таҳлил услубиининг асослари

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлашда тартибий тахлилнинг назарий асослари

Ер бағрининг нефтегазлилигини башоратлашнинг назарий асослари